Bài giảng Luật dân sự
Bài giảng
Luật dân sự
MỤC LỤC
BÀI 1 ...............................................................................................................................................9
KHÁI NIỆM LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM .................................................................................9
Tài liệu tham khảo:........................................................................................................................9
I.ĐỐI TƯỢNG ĐIỀU CHỈNH CỦA LUẬT DÂN SỰ................................................................9
Khái niệm ........................................................................................................................................9
Đặc điểm........................................................................................................................................10
Khái niệm ......................................................................................................................................11
Phân loại quan hệ nhân thân.......................................................................................................11
Đặc điểm của nhóm quan hệ này:..................................................................................................11
Ví dụ: quyền với đối với họ tên, hình ảnh… ..................................................................................12
Đặc điểm của quan hệ nhân thân................................................................................................12
2. Đặc điểm của các phương pháp điều chỉnh của Luật dân sự...........................................13
2. Các nguyên tắc cụ thể ..........................................................................................................15
Nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận (Đ4)..............................................................16
Nguyên tắc bình đẳng (Đ5) ..........................................................................................................16
Nguyên tắc thiện chí, trung thực (Đ6).........................................................................................16
Nguyên tắc chịu trách nhiệm dân sự (Đ7) ..................................................................................17
Nguyên tắc tôn trọng, bảo vệ quyền dân sự (Đ9)........................................................................17
Nguyên tắc hòa giải (Đ12)............................................................................................................18
BÀI 2 .............................................................................................................................................19
I. KHÁI NIỆM .........................................................................................................................19
2. Đặc điểm................................................................................................................................19
2.3 Lợi ích (chủ yếu là lợi ích kinh tế) là tiền đề cho các QHPLDS ..........................................20
II. CÁC THÀNH PHẦN QHPLDS..........................................................................................21
Tiền:...............................................................................................................................................22
2.3 Kết quả của hoạt động tinh thần, sáng tạo............................................................................22
2.4 Các giá trị nhân thân..............................................................................................................23
3. Nội dung ................................................................................................................................23
3.1 Quyền dân sự ..........................................................................................................................23
III. PHÂN LOẠI QHPL DS ...................................................................................................24
Dựa vào khách thể của QHPLDS................................................................................................25
Dựa vào tính xác định của chủ thể quyền và chủ thể nghĩa vụ .................................................25
BÀI 3 .............................................................................................................................................26
A. CÁ NHÂN - CHỦ THỂ QHPLDS .....................................................................................26
I. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân .............................................................................26
1. Khái niệm ..............................................................................................................................26
3. Nội dung NLPL dân sự của cá nhân...................................................................................27
4. Bắt đầu và chấm dứt NLPL dân sự của cá nhân...............................................................27
5. Tuyên bố mất tích, tuyên bố chết........................................................................................27
2. Mức độ NLHV của các nhân...............................................................................................32
Năng lực hành vi đầy đủ ..............................................................................................................32
Năng lực hành vi một phần..........................................................................................................32
Không có năng lực hành vi ..........................................................................................................33
Mất năng lực hành vi dân sự và hạn chế năng lực hành vi dân sự...........................................33
III. Giám hộ..............................................................................................................................34
2. Người được giám hộ .............................................................................................................34
3. Người giám hộ.......................................................................................................................34
4. Quyền và nghĩa vụ của người giám hộ ...............................................................................35
IV. Nơi cư trú của cá nhân:....................................................................................................36
B. PHÁP NHÂN- CHỦ THỂ QHPLDS ..................................................................................36
I. Khái niệm ..............................................................................................................................36
2. Các điều kiện của pháp nhân ..............................................................................................36
2.1 Được thành lập một cách hợp pháp.......................................................................................36
2.2 Có cơ cấu tổ chức chặt chẽ.....................................................................................................37
2.3 Có tài sản độc lập và tự chịu trách nhiệm độc lập bằng tài sản đó......................................37
3. Phân loại PN..........................................................................................................................38
3.1 Các PN là cơ quan NN, đơn vị vũ trang ................................................................................38
Ví dụ: Bộ tư pháp, trường ĐH Luật HN, bệnh viện, các trường học….........................................38
Ví dụ: Tổ chức chính trị: Đảng cộng sản Việt Nam ......................................................................38
3.3 Các PN là các tổ chức kinh tế ................................................................................................39
II. Địa vị pháp lý và các yếu tố lý lịch của pháp nhân............................................................39
III. Thành lập và đình chỉ pháp nhân ...................................................................................41
Hình thức chấm dứt PN: Giải thể và cải tổ PN..............................................................................41
C. HỘ GIA ĐÌNH - CHỦ THỂ QHPLDS...............................................................................42
2. Năng lực chủ thể của hộ gia đình ...........................................................................................43
3. Hoạt động và trách nhiệm của hộ gia đình ........................................................................44
D. TỔ HỢP TÁC - CHỦ THỂ QHPLDS................................................................................44
2. Năng lực chủ thể của tổ hợp tác..........................................................................................45
3. Hoạt động của tổ hợp tác.....................................................................................................45
BÀI 4 .............................................................................................................................................47
I. Giao dịch dân sự...................................................................................................................47
1. Khái niệm và ý nghĩa của GDDS ........................................................................................47
2. Phân loại GDDS....................................................................................................................48
3. Điều kiện có hiệu lực của GDDS .........................................................................................48
3.1 Người tham gia giao dịch có năng lực hành vi dân sự.........................................................48
3.4 Hình thức của giao dịch phải phù hợp với quy định của pháp luật.....................................49
4. GDDS vô hiệu và hậu quả pháp lý của GDDS vô hiệu .....................................................51
Hậu quả pháp lý: ..........................................................................................................................52
II. Đại diện..................................................................................................................................52
Đại diện theo pháp luật ................................................................................................................53
Đại diện theo ủy quyền .................................................................................................................53
3. Phạm vi thẩm quyền đại diện..............................................................................................54
Cách tính thời hạn:.......................................................................................................................56
BÀI 5 .............................................................................................................................................58
A. SỞ HỮU VÀ QUYỀN SỞ HỮU..........................................................................................58
I. Khái niệm sở hữu và quyền sở hữu ....................................................................................58
II. Quá trình phát triển của PL về SH ở nước ta....................................................................59
B. QUAN HỆ PHÁP LUẬT VỀ SỞ HỮU ..............................................................................59
I. Chủ thể của quyền sở hữu ...................................................................................................59
II. Khách thể của quyền sở hữu ...............................................................................................60
1. Khái niệm tài sản..................................................................................................................60
2. Khái niệm động sản và bất động sản..................................................................................62
3. Phân loại vật và chế độ pháp lý đối với vật........................................................................63
Phân loại chế độ pháp lý với vật: có 3 loại....................................................................................65
III. Nội dung của quyền sở hữu..............................................................................................66
Chiếm hữu có căn cứ pháp luật...................................................................................................67
Chiếm hữu không có căn cứ pháp luật........................................................................................67
2. Quyền sử dụng......................................................................................................................68
3. Quyền định đoạt ...................................................................................................................69
I. Căn cứ xác lập quyền sở hữu...............................................................................................69
2. Các căn cứ xác lập quyền sở hữu........................................................................................70
II. Căn cứ chấm dứt quyền sở hữu ..........................................................................................71
D. CÁC HÌNH THỨC SỞ HỮU ..............................................................................................72
I. Sở hữu nhà nước...................................................................................................................72
2. Chủ thể ..................................................................................................................................72
Đất đai ...........................................................................................................................................73
Rừng..............................................................................................................................................73
Nước ..............................................................................................................................................73
Hầm, mỏ........................................................................................................................................74
Các loại vũ khí quốc phòng, an ninh...........................................................................................74
Quyền chiếm hữu..........................................................................................................................74
Quyền sử dụng..............................................................................................................................74
Quyền định đoạt............................................................................................................................74
Xác lập quyền sở hữu qua việc thừa kế, tặng cho .........................................................................75
1. Khái niệm chung...................................................................................................................75
2. Chủ thể quyền sở hữu của các tổ chức ...............................................................................76
3. Khách thể sở hữu của các tổ chức.......................................................................................76
4. Nội dung sở hữu của các tổ chức.........................................................................................76
III. Sở hữu tư nhân..................................................................................................................77
2. Các mức độ của sở hữu tư nhân..........................................................................................77
3. Đặc điểm của sở hữu tư nhân..............................................................................................78
IV. Sở hữu tập thể ...................................................................................................................78
Chủ thể ..........................................................................................................................................78
Khách thể ......................................................................................................................................78
Nội dung........................................................................................................................................79
3. Các loại sở hữu chung..........................................................................................................80
Ví dụ: Nhà thờ họ, sân kho, đình làng… .......................................................................................81
3.3 Sở hữu chung hỗn hợp...........................................................................................................81
E. BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU.................................................................................................82
I. Khái niệm bảo vệ quyền sở hữu..........................................................................................82
II. Các phương thức bảo vệ quyền sở hữu ..............................................................................83
BÀI 6 .............................................................................................................................................83
I. Khái niệm quyền thừa kế.....................................................................................................83
1. Khái niệm thừa kế ................................................................................................................83
2. Khái niệm quyền thừa kế.....................................................................................................83
3. Mối quan hệ giữa thừa kế và quyền sở hữu.......................................................................84
4. Bản chất của quyền thừa kế ................................................................................................84
III. Các nguyên tắc của quyền thừa kế..................................................................................86
2. Mọi cá nhân đều bình đẳng về quyền thừa kế...................................................................86
4. Củng cố, giữ vững tình thương yêu và đòan kết trong gia đình ......................................87
IV. Một số quy định chung về thừa kế ..................................................................................87
2. Người thừa kế .......................................................................................................................87
Thời điểm mở thừa kế...................................................................................................................89
Địa điểm mở thừa kế.....................................................................................................................89
Tài sản riêng của người chết........................................................................................................90
Phần tài sản của người chết trong khối tài sản chung với người khác.....................................90
Quyền về tài sản do người chết để lại ..........................................................................................91
5. Người quản lý di sản ............................................................................................................91
Nghĩa vụ của người quản lý di sản..............................................................................................91
Quyền của người quản lý di sản ..................................................................................................92
7. Những người không được hưởng di sản.............................................................................92
8. Thời hiệu khởi kiện về thừa kế............................................................................................93
V. Thừa kế theo di chúc............................................................................................................93
2. Người lập di chúc..................................................................................................................93
Chỉ định người thừa kế, truất quyền hưởng di sản của người thừa kế .....................................93
Phân định phần di sản cho từng người thừa kế .........................................................................94
Dành một phần tài sản trong khối di sản để di tặng, thờ cúng ..................................................94
Giao nghĩa vụ cho người thừa kế trong phạm vi di sản .............................................................94
Chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di sản, người phân chia di sản..............................94
Người lập di chúc có quyền sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy di chúc .........................................94
3. Người thừa kế theo di chúc..................................................................................................95
4. Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc ..............................................95
Người lập di chúc phải có năng lực chủ thể ...............................................................................96
Người lập di chúc tự nguyện........................................................................................................96
Nội dung di chúc không trái pháp luật, đạo đức xã hội .............................................................96
Hình thức của di chúc không trái quy định của pháp luật.........................................................96
Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng (Đ655 BLDS):...............................................97
Di chúc bằng văn bản có người làm chứng (Đ656 BLDS): ..........................................................97
6. Hiệu lực pháp luật của di chúc............................................................................................98
VI. Thừa kế theo pháp luật ....................................................................................................98
Diện thừa kế..................................................................................................................................99
Hàng thừa kế ..............................................................................................................................100
3. Thừa kế thế vị .....................................................................................................................100
VII. Thanh toán và phân chia di sản.....................................................................................101
Phân chia di sản theo di chúc (Đ684 BLDS) ............................................................................101
Phân chia di sản theo pháp luật (Đ685 BLDS).........................................................................102
3. Hạn chế phân chia di sản...................................................................................................102
4. Phân chia di sản trong một số trường hợp cụ thể ...........................................................102
BÀI 7 ...........................................................................................................................................103
I. Khái niệm chung về NVDS................................................................................................103
2. Đối tượng của NVDS..........................................................................................................103
Chủ thể ........................................................................................................................................104
Khách thể ....................................................................................................................................105
Nội dung......................................................................................................................................105
II. Căn cứ phát sinh, chấm dứt NVDS...................................................................................105
Hợp đồng dân sự.........................................................................................................................106
Hành vi pháp lý đơn phương .....................................................................................................106
Chiếm hữu, sử dụng tài sản, được lợi về tài sản không có căn cứ pháp luật..........................106
Gây thiệt hại do hành vi trái pháp luật......................................................................................107
Thực hiện công việc không có ủy quyền ...................................................................................107
Những căn cứ khác do PL quy định..........................................................................................107
Nghĩa vụ được hòan thành.........................................................................................................108
Theo thỏa thuận của các bên .....................................................................................................108
Bên có quyền miễn việc thực hiện NVDS..................................................................................108
NV được thay thế bằng NVDS khác ..........................................................................................108
NV được bù trừ ...........................................................................................................................108
Bên có quyền và bên có nghĩa vụ được hòa nhập làm một ......................................................109
NVDS chấm dứt khi thời hạn khởi kiện đã hết.........................................................................109
NVDS chấm dứt khi một bên trong QHNV chết .......................................................................109
NVDS chấm dứt khi đối tượng là vật đặc định không còn.......................................................109
III. Các loại NVDS.................................................................................................................110
2. NVDS liên đới .....................................................................................................................110
3. NVDS hoàn lại ....................................................................................................................111
4. NVDS bổ sung.....................................................................................................................112
5. NVDS phân chia được theo phần......................................................................................113
IV. Thực hiện NVDS.............................................................................................................113
2. Nguyên tắc thực hiện NVDS..............................................................................................113
3. Nội dung thực hiện NVDS .................................................................................................113
3.1 Thực hiện NVDS đúng địa điểm..........................................................................................114
3.2 Thực hiện NVDS đúng thời hạn..........................................................................................114
3.3 Thực hiện NVDS đúng đối tượng........................................................................................115
3.4 Thực hiện NVDS đúng phương thức...................................................................................115
V. Trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ........................................................................116
VI. Thay đổi chủ thể trong quan hệ nghĩa vụ.....................................................................117
2. Chuyển giao nghĩa vụ.........................................................................................................118
4. Thực hiện quyền yêu cầu thông qua người thứ ba..........................................................120
CÁC BIỆN PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN NVDS..............................................................120
I. Khái niệm chung về BĐ thực hiện NVDS ........................................................................120
1. Khái niệm bảo đản thực hiện NVDS ................................................................................120
2. Đặc điểm chung của các biện pháp bảo đảm thực hiện NVDS ......................................121
II. Cầm cố tài sản (từ Đ326 – Đ 341 BLDS) ..........................................................................121
2. Chủ thể của cầm cố tài sản ................................................................................................122
3. Đối tượng của cầm cố tài sản.............................................................................................122
4. Nội dung của cầm cố tài sản ..............................................................................................122
4.2 Quyền và nghĩa vụ của bên nhận cầm cố tài sản................................................................123
4.3 Hình thức của cầm cố tài sản ..............................................................................................124
4.4 Thời hạn cầm cố ...................................................................................................................124
4.5 Xử lý tài sản cầm cố và chấm dứt việc cầm cố ....................................................................124
III. Thế chấp tài sản ..............................................................................................................125
2. Chủ thể của thế chấp tài sản..............................................................................................125
3. Đối tượng của thế chấp tài sản..........................................................................................125
5. Nội dung của thế chấp tài sản............................................................................................126
Xử lý tài sản thế chấp .................................................................................................................127
Chấm dứt việc thế chấp ..............................................................................................................128
IV. Đặt cọc..............................................................................................................................128
2. Một số nội dung đáng chú ý về biện pháp đặt cọc...........................................................128
V. Bảo lãnh...............................................................................................................................129
2. Chủ thể ................................................................................................................................129
3. Đối tượng và phạm vi bảo lãnh .........................................................................................129
4. Nội dung của bảo lãnh........................................................................................................130
VI. Ký cược (Đ359 BLDS)....................................................................................................131
VII. Ký quỹ (Đ360 BLDS)......................................................................................................131
I. Lý luận chung về hợp đồng dân sự...................................................................................133
1. Khái niệm ............................................................................................................................133
2. Hình thức của HĐDS .........................................................................................................133
3. Thời điểm có hiệu lực của hợp đồng dân sự ....................................................................134
5. Phân loại hợp đồng dân sự ................................................................................................136
Ví dụ: Hợp đồng bảo hiểm, hợp đồng thuê người chăm sóc người khác….................................138
II. Giao kết và thực hiện hợp đồng dân sự............................................................................138
1.1 Nguyên tắc giao kết hợp đồng dân sự..................................................................................138
2.1 Trình tự giao kết hợp đồng dân sự ......................................................................................138
2. Thực hiện hợp đồng dân sự...............................................................................................139
III. Sửa đổi, chấm dứt hợp đồng..........................................................................................139
2. Chấm dứt hợp đồng ...........................................................................................................139
3. Đơn phương chấm dứt hợp đồng......................................................................................140
A. Thực hiện công việc không có ủy quyền (Đ599 –Đ603) ..................................................141
1. Khái niệm thực hiện công việc không có ủy quyền .........................................................141
2. Điều kiện làm phát sinh nghĩa vụ của các bên.................................................................141
Nghĩa vụ của người thực hiện công việc (Đ595) ......................................................................141
Nghĩa vụ của người có công việc...............................................................................................142
1. Khái niệm ............................................................................................................................143
Nghĩa vụ của người chiếm hữu, sử dụng tài sản không ngay tình..........................................144
1.3 Nghĩa vụ của chủ sở hữu, người chiếm hữu hợp pháp......................................................144
1. Khái niệm ............................................................................................................................145
I. Khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng........................................146
3. Điều kiện phát sinh trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng ...............................................147
Có thiệt hại xảy ra.......................................................................................................................147
Hành vi gây thiệt hại là hành vi trái pháp luật .........................................................................147
Có lỗi của người gây ra thiệt hại................................................................................................148
Mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại và hành vi trái pháp luật ..............................................148
Nguyên tắc BTTH (Đ605) ..........................................................................................................148
Năng lực chịu trách nhiệm BTTH (Đ606) ................................................................................148
Thiệt hại về tài sản (Đ608) .........................................................................................................149
Thiệt hại về sức khỏe (Đ609) .....................................................................................................149
Thiệt hại do tính mạng bị xâm hại (Đ610) ................................................................................150
Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm (Đ611)...............................................150
6. Thời hạn được bồi thường.................................................................................................151
II. Bồi thường thiệt hại trong các trường hợp cụ thể...........................................................151
1.1 Trong trường hợp phòng vệ chính đáng..............................................................................151
Trong trường hợp vượt quá tình thế cấp thiết...........................................................................152
6. BTTH do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra .......................................................................154
7. BTTH trong một số trường hợp khác ..............................................................................155
BÀI 1
KHÁI NIỆM LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM
Tài liệu tham khảo:
-
-
-
Bộ luật dân sự Việt Nam được Quốc hội ban hành ngày 25 tháng 11 năm 2005.
Giáo trình dân sự của trường Đại học Luật Hà Nội
Giáo trình Luật dân sự của Học viện tư pháp…
I.ĐỐI TƯỢNG ĐIỀU CHỈNH CỦA LUẬT DÂN SỰ
Luật dân sự điều chỉnh hai nhóm quan hệ cơ bản là quan hệ nhân thân và quan
hệ tài sản trong các quan hệ dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao
động (Điều 1 BLDS 2005).
-
1.
-
Nhóm quan hệ tài sản
Khái niệm
Là quan hệ giữa người và người thông qua một tài sản nhất định. Quan hệ này
bao giờ cũng gắn với một tài sản hoặc một quyền tài sản nhất định.
Tài sản theo quy định của Điều 163 BLDS bao gồm:
-
+ Vật: Bao gồm vật có thực và vật hình thành trong tương lai
Vật hình thành trong tương lai là quy định mới của BLDS 2005 so với BLDS
năm 1995. Đây là quy định hòan toàn phù hợp vì việc ghi nhận này hòan toàn thích
hợp với nhu cầu của xã hội. Hiện nay việc trao đổi, mua bán các vật hình thành trong
tương lai này tương đối phổ biến.
Ví dụ: Mua bán các hạt điều, cà phê, gạo…vẫn được ký kết mặc dù có thể
những sản phẩm này còn chưa hình thành hoặc chưa đến mùa thu hoạch.
+ Tiền: Là vật cùng loại, do ngân hàng nhà nước ban hành và có mệnh giá
Tiền và vật phải thỏa mãn các điều kiện:
+ là một bộ phận của thế giới khách quan nằm trong sự kiểm soát của con người.
+ Mang lại lợi ích cho con người.
+ Các giấy tờ có giá: Bao gồm cổ phiếu, trái phiếu…
Các giấy tờ có giá phải đáp ứng được điều kiện:
+ Giá trị được bằng tiền:
Ví dụ: Mỗi cổ phiếu có giá trị là 35.000 Việt Nam đồng hoặc trái phiếu giáo dục do
Nhà nước ban hành năm 2004 có các mệnh giá 50.000 Việt Nam đồng, 100.000 Việt
Nam đồng, 150.000 Việt Nam đồng…
+ Trao đổi được trong giao lưu dân sự: Tức là các giấy tờ có giá này hoàn toàn có thể
dùng để trao đổi trong giao lưu dân sự như mua, bán, tặng cho, thừa kế…
+ Các quyền về tài sản: Các quyền này bao gồm quyền sử dụng đất, quyền sở hữu
trí tuệ, quyền đòi nợ…Các quyền này đều được coi là tài sản bởi bản thân các quyền
này đều mang lại lợi ích cho chủ sở hữu và đều có thể trở thành đối tượng trong giao
lưu dân sự như Mua bán quyền sử dụng đất, ủy quyền cho người khác đòi nợ. mua bán
bản quyền tác phẩm văn học…
-
Các quan hệ tài sản do Luật dân sự điều chỉnh: Thông qua các tài sản này, các
chủ thể có yêu cầu có quyền xác lập các quan hệ tài sản và những quan hệ tài sản do
Luật dân sự điều chỉnh bao gồm:
+ Quan hệ về quyền sở hữu:
+ Quan hệ về nghĩa vụ dân sự và hợp đồng dân sự
+ Quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
+ Quan hệ về thừa kế
+ Quan hệ về chuyển quyền sử dụng đất
+ Quan hệ về quyền sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ
Đặc điểm
-
-
-
Đặc điểm thứ nhất: quan hệ tài sản do Luật dân sự điều chỉnh rất đa dạng và
phức tạp.
Sự đa dạng và phức tạp này là vì:
Đặc điểm thứ hai: Quan hệ tài sản do Luật dân sự điều chỉnh luôn mang tính ý
chí, phản ánh ý thức của các chủ thể tham gia. Những tài sản trong quan hệ này luôn
thể hiện được động cơ, mục đích của các chủ thể tham gia.
Đặc điểm thứ ba của quan hệ tài sản là tính chất hàng hóa tiền tệ:
Xuất phát từ chính tính chất của tài sản là giá trị và phải được tính bằng tiền.
Hầu hết các tài sản theo như quy định tại Điều 163 BLDS đều được thể hiện dưới dạng
hàng hóa và có giá trị trao đổi. Điều này được biểu hiện sâu sắc trong thời buổi cơ chế
thị trường.
-
Đặc điểm thứ tư: quan hệ tài sản mà pháp luật dân sự điều chỉnh thể hiện rõ tính
chất đền bù tương đương trong trao đổi.
+ Đổi tài sản lấy tài sản (thông thường thể hiện qua việc trao đổi)
Ví dụ: đổi 10kg thóc lấy 8kg gạo
+ Đổi tài sản lấy một khoản tiền (thông thường là hoạt động mua bán
Ví dụ: mang tiền mua tivi, tủ lạnh…
+ Đổi khoản tiền lấy dịch vụ hoặc tài sản
Ví dụ: Trả tiền phí dịch vụ cho các dịch vụ gửi giữ, thuê dịch vụ…
Nhóm quan hệ nhân thân
2.
Khái niệm
-
Quan hệ nhân thân là quan hệ giữa người với người về các giá trị nhân thân của
chủ thể (có thể là cá nhân hay tổ chức) và luôn gắn liền với cá nhân và tổ chức khác.
+ Cá nhân: Như tên gọi, hình ảnh, dân tộc, tôn giáo, danh dự, nhân phẩm, uy tín, kết
hôn, ly hôn, tín ngưỡng…
+ Tổ chức: Như tên gọi của tổ chức, về uy tín…
Luật dân sự sẽ điều chỉnh các quan hệ nhân thân và bảo vệ các lợi ích nhân thân
gắn liền với các chủ thể. Những giá trị nhân thân này là cơ sở và nền tảng đã thiết lập
nhiều quan hệ dân sự khác.
Phân loại quan hệ nhân thân
Khoa học Luật dân sự đã phân quan hệ nhân thân thành hai nhóm cơ bản:
Nhóm quan hệ nhân thân không gắn với tài sản: Tức là những quan hệ gắn với
giá trị nhân thân mà không thể quy đổi ra một giá trị vật chất.
Đặc điểm của nhóm quan hệ này:
-
+ Nó không có nội dung kinh tế, không gắn với quyền lợi tài sản của chủ thể
+ Không thể chuyển giao cho người khác dưới bất kỳ hình thức nào, không thể là đối
tượng của hợp đồng trao đổi, mua bán, tặng cho…
Nhóm quan hệ nhân thân không gắn với tài sản này bao gồm các nhóm:
+ Nhóm 1: Nhóm quyền nhân thân gắn với mỗi cá nhân cụ thể nhằm cụ thế hóa chủ
thể này với chủ thể khác
Ví dụ: quyền với đối với họ tên, hình ảnh…
+ Nhóm 2: Nhóm quan hệ nhân thân gắn liền với giá trị nhân thân mà được ghi nhận
và bảo đảm phụ thuộc vào chế độ chính trị - kinh tế - xã hội, các nguyên tắc cơ bản và
hệ tư tưởng của chế độ đó
Ví dụ: quyền xác định dân tộc, quyền tự do tín ngưỡng, quyền tự do tôn giáo, quyền tự
do ngôn luận…
+ Nhóm 3: Nhóm quyền nhân thân do chủ thể tự xác lập. Đó là quyền nhân thân thuộc
về tác giả.
Ví dụ: Khi tác giả sáng tác một tác phẩm (truyện, tranh, bản nhạc…) thì đương nhiên
được hưởng các quyền nhân thân đó đối với tác phẩm như quyền được đặt tên cho tác
phẩm, quyền đứng tên tác giả, bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm.
Nhóm quyền nhân thân gắn liền với tài sản: Đó là những quyền mà giá trị nhân
thân làm tiền đề để phát sinh những lợi ích vật chất, những quyền lợi về tài sản cho
chủ thể khi có một sự kiện pháp lý nhất định.
-
Ví dụ 1: Kiến trúc sư hoàn thành bản vẽ thiết kế một khu công viên trước tiên được
quyền đặt tên, được quyền đứng tên tác giả…Nhưng nếu bản vẽ ấy được mua lại thì
kiến trúc sư đó được trả tiền thù lao hoặc tiền bản quyền.
Đặc điểm của quan hệ nhân thân
Các quan hệ nhân thân do luật dân sự điều chỉnh đều có chung những đặc điểm sau
đây:
-
Đó là một quan hệ luôn gắn liền với một chủ thể nhất định và về nguyên tắc thì
quyền nhân thân không thể chuyển giao cho chủ thể khác. Trong những trường hợp
nhất định thì được chuyển giao cho người khác theo quy định của pháp luật như quyền
công bố tác phẩm của tác giả, các đối tượng của sở hữu công nghiệp…
Đa số các quyền nhân thân do luật dân sự điều chỉnh thì đều không có giá trị
kinh tế và không có nội dung tài sản. Quyền nhân thân không xác định bằng tiền, kể cả
các quyền nhân thân gắn với tài sản.
-
II.
PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU CHỈNH CỦA LUẬT DÂN SỰ
1.
Khái niệm phương pháp điều chỉnh
-
Phương pháp điều chỉnh được hiểu là cách thức tác động lên các quan hệ xã hội
do ngành luật đó điều chỉnh. Cách thức tác động này nhằm hướng tới việc điều chỉnh
quan hệ xã hội phát sinh, thay đổi hay chấm dứt sao cho phù hợp với điều kiện chính
trị- kinh tế- xã hội cũng như đặc điểm của nhóm quan hệ xã hội đó.
Đặc điểm của các phương pháp điều chỉnh của Luật dân sự
Phương pháp điều chỉnh của Luật dân sự có đặc điểm đặc trưng là khi điều
chỉnh các quan hệ pháp luật dân sự thì luôn đảm bảo sự bình đẳng về địa vị pháp lý và
độc lập về tổ chức và tài sản.
2.
-
+ Bình đẳng về địa vị pháp lý: Tức là không có bất kỳ sự phân biệt nào về địa vị xã
hội, tình trạng tài sản, giới tính, dân tộc…giữa các chủ thể.
Ví dụ: Sẽ không có sự phân biệt nào khi một người có chức danh Tổng giám
đốc của một công ty và bảo vệ công ty đó cùng đi mua xe máy tại một cửa hàng bán xe
máy. Vị tổng giám đốc và người bảo vệ sẽ có quyền và nghĩa vụ giống nhau (quyền và
nghĩa vụ của người mua hàng) và cửa hàng bán xe máy sẽ không có sự phân biệt nào.
+ Độc lập về tổ chức và tài sản:
•
•
Tổ chức: không có sự phụ thuộc vào quan hệ cấp trên – cấp dưới, các
quan hệ hành chính khác
Tài sản: Khi tham gia vào quan hệ pháp luật dân sự, cá nhân, tổ chức
hoàn toàn độc lập với nhau, không có sự nhầm lẫn hay đánh đồng giữa tài sản của cá
nhân với tài sản của tổ chức…
+ Các chủ thể trong quan hệ pháp luật dân sự có quyền tự định đoạt và pháp luật bảo
đảm cho họ thực hiện quyền.
•
•
Thế nào là tự định đoạt: Tự định đoạt có nghĩa tự do ý chí và thể hiện ý
chí khi tham gia vào các quan hệ pháp luật dân sự.
Biểu hiện của quyền tự định đoạt trong quan hệ pháp luật dân sự là:
Thứ nhất, chủ thể tự lựa chọn quan hệ mà họ muốn tham gia:
Thứ hai, chủ thể tự lựa chọn chủ thể tham gia quan hệ dân sự với mình
Thứ ba, được tự do lựa chọn biện pháp, cách thức để thực hiện , quyền và nghĩa
vụ: Biện pháp và cách thức là những phương thức mà các bên sử dụng để thực hiện
nghĩa vụ của mình cho bên có quyền.
Thứ tư, các chủ thể tự lựa chọn và thỏa thuận với nhau các biện pháp bảo đảm
thực hiện nghĩa vụ dân sự, cách thức xử lý tài sản khi có sự vi phạm.
-
Trách nhiệm tài sản là điểm đặc trưng của phương pháp điều chỉnh của luật dân
sự:
Mặc dù pháp luật dân sự điều chỉnh cả quan hệ nhân thân với quan hệ tài sản
nhưng các quan hệ tài sản chiếm phần lớn, đại đa số. Các quan hệ tài sản này mang
tính chất hàng hóa tiền tệ nên sự vi phạm của một bên thường dẫn đến sự thiệt hại về
tài sản của bên còn lại. Nên bên cạnh các loại trách nhiệm khác như cải chính, xin lỗi
công khai…thì trách nhiệm tài sản là loại trách nhiệm phổ biến nhất trong phương
pháp điều chỉnh của luật dân sự. Bên vi phạm nghĩa vụ thường bị bên bị xâm phạm
yêu cầu bồi thường thiệt hại để khôi phục tình trạng tài sản như lúc chưa bị vi phạm và
thông thường được hưởng một khoản tiền bồi thường, hoặc một tài sản cùng loại
…(dựa trên thỏa thuận của các bên).
-
Đặc trưng của phương pháp giải quyết các tranh chấp dân sự là tự thỏa thuận và
hòa giải:
Tự thỏa thuận và hòa giải được luật hóa tại Điều 4 của BLDS “Nguyên tắc tự
do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận” và Điều 12 của BLDS “Nguyên tắc hòa giải”.
Đặc trưng của phương pháp giải quyết các tranh chấp này xuất phát từ chính
tính chất của các quan hệ pháp luật dân sự. QHDS là sự bình đẳng và tự định đoạt nên
các chủ thể thường lựa chọn phương pháp thỏa thuận để giải quyết tranh chấp. Hơn
nữa, chỉ có phương pháp thỏa thuận và hòa giải giữa các bên tham gia QHDS mới đảm
bảo một cách tối ưu nhất lợi ích giữa các bên. Với phương pháp này sẽ tạo điều kiện
các bên dung hòa được lợi ích của mình với lợi ích của chủ thể kia. Khi lợi ích được
dung hòa ở mức độ tối đa thì sẽ tạo điều kiện để các bên thực hiện nghĩa vụ của mình
và chính vì thế mà đảm bảo cho lợi ích của bên kia.
III. NHỮNG NGUYÊN TẮC CỦA LUẬT DÂN SỰ
1. Khái niệm chung về nguyên tắc của LDS
-
Theo lý luận chung về nhà nước và pháp luật thì những nguyên tắc chung chính
là khung pháp lý nói chung, những quy tắc chung được pháp luật ghi nhận có tác
dụng định hướng và chỉ đạo cho toàn bộ các QPPL của ngành luật đó Ý nghĩa:
Có ý nghĩa rất lớn, đặc biệt đối với việc ADTTPL.
- Những nguyên tắc của LDS được ghi nhận tại chương II – Phần thứ nhất của
BLDS : “Những nguyên tắc cơ bản” với 9 điều luật quy định 9 nguyên tắc cơ
bản.
Tuy nhiên, trong từng chế định riêng biệt thì cũng có những nguyên tắc riêng,
song trong phần này chúng ta chỉ đề cập đến những nguyên tắc cơ bản được đề
cập đến tại chương II, phần thứ nhất của BLDS.
2. Các nguyên tắc cụ thể
BLDS ghi nhận 9 nguyên tắc cơ bản từ điều luật thứ 4 đến điều luật 12 trong chương II,
phần thứ nhất của BLDS. Bao gồm:
- Nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận. (Đ4)
- Nguyên tắc bình đẳng (Đ5).
- Nguyên tắc thiện chí, trung thực (Đ6)
- Nguyên tắc chịu trách nhiệm dân sự (Đ7)
- Nguyên tắc tôn trọng đạo đức, truyền thống tốt đẹp (Đ8)
- Nguyên tắc tôn trọng, bảo vệ quyền dân sự (Đ9)
- Nguyên tắc tôn trọng lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích
hợp pháp của người khác (Đ10)
- Nguyên tắc tuân thủ pháp luật (Đ11)
- Nguyên tắc hòa giải (Đ12)
Nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận (Đ4)
- Đây là nguyên tắc được đưa lên vị trí đầu tiên trong hệ thống các nguyên tắc
trong những nguyên tắc cơ bản của BLDS 2005 Hòan toàn khác so với quy
định của BLDS 1995 Nguyên tắc có ý nghĩa rất lớn trong việc điều chỉnh các
quan hệ dân sự - những quan hệ mang tính chất “tư” và rất cá nhân.
- Biểu hiện của nguyên tắc này:
+ Các bên có quyền tự do thể hiện ý chí
+ Tự do chọn lựa đối tác
+ Tự do lựa chọn hình thức và các loại giao dịch
+ Tự do lựa chọn các điều kiện của giao dịch (phụ thuộc vào nhu vầu và khả năng
của mình)
+ Chủ thể khác không có quyền áp đặt, cưỡng ép, đe dọa, ngăn cản các chủ thể
trong việc tự do cam kết, thỏa thuận.
Nguyên tắc bình đẳng (Đ5)
- Biểu hiện của nguyên tắc bình đẳng:
+ Sự bình đẳng giữa các chủ thể: Tức là mọi cá nhân đều có năng lực pháp luật như
nhau hoặc cùng một dạng pháp nhân thì cũng có năng lực pháp luật giống nhau…
+ Ngang bằng về dân tộc, giới tính, thành phần xã hội, hoàn cảnh kinh tế, tôn giáo,
tín ngưỡng, trình độ văn hóa, nghề nghiệp của các chủ thể không được dùng các
yếu tố này để phân biệt đối xử với các chủ thể Cùng một quy định pháp luật ds
khi áp dụng cho các chủ thể sẽ như nhau, nếu là cá nhân thì không được dùng yếu
tố dtộc, tôn giáo…để phân biệt, đồng thời cũng không phân biệt giữa cá nhân với
pháp nhân, các cơ quan nhà nước hay cá thể độc lập (lấy ví dụ: Giao dịch mua bán
một chiếc bàn làm việc thì dù người mua là cá nhân hay pháp nhân, là cqnn hay cá
thể độc lập thì đều có các quyền và nghĩa vụ như nhau)
Nguyên tắc thiện chí, trung thực (Đ6)
- Đây là một nguyên tắc quan trọng của LDS, không chỉ của VN mà của nhiều
quốc gia trên thế giới Cho thấy QHDS chỉ đạt được hiệu quả cao nhất (tức là
vì lợi ích của các bên tham gia QHDS) khi các bên đảm bảo yếu tố thiện chí,
trung thực.
- Biểu hiện của nguyên tắc thiện chí, trung thực:
+ Các bên không được lừa dối nhau trong việc xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ
dân sự.
+ Không được lừa dối, lợi dụng lòng tin của người khác trong GDDS mà các bên
đều phải có thiện chí mong muốn sự tốt đẹp đối với các chủ thể cùng tham gia
trong GDDS.
+ Không vụ lợi, không vì lợi ích của người khác làm thiệt hại đến lợi ích của người
khác.
Khi một bên cho rằng bên kia không trung thực thì phải chứng minh được điều
này.
Nguyên tắc chịu trách nhiệm dân sự (Đ7)
- Biểu hiện của việc chịu trách nhiệm dân sự:
+ Các bên có trách nhiệm thực hiện đúng những điều khoản do các bên thỏa thuận.
Các điều khỏan do các bên thỏa thuận là nghĩa vụ buộc các bên phải thực hiện.
+ Các bên cũng phải tuân thủ việc thoả thuận, nếu một bên có nghĩa vụ không được
thực hiện một công việc mà lại thực hiện công việc đó thì phải chịu trách nhiệm
khôi phục lại tình trạng ban đầu và bồi thường thiệt hại (Điều 305 khoản 2 BLDS).
+ Nguyên tắc chịu TNDS được biểu hiện rõ ràng trong phần BTTH ngoài hợp
đồng, tức là người gây ra thiệt hại phải bồi thường thiệt hại cho người bị thiệt hại.
- Đặc điểm của nguyên tắc chịu TNDS mang tính đền bù bằng tài sản, thể hiện
phương pháp điểu chỉnh bằng tài sản. Đặc điểm này xuất phát vì hầu hết các
QPLDS là quan hệ tài sản, hơn nữa những hành vi gây thiệt hại chủ yếu trong
quan hệ tài sản nên hầu hết đều gây thiệt hại về vật chất…
- Chịu TNDS luôn yêu cầu các bên cần tự nguyện thực hiện nhưng khi các bên
không tự nguyện thực hiện thì sẽ bị cưỡng chế thực hiện theo quy định của PL.
Nguyên tắc tôn trọng, bảo vệ quyền dân sự (Đ9)
- Để thực hiện nguyên tắc này có hai cách thức:
+ Các bên trong QHDS áp dụng các biện pháp tự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp
của mình.
+ Cơ quan NN có thẩm quyền bảo vệ quyền cho chủ thể quyền trogn QHDS theo
đúng quy định của PL.
• Tự bảo vệ quyền:
• Bảo vệ quyền lợi các bên trong GDDS do cơ quan NN có thẩm quyền
tiến hành: Khi bên có quyền lợi bị vi phạm không thể hoặc không đủ khả
năng bảo vệ quyền DS của mình trước hành vi vi phạm thì có quyền yêu
cầu cơ quan NN có thẩm quyền tiến hành các họat động để bảo vệ quyền
lợi chính đáng cho mình. Cơ quan NN có thể tiến hành các hoạt động:
+ Yêu cầu công nhận quyền công dân hợp pháp:
+ Buộc chấm dứt hành vi vi phạm: Biện pháp này được áp dụng
phổ biến với mọi loại GDDS như bảo vệ quyền sở hữu, quyền
nhân thân, quyền tác giả, quyền sở hữu CN hoặc quyền DS khác.
+ Buộc xin lỗi, cải chính công khai:
+ Buộc thực hiện nghĩa vụ DS:
+Buộc bồi thường thiệt hại:
Phạt vi phạm thì chỉ áp dụng khi 2 bên có thỏa thuận hoặc PL quy
định.
Nguyên tắc hòa giải (Đ12)
Đây là nguyên tắc đặc thù của PLDS Vnam. Nguyên tắc này xuất phát điểm từ
chính trong truyền thống, trong lễ giáo được nâng lên thành nguyên tắc.
Nguyên tắc hòa giải thể hiện trong các giai đoạn của việc thực hiện quyền và nghĩa
vụ dân sự và đặc biệt trong giải quyết tranh chấp dân sự.
Nguyên tắc này thể hiện các bên không phép được dùng vũ lực, các biện pháp
cưỡng ép buộc các bên phải thực hiện các hành vi theo mong muốn của mình.
Khi có tranh chấp xảy ra, các bên phải ưu tiên việc tiếp tục tự thỏa thuận để tìm ra
phương án tối ưu nhất cho việc giải quyết tranh chấp, để đảm bảo lợi ích cho các
bên cũng như thúc đẩy tối đa việc các bên tự nguyện thực hiện các nội dung do
mình tự thỏa thuận.
Các tranh chấp khi không thể hòa giải thì các bên mới có thể yêu cầu cơ quan NN
có thẩm quyền giải quyết. Nhưng kể cả trong giai đoạn cơ quan NN giải quyết các
tranh chấp thì khi các bên tự hòa giải được thì vẫn được cquan NN công nhận.
BÀI 2
QUAN HỆ PHÁP LUẬT DÂN SỰ
I.
KHÁI NIỆM
1. Khái niệm
QHPLDS là quan hệ xã hội do các QPPL DS điều chỉnh, tức là QHXH phát sinh trong
lĩnh vực dân sự, các quan hệ liên quan đến yếu tố nhân thân và tài sản trong các lĩnh
vực dân sự, HN-GĐ, lao động, thương mại… Các QHXH này rất đa dạng và rất
rộng.
2. Đặc điểm
3. 2.1 Chủ thể tham gia QHPLDS rất đa dạng nhưng độc lập về tài sản và tổ chức:
Lý do tại sao lại đa dạng: Bởi vì QHPL DS là các quan hệ nhân thân và quan hệ tài
sản phát sinh thường nhật đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, tiêu dùng, cho hoạt động sản
xuất và kinh doanh Đây là những quan hệ xã hội phát sinh thường nhật trong
một phạm vi rất rộng, đáp ứng nhu cầu của bất cứ chủ thể nào trong xã hội.
- Biểu hiện của sự đa dạng: Chủ thể trong QHPLDS bao gồm:
+ Cá nhân;
+ Pháp nhân;
+ Tổ hợp tác;
+ Hộ gia đình;
+ Nhà nước.
- Độc lập về tổ chức: Chủ thể khi tham gia vào QHDS đều độc lập, không lệ thuộc
về mặt tổ chức Tránh trường hợp đổ lỗi trách nhiệm cho nhau.
- Độc lập về tài sản: Có sự rành rẽ, độc lập về tài sản (chú ý: Nếu vợ và chồng tiến
hành một qh mua bán tài sản thì chỉ được áp dụng với tài sản riêng, không nằm
trong tài sản hợp nhất của cả hai vợ chồng).
2.2 Địa vị pháp lý của các chủ thể dựa trên cơ sở bình đẳng và không phụ thuộc vào
các yếu tố xã hội khác
- Các chủ thể luôn bình đẳng với nhau về địa vị pháp lý, không có sự phân biệt về thành
phần xã hội, tôn giáo, dân tộc, trình độ văn hóa, nghề nghiệp…
- Thể hiện của đặc điểm này trong QHPLDS:
+ Các chủ thể bình đẳng về tài sản: Các bên bình đẳng với nhau, thực hiện quyền và
nghĩa vụ bằng tài sản của mình.
+ Bình đẳng về mặt tổ chức: Các chủ thể không lệ thuộc với nhau về mặt tổ chức, phải tự
chịu trách nhiệm về những thiệt hại do mình gây ra.
2.3 Lợi ích (chủ yếu là lợi ích kinh tế) là tiền đề cho các QHPLDS
- Lý do để khẳng định lợi ích (chủ yếu là lợi ích kinh tế) là tiền đề cho các QHPLDS: Có
hai lý do:
+ Thứ nhất là các quan hệ PLDS chủ yếu là QH tài sản nên nó cũng mang các đặc điểm
là có tính chất hàng hóa – tiền tệ và tính chất đền bù tương đương nên lợi ích về vật chất
là một biểu hiện phổ biến trong QHDS.
+ Các bên thiết lập một QHDS nhằm một mục đích nhất định, tức là đều hướng đến một
lợi ích nhất định (có thể là lợi ích tinh thần hoặc lợi ích vật chất từ các QH nhân thân hay
QH tài sản).
2.4 Các biện pháp cưỡng chế đa dạng không chỉ do PL quy định mà có thể các bên
trong QHPLDS quy định các biện pháp (không trái với PL)
- Các biện pháp cưỡng chế trong QHDS có nhiều biện pháp:
+ Các biện pháp mang tính chất tinh thần như xin lỗi, cải chính công khai… Chủ yếu
nhằm mục đích khắc phục các vấn đề thuộc về đời sống tinh thần, về các giá trị nhân
thân.
+ Các biện pháp mang tính chất tài sản như: Bồi thường thiệt hại, phạt vi phạm hợp
đồng… Những biện pháp này lại nhằm vào mục đích vật chất, buộc các bên phải bồi
thường các giá trị vật chất.
- Ngoài ra, các chủ thể có thể tự thỏa thuận các biện pháp khác để cưỡng chế việc thực
hiện QHPLDS (phải đảm bảo không xâm phạm tới lợi ích của bên có nghĩa vụ cũng như
đảm bảo việc thực hiện quyền cho bên có quyền).
II.
CÁC THÀNH PHẦN QHPLDS
1. Chủ thể
- Cũng giống như QHPL nói chung, chủ thể của QHPLDS là những người
tham gia vào một QHPLDS và có quyền, nghĩa vụ phát sinh từ quan hệ ấy.
- Chủ thể của QHPLDS bao gồm:
+ Cá nhân: Là những người có đủ năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự
+ Pháp nhân: Pháp nhân là tổ chức thống nhất, độc lập, hợp pháp và có tài sản
riêng và chịu trách nhiệm bằng tài sản của mình, nhân danh mình tham gia vào các
quan hệ pháp luật một cách độc lập.
+ Tổ hợp tác: Là loại hình được thành lập dựa trên hợp đồng hợp tác kinh doanh
(có chứng thực của UBND cấp xã phường) của từ 3 cá nhân trở lên, cùng đóng
góp tài sản, công sức để thực hiện công việc nhất định, cùng hưởng lợi và cùng
chịu trách nhiệm.
+ Hộ gia đình: Hộ gđ mà các thành viên có tài sản chung để hoạt động kinh tế
chung trong quan hệ sử dụng đất, trong các hoạt động sản xuất nông, lâm, ngư
nghiệp và trong một số lĩnh vực kinh doanh khác do pháp luât quy định là các chủ
thể của quan hệ PLDS (Đ106 BLDS).
+ Nhà nước: Là một chủ thể đặc biệt trong giao dịch dân sự. Nhà nước là chủ thể
của một số quan hệ như quan hệ thừa kế, quan hệ về quyền sở hữu…
2. Khách thể
- Là cái mà các chủ thể hướng tới khi tham gia vào các giao dịch dân sự.
2.1 Tài sản: Theo Đ163 BLDS bao gồm: Vật, tiền, giấy tờ trị giá được bằng tiền và
các quyền tài sản khác.
Vật: Là phạm trù pháp lý, là một bộ phận của thế giới vật chất có thể đáp ứng nhu
cầu nào đó của con người.
Tiền:
Tiền là vật cùng loại đặc biệt có giá trị trao đổi với các hàng hóa, chỉ do NN ban
hành và mang mệnh giá (những đồng tiền có giá trị lưu hành thì mới được coi là
tiền).
Giấy tờ có giá: Là loại tài sản đặc biệt do NN hoặc các tổ chức phát hành theo
trình tự nhất định.
Có rất nhiều loại giấy tờ có giá có hình thức khác nhau như: Công trái, trái
phiếu, kỳ phiếu, cổ phiếu, séc…
Những giấy tờ có giá này là hàng hóa trong một thị trường đặc biệt đó là thị
trường chứng khóan.
Quyền tài sản: là quyền trị giá được bằng tiền, có thể chuyển giao trong giao dịch
dân sự: Quyền sở hữu trí tuệ, quyền đòi nợ, quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại…
2.2 Hành vi và các dịch vụ:
- Là khách thể chủ yếu trong các quan hệ về nghĩa vụ và hợp đồng.
Hành vi có thể là hành động (làm một cái gì đó như trả tiền, giao vật, thực hiện
dịch vụ…) nhưng có thể cũng là không hành động (không làm cái gì đó như không
được công bố thông tin, không được gây mất trật tự vào một thời điểm nhất
định…)
Các dịch vụ: Là một hay nhiều công việc mà chủ thể phải làm để thỏa mãn lợi ích
của chủ thể phía bên kia như dịch vụ tư vấn pháp lý, gửi giữ, du lịch
2.3 Kết quả của hoạt động tinh thần, sáng tạo
- Hoạt động tinh thần sáng tạo: Thông thường kết quả của hoạt động tinh thần
sáng tạo này là tạo ra các sản phẩm trí tuệ như các tác phẩm văn học nghệ
thuật, khoa học hoặc các đối tượng của quyền sở hữu công nghiệp (kiểu
dáng công nghiệp…)
2.4 Các giá trị nhân thân
- Các giá trị nhân thân là khách thể trong các quyền nhân thân của công dân
hay tổ chức. Các quyền nhân thân không phụ thuộc vào các quan hệ gia đình
hay nghề nghiệp mà nó được luật pháp quy định và ngày càng mở rộng (từ
Điều 24 đến Điều 51 của BLDS 2005).
- Các quyền nhân thân luôn gắn với chủ thể và không thể dịch chuyển được
trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
2.5 Quyền sử dụng đất:
Là một loại khách thể đặc biệt trong các QHPL dân sự vì đất đai thuộc sở hữu của
nhà nước nhưng nhà nước giao cho các cá nhân, tổ chức và giao cho các chủ thể
này có quyền năng của chủ sở hữu (có thể là quyển chiếm hữu, sử dụng và định
đoạt).
3. Nội dung
- Khái niệm: Là tổng hợp các quyền và nghĩa vụ dân sự của các bên tham gia
và quan hệ đó.
3.1 Quyền dân sự
- Là mức độ được phép xử sự mà luật dân sự quy định cho người có quyền
được thực hiện.
* Nội dung của quyền dân sự:
- Chủ thể mang quyền có thể tự mình thực hiện một hoặc một số hành vi nhất
định để bảo vệ và hưởng các quyền dân sự.
- Có quyền yêu cầu chủ thể phía bên kia phải thực hiện hoặc không thực hiện
một hoặc một số hành vi nhất định vì lợi ích của mình.
- Chủ thể mang quyền khi bị chủ thể khác có hành vi xâm phạm đến quyền và
lợi ích của mình có quyền tự bảo vệ hoặc yêu cầu tòa án hoặc cơ quan NN
có thẩm quyền khác buộc chủ thể đó chấm dứt hành vi, bồi thường thiệt hại.
3.2 Nghĩa vụ dân sự:
- Được hiểu là những xử sự bắt buộc mà luật quy định cho người có nghĩa vụ phải
thực hiện.
* Nội dung của NVDS:
- Người có nghĩa vụ phải thực hiện hành vi hoặc không được thực hiện hành
vi nhất định vì lợi ích của người mang quyền.
- Người mang nghĩa vụ buộc phải gánh chịu một hậu quả pháp lý nhất định
theo sự thỏa thuận của các bên hoặc cơ quan NN có thẩm quyền khi họ có
hành vi không thực hiện nghĩa vụ xâm hại tới quyền và lợi ích của chủ thể
mang quyền.
III. PHÂN LOẠI QHPL DS
QHDS rất đa dạng và phong phú, đa dạng cả về chủ thể, khách thể, nội dung,
cách thức phát sinh…Việc phân loại này không chỉ có ý nghĩa về mặt lý luận
mà còn có ý nghĩa rất lớn về mặt thực tiễn vì nó góp phần hiểu đúng về quan hệ
giữa các bên và áp dụng đúng pháp luật nhằm giải quyết các tranh chấp có thể
xảy ra.
1. Cơ sở phân loại
Khi tiến hành phân loại dựa trên nhiều căn cứ khác nhau, và từ mỗi căn cứ có
thể phân QHPLDS thành các loại QH khác nhau.
Hiện nay việc phân loại QHPLDS dựa trên các tiêu chí:
- Dựa theo khách thể của QHPLDS (dựa vào nhóm điều chỉnh của QHPLDS).
- Dựa vào tính xác định của chủ thể quyền và chủ thể nghĩa vụ.
- Dựa vào nguồn gốc của quyền dân sự và cách thức thực hiện quyền DS.
2. Các loại QHDS cụ thể
Dựa vào khách thể của QHPLDS
QHPLDS được chia thành hai loại:
- Quan hệ nhân thân: Là các liên quan đến các vấn đề nhân thân và về nguyên
tắc là không thể dịch chuyển cho người khác (ví dụ: đứng tên tác giả trong
một tác phẩm, quyền đối với danh dự, nhân phẩm, tên gọi…).
- Quan hệ tài sản: Là QHPLDS luôn gắn với một tài sản nhất định hoặc việc
chuyển dịch một tài sản từ chủ thể này sang chủ thể khác (quan hệ sở hữu,
quan hệ hợp đồng hay quan hệ thừa kế…)
Dựa vào tính xác định của chủ thể quyền và chủ thể nghĩa vụ
Dựa vào tiêu chí này, QHPLDS được chia thành hai loại:
- QHPLDS tuyệt đối: Trong QH này, chủ thể quyền được xác định, còn các
chủ thể khác đều là chủ thể nghĩa vụ. Nghĩa vụ của các chủ thể nghĩa vụ
được biểu hiện là dạng nghĩa vụ không hành động (tức là không thực hiện
bất cứ hoạt động nào xâm phạm tới quyền của chủ thể quyền). Thông
thường, các loại quyền tuyệt đối được pháp luật ghi nhận mà không phải do
các bên thỏa thuận.
QHPLDS tương đối: Là quan hệ pháp luật xác định cả chủ thể quyền và nghĩa vụ.
Trong loại quan hệ này, nội dung quyền và nghĩa vụ thông thường do các bên thỏa
thuận dựa trên các quy định của pháp luật. Nội dung các thỏa thuận này các nhà
làm luật không thể quy định chi tiết mà chỉ đưa ra các quy định khung để các chủ
thể dựa trên đó thỏa thuận.
Dựa vào nguồn gốc của quyền dân sự và cách thức thực hiện quyền dân sự
Dựa trên cơ sở này, QHPLDS được phân thành 2 loại:
- Quan hệ vật quyền:
- Quan hệ trái quyền:
+ Là những quan hệ mà trong đó quyền của chủ thể bên này có được thực hiện hay
không hoàn toàn thông qua hành vi mang tính nghĩa vụ của chủ thể bên kia
IV. CĂN CỨ PHÁT SINH, THAY ĐỔI VÀ CHẤM DỨT QHPLDS
1. Sự kiện pháp lý
Các sự kiện pháp lý là những sự kiện xảy ra trong đời sống thực tế mà đã được
pháp luật dự liệu các hậu quả pháp lý nhất định (có thể làm phát sinh, thay đổi,
chấm dứt QHPLDS).
2. Phân loại
Các sự kiện pháp lý được phân loại dựa trên nhiều tiêu chí.
- Thứ nhất, nếu dựa vào hậu quả pháp lý và các giai đoạn biến động của
QHPLDS thì có thể phân sự kiện PLý thành sự kiện làm phát sinh, sự kiện
làm thay đổi và sự kiện làm chấm dứt QHPLDS.
- Thứ hai, cách phân loại dựa trên nguồn gốc phát sinh sự kiện pháp lý. Đây là
cách phân loại được áp dụng phổ biến nhất. Dựa theo cách phân loại này thì
sự kiện PLý được phân thành 4 loại: Hành vi pháp lý, xử sự pháp lý, sự biến
pháp lý và thời hạn.
BÀI 3
CHỦ THỂ QUAN HỆ PHÁP LUẬT DÂN SỰ
A. CÁ NHÂN - CHỦ THỂ QHPLDS
Cá nhân – luôn được coi là chủ thể đầu tiên và cơ bản của LDS.
I.
Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân
1. Khái niệm
NLHV là khả năng được hưởng những quyền dân sự và khả năng gánh vác
những nghĩa vụ dân sự do PL quy định (Khoản 1 Đ14 BLDS).
2. Đặc điểm của năng lực PLDS của cá nhân (4 đặc điểm)
- Mọi cá nhân đều bình đẳng về NLPL: “Mọi cá nhân đều có năng lực pháp
luật dân sự như nhau” (khoản 2 điều 14 BLDS). NLPLDS của cá nhân sẽ
không bị hạn chế bởi bất cứ yếu tố nào (giai cấp, trình độ, nghề nghiệp, dân
tộc, tôn giáo…). Mọi cá nhân có điều kiện như nhau đều có khả năng hưởng
quyền như nhau và gánh chịu nghĩa vụ như nhau.
- NLPLDS của cá nhân do NN quy định cho tất cả cá nhân nhưng NN không
cho phép cá nhân tự hạn chế NLPLDS của mình cũng như của cá nhân khác.
“NLPLDS của cá nhân không thể bị hạn chế, trừ trường hợp do PL quy
định” (Đ16)
- NLPLDS có tính bảo đảm:
Khả năng có quyền và có nghĩa vụ dân sự chỉ tồn tại là quyền khách quan và
do PL quy định cho các chủ thể. Để biến nó thành những quyền dân sự cụ
thể cần phải có những điều kiện đảm bảo thực hiện.
3. Nội dung NLPL dân sự của cá nhân
- Nội dung của NLPLDS của cá nhân là tổng hợp các quyền và nghĩa vụ mà
pháp luật quy định cho cá nhân.
- Nội dung của NLPLDS của cá nhân phụ thuộc vào điều kiện kinh tế xã hội,
vào đường lối chính sách của Nhà nước…
4. Bắt đầu và chấm dứt NLPL dân sự của cá nhân
Theo quy định tại khoản 3 điều 14 của BLDS thì “NLPLDS của cá nhân bắt
đầu khi người đó sinh ra và chấm dứt khi người đó chết”
Ý nghĩa: Với quy định trên, pháp luật thừa nhận NLPLDS của cá nhân gắn liền
với cá nhân đó suốt đời và không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như tuổi tác, tinh
thần, tài sản…
5. Tuyên bố mất tích, tuyên bố chết
Quy định về tuyên bố chết và tuyên bố mất tích với mục đích bảo vệ quyền, lợi
ích có liên quan đến cá nhân bị tuyên bố chết hoặc mất tích như quyền về tài
sản, trách nhiệm dân sự hay quan hệ hôn nhân gia đình…
Nội
Tuyên bố mất tích
Tuyên bố là đã chết
dung
Khái Mất tích là sự thừa nhận của Toà Tuyên bố chết là sự thừa nhận
niệm án về tình trạng biệt tích của một của Toà án về cái chết đối với
cá nhân trên cơ sở có đơn yêu một cá nhân khi cá nhân đó đã
cầu của người có quyền và lợi biệt tích trong thời hạn theo luật
ích liên quan.
định trên cơ sở đơn yêu cầu của
người có quyền và lợi ích liên
quan.
Điều
kiện
- Khi 1 người biệt tích 2
Quy định tại Đ81 BLDS
năm liền trở lên, mặc dù Bốn trường hợp sau, Toà án sẽ
đã áp dụng đầy đủ các tuyên bố 1 người là đã chết:
biện pháp thông báo, tìm
kiếm cần thiết theo quy
định của PL tố tụng dân sự
nhưng vẫn không có tin
tức xác thực về việc người
đó còn sống hay đã chết.
* Sau 3 năm kể từ ngày
quyết định tuyên bố mất tích
của TA có hiệu lực pháp luật
mà vẫn không có tin tức là
người đó còn sống Thì TA
có thẩm quyền tuyên bố một
người là đã chết
- Theo yêu cầu của người
có quyền lợi, nghĩa vụ liên * Biệt tích đã 5 năm trở lên và
quan
Chú ý:
không có tin tức nào chứng tỏ
còn sống hay đã chết Hậu
quả: có thể tuyên bố mất tích
sau 2 năm và tuyên bố chết sau
5 năm (được tính theo quy định
của Đ78).
• Pháp luật không quy định
giới hạn về không gian
cũng như chủ thể nhận
biết các tin tức này nhưng
có thể xác định theo Đ74
* Biệt tích trong chiến tranh 5
của BLDS có thể xác năm (kề từ ngày chiến tranh kết
định: thúc) mà vẫn không có tin tức
+ Về không gian: Nơi cư trú xác thực là còn sống.
cuối cùng của người đó (được * Sau 5 năm bị tai nạn hoặc
xác định theo mục 3 chương thảm hoạ, hoặc thiên tai xảy ra
III Phần thứ nhất của BLDS)* mà không có tin tức là còn sống.
Tuỳ từng trường hợp, TA có
thể xác định ngày chết trong bản
án hoặc trong quyết định của toà
án.
• Người có quyền lợi nghĩa
vụ liên quan (tức là chủ
thể có quyền yêu cầu cơ
quan NN có thẩm quyền
tuyên bố 1 người mất tích)
thì được hiểu người phải
có mối liên hệ nào đó như
qua quan hệ hôn nhân,
quan hệ huyết thống, quan
hệ hành chính, quan hệ lao
động, quan hệ dân sự…) -
- Người tiến hành thông
báo tìm kiếm: có thể là
Tòa án hoặc tòa án yêu
cầu ng có yêu cầu thông
báo, tìm kiếm. Việc thông
báo như thời gian, hạn
định…sẽ tuân theo quy
định của PL TTDS.
Chú ý: Nếu không xác định
ngày người chết thì ngày bản
án hoặc quyết định của toà
án có hiệu lực được xác định
là ngày chết.
Thông thường, đối với người
biệt tích trong các tai nạn,
thảm họa, thiên tai thì ngày
chết chính là ngày xảy ra các
sự kiện.
• Thời hạn 2 năm: được
hiểu là ngày biết được tin
tức cuối cùng của người
đó.
Hậu Tạm đình chỉ tư cách chủ thể của Chấm dứt tư cách chủ thể của
quả
PLý (không làm chấm dứt tư cách pháp luật mà người đó tham gia
chủ thể của họ). với tư cách chủ thể.
người bị tuyên bố mất tích người chết đối với mọi quan hệ
Tài sản của cá nhân bị tuyên bố Tài sản của người bị tuyên bố
mất tích sẽ được chuyển sang chết được giải quyết theo pháp
quản lý tài sản của người vắng luật thừa kế.
mặt, của người bị tuyên bố mất
tích (Đ75, 76, 77 và 79 BLDS)
Riêng với quan hệ hôn nhân thì
nếu vợ/ chồng của người bị mất
tích yêu cầu được ly hôn thì Toà
Án cho phép họ được ly hôn.
Hủy Có hai trường hợp xảy ra với Điều kiện: người bị tuyên bố là
quyết người được tuyên bố mất tích: đã chết trở về hoặc có tin xác
định được phục hồi năng lực chủ thể thực là người đó còn sống.
và
hoặc bị tuyên bố chết/hoặc họ đã Theo yêu cầu của chính người
chết. đó hoặc người có quyền lợi
hậu
quả
của
hủy
qđịnh
* Phục hồi tư cách chủ thể nghĩa vụ liên quan yêu cầu đến
của người bị tuyên bố mất Toà án để ra quyết định huỷ bỏ
tích khi người bị tuyên bố tuyên bố là đã chết.
mất tích trở về hoặc có tin tức Hậu quả: Tư cách chủ thể của
chứng tỏ người đó còn sống. người bị tuyên bố chết sẽ được
Tải về để xem bản đầy đủ
155 trang
17/05/2024
1100
Bạn đang xem 30 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng Luật dân sự", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- bai_giang_luat_dan_su.doc
