Họa phẩm tộc người trước thế kỷ 17 trên mảnh đất Nam Bộ (Việt Nam)
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
HỌA PHẨM TỘC NGƯỜI TRƯỚC THẾ KỶ 17
TRÊN MẢNH ĐẤT NAM BỘ (VIỆT NAM)
Ngô Văn Lệ, Phạm Đức Mạnh
Trường ĐHKHXH&NV – ĐHQG-HCM
TÓM TẮT: Nam Bộ (Việt Nam) là miền địa – sinh thái chịu sự chi phối của hệ
thống sông Đồng Nai – Mekong, có môi trường căn bản là thuận hợp cho sự hình
thành và phát triển của con người và văn hóa trong trường kỳ lịch sử. Đương nhiên,
trước thế kỷ 17, miền đất này từng có hàng nghìn năm vắng bóng “con người và sự
sống”, từng bị ít nguồn sử liệu coi là đất “ Mọi Rừng”, với các sắc tộc bản địa (Mạ,
S’Tiêng, Châu Ro, Champa, Mã Lai v.v.) trong nhiều nước nhỏ (Xích Thổ, Chu Nại
v.v.). Trong thực tiễn, còn nhiều khoảng trống về tri thức nhân học trong thời gian và
không gian Nam Bộ. Các tác giả đã giới thiệu những kết quả điều tra – khai quật gần
đây ở nhiều di tích văn hóa Nam Bộ, đặc biệt những khám phá mới về hệ thống di cốt
người cổ – chủ nhân các nền văn hóa cổ “Trên mảnh đất này” và đề xuất các lý giải
Nhân học, Sử học, Dân tộc học, Ngôn ngữ học tương thích về bức tranh tộc người
chung ở Nam Bộ và khu vực: từ những di tích văn hóa sơ kỳ Đá cũ của Homo Erectus
(500.000 – 300.000 BP), qua di sản văn hóa kim khí Đồng Nai (5000 – 2000 BP) và
văn hóa cổ sử Óc Eo – hậu Óc Eo (2000 – 300 BP) của những người “Thượng”
(Indonesien) và loại hình Đông Nam Á cổ, cùng các tộc người khác (Việt, Chăm, Hoa,
Khmer, Mã Lai, Scythes …). Trong tình hình hiểu biết chung hiện nay, các tác giả ghi
nhận nỗ lực phi thường của người Việt và các dân tộc anh em khác trong tiến trình
lịch sử xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc để lao động cải tạo đồng bằng và sáng tạo
văn hóa – văn minh thực vật – miệt vườn, văn minh Cây Lúa từ sau thế kỷ 17 và chính
sự nghiệp lao động vĩ đại này đã biến đồng bằng châu thổ Nam Bộ hoang hóa hàng
thiên kỷ thành một xã hội phồn vinh “trọng điểm Lúa”, hội nhập với dòng chảy lịch
sử văn hóa vật chất – tinh thần Việt Nam hôm nay và mai sau. Đó là chân lý lịch sử –
chân lý khoa học “không bao giờ thay đổi”
Nam Bộ (Việt Nam) (tổng diện
mùa (Á xích đạo) giàu nhiệt lượng, vũ
lượng, ít ảnh hưởng của bão tố, mạng
lưới sông suối dy đặc, đất đai mầu mỡ,
thế giới động vật – thực vật phong phú.
Miền đất này từng chứng kiến sự hình
thành – nảy nở – dao động của những
cộng đồng người cổ quần tụ ngày càng
đông đảo, lao động khai phá, thích ứng
và chế ngự thiên nhiên trù phú hoang dã
để sống – sống được và vận động qua
“ngưỡng cửa” của thời đại mà F.Engels
gọi là “Văn minh”. Họa phẩm tộc người
“Trên mảnh đất này” trước thế kỷ 17
bị ít nguồn sử liệu phác thảo miệt thị
giống như là “đất Mọi Rừng”(Rungles
Moi – 17), (với các loại mọi Bà Rịa, mọi
Vị, mọi Bồ Vun, mọi Bồ Nông, mọi Đá
Hàn, mọi Đá Vách, mọi Đá Rách); là
tích:
70.970,55km²;
gồm
dân
miền
số:
Đông
39.830.600)
(31.373km², 11.830.000 người) và
miền Tây (39.597,55km², 28.000.600
người), về đặc điểm tự nhiên và lịch sử
thành tạo, mang tính chất địa hình
chuyển tiếp các cao nguyên đất đỏ từ
Nam Tây Nguyên và cực Nam Trung
Bộ xuống dải đất xám, phù sa cổ và
miền đồng bằng châu thổ cực nam,
chịu sự chi phối của các hệ thống sông
Đồng Nai và sông Cửu Long. Miền đất
này có nền tảng địa lý – môi trường
sinh thái thuận hợp cho sự hình thành
và phát triển của con người và văn hóa
cổ, với cảnh quan thiên nhiên đa dạng,
khí hậu mang đặc tính nhiệt đới gió
Trang 5
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
“đất Châu Mạ” (Bình Nguyên Lộc,
1970) với 5 nhóm Chrau, Kono, Chsré,
Cop, Chato (1) hay 4 nhóm Mạ Ngăn ở
sông Đạ Đờn Bảo Lộc, Mạ Xốp vùng
đất sét, Mạ Tô ở lưu vực Là Ngà, Mạ
Krung ở bình nguyên Bảo Lộc về Định
Quán và “đất Stiêng” với 2 nước
“Thủy Xá” và “Hỏa Xá” (H.Azémar,
Th.H.Gerber, L.de Grammont), cùng
các tộc người K’Ho, M’nông, Churu
.v.v…, cư trú đan xen với cả các tộc
Chăm, Mã Lai, Khmer (Barrault,
J.Boualt, Labussière, B.P.Lafont,
- hậu kỳ” qua nhiều sưu tập công cụ cuội
ghè, tính từ phát hiện của nhà địa chất
Pháp E.Saurin (33) ở Hàng Gòn 6 (niên
đại zircon trong basalt bậc thềm Mékong
40-45m khoảng 60 vạn năm theo tác giả)
và ở Dầu Giây (niên đại Acheul muộn);
đến các phát hiện của giới Khảo cổ học
Việt Nam sau 1975 ở nhiều địa điểm
như: Đồi 275, Núi Đất, Núi Cẩm Tiêm,
Bình Lộc, Suối Đá, Bình Xuân, Gia Tân,
Phú Quý. Đại An, Gò Cây Cuôi, Hàng
Gòn 7C (Đồng Nai), An Lộc (Bình
Phước), Vườn Dũ (Bình Dương). Đặc
biệt, các sưu tập do giảng viên và sinh
L.Malleret,
H.Maspéro,
M.Ner,
Nguyễn Văn Luận, Lê Hương, Mạc
Đường - 10; 16; 18) trong nhiều nước
nhỏ như Xích Thổ vùng Đất Đỏ, Can
Đà Lợi vùng Biên Hòa (25), Chu Nại
vùng Sài Gòn, Bà Lị vùng Bà Rịa (37)
và một số “man quốc” trong 74 nước ở
vùng Đông Dương – Nam Dương mà
Mã Đoan Lân mô tả vào thế kỷ 13
(Bột Nê, Đồ Bà, Tam Phật Tề, Châu
Mi Lưu, A La Đà, Ha La Đan, Đốn
Tốn, Tỳ Khiên, Lang Nha Tu, Bàn
Bàn, La Sát .v.v… ) (20).
Trên thực tế, bức tranh này còn
thiếu vắng không ít đường nét lớn,
khiếm khuyết nhiều chi tiết ở từng
nguồn dữ liệu căn bản, bởi không phải
lúc nào và ở đâu Nam Bộ cũng tụ hội
đủ của “Thiên thời – Địa lợi – Nhân
hòa”. Tính từ lúc có mặt sớm nhất vết
tích hoạt động sáng tạo văn hóa của
con người từ nửa triệu năm về trước
đến thế kỷ 17, còn bao khoảng trống
vắng về tri thức “Nhân học” trong thời
gian lịch sử và trong không gian
phẳng của hệ thống bậc thềm lưu vực
các hệ thống sông Đồng Nai – Cửu
Long. Trong tình hình hiểu biết hiện
tại, chỉ có thể nhìn “đại cương” trên
hệ thống các nguồn sử liệu chuyên
ngành – liên ngành – xuyên ngành
(Khảo cổ học, Nhân chủng học, Dân
tộc học, Sử học, Ngôn ngữ học
.v.v…). Trước khi có “sử liệu thành
văn”, các “trang sử đất” đầu tiên của
Nam Bộ lưu dấu “văn hóa Đá cũ sơ kỳ
viên
Trường
ĐHKHXH&NV
–
ĐHQGTP.HCM phát hiện năm 2004 ở
Suối Quýt và Suối Cả (Đồng Nai), đã
được trình bày tại Hội thảo Quốc tế lần
II về Việt Nam học và đăng trên “Khảo
cổ học” số 4-2005 (29).
Các hoạt động của người nguyên
thủy Nam Bộ đầu tiên thường để lại vết
tích kỹ thuật clactonoide thời Chelle
(Abbeville) – Acheul-Saint Acheul từ
Trung kỳ Cánh Tân, niên đại dựa vào địa
mạo và phân tích “hình loại học”
(typologie) di tồn văn hóa cách nay 70 –
30 vạn năm: Các công cụ chặt thô
(chopper, chopping-tools), nạo, mũi
nhọn, rìu tay (biface), hòn ném, mảnh
tước… liên quan mật thiết đến các bậc
thềm cao nguyên phát triển basalt dung
nham phong hóa đất đỏ và phù sa cổ, các
bãi bồi thung lũng dọc các dòng chảy
miền trung – hạ lưu. Tiếc là, như nhiều
khám phá Đá cũ ở Việt Nam và Đông
Nam Á, chúng còn thiếu bằng chứng địa
tầng – cổ sinh và nền cảnh văn hóa
tương thích. Chúng ta phải tạm bằng
lòng hình dung TỔ TIÊN NAM BỘ
XƯA NHẤT (và cả của người Núi Đọ
nữa) qua dung mạo của Người vượn
Homo Erectus tìm thấy trong các hang
Thẩm Hai – Thẩm Khuyên (Lạng Sơn)
(niên đại ESR: 401.000 ± 51.000 đến
534.000 ± 87.000 BP – 3;9). Đó là cuộc
sống của những “bầy người vượn đứng
thẳng” phát triển được các nhà Nhân
chủng học mệnh danh là “Mông Cổ
Trang 6
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
Phương
Nam”
(Mongoloide
heo rừng, báo, mèo rừng, khỉ, voọc,
hươu nai hoẵng, cheo cheo, chim chóc,
cá sấu, rùa, tôm cua và sò ốc) và hái
lượm; những người chuyên buôn bán
trao đổi sản phẩm “nội – ngoại vùng”
.v.v…
méridionale) còn hoang sơ nguyên
thủy, nhưng hẳn đã là một xã hội
người vượn biết chế tác công cụ lao
động dùng cho săn bắn và hái lượm ở
trình độ khởi sự văn hóa và kỹ nghệ
“gia công cuội” (gallet aménagées).
Từ đây, trang sử mở đầu tiến trình
chinh phục Nam Bộ ghi nhận sự thành
hình truyền thống chế tác đá cuội
basalt và đá sừng – truyền thống dù bị
gián cách khá lớn trong thời Cánh Tân
do các hoạt động núi lửa phun trào
miền Đông và “bể dâu” miền Tây, lại
được duy trì trong các cộng đồng xã
hội tiền sử nhiều vạn năm sau Xuân
Lộc – Suối Cả, khi người cổ Nam Bộ
đạt tới các phát minh cốt lõi của
“Cách mạng Nông nghiệp” – “Cách
mạng Đá mới” (Neolithic Revolution)
và “Cách mạng Luyện kim” về sau –
những thành tựu nhân hóa gắn liền với
nền văn minh Đá mới – Kim khí mệnh
danh dòng chảy huyết mạch của “miệt
cao” Nam Bộ: VĂN MINH SÔNG
ĐỒNG NAI. Hàng trăm “làng cổ”
quy mô không thua các làng Việt hiện
đại (1 – 3ha) được phát hiện, khai đào,
cùng các bộ sưu tập di vật văn hóa
bằng đá-đồng-sắt-gốm-trang sức quý
và bán quý bằng thủy tinh-mã não-
nhuyễn thể-đất nung… minh định
trình độ tư duy, óc thẩm mỹ độc đáo,
thực dụng và bàn tay tài hoa của nghệ
sĩ Nam Bộ xưa; ghi nhận rõ ràng tiến
trình các cộng đồng tộc người bản địa
từ “miệt cao” tràn xuống chiếm lĩnh
đồng bằng Đồng Nai – Cửu Long sau
hải thoái, khai phá rừng rậm, canh tác
nông nghiệp, dựng nhà lập ấp, chế
ngự lầy sình, mật tập dân cư. Đó là
những người nông dân làm nông
nghiệp nương rẫy và nuôi chó, lợn, gà
(có thể còn cả voi); các nhóm thợ hoạt
động đa ngành thủ công (chế tác đá-
xương sừng, làm gốm, luyện kim –
đúc đồng và rèn sắt, dệt vải, nghề
mộc…); những nhóm săn bắn, đánh cá
trên sông biển (tê giác, trâu bò rừng,
Chiến tích “Sử đất” không mờ
phai của chủ nhân phức hệ văn hóa
Đồng Nai chính là các sự nghiệp lao
động cộng đồng lâu niên (C14: LT2-02:
2980 ± 50 BP; AMS: Krek 62/52: 3990
± 70, 3495 ± 75 BP) để xây đắp các làng
cổ “phòng ngự” trên cao nguyên đất đỏ
“Nam Trường Sơn” có 2 vòng thành bao
đồ sộ (đường kính 142-Bù Nho – 365m-
Lộc Tấn) và hào sâu ngăn thú ở Lộc
Ninh, Bình Long, Phước Long (Bình
Phước) và vùng ven và đỉnh điểm của trí
– lực nguyên thủy Nam Bộ là công cuộc
tổ chức vận chuyển hàng trăm tấn đá hoa
cương, diabaz và grès trên hàng trăm cây
số địa hình đồi rừng “tập kết” ở Xuân
Lộc để kiến thiết quần thể kiến trúc Cự
thạch “không tiền khoáng hậu” ở Châu
Á dành cho “các thủ lĩnh tối cao nhất”
Cộng đồng bản địa an nghỉ vĩnh hằng
(29). Những tài liệu “Tiền Óc Eo” có
bằng chứng địa tầng là cực kỳ quan
trọng cho công cuộc nghiên cứu “Đất và
người” Nam Bộ từ những ngày đầu
“khai hoang lập địa”; với hàng triệu
“chứng tích lao động và sáng tạo văn
hóa không lời” của họ và với cả “Nhân
cốt” tiền nhân lần đầu tiên tìm thấy trong
các nghĩa trang nguyên thủy nhất của
thời này giúp các nhà Khảo cổ học phác
họa căn bản “THÀNH PHẦN NHÂN
CHỦNG” CỦA CHỦ NHÂN PHỨC
HỆ VĂN HÓA ĐỒNG NAI – LOẠI
HÌNH NHÂN CHỦNG INDONESIEN
– cơ tầng nhân chủng chủ thể của cả
Nam Bộ (Việt Nam) và vùng ven biển
Đông đương thời Kim khí và giờ đây
vẫn còn di duệ đồng bào Thượng Tây
Nguyên và một số tộc người ở Đông
Nam Á hải đảo. Đó là các nhân cốt nằm
trong nghĩa địa 22 mộ huyệt đất An Sơn
có chôn kèm theo tùy táng phẩm như
bát, bình, nồi vò, mâm bồng, trang sức,
Trang 7
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
xương thú .v.v…; (niên đại C14: 3990
– 2775 ± 70 BP.), đã giám định
Indonesien có trẻ con 2 tuổi, thiếu nữ
14-15 và 18-22 tuổi, nam 25-30 tuổi
(12); 8 nhân cốt nằm chung địa tầng ở
mộ sình Gò Rạch Rừng bên bờ hữu
ngạn sông Vàm Cỏ Tây (Long An)
(C14: 2800 ± 45 – 2780 ± 40 BP.),
cùng với rìu đá, vòng tay, khuyên tai,
hạt chuỗi bằng đá hay bằng ngà và di
cốt thú; có 3 sọ giám định là cụ ông
60 tuổi cao 1,65m, cụ bà 65 tuổi cao
1,57m và thanh nữ 25 tuổi cao 1,54m,
thuộc kiểu đầu dài, mặt rộng, mũi
rộng hay hẹp, hốc mắt thấp hay vừa,
vẩu hay không (22). Ngoài ra, còn có
các yếu tố “hỗn chủng” và các số đo
sọ cổ đưa các nhà nhân học đến với
đoán nhận của riêng mình về thành
phần “Thượng cổ” (gần giống
Melanesien) (sọ Gò Rạch Rừng theo
Nguyễn Quang Quyền); hay: “gần loại
hình Đông Nam Á” hoặc “đôi nét
Mongoloid” (Nguyễn Lân Cường); Ví
như: 2 thi thể thanh niên 17 tuổi cao
1,57m và 25-30 tuổi cao 1,59m chôn
nằm thẳng xuôi 2 chân 2 tay ngược
đầu nhau (tây bắc/đông nam) mang
theo tùy táng là rìu – vòng tay đồng,
đồ gốm vỡ ở mộ sình Gò Cây Me
(Đồng Nai) niên đại hậu kỳ Kim khí
khoảng 2500 – 2000 năm BP. được
giám định là “gần loại hình Đông
Nam Á và Việt, cách xa Indonesien và
Khmer". Đặc biệt trong các nghĩa
trang Giồng Phệt (9 cá thể nam – nữ
trung niên và trẻ em được nghiên cứu
trong 69 mộ chum và 3 mộ đất) và
Giồng Cá Vồ (349 mộ chum và 10
mộ đất, thông thường người chết nằm
ngửa chân tay duỗi thẳng ở mộ đất và
bị trói theo tư thế chôn ngồi bó gối
trong chum) ở Cần Giờ (Thành phố
Hồ Chí Minh). Các di cốt chứa trong 6
mộ chum và 3 mộ đất ở Giồng Phệt và
trong 285 mộ Giồng Cá Vồ được
Nguyễn Lân Cường nghiên cứu.
Trong đó, các sọ nam ở Giồng Cá Vồ
và Giồng Phệt (nam 50-60 tuổi, sọ rất
ngắn, mặt rộng vừa–thẳng, hốc mắt cao,
không vẩu, có niên đại C14: 2230 ± 60
BP.) và 11 sọ nữ Giồng Cá Vồ thuộc
dạng sọ tròn ngắn, mặt thẳng không vẩu,
hốc mắt cao vừa, hốc mũi rộng, “gần
loại hình Đông Nam Á, khác sọ Úc,
Papua, Khmer” và“Dựa trên kết quả
nghiên cứu về sọ, răng, xương chi có thể
thấy rằng những người cổ ở Giồng Phệt
và Giồng Cá Vồ là những người
Mongoloid mà những nét của loại hình
Đông Nam Á thể hiện rõ hơn những nét
Indonesien. Tư liệu Cổ nhân học ở
Giồng Phệt, Giồng Cá Vồ cùng với
những tư liệu Cổ nhân khác ở Kiên
Giang, Hậu Giang, ở Long An, An
Giang, Cần Thơ… là những nét phác
họa đầu tiên giúp chúng ta làm sáng tỏ
dần từng bước chủ nhân của những nền
văn hóa nổi tiếng ở các tỉnh phía Nam –
văn hóa Óc Eo, Sa Huỳnh”. Riêng cốt sọ
nữ 30-35 tuổi mất xương mặt ở Lộc
Giang (C14: 3950 ± 75 – 1490 ± 50 BP.)
thuộc kiểu ngắn, hốc mắt cao mang “đôi
nét Mongoloid” (22). Các di cốt An Sơn
và Rạch Rừng được cố PGS Nguyễn
Quang Quyền giám định. Các sọ An Sơn
hình trứng, cung hàm parabon còn 12-16
răng. Các bộ xương ở Rạch Rừng là
dạng sọ hình trứng răng trắng, có 1 bộ
răng hàm dưới bị nhuộm đen và bị cà,
thuộc loại hình nhân chủng gần giống
Melanesien, mang đặc điểm thường có ở
số đông người Thượng, mà di duệ của
họ vẫn còn ở Đông Nam Á đất liền và
hải đảo. Theo tác giả (24), “Các bộ
xương ở Mộc Hóa thuộc cùng loại hình
nhân chủng là “Thượng cổ”(gần giống
Melanesien) kể cả sọ ở An Sơn có nhiều
khả năng cùng loại hình này. Điều này
có nghĩa là chủ nhân cách nay trên 2000
năm ở vùng Đồng Tháp Mười chủ yếu là
Thượng. Kết hợp với kết luận của chúng
tôi về sọ Kiên Giang và Hậu Giang vừa
công bố thì đến lúc muộn hơn (văn hóa
Óc Eo) (mới 2000 năm) có thể cộng cư
thêm một số loại hình khác trong đó có
Việt (Mongoloid Phương Nam)”.
Trang 8
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
Chúng tôi nghiêng về nhận
định của nhà nhân học Nguyễn Quang
Quyền; bởi nhận xét rất tinh qua
những số đo “nhân trắc” của ông
tương thích với nhiều nguồn liệu ở các
nghĩa địa có nhân cốt khác cùng thời
“Tiền Óc Eo” và ở các thời kỳ muộn
hơn ở đồng bằng sông Cửu Long.
Theo chúng tôi, toàn bộ chứng tích
“Nhân loại học” tiền sử – sơ sử và cả
thời đoạn văn hóa “Óc Eo – hậu Óc
Eo” là minh định cho “cội nguồn” bản
địa của nhiều cộng đồng người bản địa
cư ngụ đan xen theo lối “đốm da báo”
ở xứ này; mà từ nguyên thủy, hình
hài lối cộng cư như vậy dù có biến
chuyển di động lan tỏa khắp địa vực
vẫn còn quan sát thấy trên các cao
nguyên Tây Nguyên (Kontum-Pleyku;
Daklak; Lâm Viên-Di Linh-Bảo Lộc)
và miền cao Nam Bộ đến những thế
kỷ gần đây nhất. Những sắc tố người
và ngôn ngữ nổi trội nhất trong Bức
tranh văn hóa của gần 40 tộc người
miền này thời “Tiền Óc Eo” hẳn là
tiền nhân đồng huyết với các cộng
đồng người Jrai; Bahna; Eđê; M’nông;
Hơrê; Sơđăng; Stiêng; Châuro; Mạ
.v.v… - những cộng đồng người dù
theo mẫu hệ nói ngôn ngữ Malayo-
Polynesien (Nam Đảo) hay theo phụ
hệ nói ngôn ngữ Môn-Khmer (Nam
Á) vẫn có không ít điểm chung trong
hoạt động kiếm sống, “ăn rừng” và lối
canh tác “đao canh- hỏa chủng”, cách
thức lập “làng” (Plei) và dựng nhà
sàn – nhà dài – nhà mồ, các lễ hội có
đâm trâu và biểu diễn cồng chiêng
cùng “Goong lú” (Cồng đá) của
“Giàng” luôn chuyển theo “vòng đời
người” và “vòng cây trồng”, ăn nhà
mới, sửa bến nước, xua dịch bệnh,
mừng khách quý và cúng tế đủ loại
“Nhiên thần” và “Nhân thần” .v.v…
Mà càng về sau diễn trình “hỗn huyết”
tộc người và văn hóa bản địa sẽ tiếp
nhận thêm nhiều nhân tố nữa, càng
làm cho “Bức khảm văn hóa”
(Cultural Mosaic – 5) Nam Tây
Nguyên – Nam Bộ thêm sặc sỡ. Điều thú
vị là các yếu tố ĐỊNH CHỦNG SỌ
CĂN BẢN INDONESIEN (hay
“THƯỢNG”) còn gặp lại trong nhiều
nhân cốt thuộc các di tích nghĩa địa Óc
Eo – hậu Óc Eo ở đồng bằng châu thổ
sông Cửu Long suốt cả Thiên kỷ sau
Công Lịch, thậm chí tới tận thế kỷ 17-18
ở Năm Căn (Cà Mau); bên cạnh các tố
chất “gần sọ Việt”, “gần Thái và loại
hình Đông Nam Á” khác. Đó là 7 cốt sọ
ở Trăm Phố (Kiên Giang) gồm 1 nam, 1
nữ khoảng 30 tuổi, 1 thanh niên 20 tuổi,
2 thiếu niên 12 tuổi; 2 sọ nam – nữ thuộc
kiểu đầu trung bình có dung lượng lớn
với đỉnh sọ cao hay vừa, mặt rộng vừa,
hốc mắt vừa, mũi rộng – rất rộng, ít hoặc
không vẩu; xương cánh tay xác nhận
nam cao 1,62m, nữ cao 1,6m – những
đặc điểm Indonesien (6) đã được
L.Malleret (18) gọi là “Nguyên Mã Lai”
(Protomalais) hay “Nguyên Đông
Dương” (Protoindochinois) và là “một
trong những chủng tộc nguyên thủy đã
có trong xứ Đông Dương tiền sử và
hiện nay thường gặp các đại diện trong
số những người Thượng ở các cao
nguyên miền Trung Việt Nam, những
người Khả Boloven sườn núi bên Lào
của dải Trường Sơn, những người
Phnong, Pear hay Samrè ở Cao miên.
Nhưng ta cũng thấy nó nơi những
người Dayak ở Bornéo, người Igorot ở
Philippines, người Batak ở Sumatra,
sau cùng là giữa nhiều nhóm khác của
cư dân đảo Cèlèbès và người
Moluques”. 2 sọ ở di tích Cạnh Đền
(Kiên Giang) gồm: sọ nữ 40-45 tuổi (sọ
dài, mặt – mũi rộng, hốc mắt cao, vẩu)
và sọ CĐ-2 (sọ dài, mặt hẹp thẳng, hốc
mắt cao, không vẩu) được giám định là
“Thượng” (Indonesien) gần Mélanésien
(24) và muộn nhất là sọ nam 30-35 tuổi
ở mộ cải táng trong lu sành niên biểu
khoảng thế kỷ 17-18 ở Năm Căn (Cà
Mau) được coi “có khả năng là người
Thượng Êđê & Bana (Indonesien)” (29).
Nhóm sọ được coi là “gần sọ Việt” phát
hiện trong các mộ đất thời văn hóa Óc
Trang 9
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
Eo ở Gò Ô Chùa (Long An) (C14:
2420 ± 70 BP.: gồm sọ nam 18-20
tuổi cao 1,63m và sọ nam 40 tuổi cao
1,67m đều thuộc dạng sọ dài vừa, mặt
rộng vừa, hốc mắt vừa, mũi rộng) và ở
Nhơn Nghĩa – Nhơn Thành (Cần
Thơ): 3 sọ gồm: 1 sọ nam 55-60 tuổi
(sọ ngắn, mặt rộng, ổ mắt thấp, mũi
quá rộng, vẩu), 1 sọ nam 60 tuổi (sọ
tròn ngắn, mặt rộng-thẳng, hốc mắt
vừa, mũi rộng, không vẩu) và 1 sọ nữ
60 tuổi (sọ dài, mặt rộng vừa, hốc mắt
vừa, độ vẩu trung bình) (21). Riêng
nhân cốt trong quần thể di tích cư trú
– kiến trúc – mộ táng Gò Cây Tung
(An Giang) (niên biểu chung từ thế kỷ
5-4BC đến thế kỷ 9-10 AD và muộn
hơn), 23 cá thể độ tuổi 20-70 do
PGSTS Tống Trung Tín và TS Bùi
Minh Trí phát hiện ở nghĩa địa đều
thuộc dạng sọ ngắn, mũi rộng; nam có
mặt rộng, ổ mắt vừa; còn nữ thì mặt
hẹp, ổ mắt cao, được coi là “gần Thái,
Việt và loại hình Đông Nam Á (khác
Thượng và Khmer)” (23).
dọc xứ này, khai triển nông nghiệp lúa
nương- lúa nước, mở rộng giao lưu với
cư dân Việt cổ Đông Sơn và Sa Huỳnh
Chàm cổ, với các cộng đồng láng giềng
khắp đất liền – hải đảo và kiến thiết
“Thánh Thạch” dành cho các Thủ lĩnh
cộng đồng thời kim khí từ hơn 2000 năm
trước Công Lịch. Để đến thiên kỷ đầu
Công nguyên, đồng bằng Nam Bộ được
khai thác và xây dựng khá phồn vinh,
phát triển rực sáng khu vực với sự ra đời
và phát sáng của phức hệ văn hóa Óc Eo
và nhà nước Phù Nam in dấu trong nhiều
bộ sử (28; 4; 8; 26).
Cư dân cổ đại tiếp thu thêm ánh
sáng văn hóa – văn minh – nghệ thuật
tôn giáo và tín ngưỡng căn bản từ Tây
Phương Thiên Trúc để kiến thiết xã hội
bản địa đa sắc hơn, với những trung tâm
quần cư – kết tinh sau tiền sử của một
cấu trúc kinh tế – văn hóa – nghệ thuật –
thương mại – chính trị – tôn giáo đa và
liên cộng đồng – “một tổ chức xã hội cổ
sử” đặc trưng vào sự manh nha nhà nước
thuộc loại sớm của khu vực, cùng những
kiểu đô thị thích hợp môi sinh và đặc thù
Nam Bộ (Việt Nam), với hàng trăm
Thánh điện Hindu giáo mới và hàng
ngàn “làng nổi”, hàng trăm “Phố Cù
lao”, cùng các đầu mối giao thương
mang tầm “tiền Cảng thị và Thành phố
Cảng” mọc lên ven gần 500 cây số kênh
đào tự nhiên và nhân tạo (27) ngang dọc
khắp bề mặt châu thổ. Những sự nghiệp
lao động và lao động sáng tạo chinh
phục châu thổ vĩ đại ấy, một mặt ghi
nhận mạnh mẽ tài tổ chức cộng đồng –
quản lý xã hội – phân công phân vùng
lao động và cư trú, điều hành kiến thiết
đô thị và nông thôn, xây dựng Đài Điện
và khai triển thông thương tầm Châu lục
và Liên Châu lục ở trình độ hoàn toàn
mới; mặt khác minh định sự mật tập dân
cư đông đảo gấp bội lần quá vãng.
Bên cạnh các “sắc dân khác
Thượng”, chỉ trên nguồn liệu Nhân
chủng học vẫn có thể đi đến nhận thức
căn bản về giống người Indonesien
nguyên thủy hẳn từng là nguồn cội
chung các dân tộc bản địa cả “Miệt
trên” lẫn các “Miệt dưới” – những
vùng thấp trũng hình thành đồng bằng
muộn (5000 – 2500 trước) của Nam
Bộ. Hiện thời chúng ta chưa có các
nghiên cứu phục chế nhân hình theo
phương pháp Ghérasimov nên chưa
thể hình dung chân xác “diện mạo”
tiền nhân thời nguyên thủy và cổ sử ở
Nam Bộ. Chính họ, với các tình trạng
nhân cốt và di tồn văn hóa phát hiện
“nguyên hình” trong sử đất (in situ; in
site), là các chủ nhân ông bản địa
của Nam Bộ từ sớm đến muộn –
những người nông dân đầu tiên khai
phá rừng rậm, săn bắn, chài lưới và
hái lượm, làm nông nghiệp nương rẫy
và chăn nuôi heo gà, lập làng dựng ấp,
làm thợ thủ công và bán buôn ngang
Từ Bản đồ Khảo cổ học di sản
văn hóa Óc Eo hiện biết, theo suy ngẫm
của chúng tôi, “Bức tranh dân số” Nam
Bộ ở thời này cũng đông đảo không
kém ở đồng bằng Bắc Bộ và Bắc Trung
Trang 10
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
Bộ lúc đương thời. Vào cuối thời
Hùng Vương, cư dân Bắc Việt Nam
gồm nhóm Lạc Việt và Tây Âu nằm
chung khối Việt Tộc, với ngôn ngữ
“Việt cổ – tiền Việt Mường và Việt
Mường chung” (tiếp xúc pha trộn
chính từ Nam Á (Môn-Khmer) và Tày
Thái, cùng Nam Đảo và Tạng Miến),
phân bố trên lãnh thổ Văn Lang, về
sau là Âu Lạc, không đều (Bắc Bộ
đông hơn Bắc Trung Bộ, trung du
đồng bằng đông hơn miền núi) nhưng
đông khoảng 1 triệu người. Theo sách
“Tiền Hán Thư” (Địa lý chí, quyển
Hạ-28), ở Giao Chỉ (Bắc Bộ và một
phần nam Lưỡng Quảng) có 746.237
khẩu, ở Cửu Chân (Bắc Trung Bộ) có
166.013 khẩu. Dân số Giao Chỉ gấp
4,49 số dân Cửu Chân, nhưng dân
Văn Lang đông gấp 4,19 lần so với
dân Quảng Tây và gấp 2,33 lần so với
dân Lưỡng Quảng (30). Với hàng triệu
dân cuối thời Hùng Vương, chúng ta
ghi nhận các di sản văn hóa kết tinh
lao động cộng đồng thời này hẳn là
các công cuộc “trị thủy” và tòa thành
Việt cổ nhất, quy mô lớn nhất và cấu
trúc 3 vòng khép kín độc đáo nhất hiệt
biết ở Cổ Loa thời Vua Thục An
Dương. Những sự nghiệp lao động
cộng đồng ở Nam Bộ thời nguyên
thủy (đắp lũy đào hào “phòng ngự”
quanh đồi, kiến thiết Thánh Thạch) và
thời cổ đại (đào hàng trăm cây số kênh
rạch, khai thác và vận chuyển vật liệu
nặng và gỗ cổ thụ để xây dựng Đền
Tháp, đô thành - cảng thị – xóm làng
.v.v…) cũng hiển hách không kém gì
và gián tiếp xác nhận sự mật tập dân
cư bản xứ đông đảo thế; với 393 cổ
tích (124 di chỉ ở miền Tây Sông Hậu
gồm: 96 di tích ở vùng trũng mở tứ
giác Long Xuyên từ Ba Thê – Oc Eo –
Núi Sam – Bảy Núi về Rạch Giá – Hà
Tiên, 26 di tích miệt vùng đất giồng
cát Cần Thơ – Sóc Trăng, 2 di chỉ ở
đảo Lại Sơn, Thổ Chu; 76 di tích ở
miền đệm giữa nhị hà Tiền – Hậu từ
Vĩnh Long, Trà Vinh đến Bến Tre;
193 di chỉ ở miền bắc sông Tiền và vùng
đệm đông – tây Nam Bộ); dường như là
“quốc hồn – quốc túy” của “Đất Tổ”
thuộc bộ phận cận biển Phù Nam, với
phả hệ đủ vua ở hạ lưu châu thổ Mékong
từ đầu Công Lịch đến thời Đường Trinh
Quán (627-649) của đất nước có “Kinh
đô nằm cách bờ biển 500 dặm”, có “địa
bàn chính quốc phía tây Đại Hải”, là
vùng đầm lầy “mặt đất thấp trũng mênh
mông, thế đất đổ dốc từ trên cao xuống
và bằng phẳng” có nhiều hồ lớn và cửa
bể có “ngàn con sông” giải mã từ thông
tin minh văn Ba Thê, Đá Nổi, Gò Thành
và thư tịch cổ Trung Hoa. Sức lao động
vô biên của người bản xứ Nam Bộ xưa
(nông dân, ngư dân, lái buôn và “cửu
vạn” lấy đá-đẵn gỗ-lái đò-khiển voi
chuyên chở, nhân công đào đường-nạo
kênh-đắp nền, thợ thủ công-kim hoàn
chạm đồ trang sức mỹ nghệ bằng bạc
vàng, đồng thau, thiếc, đồ sừng-nhuyễn
thể) đã để lại nhiều quần thể công trình
xây dựng lớn, từ hàng ngàn tấn nguyên-
vật liệu nặng phải chuyển vận từ các sơn
khối và rừng già nguyên sinh bằng voi
xuyên rừng và bằng thuyền qua bao sông
rạch, kiến tạo những đài điện, lăng mộ
bằng hoa cương-sa thạch-phiến thạch,
những bãi cọc cổ thụ của trại ấp nhà sàn,
gần 250km kênh đào nhân tạo, những
hào thành ngang dọc địa hình .v.v… Cư
dân Óc Eo mở rộng địa bàn cư trú hàng
chục triệu ha trên mặt bằng châu thổ,
làm cuộc cách mạng toàn diện về kinh
tế-kỹ thuật-văn hóa-nghệ thuật-chính trị-
xã hội, lối sống và bản lĩnh ứng xử
“trong châu thổ”, hình thành nhà nước
cổ đại phi Ấn ở cuối nguồn Mékong
mang đặc trưng chế độ “quân chủ
chuyên chế” với cấu trúc xã hội 3 cấp:
Quốc có kinh đô của “vua” (varman –
đấng tối cao) quản các “thành” (pura-
navara), mỗi thành của các “tiểu vương”
quản nhiều ấp đông dân trên diện tích cư
trú 2-5km² cùng hàng trăm bàu nước
(mỗi bàu nước dùng cho nhiều chục hộ
dân theo Lương Thư) – “phản ánh đầy
đủ tầm vóc lớn lao, sức mạnh tuyệt đối
Trang 11
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
của vương – thần quyền nhà nước có
nhiều chư hầu, thành ấp, có dân đủ
loại”, có “Vua Núi” (Bnam Kurung)
cùng quân đội thủy-tượng-bộ binh, có
giới tăng lữ đạo sĩ nắm thần quyền –
vương quyền và hoà thượng thiền sư
nắm độc quyền bang giao, đại thương
gia-đại điền chủ là nền tảng xã hội chi
phối nông thương. “Phần đông dân
chúng đều tôn thờ Phật pháp và tuân
theo đạo sĩ Bà La Môn”, song người
Phù Nam cả vua và hoàng tộc tiếp thu
văn hóa Ấn vẫn ứng xử bản địa “mang
nặng phong tục tập quán địa phương”.
Vua ra ngoài vẫn cưỡi voi như dân nữ,
vua ở nhà sàn nhiều tầng, thiết triều
thì ngồi nghiêng, “chân phải co lên,
chân trái buông xuống đất”, sáng-trưa
cho bệ kiến 3-4 lần, ngoại kiều và thần
dân dâng lễ vật chuối-mía-rùa – triều
chính đơn giản khác xa cung đình Ấn
cổ đại, định chế chính trị nặng tính
chất thị tộc, giao hòa 2 tộc Mặt Trăng
– Liễu Diệp và Mặt Trời – Hỗn Điền
xưa (19). Trên nền cảnh Địa – Sinh
thái đan hòa và hỗn dung các truyền
thống ngôn ngữ Nam Á – Nam Đảo
với nhiều biến thái của cả khu vực, cư
dân bản địa Indonesien với nhiều
mẫu khác nhau, trong diễn trình lịch
sử từ trạng thái xã hội nguyên thủy
vào văn minh cổ đại “mang những đặc
điểm thường gặp phải ở số đông
người Thượng hiện nay, mà di duệ của
họ hiện vẫn còn ở Đông Nam Á đất
liền và hải đảo”, vẫn có những quan
hệ huyết thống và văn hóa với các tộc
người Mã Lai gốc Nam Đảo theo các
đợt thiên cư lớn của họ trong vùng
Thái Bình Dương về phía tây quần
đảo Indonesia, vào vịnh Thái Lan, có
thể cả vịnh Bengal và Ấn Độ Dương,
tiếp xúc với thương gia Địa Trung Hải
(34). “Người Phù Nam hầu hết đều
đen, xấu, tóc quăn, ở trần, đi đất, tính
tình mộc mạc, thẳng thắn, không trộm
cắp” (Tân Thư, Lương Thư, Tân
Đường Thư). “Dân xứ Phù Nam rất to
lớn. Họ ở trong những ngôi nhà do họ
tự trang trí chạm trổ lấy. Họ khá hào
phóng và nuôi nhiều cầm thú” (Thái
Bình Ngự Lãm). Có người “khả ái và
không ưa đánh cãi nhau”, có người thì
“tinh ma quỷ quyết”, “bản tính tham
lam, chẳng có lễ nghĩa phép tắc gì, con
trai con gái sống buông thả theo bản
năng của họ” (Nam Tề Thư, Lương
Thư)… Các nhân cốt bản xứ (20 sọ ở Óc
Eo – Ba Thê, Định Mỹ, Gò Tháp, Lô
Mo, Trăm Phố – Cạnh Đền trong rừng U
Minh do bà E.Genet-Varcin xác định
giống Indonesien mà theo L.Malleret và
một số nhà nhân chủng Việt Nam gọi là
“Nguyên Mã Lai” (Proto-Malais) hay
“Nguyên Đông Dương” (Proto-
Indochinois) khá tương đồng với cư dân
nguyên thủy (An Sơn, Gò Cá Trăng,
Giồng Phệt, Giồng Cá Vồ) và hình
tượng của họ rất rõ trên tượng đồng Óc
Eo với dạng “đầu tròn” (mésocéphale),
mũi ngắn, tóc xoăn thành cụm (38). Các
dạng người bản địa và “ngoại lai” được
khắc chạm trên hàng trăm di vật vàng,
phù điêu và tượng tròn bằng đá, đồng,
đất nung, gỗ .v.v… ở An Giang, Đồng
Tháp, Kiên Giang, Long An, Thành phố
Hồ Chí Minh…. Ví như, những hình
chạm lõm trên đá ngọc, mã não đỏ, các
lá bùa thiếc, con dấu thạch anh miêu tả
quý ông mang mũ giáp đính ngù tròn
trong “dáng ngồi vương giả” gợi nhớ
các dòng sử nhà Lương chép về Phù
Nam rằng: “Khi nhà vua ngồi thì chồm
hổm về một phía, đùi phải để thẳng, đùi
trái thõng xuống sát đất”. Hình thiếu
phụ trên lá vàng Long An, An Giang và
thiếu nữ ngồi đàn thụ cầm nhiều dây và
hình người đánh xập xõa trên mảnh thân
bình gốm Kiên Giang. Tượng đồng miêu
tả kẻ tôi đòi đang bò, 1 chân duỗi, 1
chân bẻ quặt lại, 1 tay đặt nằm trên đất,
1 tay chìa ra như dâng lễ vật, mặt quần
cộc dính sát thịt buộc túm ở bụng; mặt
tròn, mũi ngắn, cổ dày, tóc quăn hoặc 1
đầu đất nung Núi Sam có mặt ngắn, tóc
quăn xoắn…
Trong các thạch ấn bằng đá ngọc
khắc hình “dân bản xứ” hay “chiến binh
Trang 12
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
Phù Nam” hầu hết mình trần lõa thể,
một số mang dải thắt lưng và vạt khố
giống tộc người Rhadé ở Đắc Lắc. 2
viên ngọc mã não đỏ khắc lõm hình 2
chiến binh đứng thẳng, đội mũ hình
nón chóp, tấm vải khố thắt ngang
hông có tà rủ xuống cẳng, 1 người
cầm rìu, 1 người cầm cung. Viên ngọc
vân thạch chạm lõm 1 người ở trần,
mặc sơ sài, tóc xõa vai. Nhiều kiểu
phụ nữ miêu tả trên ngọc chạm lõm,
trên vàng lá, đất nung có búi tóc to sau
gáy – giống tóc phụ nữ Chăm trên Đài
thờ Trà Kiệu ở Bảo tàng Tuaran,
giống tóc phụ nữ Jơrai và Rhadé ở
Đắc Lắc. 1 hình bán diện bằng thiếc
Óc Eo miêu tả thiếu phụ đứng vẹo
hông, mặt tẹt, ngực trần, vú nhô ra,
chân quấn xa-rông, 2 tay đeo dải trang
trí giống vòng phụ nữ Stiêng, Kil, Mạ,
M’nông, Bana ở Tây Nguyên và cả
phụ nữ Dayak -Bornéo và các đảo
Bias, Florès -Nam Dương. Theo thư
tịch Trung Hoa, vào thời Ngô thế kỷ
3, “dân xứ này còn trần truồng”, mình
chạm trổ, tóc rũ sau lưng, đàn ông Phù
Nam tóc quăn và xoắn tròn, phụ nữ có
mang yếm, đầu chui qua 1 mảnh vải;
sau đó – theo Khang Thái và Chu
Ứng, nhà vua lệnh cho đàn ông phải
mang khố – những “trang phục” trên
hiện vật Óc Eo giống khố người
Mường, người Jơrai và Rađê ở Đắc
Lắc (18).
Nam Tề Thư), vua gốc Ấn Scythe trị vì
năm 357
(4);
tăng
lữ
Phật
Cakyanaganesa, Sanghavarman thành
thiền sư Phù Nam (Lương Thư). Đó là
các hình tượng thể hiện rất rõ các nét
nhân chủng Ấn Độ, như những hình
chạm thần Vishnu, Surya trên lá vàng;
các tượng đá – đồng thần Vishnu, Shiva,
Brahma miêu tả những khuôn mặt đầy
đặn nhưng thanh tú, mắt ngang, mũi lớn
cao, miệng rộng hơi mỉm cười, môi dày,
cằm tròn, tai dài; các hình Phật trên
tượng gỗ với thân hình thon thả, khuôn
mặt hơi dài thanh thoát, mắt ngang, mũi
cao, môi hơi dày, tai dài, tóc xoăn ốc.
Những hình tượng người di trú từ Ấn Độ
chạm lõm trên các viên ngọc bằng mã
não đỏ hay thủy tinh hoặc trên 1 lá vàng
miêu tả “những hình ảnh phụ nữ đài các
đẹp nhất của Mathurã, Amarãvati,
Ajantã”, các nàng có dáng mảnh mai,
hông khoẻ mạnh, bộ ngực đồ sộ, tóc búi
lớn, mặc sơ sài hay thắt khăn kép mang
đầy trang sức trên tay chân, có nàng ngồi
bên lò lửa, tay nâng cốc như rảy rượu
cúng vào lửa, có nàng ngồi chơi đàn
Harpe, có nàng đứng nghe, bó 2 chân
bằng mảnh vải mỏng để lộ vẻ mềm mại
của tấm thân trẻ trung duyên dáng tự
nhiên (18). Trong nhóm “ngoại lai” còn
có cả người Nguyệt Chi đến Phù Nam
với cặp mắt “Trung Á” và y phục thảo
nguyên, các sứ đoàn Trung Hoa Khang
Thái, Chu Ứng, Túc Thận, Thường
Tuấn; các chiến binh Scythe mang mũ
trùm đầu mềm chỏm lật về trước chạm
trên mã não đỏ, khuôn mặt nam đang
nâng bông hoa có râu và bện tóc mang
mũ kiểu Iran; các thương nhân, thủy thủ
Ba Tư cùng bức tượng đá Surya ở Ba
Thê phục trang kiểu Ba Tư với mũ
Konlah, áo nịt khít, quần đùi dính và đôi
bốt kỵ sĩ (7). Đó là dung nhan Sassanid,
là các khuôn mặt kỳ lạ với trán thấp, mũi
cong, râu mép rậm trang trí trên nhẫn
thiếc, các đồng tiền Kusshane Kadphisès
II với hình vua ngồi trên ngai thấp “kiểu
Âu”, đội mũ Ba Tư có dải bay phất phới.
Đầu bằng đất nung và các viên ngọc
Những người ngoại lai di cư
đến từ nhiều hướng và nhiều thân
phận. Có người là nô lệ “dân lân cận
không chịu quy phục bị bắt làm nô
tỳ”; có người lao động “mang gốc ngữ
âm Môn và Mã Lai”, có người “Côn
Luân”, “Kim Lân” (Thư tịch);
“Dvipantara” (Sanskrit), “Malayo-
Polynesien”, “Môn” (Ngôn ngữ học)
ở vùng biển Trướng Hải – Nam Hải.
Những người Thiên Trúc gốc nhân
chủng “An-Au” (Indo-Europoide) là
thương nhân như Gia Tường (Thủy
Kinh Chú), đạo sĩ Bà La Môn làm vua
như Hỗn Điền – Kaundinya (Tân Thư,
Trang 13
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
chạm miêu tả diện mạo “Anatolien”
hay “Indo-afghan”, với các khuôn mặt
đàn ông Địa Trung Hải, Do Thái,
Alexandrie có đôi mắt ngang mở to,
mũi thẳng mập nhưng mỏng giữa, rậu
rậm quai nón kiểu “Europoid” với 2
vành xoắn vểnh lên; là tượng người
nhảy múa Trà Vinh là tượng thần
Poseidon theo trường phái Lisippus
Hy lạp. Các mặt nạ quái vật bằng thiếc
miêu tả mặt người Hy Lạp mập với
mắt ngang mở to, mũi kéo dài, hốc
mũi hẹp. Trang sức vàng chạm diện
mạo Do Thái hay khuôn mặt chạm
trên nhẫn thiếc thuộc dáng
Amérindien có mũi dài to mang nét
Trung Á. Đó là các tượng đồng thể
hiện người quỳ nâng chậu phong cách
Baphuôn hay dâng lễ vật có tai dài,
mũi nở, miệng rộng, nét mặt nhăn nhó
khắc khổ; tượng Vishnu Biên Hòa
phong cách Phnom Da thế kỷ 6-7 là
đỉnh cao nghệ thuật tạc tượng Phù
Nam chịu ảnh hưởng xa Hy Lạp; pho
tượng bằng đồng thau ở Gò Hàng
(Vĩnh Hưng – Long An) theo phong
cách hậu Hy lạp Héllénistique; thể
hiện thần mục đồng Pan mình người
để trần, khuôn mặt bầu bĩnh, trán cao
nhú đôi sừng non, mắt sâu, chân mày
xếch, đôi tai vểnh nhọn, bụng hơi to,
rốn sâu, chân dê với đôi móng guốc
đang thổi sáo. Đó còn là đầu tượng
người chít khăn đất nung phong cách
Indo-Persique; chân dung quý tộc La
Mã chạm trên đá hồng mã não .v.v…
2 huy hiệu vàng ở Ba Thê – Oc Eo
chạm mặt người La Mã (vua Marcus
Aurelius năm 161-180, Antonius Pius,
năm 138-161); 2 đồng tiền ở Nền
Chùa – Kiên Giang miêu tả chân dung
Demitrius (con trai tướng Antigonous)
và nữ thần Athen (triều Alexandre đại
đế năm 327-323 BC). Tượng đồng Trà
Vinh thể hiện vị thần biển Hy Lạp
Poseidon theo trường phái Lysippons.
Các hình tượng mang dáng vẻ
rộng; tượng đá miêu tả thần Dvahapala
và nữ thần mặt ngắn, môi dày. Tượng
đất nung mầu hồng miêu tả đầu người
bịt khăn, mắt ngang có đuôi, trán hơi vồ,
mũi nhỏ, miệng cười vòng cung, má
phính, cằm hơi nhọn, thể hiện nét nhân
chủng cư dân Nam Á. Đầu đỏ gạch thể
hiện mặt tròn, mắt hơi xuôi, mũi lân, tai
vừa, cằm tròn, gò má bầu bĩnh, miệng
cười mỉm, cánh môi hình trái tim, tóc
chải 2 mái, mang nét nhân chủng Bắc Á.
Đầu gốm trắng miêu tả cư dân Trung Á
tóc dài nhiều tầng, chải ngược phía sau,
mắt ngang, trán hơi vồ, sống mũi rất cao
thể hiện 2 cánh rõ, nhân trung sâu, môi
dưới dày, miệng mỉm cười, cằm tròn
đẹp, má hơi bằng. Đầu gốm trắng cam
miêu tả người Âu có tóc xoăn dài, trán
cao, mắt hình elip ngang có đuôi, mũi rất
cao, má phính, miệng mở như cười, môi
dưới dày, môi trên hình cánh én, cằm hơi
vuông, ria mép dày uốn theo môi và
vểnh lên. Con dấu thạch anh trong khắc
hình người đứng nghiêng, 1 chân khụy,
1 chân thẳng, mũ đội giống chiến binh
La Mã (29).
Những lớp người ngoại quốc
mang đến đồng bằng châu thổ Nam Bộ
nhiều tri thức tiến bộ đương thời về “tổ
chức chính trị, thiết chế xã hội, quan
niệm đô thị, mạng lưới giao thông, hệ
thống tôn giáo và cả hàng loạt kỹ thuật
công-thương-tiểu thủ công nghiệp-hàng
hải-xây dựng” (18), lan truyền những
cảm hứng sáng tạo văn hóa-nghệ thuật-
tín ngưỡng tân kỳ khác.
Trong Quốc gia lớn đa tộc – đa
ngữ rộng mở “vang bóng một thời” như
“Cường quốc thương mại Quốc tế” –
“Trung Tâm Liên Thế Giới” ấy (32), cư
dân Phù Nam bản địa thoạt đầu “sống
trần truồng, xăm mình, tóc buông xuống
lưng, không biết đến y phục cả trên lẫn
dưới”. Về sau, họ có thêm trang phục
váy -xàrông (nữ) và khố -sampot (nam),
cột dây nịt; nhà giàu cắt gấm, nhà nghèo
cuốn bố; các tượng đồng-đá và hình
khắc đồ thiếc thể hiện đủ dạng khố (từ
nô lệ đến nam thần Brahma, Siva,
cư dân Đông Nam Á như những tượng
Phật đá ngồi thiền, mũi nở, miệng
Trang 14
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
Vishnu, Hari-Hara và anh em các
thần) và váy (từ vũ nữ đến nữ thần
Laksmi, Uma-Mahisvara). Có cả trang
phục “ngoại” như kiểu mặc Nguyệt
Thị (Scythes) vùng Trung Á (áo
choàng, mũ trụ lục giác, đi ủng, tai
đeo bông thẻ đến vai) trên tượng thần
Surya Oc Eo-Ba Thê, hay lối phục sức
kỵ sĩ của người Bà La Môn hành đạo
(áo bó sát thân, quần rộng mông bó
đùi, mũ rộng vành, đeo túi hông). Vua
quan “mặc triều phục bằng vải cỡ bối
mầu đỏ da cam, có dây đai lưng
buông thả đến chân, thường phục có
mầu trắng nhiều lớp” (Tùy Thư). Văn
hóa Oc Eo – nền văn hóa đầm lầy ven
biển cổ gắn với lục địa “miệt trên” bán
bình nguyên phát triển phồn thịnh
“vang bóng một thời” – thời Sử sớm;
bỗng nhiên lụi tàn và mau chóng “mất
dấu” trong sử sách trung cổ và cả
trong bia ký. Chưa thật vững tin về
nguyên cớ gì vì hải xâm hay hồng
thủy (14), vì sụt lún hay địch họa, vì
mất hẳn vai trò “Thị cảng” Mậu dịch
quốc tế – thế mạnh làm nên sự hào
quang khắp bờ biển Thái Bình trong
nhiều thế kỷ? Nhiều thư tịch cổ và
minh văn bia ký đồng bằng châu thổ
Nam Bộ thế kỷ 8 nói về việc tranh
quyền tộc “Mặt Trăng” (Phù Nam) và
“Mặt Trời” (Chân Lạp cổ); Ban đầu, 1
người hoàng tộc Phù Nam được phong
vương Chân Lạp miền núi rừng
Bassac (trung du Mekong-Nam Lào)
là Chitrasens tấn công kinh đô Đặc
Mục năm 550 AD, vương quốc Phù
Nam bị mất lãnh địa chính và các quý
tộc Phù Nam thất trận lập địa Thủy
Chân Lạp vùng châu thổ hạ lưu sông
Cửu Long đóng đô ở Baladitya (Tùy
Thư, Tân Đường thư). Đến nửa sau
thế kỷ 8, vùng hạ lưu sông Mekong
lâm cảnh bi thương bị quân thủy Java
công phá, lệ thuộc vương triều Cri
Vijaya ở Nam Dương. Người Phù
Nam phải rút về “Miệt trên” truyền
thống. Năm 802, vua Jayavarman II
thuộc dòng dõi vua Núi – Phù Nam
giải phóng đất nước, khởi dựng văn
minh Angkor mà địa bàn trung tâm ở
miền Tây Bắc Biển Hồ Tonlé Sap ngày
nay. Trong nội dung văn hóa Oc Eo –
hậu Oc Eo thế kỷ 7-8 cần tính thêm yếu
tố “văn hóa tộc núi” Chân Lạp cổ; về cơ
bản là sản phẩm văn hóa vật chất cư dân
Phù Nam hạ lưu Mekong như đề xuất
của học giả Pháp. Ta cứ tạm tin về tất cả
nguyên cớ ấy và, lần theo vết tích con
người “hậu Oc Eo” dần vắng bóng cả
miền trũng thấp Tây Sông Hậu, thành cổ
bị vùi sâu, tháp bị sập đổ, lung lạch cạn
dần, đền đài-cung điện-lăng tẩm dần bị
mưa sa, gió bụi, cỏ cây phủ lấp. Cuộc
tình duyên Hỗn Điền – Liễu Diệp vừa
hợp đã tan. Chiếc cầu nối 3000 hải lý
văn hóa An – Việt gần như đứt đoạn.
Những lớp người đầu tiên chinh phục
đồng bằng Nam Bộ miền hạ thổ đành
chịu để cho sự nghiệp dang dở và dần lụi
tàn trong lòng sình bùn biển. Các pho
tượng đá và ít gò nổi có “Tháp, Chùa,
Đá, Thành” là “của hiếm” suốt nhiều thế
kỷ.
Đương nhiên, sau cả ngàn năm
hoang hóa và “gần như không còn sự
sống” kể từ khi văn hóa Óc Eo “khuất
bóng” từ thế kỷ 7 đến thế kỷ 16, đế quốc
Phù Nam suy vong, vùng đất này thuộc
về đế quốc trẻ – vốn là thuộc quốc Phù
Nam cũ – Chân Lạp, với những cuộc
giao chiến liên miên thời phân định Lục
Chân Lạp và Thủy Chân Lạp. Nam Bộ
thực sự đã không còn thế mạnh của
mảnh đất “Thiên thời – Địa lợi – Nhân
hòa” trong suốt nhiều thế kỷ hoang hóa
dù vẫn còn tiềm năng là địa bàn khai
thác của các sắc dân Indonesien bản địa
và cả người Khmer cư ngụ rải rác, nhỏ lẻ
trên các giồng đất nổi, nhưng tuyệt
không còn vết tích huy hoàng một thời
“vang bóng” của đế quốc Phù Nam xưa.
Các bằng chứng “Sử đất” gần đây chỉ
ghi nhận sự dịch chuyển về “miệt cao” –
từ Cát Tiên trở lên miền “Đồng Nai
Thượng”, còn ở “miệt thấp” căn bản đã
hoang tàn. Cho tới thế kỷ 13, khi Châu
Đạt Quan trên lộ trình ngược sông Tiền
Trang 15
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
đến Angkor còn ghi lại: “Đoạn, từ
Chân Bồ theo hướng Khôn Thân (Tây
Nam – 1/6 Nam), chúng tôi đi ngang
qua cửa biển Côn Lôn (K’ouen Louen,
Poulo-Condor) và vào cửa sông. Sông
này có hàng chục ngả, nhưng ta chỉ có
thể vào được cửa thứ tư (Cửa Tiền
Giang và Mỹ Tho ngày nay), các ngả
khác có nhiều bãi cát thuyền lớn
không đi được. Nhìn lên bờ chúng tôi
thấy toàn là cây mây cao vút, cổ thụ,
cát vàng, lau sậy trắng, thoáng qua
không dễ gì biết được lối vào thế nên
các thủy thủ cho rằng khó tìm đúng ra
cửa sông”; Và đến đầu thế kỷ 16–
khi nhà truyền giáo Alexandre de
Rhodes mô tả vùng đất này “quạnh
hiu, hoang mạc” “không có vật gì
thuộc về sự sống”. Thậm chí, đến tận
thời điểm mà miền đất này đã giang
tay đón nhận những cộng đồng tộc
người từ nhiều vùng Tổ Quốc đến,
vào cuối thế kỷ 18, Lê Quý Đôn còn
mô tả: “Đất Đồng Nai thuộc phủ Gia
Định, từ các cửa biển lớn nhỏ như
Cần Giờ, Soài Lạp (Soài Rạp), Cửa
Tiểu, Cửa Đại đi vào, toàn là những
đám rừng hoang vu dầy cỏ rậm, mỗi
đám rừng có thể rộng hơn nghìn
dặm…” (11). Bởi thế nên, tầm vóc và
sức mạnh lao động – lao động sáng
tạo của bao thế hệ người bản địa và
người nhập cư chinh phục miền đồng
bằng châu thổ rộng lớn và “hoang vu”
nhiều “nghìn dặm” này là những sự
nghiệp sáng tạo vật chất – tinh thần kỳ
vĩ – xứng đáng được cháu con tôn thờ,
tri ân và gìn giữ. Như cuộc sống Đông
Sơn xưa hòa nhập với đất rừng và
sông nước cổ Đồng Nai – Cửu Long,
cuộc sống Việt lại theo những người
“khai cương lập địa” “hướng về nam”
từ thế kỷ 16-17, bắt đầu từ những
điểm tụ cư đầu tiên của họ trên địa
bàn châu thổ này, từ Mỗi Xuy, Bà Rịa
về Biên Hòa, để rồi từ “Miệt trên Đất
cũ” “Tiền Óc Eo” ấy, góp phần mình
vào công cuộc lao động mới, tạo hình
các “Đông Phố”, “Đại Phố”, “Cù Lao
Phố”, các “Chợ Thuyền”, “Chợ Nổi” cố
định và di động, mật tập đặc sắc và sầm
uốt phồn vinh vang bóng một thời trong
lịch sử. Từ đây, diện mạo nền văn minh
Đồng Nai – Cửu Long mới càng thêm
phong phú với sự hiện diện nổi nét của
các tố chất văn hóa Việt, mà đặc trưng
quan trọng nhất là sự mở rộng kỹ thuật
trồng lúa nước đại trà “trong châu thổ”
và sự phổ cập ngôn ngữ Việt – những
yếu tố nhanh chóng trở thành nhân tố
chủ đạo trong nội dung văn hóa của nền
“Văn minh Cây Lúa” khắp vùng đồng
bằng châu thổ rộng lớn và đầy sức sống
này trong các thế kỷ về sau. Cũng từ
đây, từ những mảnh đất “Biên Hùng” có
nữ chúa Liễu Diệp “mình trần” “cưỡi
voi” thủo trước, đã sản sinh ra “nhiều
người trung dũng, khí tiết, trọng nghĩa,
khinh tài, giới phụ nữ cũng vậy” (Trịnh
Hoài Đức); “sĩ phu ham đọc
sách…nông dân siêng năng, người đủ
bốn phương” (Đại Nam Nhất Thống
Chí); “dám làm ăn lớn” (Lê Quý Đôn);
“lòng nhân đạo có thừa” (Christophe
Bori); “hiếu khách hơn bất kỳ nơi nào
khác ở Châu Á” (Finlayson) .v.v…,
HÀO KHÍ NAM BỘ, trải qua bao biến
thiên lịch sử, đã thực sự thành hình trong
BẢN LĨNH VIỆT NAM (2; 36).
Những công trình khai phá thấm đẫm
mồ hôi, máu xương, nghị lực và khí
phách Đồng Nai – Cửu Long từ thế kỷ
17 cũng khai mở một chương mới cho
BỨC TRANH TỘC NGƯỜI NAM
BỘ VỀ SAU – tiến trình lịch sử mới
chung sức xây dựng khối cộng đồng
người quanh tộc Việt đoàn kết, lao động,
chiến đấu để tồn tại và lao động sáng tạo
văn minh “thực vật” – văn minh “sông
nước” –văn minh “miệt vườn” (35) chính
“Trên mảnh đất này”. Cũng có thể vào
thời này, sự mật tập dân cư ở Nam Bộ
còn chưa đông đảo bằng quá khứ Phù
Nam thuở trước – nhưng cư dân Việt,
chủ lực vùng Ngũ Quảng, đến định cư
và khai hoang trên đất Biên Hoà – Gia
Định – Định Tường, ước định khoảng
150.000 – 300.000 khẩu đã dần trở thành
Trang 16
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
trung tâm liên kết, cuốn hút nhiều
cộng đồng tộc người khác, kể cả
người bản địa, và các luồng di cư Mã
Lai, Khmer, Chăm… đến từ mọi
hướng, đặc biệt các dòng “nhập cư”
Hoa vào Đồng Nai, Mỹ Tho và Hà
Tiên (L. Archibaud, P. Boudet, Alb.
Cornu - 31). Tại Hà Tiên, họ Mạc lập
hẳn một khu mộ riêng cho cả gia tộc.
Chúa Nguyễn đã lập nhiều Dinh, Đạo,
Trấn như Dinh Trấn Biên, Phiên Trấn
Lâm Hồ, Hà Tiên Trấn, cùng các Đạo
ở Tân Châu, Châu Đốc, Kiên Giang,
Long Xuyên, Đôn Khấu, Trường Đồn
…. Với Hào khí và Bản lĩnh “Biên
Hùng” khởi nguồn từ nguyên thủy
“Tiền Óc Eo”, xây đắp không ngưng
nghỉ suốt hơn Thiên kỷ “Óc Eo” –
“Hậu Óc Eo”, đến khi những lớp cư dân
Việt đi mở nước, vốn thật xa xưa có
cùng “Dạng sống Đông Sơn” với chủ
nhân Phức hệ văn hóa Đồng Nai, hợp
cùng nhiều nhóm tộc người bản địa
khác mới hoàn tất công cuộc khai phá
miền đồng bằng châu thổ ngút ngàn nhất
đưa lại cuộc sống phồn vinh hơn của Xã
hội “trọng điểm Lúa” – nền “Văn minh
đằng sau Cây Lúa” hội hòa chung dòng
chảy lịch sử văn hóa vật chất – tinh thần
Việt Nam đến hôm nay, Nam Bộ quả
đúng là “máu của máu Việt Nam, thịt
của thịt Việt Nam”. Đó là chân lý khoa
học và chân lý lịch sử từng được minh
định. Và, “Sông có thể cạn, núi có thể
mòn, song chân lý đó không bao giờ
thay đổi”(BÁC HỒ).
Bảng 1. HỌA ĐỒ TỘC NGƯỜI NAM BỘ TRƯỚC THẾ KỶ XVII
NIÊN BIỂU
CHUNG
VĂN HÓA KHẢO CỔ
THÀNH PHẦN NHÂN
CHỦNG
(năm BP)
(chủ thể)
500.000
–
Đá cũ Xuân Lộc – Suối Cả
Homo Erectus
300.000
5.000 – 2000
Kim khí Đồng Nai (“Tiền Óc Indonesien (Thượng cổ) + loại
Eo”)
hình “Đông Nam Á cổ”
Indonesien (Thượng)
2.000 – 1.300
Cổ đại Óc Eo – Phù Nam
+
Ấn
Scythes; Chăm (Nam Đảo) và
ngoại lai
1.300 – 300
300 – 100
“Hậu Óc Eo”-Thủy Chân Lạp Indonesien (Thượng) + loại hình
“Đông Nam Á”
Nguyễn - Phong kiến ½ thuộc Việt + Hoa, Khmer, Chăm, Mã
địa
Lai và các dân tộc khác
AN ANTHROPOLOGICAL MOSAIC OF NAM BO - VIET NAM BEFORE THE
17th CENTURY
Ngo Van Le, Pham Duc Manh
University of Social Sciences and Humanities, VNU-HCM
ABSTRACT: Nam Bo (Viet Nam) is a geo-ecological area under the influence of
Dong Nai-Mekong River network. The general ecological environment of the area has
created favourable conditions for the economic and cultural development of human
communities throughout history. However, for thousands of years before the 17th century,
Trang 17
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
Nam Bo was "without life and people", referred to in some historical documents as the
land of the Jungle Savage (Moi Rung), inhabited by some native peoples (Ma, S'tieng,
Chauro, Champa, Malayopolyesien) living in tiny countries such as Xich Tho or Chau
Nai. In fact, there are many big gaps in our knowledge about Nam Bo's anthropological
history. The authors present results of the surveys and excavations in Nam Bo's cultural
monuments, in particular the recent discoveries of the anthropological characteristics of
Nam Bo population and the suitable interpretation of the anthropological, historical,
ethnological, and linguistic data of Nam Bo and beyond: from the Palaeothic Culture of
Homo Erectus remains (500,000-300,000 BP) to Dong Nai Metal Cultures (5,000-2,000
BP) and ancient historical Oc Eo – post Oc Eo Cultures (2,000-300 BP) of the "Thuong"
people (Indonesien) which was closely related to the ancient Southeast Asia and the Viet,
Cham, Malayopolynesien, Chinese, Khmer, and Scythes. Considering our present state of
knowledge, the authors noted the endeavours of the Viet and other neighbouring peoples
in building a united bloc and reconstructing and transforming the land of Nam Bo from
an uncultivated area to being the center of the Rice Civilisation, which is in accord with
the material and spiritual life of Vietnam throughout history. And this is a truth that has
never changed.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Bourotte, B. 1955, Essai d’histoire des populations montagnardes du Sud-
Indochinois jusqu’à 1945, Bulletin de la Socíeté des Études Indochinoises
(BSEI), Sai Gòn
[2]. Ca Văn Thỉnh, 1983, Hào khí Đồng Nai, Tp.Hồ Chí Minh.
[3]. Ciochon, R., Vũ Thế Long et al, 1996, Dated co-occurrence of Homo Erectus and
Gigantopithecus from Thẩm Khuyên Cave, Vietnam , PNAS.USA,93:3011-3020.
[4]. Coedès, G., 1948, Les Etats hindouisés d’Indochine et d’Indonésie, Paris.
[5]. Evans, G. chủ biên, 2001, Bức khảm văn hóa Châu Á, Hà Nội.
[6]. Genet-Varcin, E. , 1958, Les restes osseux des Cent-Rues (Sud-Vietnam), Bulletin
de l’École francaise d’Extrême-Orient (BEFEO), 49 (1):275-295.
[7]. Goloubew, V. 1940, Les images du Surya au Cambodge, Cahiers EFEO,22:38-42.
[8]. Groslier, B.P. , 1961, Indochine, carrefour des Arts, Paris.
[9]. Hà Văn Tấn (cb), 1998- 2002, Khảo cổ học Việt Nam, Tập I-III. Hà Nội.
[10]. Lê Hương, 1974, Sử liệu Phù Nam, Sài Gòn.
[11]. Lê Quý Đôn. 1776, Phủ Biên Tạp lục – Lê Quý Đôn toàn tập, KHXH, Hà Nội,
1977, tập I.
[12]. Lê Trung Khá, 1978, Di cốt người cổ ở An Sơn (Long An) – Những Phát hiện mới
về Khảo cổ học (NPHMVKCH) 1978:233-236; 1984. Về những sọ cổ mới phát
hiện ở An Giang và Đồng Tháp – NPHMVKCH 1984:247-250; 1986. Về những di
cốt người cổ mới phát hiện ở Cạnh Đền , xã Vĩnh Phong, huyện Vĩnh Thuận, tỉnh
Kiên Giang, NPHMVKCH 1986:229-233.
[13]. Lê Xuân Diệm, Đào Linh Côn , Võ Sỹ Khải, 1995, Văn hóa Oc Eo, những khám
phá mới
[14]. Liêu Kim Sanh, 1984, Hải xâm hải thoái xưa ảnh hưởng đến vùng đồng bằng Nam
Bộ, Văn hóa Oc Eo và các văn hóa cổ ở đồng bằng Cửu Long
(VHOEVCVHCODBCL), Long Xuyên.
[15]. Mã Đoan Lân, 1883, Ethnographie des peoples étrangers à la Chine, Les
Méridionaux. Traduit par le Marquis d’Hervey de Saint-Denis, Geneve.
Trang 18
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
[16]. Mạc Đường-chủ biên, 1991, Vấn đề dân tộc ở đồng bằng sông Cửu Long, Hà Nội.
[17]. Maitre, H. 1912, Les Jungles Moi, Paris.
[18]. Malleret, L. 1951, Apercu de la glyptique d’Oc-Eo – BEFEO, XLIV:189-
199.1959-1963. L’Archéologie du delta du Mékong, I-IV, Paris.
[19]. Nguyễn Công Bình – Lê Xuân Diệm – Mạc Đường, 1990, Văn hóa và cư dân
Đồng bằng sông Cửu Long, HN.
[20]. Nguyễn Đình Đầu, 1987, Địa lý lịch sử – Địa chí văn hóa Tp. Hồ Chí Minh: 127-
153.
[21]. Nguyễn Kim Thủy – Phạm Vũ Sơn, 2001, Di cốt người cổ ở Gò Ô Chùa (Long
An) , NPHMVKCH 2001:77-83.
[22]. Nguyễn Lân Cường, 1994, Thông báo về di cốt người cổ ở Giồng Phệt, huyện Cần
Giờ (TPHCM); Phát hiện hàng loạt di cốt người chôn trong mộ chum; Di cốt
người cổ ở Lộc Giang – NPHMVKCH 1994:140-142, 150-151, 164-166; 1995,
Nghiên cứu những di cốt người cổ tìm thấy ở 2 địa điểm Giồng Phệt, Giồng Cá
Vồ, huyện Cần Giờ (TPHCM– KCH, 2:20-26; 2004, Báo cáo kết quả nghiên cứu
di cốt người cổ tại địa điểm Gò Me (Đồng Nai).
[23]. Nguyễn Lân Cường – Nguyễn Kim Thủy, 1995, Về di cốt người cổ ở Gò Cây
Tung (An Giang) – NPHMVKCH 1995:50-51; 1996, Tư liệu mới về những sọ cổ
thuộc văn hóa Óc Eo – KCH, 1:3-9.
[24]. Nguyễn Quang Quyền, 1990, Thông báo về các sọ cổ thuộc văn hóa Óc Eo mới
tìm thấy ở 2 di chỉ thuộc tỉnh Kiên Giang và tỉnh Hậu Giang – KHXH, 5(2):107-
110; 1990, Báo cáo kết quả nghiên cứu các di cốt người cổ ở Long An (Mộc Hóa
và An Sơn) – NPHMVKCH 1990:116-120.
[25]. Nguyễn Siêu, 1960, Phương Đình dư địa chí, Ngô Mạnh Nghinh dịch, Sài Gòn,
NXB Tự Do.
[26]. Olivier, C. 1966, Craniometrie des Indochinois – BMSA, Paris, 6 (11):67-90.
[27]. Paris, A. 1931, Anciens canaux reconnus sur photographies aériennes dans les
provinces de Takeo, Châu Đôc, Long Xuyên et Rach Gia – BEFEO, 31, Hà Nội.
[28]. Pelliot P. 1903. Le Fou-Nan – BEFEO, 3(2):270.
[29]. Phạm Đức Mạnh, 1994, Giao lưu và hội tụ-thành tố của bản sắc văn hóa cổ ở Việt
Nam trong thời đại kim khí – KCH, số 4; 1996. Di tích khảo cổ học Bưng Bạc (Bà
Rịa-Vũng Tàu), KHXH, Hà Nội; 1997, Tiền sử-Sơ sử Đông Nam Bộ (Việt Nam)-
những nhận thức quá kgứ và hiện tại – MSVĐKCHOMNVN, 242-292, KHXH,
Hà Nội; 1997 ; Khảo sát di tích – di vật ở Năm Căn và thị xã Cà Mau –
NPHMVKCH 1997:57-58; 2004, Kỹ nghệ Đá cũ miền Đông Nam Bộ (Việt Nam),
tư liệu mới và những giải trình tương thích – Hội thảo Quốc tế lần II về Việt Nam
Học, TPHCM:170; 2005, Kỹ nghệ Đá cũ miền Đông Nam Bộ (Việt Nam), hiện
tượng Tiền sử “kiểu Sơn Vi – tiền Sơn Vi” và xưa hơn – KCH, số 4:3-26.
[30]. Phan Huy Lê, 1986. Nền văn minh Sông Hồng – Đất Việt:26-27.
[31]. Phan Khoang, 2001. Việt sử xứ Đàng Trong 1558-1777, Văn học.
[32]. Sakurai Yumlo, 1996, Thử phác họa cấu trúc lịch sử của khu vực Đông Nam Á –
Nghiên cứu Đông Nam Á, số 4
[33]. Saurin, E. 1968. Stations préhistoriques à Hàng Gòn près de Xuân Lộc (Sud
Vietnam) – BEFEO,51:433-452; 1971. Le paléolithique des environs de Xuân Lôc
(Sud Vietnam) – BSEI, 46.
[34]. Solheim II, W.G. 1974, Reflections on the new data of the Southeast Asian
Prehistory: Austronesian origin and consequence – Papes at The First
Inter.Conference on Comparative Austranesian Linguistics, Honolulu, Hawaii.
[35]. Sơn Nam, 1970. Đồng bằng sông Cửu Long hay văn minh miệt vườn, An Tiêm,
Sài Gòn.
Trang 19
TẠP CHÍ PHT TRIỂN KH&CN, TẬP 9, SỐ 3-2006
[36]. Trần Văn Giàu, 1982. Mấy đặc tính của nông dân đồng bằng sông Cử Long –
Đồng Nai – Một số vấn đề khoa học xã hội về đồng bằng sông Cửu Long, Hà Nội.
[37]. Trịnh Hoài Đức, 1972. Gia Định Thành thông chí, bản dịch Tu Trai Nguyễn Tạo,
Sài Gòn.
[38]. Võ Sĩ Khải, 1985. Nghiên cứu văn hóa khảo cổ Oc Eo: mười năm nhìn lại – KCH,
số 4:13-32.; 1997,
Văn hóa Oc Eo –hai mươi năm nhìn lại –
MSVĐKCHOMNVN:310-354; 2004. Nước Phù Nam – Lịch sử VN, tập 2:278-
303.
Trang 20
16 trang
11/03/2024
1630
Bạn đang xem tài liệu "Họa phẩm tộc người trước thế kỷ 17 trên mảnh đất Nam Bộ (Việt Nam)", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- hoa_pham_toc_nguoi_truoc_the_ky_17_tren_manh_dat_nam_bo_viet.pdf
