Luận văn An toàn thông tin trong hải quan điện tử

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ

Đỗ Đức Bảo

AN TOÀN THÔNG TIN

TRONG HẢI QUAN ĐIỆN TỬ

KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC HỆ CHÍNH QUY

Ngành: Công nghệ thông tin

HÀ NỘI - 2010

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên tôi xin đƣợc gửi lời biết ơn sâu sắc tới Gia đình cùng toàn thể các Thầy

cô giáo, những ngƣời đã sinh thành và giáo dục tôi có đƣợc ngày hôm nay.

Tôi xin đƣợc gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo Trƣờng Đại Học Công

Nghệ - Đại Học Quốc Gia Hà Nội, những ngƣời đã trực tiếp chỉ bảo tôi những kiến thức

trong suốt bốn năm học vừa qua trên ghế giảng đƣờng.

Đặc biệt tôi xin đƣợc bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn tới Thầy giáo TS. Lê Phê Đô

ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn, cũng nhƣ động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành khóa luận này.

Xin đƣợc gửi lời cảm ơn tới toàn thể các cán bộ, nhân viên phòng CNTT – Tổng

Cục Hải quan Việt Nam đặc biệt là anh Lê Đức Thành – Trƣởng phòng đã giúp đỡ hết sức

nhiệt tình trong thời gian tôi tìm hiểu và nghiên cứu đề tài.

Tôi cũng xin đƣợc gửi lời cảm ơn tới bạn Phan Trọng Khanh cùng tất cả các bạn,

những ngƣời đã luôn ở bên tôi khích lệ cũng nhƣ trao đổi, đóng góp để giúp tôi hoàn

thành khóa luận.

Xin đƣợc gửi lời chúc sức khỏe và hạnh phúc tới tất cả các thầy cô. Xin chúc thầy cô

đạt đƣợc nhiều thành tựu hơn nữa trong sự nghiệp đào tạo tri thức cho đất nƣớc cũng nhƣ

trong các công việc nghiên cứu khoa học.

Tôi cũng xin đƣợc gửi lời chúc sức khỏe tới toàn bộ các cán bộ và nhân viên của

Tổng cục Hải quan, chúc các anh chị luôn luôn làm việc hiệu quả và đạt nhiều thành tích

trong công việc, trong nghiên cứu để xây dựng ngành Hải quan Việt Nam hiện đại, phát

triển, sánh ngang cùng các quốc gia trong khu vực và trên thế giới, góp phần xây dựng và

phát triển đất nƣớc.

Chúc tất cả các bạn sức khỏe, hoàn thành xuất sắc công việc học tập và nghiên cứu

của mình. Chúc các bạn một tƣơng lai tƣơi sáng và một cuộc sống thành đạt.

Trân trọng cảm ơn!

Hà Nội, Ngày 16 Tháng 05 năm 2010

Đỗ Đức Bảo

3

TÓM TẮT NỘI DUNG

Chƣơng 1: Một số nét tổng quan về hải quan và HQĐT Việt Nam. Trong chƣơng

này chúng ta sẽ thấy đƣợc quá trình phát triển, phƣơng châm làm việc cũng nhƣ nhiệm vụ

của Hải quan Việt Nam. Bên cạnh đó là quá trình thực hiện thí điểm thủ tục HQĐT ở Việt

Nam, các kết quả đạt đƣợc và những tồn tại cần khắc phục.

Chƣơng 2: Lý thuyết về an toàn thông tin, tổng quan về chữ ký số, các thuật toán

chữ ký số nhƣ RSA, DSA, SHA… và hạ tầng khóa công khai với các thành phần cũng

nhƣ quy tình tạo và sử dụng chữ ký số.

Chƣơng 3: Hiện trạng an toàn thông tin trong các quy trình khai HQĐT ở Việt

Nam, giải pháp xây dựng hoàn thiện hệ thống hải quan điện tử đáp ứng đủ tiêu chuẩn

quốc tế về an toàn thông tin. Xây dựng hệ thống chứng thực RootCA nhằm đảm bảo tính

thống nhất trong ngành và thống nhất với các đơn vị khác ngoài ngành để có thể áp dụng

chữ ký số vào các giao dịch.

Chƣơng 4: Giới thiệu về phần mềm GNU Privacy Guard (GnuPG - GPG), hƣớng

dẫn cài đặt và sử dụng phiên bản đồ họa GPA đã đƣợc Việt hóa.

4

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................................3

MỤC LỤC........................................................................................................................5

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH ĐƢỢC SỬ DỤNG.........................................................7

DANH MỤC CÁC BẢNG ĐƢỢC SỬ DỤNG.................................................................8

BẢNG Kꢀ HIꢁU VIꢂT TẮT .........................................................................................10

MỞ ĐẦU........................................................................................................................11

̉

̀

̉

Chƣơng 1. TÔNG QUAN VÊ HAI QUAN VÊṬ NAM...................................................13

1. Tổng quan về Hải quan Việt Nam............................................................................13

2. Hải quan điện tử Việt Nam ......................................................................................15

2.1. Tính cấp bách phải hiện đại hoá thủ tục hải. ......................................................15

2.2. Nội dung thực hiện thí điểm thủ tục hải quan điện tử ở Việt Nam......................20

2.3. Đanh gia viêc̣ thƣc̣ hiêṇ thu tuc̣ hai quan điêṇ tƣ ...............................................20

̉

́

3. Đánh giá chung........................................................................................................26

Chƣơng 2. Lꢀ THUYꢂT Vꢃ AN TOꢄN THÔNG TIN...................................................28

1. Định nghĩa an toàn thông tin....................................................................................28

2. Chữ ký số ................................................................................................................29

2.1. Khái niệm..........................................................................................................29

2.2. Các ƣu điểm của chữ ký số................................................................................29

2.3.Thực hiện chữ ký số khóa công khai...................................................................30

2.4. Một vài thuật toán chữ ký số .............................................................................31

3. Hạ tầng khóa công khai (PKI – Public Key Infastructure)........................................38

5

3.1.Tổng quan về PKI ..............................................................................................38

3. 2. Các thành phần của PKI ...................................................................................38

3.3. Cơ sở hạ tầng của PKI.......................................................................................41

3.4. Tạo và thẩm định chữ ký số...............................................................................43

̉

̀

Chƣơng 3: AN TOAN THÔNG TIN TRONG HAI QUAN ĐIÊṆ TƢ ............................45

1. Thực trạng an toàn trong hải quan điện tử ở Việt Nam.............................................45

1.1. Thực trạng an toàn thông tin ở Việt Nam...........................................................45

1.2. Thực trạng an toàn trong hải quan điện tử..........................................................46

3. Giải pháp an toàn trong hải quan điện tử..................................................................58

3.1. Các giải pháp đƣợc áp dụng trong HQĐT ở một số nƣớc phát triển...................58

3.2. Xây dựng giải pháp an toàn trong Hải quan điện tử Việt Nam...........................59

3.3. Đánh giá............................................................................................................64

Chƣơng 4: PHẦN MꢃM ỨNG DỤNG ...........................................................................66

1. Gới thiệu về phần mềm ký điện tử GnuPG ..............................................................66

2. Hƣớng dẫn cài đặt và sử dụng phiên bản đồ họa GPA trong Ubuntu........................66

2.1 Cài đặt................................................................................................................67

2.2 Hƣớng dẫn sử dụng ............................................................................................67

KꢂT LUẬN....................................................................................................................75

TÀI LIꢁU THAM KHẢO...............................................................................................77

6

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH ĐƢỢC SỬ DỤNG

Hình 1: Quá trình đăng ký, cấp và sử dụng chữ ký số .....................................................43

Hình 2: Quá trình ký và mã hóa dữ liệu ..........................................................................43

Hình 3: Thẩm định chữ ký số..........................................................................................44

Hình 4: Xác thực tính toàn vẹn của thông tin ..................................................................44

Hình 5: Quy trình trong HQĐT.......................................................................................48

Hình 6: Quá trình kiểm tra sơ bộ của cơ quan hải quan đối với thông tin khai.................49

Hình 7: Mô hình khái quát hệ thống TQĐT ....................................................................50

Hình 8: Trao đổi thông tin giữ doanh nghiệp, Cục và các chi cục hải quan .....................51

Hình 9: Quy trinh thực hiện đối với luồng xanh..............................................................51

Hình 10: Quy trình thực hiện đối với luồng vàng cà đỏ...................................................52

Hình 11: Mô hình phần mềm của hệ thống .....................................................................53

Hình 12: Mô hình kiến trúc hệ thống thông quan điện tử ................................................60

Hình 13: Mô hình hệ thống thông quan điện tử...............................................................60

Hình 14: Mô hình hệ thống CA dạng cây.......................................................................63

Hình 15: Thiết lập chế độ làm việc của phần mềm GPA ................................................68

Hình 16: Nhập thông tin để tạo khóa...............................................................................68

Hình 17: Quá trình tạo khóa, ngƣời dùng di chuột hoặc chơi game để tăng tính ngẫu nhiên

cho khóa .........................................................................................................................69

Hình 18: Quản lý khóa....................................................................................................70

Hình 19: Sử dụng khóa ...................................................................................................71

Hình 20: Ký tài liệu ........................................................................................................72

Hình 21: Kiểm tra chữ ký ...............................................................................................73

Hình 22: Mã hóa tài liệu .................................................................................................74

7

DANH MỤC CÁC BẢNG ĐƢỢC SỬ DỤNG

Bảng 1: Kim ngạch XNK (Nguồn: Tài liệu thống kê của Tổng cục Hải quan) ................16

Bảng 2: Số lƣợng tờ khai XNK và số lƣợng doanh nghiệp tham gia XNK từ năm 2002 –

2006 (nguồn: Tài liệu thống kể của Tổng cục Hải quan) ...............................................17

8

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ĐƢỢC SỬ DỤNG

Biểu đồ 1: Số tờ khai đƣợc làm thủ tục hải quan điện tử qua các tháng (nguồn: Báo cáo về

việc triển khai thủ tục TQĐT của cục CNTT và Thống kê hải quan)..............................21

9

BẢNG Kꢀ HIꢁU VIꢂT TẮT

́

Viêt tăt

ATTT

CNTT

Db

Nội dung tiếng Anh

Nôị dung tiếng Việt

An toan thông tin

̀

Công nghê ̣thông tin

Cơ sở dữ liệu

Database

DL

Dữ liệu

DSA

Digital Signature Algorithm

Electronic Data Interchange

Thuật toán chữ ký số

EDI

Hệ thống trao đổi dữ liệu điện tử

Hệ thống thông tin giá tính thuế XNK

Hải quan điện tử

GTT22

HQĐT

KT559

NSXXK

Chƣơng trình kế toán thuế

̉

Nhâp̣ khâu nguyên liêụ phuc̣ vụsan

̉

xuất xuất khâu

QLRR

RSA

Quản lý rủi ro

Ron Rivest, Adi Shamir, Len 3 tác giả của thuật toán

Adleman

SHA

Secure Hash Algorithm

Thuật toán mã hóa an toàn bằng hàm

băm

SLXNK

SXXK

XNK

Số liệu xuất nhập khẩu

Sản xuất xuất khẩu

̉

Xuất nhâp̣ khâu

10

MỞ ĐẦU

Trƣớc chủ trƣơng chủ động hội nhập kinh tế khu vực và thế giới, Việt Nam đang

từng bƣớc cải cách các thủ tục hành chính nhằm đơn giản hóa các quy trình, thiết lập môi

trƣờng thông thoáng và hấp dẫn, tạo điều kiện cho các hoạt động thƣơng mại, hoạt động

sản xuất kinh doanh phát triển. Với mục tiêu trên, trong những năm gần đây ngành Hải

quan đang nỗ lực triển khai cải cách và hiện đại hóa hải quan.

Thực tế cho thấy, số lƣợng doanh nghiệp tham gia sản xuất kinh doanh xuất nhập

khẩu đã tăng lên nhanh chóng, số lƣợng tờ khai hải quan là rất lớn. Bên cạnh đó các loại

tội phạm nhƣ buôn lậu, vận chuyển ma túy, vũ khí ngày càng gia tăng với hành vi và thủ

đoạn vô cùng tinh vi. Để đối phó với tình hình đó, hải quan điện tử đã ra đời. Với hải

quan điện tử, các doanh nghiệp có thể khai hải quan và làm thủ tục hải quan rất thuận lợi

do các đơn vị hải quan có thể xử lý một khối lƣợng lớn công việc trong thời gian rất ngắn,

tiết kiệm đƣợc chi phí, thời gian và tiền bạc, chống lại các hành động tiêu cực do doanh

nghiệp không trực tiếp làm việc với các cán bộ hải quan. Bên cạnh đó, cơ quan hải quan

cũng kiểm soát đƣợc các hoạt động của các doanh nghiệp từ đó kiểm soát đƣợc các hoạt

động phạm tội nhƣ đã nêu ở trên.

Dù mới chỉ ở giai đoạn thí điểm, nhƣng kết quả mà hải quan điện tử đạt đƣợc là

không nhỏ. Tuy nhiên, vần còn tồn tại rất nhiều thiếu sót cần phải đƣợc giải quyết ngay

trong thời gian sắp tới. Đó là hệ thống hải quan điện tử chƣa đƣợc xây dựng hoàn thiện,

thiếu đồng bộ, tính tự động còn thấp do chƣa xây dựng đƣợc hệ thống quản lý rủi ro cũng

nhƣ là chƣa chuẩn hóa đƣợc danh sách các mặt hàng xuất nhập khẩu. Nghiêm trọng nhất

là vấn đề an toàn thông tin trong hải quan điện tử chƣa đƣợc đảm bảo. Đây là vấn đề lớn

và là vấn đề cần phải giải quyết đầu tiên nhằm hoàn thiện hệ thống hải quan điện tử.

Trên thế giới, một biện pháp an toàn thông tin đang đƣợc sử dụng rộng rãi và đã

mang lại nhiều lợi ích cho ngƣời dùng trong các giao dịch điện tử đặc biệt là thƣơng mại

điện tử, đó là việc sử dụng chữ ký số vào các quá trình trao đổi thông tin. Với chữ ký số,

thông tin truyền trong hệ thống đƣợc đảm bảo tính toàn vẹn, tính tin vậy và tính không thể

phủ nhận. Với tình hình hiện tại ở Việt Nam đặc biệt là trong lĩnh vực hải quan điện tử thì

việc áp dụng chữ ký số nhằm đảm bảo an toàn thông tin là hoàn toàn phù hợp và khả thi.

Để có thể áp dụng chữ ký số, Hải quan Việt Nam cần phải xây dựng đƣợc một hệ thống

11

chứng thực số theo mô hình RootCA nhằm thống nhất chứng thực trong toàn ngành cũng

nhƣ dễ dàng thống nhất với các hệ thống chứng thực ngoài ngành.

Thực hiện đƣợc mục tiêu này thì các doanh nghiệp có thể hoàn toàn yên tâm khi sử

dụng hệ thống. Bên cạnh đó thì các tiêu chuẩn về an toàn cũng đƣợc đảm bảo, từ đó hệ

thống hải quan điện tử của Việt Nam có thể kết nối với hệ thống hải quan của khu vực và

của cả thế giới, tạo thành một khối thống nhất, thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của các

ngành thƣơng mại, dịch vụ, du lịch, xuất nhập khẩu… Đó chính là nhiệm vụ của ngành

Hải quan trong thời kỳ đất nƣớc hội nhập.

12

̉

̀

̉

Chƣơng 1. TÔNG QUAN VÊ HAI QUAN VÊṬ NAM

1. Tổng quan về Hải quan Việt Nam

Năm 1945 Cách mạng tháng 8 thành công, Hồ Chủ tich đã đọc bản Tuyên ngôn độc

lập khai sinh nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hoà. Tuy nhiên, sau đó Việt Nam vẫn phải tiếp

tục trải qua 30 năm chiến tranh ác liệt và cả một quá trình dài để hàn gắn vết thƣơng chiến

tranh.

Ngày 10 tháng 9 năm 1945, Bộ trƣởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp thừa uỷ quyền

của Chủ tịch Chính phủ lâm thời Việt nam dân chủ cộng hoà ký Sắc lệnh số 27 - SL thành

lập "Sở thuế quan và thuế gián thu" khai sinh Hải quan Việt Nam. Với mục đích đảm bảo

việc kiểm soát hàng hoá XNK và duy trì nguồn thu ngân sách Hải quan Việt Nam không

ngừng chăm lo xây dựng, hoàn thiện và nâng cao cơ sở pháp lý - quản lý Nhà nƣớc để

ngày càng phù hợp hơn với thực tiễn của nƣớc Việt Nam. Từ chỗ Hải quan Việt Nam còn

phải tạm thời sử dụng những quy định nghiệp vụ về thuế quan của chính quyền thực dân

đến nay đã xây dựng và ban hành đƣợc “Điều lệ Hải quan”, Pháp lệnh Hải quan và tiếp đó

là Luật Hải quan Việt Nam có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2002.

Với những mục tiêu nhằm tạo thuận lợi cho phát triển XNK, thu hút đầu tƣ nƣớc

ngoài, phát triển du lịch và giao thƣơng quốc tế, đảm bảo quản lý, nâng cao chất lƣợng,

hiệu quả công tác Hải quan Việt Nam đã luôn luôn thực hiện theo khẩu hiệu mà mình đã

đặt ra: “Thuận lợi, tận tuỵ, chính xác”.

Mục tiêu của chúng là là xây dựng hải quan Việt Nam thành lực lƣợng có tính

chuyên nghiệp cao, có chuyên môn sâu và hiện đại, hoạt động minh bạch, liêm chính và

có hiệu quả nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình và nhiệm vụ phát triển kinh tế đất nƣớc.

Vơi phƣơng châm hoaṭ đôṇ g “Thuâṇ lơị , tâṇ tuỵ va chính xác”, nhiêṃ vụđƣơc̣ đăṭ ra đối

́

̀

vơi nganh hai quan la:

̉

́

̀

- Quản lý có hiệu quả các hoạt động xuất nhập khẩu và giao lƣu quốc tế, tạo điều

kiện cho thƣơng mại và sản xuất phát triển.

- Bảo vệ vàtạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nền kinh tế quốc gia.

- Bảo đảm nguồn thu cho ngân sách.

- Chống buôn lậu, gian lận thƣơng mại, bảo vệ lợi ích ngƣời tiêu dùng.

13

- Góp phần bảo vệ chủ quyền kinh tế, an ninh quốc gia và an toàn xã hội.

- Phục vụ quản lý kinh tế xã hội.

̉

Đê thƣc̣ hiêṇ tốt ca c nhiêṃ vụtrên , ngành Hải quan cũng đã xây dựng đƣợc kế

́

̉

hoạch, chiến lƣơc̣ phat triên đến năm 2010, tầm nhin đến 2020. Đo la viêc̣ phai cai cach ,

̉

́

́ ̀

́

̀

phát triển hiện đại hóa ngành với mục tiêu đổi mới , hiêṇ đaị hoa môṭ cach maṇ h me, toàn

́

̃

diêṇ cac măṭ công tac Hai quan nhằm nâng cao năng lƣc̣ quan ly , tạo thuận lợi cho các

̉

́

hoạt động giao lƣu thƣơng mại và thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế.

Yêu cầu đặt ra là ngành Hải quan phải quản lý lƣợng hàng hóa XNK, lƣợng hành

khách, phƣơng tiện vận tải XNK ngày càng gia tăng. Dự báo hoạt động buôn bán vận

chuyển ma tuý, chất gây nghiện, vũ khí, văn hóa phẩm đồi truỵ, phản động ngày càng gia

tăng và phức tạp hơn, xuất hiện những hình thức buôn lậu và gian lận mới nhƣ: vi phạm

bản quyền, xâm phạm sở hữu trí tuệ, vi phạm trong lĩnh vực CNTT, rửa tiền, buôn lậu

động thực vật quý hiếm… Nhƣng số lƣợng cán bộ công chức Hải quan không thể tăng

theo tỷ lệ thuận. Trong khi đó, hoạt động quản lý Nhà nƣớc về Hải quan vẫn phải đảm

bảo tạo thuận lợi, thông thoáng cho hoạt động XNK, đầu tƣ, du lịch, dịch vụ... nhƣ thủ tục

hải quan phải đơn giản, minh bạch, cung cấp thông tin nhanh chóng, công khai, đặc biệt là

phải thông quan nhanh, giảm thiểu chi phí cho doanh nghiệp, tạo môi trƣờng thu hút đầu

tƣ nƣớc ngoài nhằm đạt đƣợc các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của Đất nƣớc liên

quan đến hoạt động quản lý Nhà nƣớc về Hải quan và thu ngân sách và yêu cầu cải cách

nền hành chính Quốc gia.

Xuất phát từ yêu cầu hội nhập và xu hƣớng phát triển của Hải quan quốc tế cũng

nhƣ khu vực, Hải quan Việt Nam cần phải thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế liên quan

đến Hải quan Trong khuôn khổ WTO, ASEAN, APEC, ASEM, WCO và các tổ chức

Quốc tế khác, Việt Nam cần phải đảm bảo hệ thống pháp luật về hải quan đầy đủ, thống

nhất, rõ ràng và công khai, phù hợp với các cam kết quốc tế; đảm bảo cho các quy định

của pháp luật hải quan đƣợc thực hiện nghiêm chỉnh, bình đẳng cho mọi đối tƣợng. Bên

cạnh đó, cũng cần nhìn nhận sự phát triển của Hải quan Việt Nam trong bối cảnh phát

triển thƣơng mại quốc tế nhƣ việc xuất hiện các hình thức bảo hộ mới trong điều kiện

thuế ngày càng giảm, yêu cầu về luân chuyển, trao đổi hàng hóa ngày càng nhanh chóng,

các loại hình vận chuyển đa phƣơng thức, thƣơng mại điện tử ngày càng phát triển và trở

14

thành phổ biến, sự xuất hiện của các nguy cơ khủng bố quốc tế, tội phạm ma tuý gia

tăng...

Năm 2010, Hải quan Việt Nam phấn đấu trở thành Hải quan tiên tiến trong khu

vực ASEAN, hiêṇ đại theo tiêu chuẩn quốc tế, chuyên nghiêp̣ minh bac̣ h va liêm chinh

̀

́

trong hoaṭ đôṇ g , tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động XNK , đầu tƣ va du lic̣h . Đo

̀

́

chính là nhiệm vụ quan trọng trong chiến lƣợc phát triển đất nƣớc trong thời kỳ hội nhập.

2. Hải quan điện tử Việt Nam

Trên cơ sở lộ trình cải cách hành chính, hiện đại hóa ngành hải quan và dựa trên

Luật hải quan sửa đổi vừa đƣợc Quốc hội khóa XI, kỳ họp thứ 7 thông qua tháng 5/2005,

đồng thời từng bƣớc cải cách hoạt động nghiệp vụ hải quan theo hƣớng phù hợp với

chuẩn mực của hải quan hiện đại trong khu vực và thế giới; chuyển đổi từ thủ tục hải quan

công sang thủ tục HQĐT, để góp phần đẩy mạnh cải cách hành chính trong ngành hải

quản, giúp cho ngành Hải quan nƣớc ta tƣơng thích với Hải quan các nƣớc trong khu vực

và phù hợp với tiến trình hội nhập, nhất là trong bối cảnh chúng ta đang chuẩn bị gia nhập

WTO, ngày 20 tháng 6 năm 2005 Chính phủ đã ban hành Quyết định số 149/2005/QĐ-

TTg về việc thực hiện thí điểm thủ tục HQĐT, ngày 19 tháng 7 năm 2005 Bộ Tài chính

ban hành Quyết định số 50/2005/QĐ-BTC ban hành Quy định quy trình thự hiện thí điểm

thủ tục HQĐT đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu.

2.1. Tính cấp bách phải hiện đại hoá thủ tục hải quan.

2.1.1. Yêu cầu thực hiện khối lƣợng công việc tăng lên nhanh chóng.

Với tốc độ tăng trƣởng kinh tế hơn 7%/năm, kim ngạch xuất nhập khẩu hàng năm

liên tục tăng. Kim ngạch xuất khẩu tăng từ 16.705,84 triệu USD năm 2002 lên 39.826,21

triệu USD trong năm 2006. Đồng thời, kim ngạch nhập khẩu cũng tăng với tỷ lệ tƣơng

đƣơng từ 19.733,04 triệu USD (năm 2002) lên 44.891,11 triệu USD (năm 2006). Thời kỳ

2001-2006, xuất khẩu hàng hoá tăng bình quân 24,32%/năm, dự báo thời kỳ 2006-2010 sẽ

tăng bình quân 20,44%/năm. Theo dự báo của Bộ Thƣơng Mại, tổng kim ngạch xuất khẩu

hàng hoá và dịch vụ tới năm 2010 sẽ đạt khoảng 62.234,8 triệu USD. Nhập khẩu hàng

hoá tăng bình quân trong thời kỳ 2001-2006 là 22,91%/năm, dự báo thời kỳ 2006-2010 là

18,09%/năm. Tổng kim ngạch nhập khẩu dịch vụ tới năm 2010 là 68.711,86 triệu USD.

15

Bảng 1: Kim ngạch XNK (Nguồn: Tài liệu thống kê của Tổng cục Hải quan)

KIM NGẠCH XNK (TRIꢁU USD)

Tỷ lệ

Xuất

khẩu

Tỷ lệ

Nhập

khẩu

Tỷ lệ

Năm

Tổng số

tăng

2002

2003

2004

2005

2006

36,438.88

16,705.84

19,733.04

45,402.97 24.60% 20,176.02 20.77% 25,226.95 27.84%

58,458.02 28.75% 26,504.16 31.36% 31,953.86 26.67%

69,419.90 18.75% 32,441.90 22.40% 36,978.00 15.72%

84,717.32 22.04% 39,826.21 22.76% 44,891.11 21.40%

Dự báo

62,234.80 66.30% 68,711.86 53.06%

2010

Số lƣợng tờ khai và số lƣợng doanh nghiệp xuất nhập khẩu cũng ngày càng tăng với

tốc độ tƣơng ứng từ 538 nghìn tờ khai xuất khẩu năm 2002 đến 1.124,471 nghìn tờ khai

xuất khẩu năm 2006. Cứ với tốc độ tăng trƣởng kinh tế, đặc biệt là thƣơng mại quốc tế

nhƣ hiện nay, cùng với những kích thích tố do Việt Nam trở thành thành viên của WTO,

kim ngạch xuất nhập khẩu và khối lƣợng giao dịch trong các năm tới sẽ còn tiếp tục tăng.

Do đó, khối lƣợng công việc của các cán bộ hải quan sẽ tăng lên nhanh chóng. Khối

lƣợng công việc thì ngày một gia tăng trong khi thời gian và số lƣợng cán bộ hải quan thì

có hạn, hơn nữa, hàng hoá xuất nhập khẩu chủ yếu dồn vào một số cửa khẩu chính. Yêu

cầu bức thiết đặt ra là làm thế nào để có thể giải quyết đƣợc khối lƣợng công việc khổng

lồ đó trong thời gian ngắn nhất nhằm nâng cao hiệu quả công việc, tạo điều kiện thuận lợi

cho các doanh nghiệp tham gia vào hoạt động xuất nhập khẩu, tiết kiệm chi phí.

Trƣớc yêu cầu cấp bách này, thủ tục HQĐT ra đời nhằm làm tăng hiệu suất công

việc chỉ cần một số lƣợng nhân viên ít để giải quyết khối lƣợng công việc lớn.

16

Bảng 2: Số lượng tờ khai XNK và số lượng doanh nghiệp tham gia XNK từ năm 2002 – 2006 (nguồn: Tài liệu

thống kể của Tổng cục Hải quan)

Số lƣợng tờ khai

Xuất khẩu Nhập khẩu

Số lƣợng doanh nghiệp

Năm

Xuất khẩu

8.214

Nhập khẩu

12.890

2002

2003

538.231

656.945

625.437

742.118

9.313

10.797

12.216

14.384

25.000

15.183

17.583

20.463

27.278

37.000

2004

819.059

876.963

2005

948.101

1.001.846

1.195.194

1.728.643

2006

1.124.471

1.687.543

Dự báo 2010

2.1.2. Yêu cầu quản lý Nhà nƣớc và cộng đồng doanh nghiệp

Trƣớc một thực tế đã nêu ở trên, khi khối lƣợng hàng hoá xuất nhập khẩu tăng lên,

số lƣợng doanh nghiệp tham gia hoạt động xuất nhập khẩu ngày càng tăng, thì một bài

toán hóc búa đặt ra đối với công tác quản lý của Nhà nƣớc là làm sao để quản lý hoạt

động xuất nhập khẩu một cách hiệu quả nhất.

Trong thủ tục hải quan truyền thống, khi doanh nghiệp tiến hành làm thủ tục Hải

quan sẽ phải thực hiện việc khai hải quan, xuất trình cho cán bộ hải quan các giấy tờ liên

quan (dạng văn bản). Điều này không những gây khó khăn cho phía doanh nghiệp mà còn

tăng thời gian giải phóng hàng do cán bộ hải quan mất nhiều thời gian để kiểm tra hồ sơ

dẫn đến ùn tắc công việc đó là chƣa kể đến xảy ra nhiều tiêu cực do doanh nghiệp tiếp

xúc trực tiếp với cán bộ Hải quan.

Hải quan điện tử cho phép doanh nghiệp khai thông tin về hàng hóa XNK ở dạng

điện tử và gửi đến cơ quan Hải quan, cán bộ hải quan có thể kiểm tra trƣớc thông tin và

thực hiện các thủ tục liên quan (phân luồng hàng hóa, thông báo cho doanh nghiệp trong

trƣờng hợp yêu cầu khai lại hoặc kiểm tra hồ sơ hoặc kiểm tra thực tế, ...). Vì vậy sẽ giảm

thời gian thông quan và giảm việc tiếp xúc trực tiếp giữa cán bộ hải quan và doanh

nghiệp.

17

Ngoài ra thông tin về doanh nghiệp ở dạng điện tử sẽ đƣợc lƣu trữ, khai thác với qui

mô rộng hơn, tần xuất cao hơn, chính xác hơn so với hồ sơ giấy.

2.1.3. Yêu cầu hội nhập và xu hƣớng phát triển của hải quan quốc tế.

Hội nhập kinh tế quốc tế đòi hỏi chúng ta phải cải cách rất nhiều thủ tục hành chính

trong đó có hoạt động quản lý hải quan. Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, khi Việt Nam

đã là thành viên của WTO, thì việc cải cách hoạt động nghiệp vụ hải quan theo hƣớng phù

hợp với chuẩn mực của hải quan thế giới lại càng trở lên cần kíp.

Muốn tham gia vào trò chơi, trƣớc tiên, ta phải tuân thủ luật chơi. Cũng nhƣ vậy,

muốn hội nhập kinh tế với khu vực và thế giới, ta phải điều chỉnh các chính sách, cơ chế

của mình sao cho vừa phù hợp với các quy định của các tổ chức trong khu vực và thế giới

đó, lại vừa đảm bảo bảo vệ tối đa lợi ích của quốc gia.

Hiện đại hoá hải quan và cải cách các thủ tục, nghiệp vụ hải quan theo hƣớng phù

hợp với chuẩn mực của hải quan hiện đại trong khu vực và quốc tế tạo cho chúng ta khả

năng tận dụng tối đa lợi thế mà hội nhập đem lại. Một hành lang thông thoáng, phù hợp

với khu vực và thế giới với cách làm việc hiện đại, ứng dụng thành tựu của công nghệ

thông tin sẽ giúp chúng ta đẩy mạnh thƣơng mại hai chiều giữa Việt Nam và phần còn lại

của thế giới; đuổi kịp công nghệ, cách quản lý hiện đại của thế giới; nhanh chóng hoà

nhập với các nƣớc thành viên.

Ngoài ra, khi đã trở thành thành viên của các tổ chức hợp tác kinh tế khu vực và

quốc tế, hiện đại hoá thủ tục hải quan cũng là một trong nhƣng yêu cầu mang tính bắt

buộc, thực hiện các cam kết và công ƣớc quốc tế...

2.1.4. Sự phát triển của thƣơng mại quốc tế cả về nội dung và hình thức.

Thƣơng mại quốc tế phát triển ngày càng đa dạng và phong phú. Nếu nhƣ trƣớc kia

chỉ có thƣơng mại hàng hoá truyền thống thì ngày nay, thƣơng mại quốc tế phát triển với

nhiều hình thức mới, nhiều loại hàng mới: thƣơng mại điện tử, thƣơng mại dịch vụ….

Song song với hình thức thƣơng mại quốc tế truyền thống, thƣơng mại điện tử đang

ngày càng phát triển và tƣơng lại sẽ là hình thức chiếm ƣu thế. Đồng thời, khối lƣợng và

giá trị một giao dịch cũng ngày một lớn đòi hỏi việc khai báo hải quan cũng phải có

những cải cách sao cho phù hợp.

18

Với hình thức thƣơng mại điện tử, các giao dịch đều thông qua hệ thống máy tính và

Internet có ứng dụng công nghệ thông tin cao, nên việc áp dụng hình thức khai báo

HQĐT là rất phù hợp. Nó làm cho việc khai báo hải quan vừa nhanh chóng, vừa tiện lợi

và chính xác.

Do vậy, trƣớc sự phát triển mạnh mẽ của thƣơng mại quốc tế, thủ tục khai hải quan

cũng cần phải có sự thay đổi tƣơng ứng.

2.1.5. Sự xuất hiện của các nguy cơ khủng bố quốc tế, vận chuyển ma tuý, vũ

khí và hoạt động rửa tiền dƣới mọi hình thức.

Ngày nay, cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, công nghệ thông tin và

thƣơng mại quốc tế, các tổ chức tội phạm quốc tế hoạt động ngày càng tinh vi hơn, đòi

hỏi các quốc gia phải có những biện pháp quản lý chặt chẽ, kịp thời ngăn chặn phá vỡ âm

mƣu của chúng. Nhƣ chúng ta đã biết, tình hình chính trị tại một số nơi trên thế giới rất

bất ổn, nguy cơ xảy ra khủng bố có thể diễn ra ở bất cứ quốc gia nào. Đồng thời, việc

buôn bán và vận chuyển chất ma tuý, vũ khí diễn ra ngày càng tinh vi hơn, dƣới nhiều

hình thức đa dạng và phong phú hơn. Các tổ chức tội phạm tìm mọi cách để có thể đƣa

ma tuý và vũ khí trái phép ra/ vào nƣớc ta. Cùng với đó, hoạt động rửa tiền của các tổ

chức tội phạm quốc tế tại nƣớc ta cũng ngày càng gia tăng.

Thực trạng trên, đòi hỏi chúng ta phải có hình thức quản lý chặt chẽ để có thể phát

hiện, hạn chế và ngăn chặng những hoạt động phạm pháp trên. Trong đó, công tác hải

quan đóng một vai trò đặc biệt quan trọng.

2.1.6 Theo quyết định của Thủ tƣớng chính phủ vê việc thí điểm thực hiện thủ

tục hải quan điện tử

Trƣớc những đòi hỏi về hiện đại hoá hải quan cũng nhƣ nhận biết rõ tầm quan trọng

của việc cải cách các thủ tục hải quan, ngày 20/6/2005, Thủ tƣớng chính phủ đã ra quyết

định 149/2005/QĐ-TTg về việc thực hiện thí điểm thủ tục HQĐT. Theo đó, một số doanh

nghiệp tham gia hoạt động XNK sẽ đƣợc chọn để thực hiện thí điểm thủ tục HQĐT và

việc thực hiện thí điểm này sẽ đƣợc tiến hành tại cục Hải quan thành phố Hồ Chí Minh,

Chi cục HQĐT TP. Hồ Chí Minh và cục Hải quan thành phố Hải Phòng, Chi cục HQĐT

Hải Phòng.

19

Quy trình thủ tục HQĐT và lộ trình thực hiện HQĐT đƣợc thực hiện theo quyết định

149/QĐ-TTg ngày 20/6/2005 và theo công văn số 3339/TCHQ-HĐH ngày 19/802005 của

Tổng Cục Hải Quan hƣớng dẫn chi tiết quy trình thủ tục HQĐT.

2.2. Nội dung thực hiện thí điểm thủ tục hải quan điện tử ở Việt Nam

2.2.1. Đối tƣợng áp dụng

Khuyến khích tất cả các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế tự nguyện đăng

ký tham gia thủ tục HQĐT, nhƣng giai đoạn đầu cần đáp ứng các điều kiện sau:

- Minh bạch trong tài chính: có xác nhận của Cơ quan Thuế nội địa trong việc chấp

hành tốt kê khai và nộp thuế theo quy định.

- Không vi phạm pháp luật hải quan quá 1 lần thuộc thẩm quyền xử phạt vi phạm

hành chính của Cục trƣởng Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng

trở lên trong thời gian một (01) năm, tính đến ngày đăng ký tham gia làm thủ tục HQĐT.

- Có kim ngạch xuất nhập khẩu và/ hoặc có lƣu lƣợng tờ khai đạt mức do Tổng cục

trƣởng Tổng cục Hải quan quyết định cụ thể theo từng giai đoạn thực hiện thí điểm thủ

tục HQĐT.

- Sẵn sàng nối mạng máy tính với Chi cục HQĐT hoặc sử dụng dịch vụ của Đại lý

làm thủ tục hải quan để làm thủ tục HQĐT.

2.2.2 Phạm vi áp dụng

Quy trình thủ tục HQĐT áp dụng đối với hàng hoá XNK theo hợp đồng mua bán

làm thủ tục hải quan tại Cục hải quan thành phố Hải phòng, Cục Hải quan thành phố Hồ

Chí Minh và các Cục hải quan tỉnh, thành phố khác khi đƣợc phép thực hiện thí điểm thủ

tục HQĐT do Bộ trƣởng Tài chính quy định.

2.3. Đanh gia viêc̣ thƣc̣ hiêṇ thu tuc̣ hai quan điêṇ tƣ

́

̉

2.3.1. Kết quả đạt đƣợc

Thủ tục HQĐT đã nhận đƣợc nhiều sự ủng hộ nhiệt tình của cộng đồng doanh

nghiệp. Thành công của việc thực hiện TQĐT đƣợc thể hiện qua những nét sau.

2.3.1.1. Rút ngắn thời gian thông quan, tiết kiệm đƣợc chi phí.

20

Trƣớc đây để làm thủ tục hải quan cho một lô hàng, doanh nghiệp cần ít nhất là 7-8

tiếng, thế nhƣng với HQĐT thì có thể chỉ mất 2-3 phút cho một lô hàng. Chỉ một chiếc

máy tính nối mạng với cơ quan Hải quan, doanh nghiệp kê khai các thông tin theo yêu

cầu chuẩn xác là đã có thể đƣợc cơ quan hải quan xác nhận hoàn thành thủ tục trên hệ

thống. Việc rút ngắn thời gian thông quan không những giúp doanh nghiệp giải phóng

hàng nhanh chóng, tiết kiệm đƣợc chi phí lƣu kho, lƣu bãi... mà tránh cho doanh nghiệp

phải đi lại nhiều lần, tiết kiệm đƣợc thời gian và chi phí. Chính vì vậy chỉ sau khi đƣa vào

thực hiện, số lƣợng tờ khai đƣợc mở qua các chi cục HQĐT đã đƣợc tăng lên nhanh

chóng.

Tờ khai

1400

1200

1000

800

600

400

200

0

09/2005

11/2005

01/2006

03/2006

05/2006

HQĐT Hải Phòng

HQĐT TP.Hồ Chí Minh

Biểu đồ 1: Số tờ khai được làm thủ tục hải quan điện tử qua các tháng (nguồn: Báo cáo về việc triển khai thủ tục

TQĐT của cục CNTT và Thống kê hải quan)

Theo thống kê tại Chi cục HQĐT TP Hồ Chí Minh, thời gian làm thủ tục trung bình

là 5-10 phút cho tờ khai luồng xanh; 20-30 phút cho một tờ khai luồng vàng và 1-2 giờ

cho một tờ khai luồng đỏ. Nhƣ vậy so với thủ tục hải quan truyền thống thì thời gian

trung bình đã giảm từ 4-8 giờ cho một lô hàng. Đây là một kết quả rất đáng ghi nhận

Thủ tục HQĐT đã nhận đƣợc nhiều sự ủng hộ nhiệt tình của cộng đồng doanh

nghiệp. Thành công của việc thực hiện TQĐT đƣợc thể hiện qua những nét sau:

21

2.3.1.2. Giảm bớt các thủ tục hành chính:

Thủ tục HQĐT bƣớc đầu chuyển đổi phƣơng thức quản lý từ truyền thống sang

hiện đại: từ quản lý giao dịch sang quản lý doanh nghiệp, từ xử lý trên giấy tờ sang xử lý

trên máy tính, hiện đại hoá Hải quan trên cơ sở áp dụng QLRR. Thủ tục HQĐT cho phép

giảm tối đa lƣợng giấy tờ phải nộp cho cơ quan hải quan, tất cả thông tin khai báo về lô

hàng đều đƣợc quản lý trên máy tính nên doanh nghiệp chỉ việc in tờ khai, ký đóng dấu và

đến chi cục Hải quan cửa khẩu để lấy hàng (thay vi phải luân chuyển bộ hồ sơ qua các bộ

phận: tiếp nhận, kiểm hoá, tính thuế). Nhƣ vậy đối với những lô hàng thuộc luồng xanh,

doanh nghiệp không phải xuất trình cho cơ quan hải quan bất cứ một loại giấy tờ gì. Đây

cũng là một ƣu điểm của HQĐT so với thủ tục hải quan truyền thống.

2.3.1.3. Tăng trách nhiệm của doanh nghiệp xuất nhập khẩu

Hệ thống thông tin quản lý của cơ quan Hải quan buộc doanh nghiệp phải nâng cao

trách nhiệm. Cơ quan Hải quan cho thông quan hàng hoá trên cơ sở khai báo của doanh

nghiệp và đẩy mạnh hoạt động kiểm tra sau thông quan. Doanh nghiệp đã từng vi phạm,

khai báo sai... sẽ đƣợc lƣu giữ và cảnh báo bởi cơ sở dữ liệu của Hải quan.

2.3.1.4. Giảm tiêu cực, tăng cƣờng chống buôn lậu và gian lận thƣơng mại

Với thủ tục HQĐT, doanh nghiệp không cần phải tiếp xúc trực tiếp với cơ quan hải

quan, vì vậy giảm đƣợc tiêu cực. Tránh đƣợc việc gây phiền hà, sách nhiễu của cán bộ

công chức hải quan.

Hải quan điện tử cho phép thực hiện việc quản lý thông tin theo cả một quá trình

hoạt động của doanh nghiệp, chứ không chỉ riêng từng lô hàng. Từ đó hạn chế đƣợc gian

lận thƣơng mại và chống buôn lậu.

2.3.1.5. Giảm khối lƣợng công việc cho cơ quan Hải quan

Thực hiện thủ tục HQĐT, giúp cơ quan hải quan giảm đƣợc khối lƣợng lớn công

việc so với thủ tục hải quan truyền thống. Nếu nhƣ theo thủ tục hải quan truyền thống, khi

doanh nghiệp đăng ký tờ khai cơ quan hải quan phải kiểm tra thông tin về doanh nghiệp

và thông tin về hàng hoá bằng cách nhập lại toàn bộ các thông tin trên tờ khai vào hệ

thống dữ liệu của cơ quan Hải quan thì với HQĐT cơ quan Hải quan đã có sẵn các dữ liệu

theo khai báo của doanh nghiệp và hệ thống sẽ tự động kiểm tra và báo cáo kết quả. Khối

lƣợng công việc giảm, hiệu quả công việc nhanh, đáp ứng đƣợc kịp thời yêu cầu về thời

22

gian cho doanh nghiệp, đồng thời tiết kiệm đƣợc nhân lực, tiết kiệm đƣợc chi phí cho

quốc gia.

2.3.2. Những tồn tại

2.3.2.1. Vấn đề mô hình triển khai

Thủ tục HQĐT đƣợc triển khai theo mô hình thành lập mới Chi cục HQĐT và thực

hiện thủ tục với tất cả các doanh nghiệp. Mô hình trên phù hợp với giai đoạn triển khai thí

điểm cần có sự đồng bộ, nhất quán. Tuy nhiên khi muốn triển khai mở rộng cho các đơn

vị khác mô hình trên gặp các vấn đề nhƣ sau:

- Việc thành lập 01 Chi cục HQĐT cho mỗi Cục hải quan là không phù hợp trong

điều kiện hiện tại khi chúng ta đang thực hiện các biện pháp cải cách giảm đầu mối vì nó

làm phình bộ máy hành chính;

- Khi đã có Chi cục Hải quan điện tử, các Chi cục khác sẽ đứng ngoài không có

động cơ tích cực tham gia quá trình điện tử hóa;

- Chi cục HQĐT không gắn liền với khu kiểm tra hàng hóa (cảng biển, cửa khẩu,

....) dẫn đến việc doanh nghiệp phải đi lại nhiều lần trong trƣờng hợp hàng hóa phân vào

luồng vàng hoặc luồng đỏ.

2.3.2.2. Tính tự động của hệ thống còn thấp, chƣa đáp ứng yêu cầu làm thủ tục

theo đúng quy định

Do chƣa xây dựng đƣợc hệ thống QLRR nên tính tự động của hệ thống còn thấp.

Khi tờ khai hải quan đƣợc chuyển đến thì cán bộ hải quan vẫn phải trực tiếp phân luồng.

Ngoài ra thì khi lỗi đƣờng truyền, ngƣời khai phải nhập lại tờ khai nhƣng tờ khai đó lại bị

chuyển thành tờ khai khác với số hiệu tờ khai khác. Nhiều khi doanh nghiệp cũng phải

làm lại theo quá trình thủ công.

2.3.2.3.Việc chuẩn hoá chính sách mặt hàng, danh mục các biểu thuế và bộ tiêu

chí QLRR chƣa hoàn chỉnh

Do các Bộ ngành chƣa chuẩn hoá danh sách các mặt hàng nên rất khó khăn trong

việc đƣa vào hệ thống và chƣa có một qui định hay cơ chế trao đổi dữ liệu giữa các cơ

quan trong việc cung cấp, cập nhật hay chuẩn hoá chính sách mặt hàng, nếu có thì việc

thực hiện trên thực tế còn nhiều hạn chế. Tình hình này xảy ra tƣơng tự nhƣ đối với danh

23

mục các biểu thuế, hiện tại có gần 10 danh mục biểu thuế cần đƣợc đƣa vào hệ thống. Bên

cạnh đó, hiện tại cũng chƣa có bộ tiêu chí rủi ro cấp Tổng cục và cấp cục nên cũng khó

khăn trong việc phân luồng kiểm tra hàng hoá.

2.3.2.4. Thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các khâu, các bộ phận khác có liên

quan.

Trong nội bộ ngành Hải quan, việc phối kết hợp trong việc xử lý một lô hàng giữa

Chi cục HQĐT và các Chi cục Hải quan cửa khẩu không đƣợc thiết chế chặt chẽ dẫn đến

việc đùn đẩy, thoái thác trách nhiệm trong công tác kiểm tra, giám sát hàng hóa.

Ngoài ra, Do các khâu khác liên quan đến thủ tục hải quan nhƣ vận tải, giao nhận

kiểm tra về chất lƣợng hàng hoá, vệ sinh an toàn thực phẩm, giám định... (đối với một số

lô hàng cụ thể) còn làm thủ tục bằng phƣơng pháp thủ công. Do đó, dù có khai báo bằng

HQĐT thì các doanh nghiệp vẫn phải hoàn thiện các khâu còn lại bằng phƣơng pháp thủ

công. Việc này đã làm giảm bớt các tiện ích của khai báo HQĐT, đồng thời khiến cho các

doanh nghiệp không mấy mặn mà với quy trình thủ tục hải quan mới này.

2.3.2.5. Trang thiết bị tại các đơn vị hải quan chƣa đồng bộ

Thiết bị máy tính của HQĐT đƣợc trang bị rất hiện đại nhƣng chƣa đồng bộ, nhất là

ở những kho bãi nhỏ, cửa khẩu xa. Thời gian khai báo, truyền nhận thông tin tờ khai chƣa

nhanh, khi khai báo, doanh nghiệp phải làm đi làm lại nhiều lần. Nhiều khi doanh nghiệp

đến kho bãi nhận hàng thì thông tin chƣa đƣợc truyền đến nơi, buộc doanh nghiệp phải

chờ.

Thêm vào đó, còn nhiều kho bãi chứa hàng chƣa đƣợc kết nối với hệ thống khai

HQĐT, nên có nhiều trƣờng hợp, tờ khai đƣợc hải quan chấp nhận thông quan nhƣng khi

ra đến cửa khẩu nhận hàng, hải quan cửa khẩu không có thông tin làm căn cứ thông quan.

Do đó, cán bộ hải quan lại phải về trụ sở chi cục để cập nhất vào hệ thống, vì vậy, gây ra

tình trạng chậm trễ trong việc xử lý thông quan cho hàng hoá so với xử lý thủ công hiện

hành.

2.3.2.6. Những hạn chế về phần mềm

Công ty FPT là công ty chịu trách nhiệm về xây dựng phần mềm TQĐT. Mặc dù

công ty có khá nhiều thuận lợi do đã có quá trình hợp tác và thực hiện nhiều dự án công

nghệ thông tin với hải quan, nhƣng do đây là một vấn đề khá mới mẻ, phải áp dụng nhiều

24

công nghệ mới và phải xây dựng phần mềm trong bối cảnh qui định nghiệp vụ chƣa xây

dựng xong, nên khó tránh khỏi những sai sót. Điều này dẫn đến một số khó khăn trong xử

lý thông quan nhƣ: các doanh nghiệp còn gặp khó khăn khi khai báo các hàng khuyến

mại, hàng đền bù, giảm giá; chƣơng trình thanh toán trực tiếp qua hệ thống có hiển thị

nhƣng chƣa hoạt động.

Các phần mềm quản lý hiện tại chƣa đƣợc tích hợp vào phần mềm TQĐT chung để

tạo thuận lợi cho công chức tác nghiệp và tăng cƣờng khả năng tự động của hệ thống.

Phần mềm dành cho phía doanh nghiệp chƣa ổn định, chất lƣợng dịch vụ hỗ trợ

chƣa tốt. Thêm vào đó, phần mềm cho doanh nghiệp mới chỉ dừng ở chức năng khai báo,

trao đổi thông tin và quản lý thông tin khai HQĐT mà chƣa có thêm các yêu cầu quản lý

đặc thù cho từng doanh nghiệp.

2.3.2.7. Về vấn đề nghiệp vụ

Qua hơn một năm thực hiện, qui trình TQĐT đã bộc lộ một số hạn chế, vƣớng mắc

cần tháo gỡ, bổ sung:

- Một là, qui định về nhiệm vụ giám sát, kiểm tra thực tế hàng hoá; xác nhận “đã

TQĐT” / “tạm giải phóng hàng” / “thực xuất” không thống nhất với qui trình thủ công

hiện tại căn cứ trên Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hải quan.

- Hai là, chƣa có hƣớng dẫn chi tiết về kiểm tra sau thông quan trong thủ tục HQĐT.

- Ba là, chƣa có hƣớng dẫn về các vấn đề nghiệp vụ khác phát sinh trong thủ tục

HQĐT nhƣ việc cấp giấy chứng nhận nguồn gốc với hàng hoá xuất nhập khẩu là phƣơng

tiện vận tải. Hiện nay, việc cấp giấy chứng nhận này đang do Cục Hải quan cấp. Theo đó,

chi cục HQĐT phải trình bộ hồ sơ cho cấp Cục, trong khi thủ tục HQĐT không có hồ sơ

giấy. Đây là một trong những bất cập cần giải quyết.

- Bốn là, Khi triển khai mở rộng về địa bàn và loại hình ra các loại hình đặc thù nhƣ

gia công, NSXXK, quản lý khu công nghiệp, khu chế xuất... cơ cấu tổ chức cũng nhƣ vai

trò hiện tại của Chi cục điện tử chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu quản lý mà những loại hình

đặc thù trên đề ra. Cụ thể là:

+ Doanh nghiệp hoạt động trong khu chế xuất, khu công nghiệp, doanh nghiệp

chuyển phát nhanh... thƣờng ở những khu vực xa Chi cục HQĐT, theo mô hình hiện tại,

nếu lô hàng thuộc luồng Vàng, doanh nghiệp phải đến Chi cục điện tử để kiểm tra hồ sơ.

25

Việc này khiến thời gian làm thủ tục của doanh nghiệp kéo dài. Mặt khác, Chi cục Hải

quan quản lý khu chế xuất, khu công nghiệp... nắm tình hình doanh nghiệp tốt hơn Chi

cục HQĐT nên việc quản lý doanh nghiệp sẽ thuận tiện và chặt chẽ hơn.

+ Việc mở rộng ra các loại hình quản lý theo chế độ riêng nhƣ gia công, NSXXK

đòi hỏi Chi cục điện tử phải bổ sung thêm các cơ cấu tổ chức nhằm đáp ứng các nghiệp

vụ đặc thù nhƣ: quản lý hợp đồng gia công, thanh khoản hợp đồng gia công, thanh khoản

tờ khai NSXXK...

- Ngoài ra, công tác QLRR đối với thủ tục HQĐT vẫn chƣa đƣợc hƣớng dẫn cụ thể.

2.3.2.8. Vấn đề nhân sự

Đối với ngành hải quan, một trong những vấn đề đau đầu hiện nay là vấn đề nhân

sự. Các cán bộ nhân viên công chức HQĐT hiện nay chủ yếu từ các bộ phận khác chuyển

sang. Phần lớn trong số họ đều không thông thạo về lĩnh vực công nghệ thông tin. Do

vậy, việc tiếp thu công nghệ cũng nhƣ xử lý tình huống vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn.

Chính vì vậy, vấn đề nan giải ở đây là việc thiếu trầm trọng đội ngũ cán bộ nhân

viên công chức hải quan thực sự có trình độ tin học cao, am hiểu công nghệ thông tin,

thành thạo trong xử lý phần mềm cũng nhƣ những quy trình thực hiện TQĐT.

3. Đánh giá chung

Ứng dụng CNTT đang trở thành yếu tố không thể thiếu trong chiến lƣợc phát triển

của các tổ chức chính phủ và các danh nghiệp. Cùng với quá trình đổi mới tổ chức, đổi

mới cơ chế chính sách và phƣơng thức quản lý, quy trình điều hành, việc ứng dụng CNTT

trong hoạt động của cơ quan nhà nƣớc giúp các cơ quan chính phủ hoạt động hiệu quả

hơn, minh bạch hơn, phục vụ công dân và doanh nghiệp tốt hơn. Việc chuyển đổi định

hƣớng ứng dụng CNTT theo hƣớng cung cấp dịch vụ công trực tuyến cho ngƣời dân,

doanh nghiệp, hƣớng tới Chính phủ điện tử là mục tiêu cấp thiết của các cơ quan Chính

phủ trong giai đoạn tới.

Theo định hƣớng này, HQĐT ra đời đã giúp giảm một phần áp lực cho các chi cục

hải quan cửa khẩu. Toàn bộ công việc đƣợc xử lý thông quan hệ thống mạng máy tính

giúp cho việc quản lý đƣợc hiệu quả, khoa học; hạn chế sự tiếp xúc giữa doanh nghiệp và

cơ quan hải quan, hạn chế tình trạng phiền hà, nhũng nhiễu và hạn chế tiêu cực xảy ra. Có

thể thấy thủ tục HQĐT là hình thức thủ tục tiên tiến so với thủ tục hải quan thủ công.

26

Hiệu của đạt đƣợc của thủ tục HQĐT là rất đáng kể. Cơ quan hải quan cũng nhƣ các

doanh nghiệp đều hƣởng đƣợc những lợi ích to lớn khi thực hiện thủ tục hải quan điên tử.

Tuy nhiên ở Việt Nam, việc triển khai HQĐT mới dừng ở mức thí điểm ở một vài

chi cục hải quan. Việc mở rộng HQĐT một cách toàn diện và triệt để trên phạm vi toàn

quốc còn đang gặp phải rất nhiều khó khăn. Đó là hệ thống chính sách, thủ tục hành chính

phức tạp, hệ thống CNTT chƣa hiện đại, vấn đề an toàn chƣa đƣợc đảm bảo… Nhiệm vụ

đặt ra là cần hiện đại hóa ngành hải quan về cả lực lƣợng, trang thiết bị, cơ sở vật chất, áp

dụng các kỹ thuật tiên tiến vào giải quyết công việc, dặc biệt là phải nâng cao tính an toàn

và bảo mật cho các dữ liệu đƣợc trao đổi giữa các cơ quan hải quan và doanh nghiệp. Khi

thực hiện đƣợc nhiệm vụ này thì vấn đề an toàn trong thƣơng mại quốc tế, chống gian lận,

buôn lậu cũng sẽ đƣợc giải quyết triệt để, các cơ quan hải quan giảm thiểu đƣợc công

việc, khối lƣợng hàng thông quan đƣợc tăng cƣờng, giao thƣơng giữa Việt Nam và các

quốc gia khác trong và ngoài khu vực càng đƣợc đẩy mạnh… Có thể thấy thực hiện

HQĐT trong hoàn cảnh đất nƣớc hiện nay chính là giải pháp cấp bách nhằm ngăn chặn

suy giảm kinh tế, duy trì tăng trƣởng kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội. Phát triển thủ tục

HQĐT chính là một yêu cầu cần thiết, có tính khách quan và chủ quan trong thời kỳ kinh

tế Việt nam hội nhập với thế giới, vì vậy trong thời gian tới HQĐT cần phải đƣợc triển

khai mạnh mẽ và quyết liệt với mục tiêu: Toàn diện, hiệu quả và an toàn.

27

Chƣơng 2. Lꢀ THUYꢂT Vꢃ AN TOꢄN THÔNG TIN

1. Định nghĩa an toàn thông tin

An toàn thông tin có nghĩa là thông tin đƣợc bảo vệ, các hệ thống có thể chống lại

đƣợc những tai họa, những tác động không mong đợi để làm giảm thiểu những tác động

xấu tới độ an toàn của hệ thống. Một hệ thống không an toàn là hệ thống mà trong đó các

dữ liệu có thể bị đánh cắp, bị thay thế, bị sửa đổi làm sai lệch nội dung.

Thông tin chỉ có giá trị khi đƣợc đảm bảo tính chính xác, kịp thời. Hệ thống chỉ có

thể cung cấp các thông tin có giá trị khi các chức năng của hệ thống hoạt động một cách

đúng đắn. Mục tiêu của an toàn bảo mật trong công nghệ thông tin là xây dựng đƣợc một

bộ tiêu chuẩn về an toàn, ứng dụng các tiêu chuẩn này vào các hệ thống nhằm loại trừ

hoặc giảm thiểu tới mức tối đa các tác động nguy hiểm. Ngày nay do các kỹ thuật truyền

tải thông tin ngày càng hiện đại nên độ an toàn của hệ thống chỉ đạt đến mức nào đó. Việc

quản lý an toàn và rủi ro của thông tin phải gắn chặt với quản lý chất lƣợng. Khi đánh giá

độ an toàn của thông tìn cần phải dựa trên việc phân tích các rủi ro, tăng sự an toàn của hệ

thống bằng việc loại trừ các rủi ro. Các đánh giá cần hài hòa với đặc tính cấu trúc của toàn

bộ hệ thống và quá trình kiểm tra chất lƣợng.

Các yêu cầu an toàn bảo mật thông tin

Hiện nay các biện pháp tấn công ngày càng da dạng và tinh vi, đe dọa nghiêm trọng

tới sự an toàn của thông tin. Chúng ta cần đƣa ra các chính sách và phƣơng pháp đề

phòng cần thiết nhằm đạt đƣợc mục đích bảo vệ an toàn cho thông tin theo các tiêu chí

sau:

• Đảm bảo tính tin cậy: Thông tin không thể bị truy nhập trái phép bởi những ngƣời

không có thẩm quyền.

• Đảm bảo tính nguyên vẹn: Thông tin không thể bị sửa đổi, bị làm giả bởi những

ngƣời không có thẩm quyền.

• Đảm bảo tính sẵn sàng: Thông tin luôn sẵn sàng để đáp ứng sử dụng cho ngƣời có

thẩm quyền.

• Đảm bảo tính không thể từ chối: Thông tin đƣợc cam kết về mặt pháp luật của

ngƣời cung cấp.

28

2. Chữ ký số

2.1. Khái niệm

́

Chƣ ky sô là thuật ngữ chỉ mọi phƣơng thức khác nhau để một cá nhân, đơn vị có

̃

́

thể "ký tên" vào một dữ liệu điện tử, thể hiện sự chấp thuận và xác nhận tính nguyên bản

của nội dung dữ liệu đó.

Khái niệm chữ ký điện tử là rộng hơn khái niệm chữ ký số. Nó bao gồm tất cả các

phƣơng pháp để xác định ngƣời chủ của văn bản điện tử. Đó có thể là tên hoặc hình ảnh

cá nhân kèm theo tài liệu hay có thể là các dữ liệu sinh trắc học nhƣ dấu vân tay, hình ảnh

mống mắt…có khả năng xác thực ngƣời gửi.

Trong giao dịch điện tử hiện nay trên thế giới, chữ ký số là hình thức chữ ký điện tử

thông dụng nhất. Chữ ký số gồm một cặp khóa bí mật và công khai. Khóa bí mật đƣợc

ngƣời gửi dùng để ký hay mã hóa, còn khóa công khai đƣợc ngƣời nhận dùng để giải mã

và xác thực thông tin ngƣời gửi.

Khái niệm chữ ký số, hay các phƣơng thức xác thực nói chung, đƣợc thực hiện trong

các giao dịch điện tử đƣợc gọi là chứng thực số (Digital Certificate). Chứng thực số bao

gồm cả hình thức xác thực của cá nhân, tổ chức, xác thực các website, dịch vụ thƣơng mại

điện tử cũng nhƣ là xác thực tính nguyên bản của các phần mềm.

2.2. Các ƣu điểm của chữ ký số

Khả năng xác định nguồn gốc: Các hệ thống mã hóa khóa công khai cho phép mã

hóa văn bản với khóa bí mật mà chỉ có ngƣời chủ khóa mới biết. Để sử dụng chữ ký số thì

dữ liệu cần đƣợc mã hóa hàm băm (thƣờng có độ dài cố dịnh và ngắn hơn dữ liệu gốc)

sau đó dùng khóa bí mật để mã hóa. Khi đó ta đƣợc chữ ký số. Để kiểm tra, ngƣời nhận

dùng khóa công khai để giải mã, lấy lại hàm băm và so sánh với hàm băm của văn bản

nhận đƣợc. Nếu hai giá trị này khớp nhau thì bên nhận có thể tin tƣởng rằng dữ liệu này là

chính xác. Tất nhiên là không thể đảm bảo 100% các dữ liệu không bị giả mạo vì hệ

thống vẫn có thể bị phá vỡ.

Vấn đề trên đặc biệt quan trọng đối với các giao dịch tài chính. Chẳng hạn một chi

nhánh ngân hàng gửi một gói tin về trung tâm dƣới dạng (a,b), trong đó a là số tài khoản

và b là số tiền chuyển vào tài khoản đó. Một kẻ lừa đảo có thể gửi một số tiền nào đó để

29

lấy nội dung gói tin và truyền lại gói tin thu đƣợc nhiều lần để thu lợi (tấn công truyền lại

gói tin).

Tính toàn vẹn: Cả hai bên tham gia vào quá trình trao đổi thông tin đều có thể tin

tƣởng là dữ liệu sẽ không bị thay đổi khi truyền vì nếu dữ liệu thay đổi thì hàm băm cũng

sẽ thay đổi và nhờ đó có thể phát hiện đƣợc. Quá trình mã hóa sẽ ẩn nội dung của dữ liệu

với bên thứ 3 nhƣng không thể ngăn cản đƣợc việc thay đổi nội dung của nó. Tiếp tục ví

dụ nhƣ ở trên, một kẻ lừa đảo gửi 1.000.000 đồng vào tài khoản của a, chặn gói tin (a,b)

mà chi nhánh gửi về trung tâm rồi gửi gói tin (a,b3) thay thế để lập tức trở thành triệu

phú. Nhƣng đó là vấn đề bảo mật của chi nhánh đối với trung tâm ngân hàng không hẳn

liên quan đến tính toàn vẹn của thông tin gửi từ ngƣời gửi tới chi nhánh, bởi thông tin đã

đƣợc băm và mã hóa để gửi đến đúng đích của nó tức chi nhánh, vấn đề còn lại vấn đề

bảo mật của chi nhánh tới trung tâm của nó

Tính không thể phủ nhận: Trong giao dịch, một bên có thể phủ nhận một dữ liệu

nào đó là do mình gửi. Bên nhận có thể yêu cầu bên gửi phải gửi kèm chữ ký số với dữ

liệu. Chữ ký đó đƣợc dùng nhƣ một chứng cứ để bên thứ 3 có thể đứng ra giải quyết khi

có tranh chấp. Tuy nhiên khóa bí mật vẫn có thể bị lộ và tính không thể phủ nhận cũng

không thể đạt đƣợc hoàn toàn.

2.3.Thực hiện chữ ký số khóa công khai

Chữ ký số khóa công khai dựa trên nền tảng mã hóa khóa công khai. Mỗi ngƣời

dùng đều có một cặp khóa công khai và bí mật. Khóa công khai đƣợc công bố rộng rãi

còn khóa bí mật đƣợc lƣu giữ an toàn và không thể tìm đƣợc khóa bí mật nếu chỉ biết

khóa công khai. Toàn bộ quá trình gồm 3 thuật toán:

- Thuật toán tạo khóa

- Thuật toán tạo chữ ký số

- Thuật toán kiểm tra chữ ký số

Xét ví dụ sau: B muốn gửi cho K một thông tin và K muốn biết thông tin đó có thực

sự do B gửi hay không. Khi đó B gửi cho K một bản tin kèm chữ ký số. Chữ ký này đƣợc

tạo ra với khóa bí mật của B. Khi nhận tin, K sẽ sử dụng khóa công khai của B để kiểm

tra tính thống nhất giữa bản tin và chữ ký. Bản chất của thuật toán rạo chữ ký đảm bảo

nếu cho trƣớc bản tin. Rất khó (gần nhƣ không thể) tạo ra chữ ký của B nếu không biết

30

khóa bí mật của B. Nếu phép thử cho kết quả đúng thì K hoàn toàn có thể tin tƣởng rằng

thông tin đó là do B gửi.

Thông thƣờng B không mã hóa toàn bộ bản tin mà chỉ thực hiện với giá trị băm của

bản tin đó. Điều này khiến việc ký trở nên đơn giản hơn và chữ ký ngắn hơn. Tuy nhiên

có một vấn đề nảy sinh tuy với xác suất rất thấp là hai bản tin khác nhau có thể cho ra

cùng một giá trị băm.

2.4. Một vài thuật toán chữ ký số

2.4.1. RSA

Mô tả sơ lược

RSA là thuật toán đƣợc mô tả lần đầu tiên vào năm 1977 tại Học viện Công nghệ

Massachusetts bởi 3 tác giả là Ron Rivest, Adi Shamir và Len Adleman. Tên thuật toán

đƣợc lấy từ 3 chữ cái đầu tiên của tên tác giả.

Thuật toán RSA có hai khóa: Khóa công khai và khóa bí mật. Mỗi khóa là những số

cố định sử dụng trong quá trình mã hóa và giải mã. Khóa công khai dùng để mã hóa và

đƣợc công bố rộng rãi. Thông tin đƣợc mã hóa bằng khóa công khai đƣợc giải mã bằng

khóa bí mật tƣơng ứng. Nhƣ vậy mọi ngƣời đều có thể mã hóa nhƣng chỉ ngƣời chủ khóa

bí mật tƣơng ứng mới có thể giải mã.

Tạo khóa

Giả sử B và K cần trao đổi thông tin bí mật thông qua một kênh không an toàn (ví

dụ như Internet). Với thuật toán RSA,B cần tạo ra cho mình cặp khóa gồm khóa công khai

và khóa bí mật theo các bước sau:

1. Chọn 2 số nguyên tố lớn p và q với p ≠ q, lựa chọn ngẫu nhiên và độc lập.

2. Tính: n=pq

3. Tính: giá trị hàm số Ơle: (n)  (p 1)(q 1)

4. Chọn một số tự nhiên e sao cho 1 e  (n) và là số nguyên tố cùng nhau với

(n)

Tính: d sao cho de 1(mod(n))

.

Một số lƣu ý:

31