Luận văn Quản lý chất thải nguy hại

TRỊNH THỊ THANH - NGUYỄN KHẮC KINH

LUẬN VĂN

ĐỀ TÀI:

QUẢN LÝ CHẤT THẢI

NGUY HẠI

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 3

Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUẢN LÝ CHẤT THẢI

NGUY HẠI........................................................................................................... 4

1.1 CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN....................................................................... 4

1.2 PHÂN LOẠI CHẤT THẢI NGUY HẠI .................................................... 4

Chương 2 CÔNG CỤ PHÁP LUẬT VÀ CÔNG CỤ KINH TẾ TRONG

QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI ............................................................. 23

2.1 CÔNG CỤ PHÁP LUẬT .......................................................................... 23

2.2 CÔNG CỤ KINH TẾ ................................................................................ 30

Chương 3 QUY TRÌNH QUẢN LÝ VÀ CÁC PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ

CHẤT THẢI NGUY HẠI................................................................................. 36

3.1. CÁC NGUYÊN TẮC CHUNG................................................................

36

3.2. QUY TRÌNH QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI.............................. 36

3.3. CÁC PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI .................... 47

Chương 4 QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI Ở VIỆT NAM..................

80

4.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ....................................................................

80

4.2. HIỆN TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI ......

84

4.3. NHỮNG VẤ ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHẤT

THẢI NGUY HẠI RẮN HỆN NAY .............................................................. 87

4.4. MỘT SỐ VÍ DỤ VỀ XỬ LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI ........................ 89

Chương 5 QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN

THẾ GIỚI .......................................................................................................... 99

TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 102

TỪ VIẾT TẮT

•

WHO - Tổ chức Y tế Thế giới

FAO - Tổ chức Nông lương Thế giới

TCVN - Tiêu chuẩn Việt Nam

HCBVTV - Hoá chất bảo vệ thực vật

BYT - BộY tế

KHCN-MT- Khoa học Công nghệ - Môi trường

HDPE - High Density Polyehtlen

CTCN - Chất thải công nghiệp

CTNH - Chất thải nguy hại

PAH - Poly Aromatic Hydrocacbon

SXKD - Sản xuất kinh doanh

KH&CN - Khoa học và Công nghệ

1

MỞ ĐẦU

Vấn đề quản lý chất thải nguy hại nói chung và xử lý chất thải nguy hại nói riêng

hiện đang là vấn đề hết sức bức xúc đối với công tác bảo vệ môi trường của các nước

trên Thế giới cũng như của Việt Nam.

Cùng với sự phát triển công nghiệp hoá, hiện

đại hoá đất nước, các đô thị, các

ngành sản xuất, kinh doanh và dịch vụ được mở rộng và phát triển nhanh chóng, một

phần đóng góp tích cực cho sự phát triển kinh tế của đất nước, mặt khác tạo ra một số

lượng lớn chất thải rắn bao gồm: chất thải sinh hoạt, chất thải công nghiệp, chất thải y

tế, chất thải nông nghiệp, chất thải xây dựng... trong đó có một lượng đáng kể chất thải

nguy hại đã và đang là nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường, từ quy mô nhỏ, đến ảnh

hưởng trên quy mô rộng lớn và tác động xấu tới sức khoẻ, đời sống con người và chất

lượng môi trường chung.

Vì vậy, một trong những vấn đề cấp bách của công tác bảo vệ môi trường ở nước

ta hiện nay là quản lý chất thải, đặc biệt là chất thải nguy hại.

Chương 1

MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUẢN LÝ

CHẤT THẢI NGUY HẠI

1.1 CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN

Chất thải nguy hại

Chất thải nguy hại là chất thải chứa các chất hoặc hợp chất có một trong những

đặc tính gây nguy hại trực tiếp (dễ cháy, dễ nổ, làm ngộ độc, dễ ăn mòn, dễ lây nhiễm

và các đặc tính gây nguy hại khác), hoặc tương tác với những chất khác gây nguy hại

cho môi trường và cho sức khoẻ con người (Quy chế quản, lý chất thải nguy hại kèm

theo Quyết định số 155/1999/QĐ-TTg ngày 16/7/1999 của Thủ tướng Chính phủ).

Danh mục các chất thải nguy hại được ghi trong phụ lục kèm theo của Quy chế quản

lý chất thải nguy hại nêu trên. Bên cạnh khái niệm trên về chất thải nguy hại còn có

một số khái niệm khác, như:

Chất thải nguy hại là chất thải có một trong 5 đặc tính sau: dễ phản ứng, dễ bốc

cháy, ăn mòn, độc hại và phóng xạ.

• Chất dễ phản ứng là chất không bền vững trong điều kiện thông thường. Nó dễ

dàng gây nổ hay là phóng thích khói, hơi mù, khí độc hại, khi chúng tiếp xúc với

nước hay các dung môi;

- Các loại thuốc đã bị quá hạn sử dụng.

- Thuốc kém, mất phẩm chất.

- Thuốc không rõ nguồn gốc.

Thuốc đã bị cấm sử dụng còn đang lưu giữ hoặc do nhập khẩu trái phép.

1.2 PHÂN LOẠI CHẤT THẢI NGUY HẠI

Có một số phân loại chính về chất nguy hại như sau:

Phân loại chất thải nguy hại theo hình thức tác động

- Loại 1 : Các chất nổ.

- Loại 2 : Các dung dịch có khả năng cháy.

- Loại 3 : Các chất độc (nguy hiểm).

- Loại 4 : Các chất ăn mòn.

Phận loại chất thải nguy hại theo trạng thái vật lý

Chất thải nguy hại theo trạng thái vật lý như: Chất nguy hại trạng thái rắn, bùn,

lỏng, khí.

Phân loại chất thải nguy hại theo liều lượng tác động

Các nhà chuyên gia về độc học đã nghiên cứu ảnh hưởng của chất độc lên cơ thể

động vật ở cạn (chuột nhà) và đã đưa ra 5 nhóm độc theo tác động của độc tố tới cơ thể

4

qua miệng và qua da (Bảng l.l).

Phân loại chất thải nguy hại theo đường xâm nhập kết hợp với lượng tác động

Chất độc xâm nhập vào cơ thể qua các con đường khác nhau. Mức độ gây độc

theo các con đường xâm nhập cũng không giống nhau. Để xác định mức độ gây độc

theo các con đường xâm nhập khác nhau vào cơ thể động vật và con người thường sử

dụng đến chỉ số LD₅₀(Bảng l.2).

Bảng 1.1. Phân loại nhóm độc theo Tổ chức Y tế thế giới

(LD₅₀mg/kg, chuột nhà)

Qua miệng

Qua da

Phân nhóm độc

Thể rắn Thể lỏng Thể rắn Thể lỏng

Ia. Độc mạnh 5 20

Ib. Độc

10

40

5-50

20-200

10-100

40-400

II. Độc trung bình

III. Độc ít

50-500

200-2000 100-1000 400-4000

1000 4000

500-2000 2000-3000

>2000 >3000

IV. Không độc

Ghi chú: LD₅₀là ký hiệu chỉ độ độc cấp tính của thuốc qua đường miệng hoặc

qua da. Đó là lượng độc chất gây chết 50% động vật thí nghiệm (tính bằng kg). LD₅₀

càng nhỏ thì hoá chất đó càng độc.

Bảng 1.2. Phân loại chất nguy hại kết hợp giữa con đường xâm nhập

với lượng tác động đến cơ thể

Chỉ tiêu phân

I II

III

IV

loại

LD 50

Cho đến O,2mg/1ít 50-500mg/kg

Cho đến O,2mg/1ít 0,2-2mg/kg

500-5.000 mg/kg

2-20 mg/1ít

>5.000mg/kg

>20mg/1ít

LD 50 qua

đường hô hấp

LD 50

Cho đến 200mg/1ít 200- 2.000mg/kg 200- 200000mg/kg >20.000mg/1ít

Phản ứng niêm Gây hại niêm mạc, Đục màng, sưng Gây ngứa niêm

Không gây

ngứa niêm

mạc

đục màng, sưng

mắt 7 ngày, gây

mạc mắt

mạc

mắt kéo dài trên 7 ngứa niêm mạc 7

ngày

Phản ứng da

Mẩn ngứa da

Mẩn ngứa 72 giờ Mẩn ngứa nhẹ 72

Phản ứng nhẹ

giờ

72 giờ

Phân loại chất thải nguy hại theo môi trường chất độc tồn tại

Các chất độc hoá học làm ô nhiễm nước tự nhiên và nước thải bao gồm những

chất độc tồn tại ngay trong các vật liệu, chất thải sử dụng/tiếp xúc, thải ra trong quá

trình sản xuất làm ô nhiễm nguồn nước tự nhiên và nước thải (Bảng 1.3).

5

Bảng 1.3. Các nguyên tố độc hại trong nước tự nhiên và nước thải

TT Nguyên tố

Nguồn thải

Tác dụng

Rất độc, gây ung thư

1

2

As

Cd

Quặng, thuốc trừ sâu.

Chất thải nguy hại mỏ, mạ

kim loại, ống dẫn nước

ꢀ Đảo ngược vai trò hoá sinh của enzym.

ꢀ Gây cao huyết áp, hỏng thận, phá huỷ các

mô và hồng cầu có tính

độc đối với động

thực vật dưới nước.

Độc tính mạnh và bền, có khả năng gây ung

nhân và công nghiệp vũ trụ thư

3

4

Be

B

Than đá, năng lượng hạt

Than đá, sản xuất chất tẩy

rửa, chất thải nguy hại

Độc với một số loại cây.

5

6

Cr

Cr(VI) có nguy cơ gây ung thư.

Mạ kim loại

Cu

Mạ kim loại, chất thải sinh

hoạt và công nghiệp, công

Không độc lắm đối với động vật, độc với cây

cối ở nồng độ trung bình.

nghiệp mỏ, khử kiềm

7

F

Các nguồn

địa chất tự

Ở nồng độ 1mg/l ngăn cản sự phá huỷ răng.

nhiên, chất thải, chất xử lý

nước.

Nồng độ 5mg/1 gây sự phá huỷ xương và

gây vết ở răng.

Công nghiệp mỏ, than

đá,

Gây thiếu máu, bệnh thận. Rối loạn thần

kinh, môi trường sống bị phá huỷ.

8

9

Pb

xăng, hệ thống ống dẫn

Mn

Chất thải nguy hại mỏ. tác

động vi sinh vật lên các

khoáng Mn ở pH thấp

Tương đối không độc đối với động vật, độc

với thực vật ở nồng độ cao.

10 Hg

11 Mo

12 Se

13 Zn

Độc tính cao

Chất thải nguy hại mỏ,

thuốc trừ sâu, than đá

Độc với động vật, cần với thực vật

Cần ở nồng độ thấp. Độc ở nồng đô cao.

Thải công nghiệp, các

nguồn tự nhiên

Các nguồn

địa chất tự

nhiên than đá

Cần với metal-enzym. Độc với thực vật

nồng độ cao.

ở

Thải công nghiệp, mạ kim

loại, hệ thống ống dẫn

Nguồn: Rarm - Chemicals Handbook, 1992

Các chất độc trong đất:

Đất là nơi tiếp nhận các chất thải từ các nguồn khác nhau (sinh hoạt, công

nghiệp, nông nghiệp và giao thông vận tải). Nitrat khí quyển cũng được lắng đọng trên

mặt đất theo chu trình của Nitơ. Dọc các xa lộ, lượng xe cơ giới chạy bằng xăng đã để

lại hai bên đường bụi chì và đất đai sẽ có hàm lượng chì ngày càng cao. Các chất thải

rắn công nghiệp gây ô nhiễm rất lớn cho đất. Đặc biệt nghiêm trọng là các chất thải

nguy hại làm ô nhiễm đất bởi các hoá chất và kim loại nặng (Cu, Zn, Pb, As, Hg, Cr,

Cd). Các nhà máy còn xả vào khí quyển rất nhiều khí độc như H₂S, CO₂, CO, NO_X....

Đó là nguyên nhân gây ra mưa axit, làm chua đất, phá hoại sự phát triển của thảm thực

vật. Hàng ngày, con người và động vật đã thải ra một khối lượng rất lớn các chất phế

thải vào môi trường đất. Đó là rác, phân, xác động vật và các chất thải khác.

6

Các chất hoá học làm thay đổi thành phần và tính chất của đất, có khi làm chua

đất, làm cứng đất, làm thay đổi cân bằng các chất dinh dưỡng giữa cây trồng và đất.

Nguồn ô nhiễm đất bởi các chất phóng xạ là những phế thải của các cơ sở khai

thác các chất phóng xạ, trung tâm nghiên cứu nguyên tử, các nhà máy điện nguyên tử,

các vụ thử hạt nhân, các cơ sở sử dụng đồng vị phóng xạ trong nông nghiệp, công

nghiệp và y tế (sử dụng các đồng vị phóng xạ để chữa bệnh và nghiên cứu khoa học).

Bên cạnh lợi ích rất to lớn thì phóng xạ đã gây cho con người nhiều hiểm hoạ.

Phân chia nhóm chất thải nguy hại gây ung thư

Danh sách các chất gây ung thư, đã được xác nhận và đề nghị con người cần

tránh tiếp xúc (Bảng 1.4).

Bảng 1.4. Các chất gây ung thư cần tránh tiếp xúc

Hợp chất

4-Nitrophenyl

α-naphtylamin

Sử dụng

Mức độ nguy hiểm

Gây ung thư bàng quang

Phân tích hoá học

Chất chống oxi hoá. Sản xuất

phẩm màu, phim màu

4,4-metylenebis

Tác nhân lưu hoá chất dẻo

Sản xuất nhựa trao đổi lon

Gây ung thư bàng quang

Metyl-cloanilin

ete

Thường bị nhiễm chất ung thư

biclometyl ete

3,3-Điclobenziđin Sản xuất phẩm màu

Chất quy ung thư nổi tiếng

Gây ung thư phổi

Bis (clometyl) ete Sản xuất nhựa trao đổi lon

β-naphthylamin

Sản xuất thuốc nhuộm, thuốc thử Gây ung thư bàng quang

Benzidin

Sản xuất phẩm màu, cao su, chất

dẻo, mục in

Gây ung thư bàng quang

Elyleneimin Chế hoá giấy, vải

Chất gây ung thư nổi tiếng

Nghi ngờ gây ung thư cho người

Chất gây ung thư gan

β- propiolacton

Vinyl clorua

Sản xuất chất dẻo

Nhựa PVC

Etylen diolorua

Dung môi công nghiệp. Chất sát

trùng hạt lương thực và chất phụ

gia cho xăng để thu gom chi, mỗi

năm thải ra ngoài môi trường

Chất gây ung thư dạ dày, lá lách,

phổi

5

7,4.10 kg

Bên cạnh cách phân loại chất thải nguy hại chung nêu trên còn có một số phân

loại chất thải nguy hại chuyên ngành như sau:

Phân loại chất thải nguy hại trong ngành sản xuất hoá chất

Theo thống kê, tổng số loại hoá chất có mặt trong hoạt động ở tất cả các ngành

công nghiệp dao động khoảng 3100- 3200 loại, trong đó riêng ngành sản xuất hoá chất

cơ bản cũng tồn tại khoảng trên dưới 200 loại. Điều này kéo theo chất thải nguy hại

trong ngành cũng đa dạng với nhiều loại khác nhau.

Các loại hình công nghiệp hoá chất phổ biến nhất ở Việt Nam gồm:

- Hoá chất vô cơ cơ bản.

7

- Phân bón hoá học.

- Ngành sơn, verni.

- Cao su nhựa và sản phẩm trên cơ sở cao su và nhựa.

- Chất tẩy rửa và đồ mỹ phẩm.

- Ác quy và pin.

- Thuốc trừ sâu.

- Khí công nghiệp.

Ngành công nghiệp hoá chất là một trong các ngành sử dụng nhiều hoá chất nhất,

đa dạng nhất về phương diện thải độc chất vào môi trường, nhất là ngành sản xuất hoá

chất vô cơ cơ bản và phân bón.

Ngành sản xuất hoá chất vô cơ cơ bản

Sản xuất axít sulphuricl.

Axít sulphuric là một trong những sản phẩm quan trọng của công nghiệp hoá chất

của Việt Nam cho đến nay vì nó gắn liền với việc sản xuất phân lân, nguồn phân bón

hoá học quan trọng của sản xuất nông nghiệp của Việt Nam.

Chế phẩm đầu tiên để sản xuất axít sulphuric là SO₂. Từ SO₂sẽ qua giai

oxy hoá để chuyển thành SO₃và sau đó SO₃được hấp thụ vào nước để chuyển thành

H₂SO₄. Như Vậy phương trình tổng quát của các quá trình hoá học sẽ như sau:

đoạn

SO₂+ O₂ꢀ SO₃

SO₃+ H₂O ꢀ H₂SO₄

Để có được SO₂hoặc phải sử dụng lưu huỳnh nguyên tố, hoặc phải đốt quặng

pyrit. Quặng pyrit là quặng chứa sulfua sắt. Quá trình đốt S hay sulphua sắt (pyrit)

được tiến hành trong lò với nhiệt độ cao. Lưu huỳnh trong quá trình cháy chuyển hoá

thành SO₂, đồng thời một lượng nhỏ thành H₂S sẽ hình thành trong môi trường khử

của quá trình tinh chế SO

Các chất SO₂, SO₃Và H₂S trong dây chuyền là những chất độc có khả năng kích

thích tối đa niêm mạc và hệ thống hô hấp cũng như hệ thống tiêu hoá. Đáng chú ý là

các chất này luôn luôn là nguy cơ đối với công nhân làm việc trong các xưởng sản

xuất axít sulphuric vì chúng luôn tồn tại ở hàm lượng cực cao. Nồng độ SO₂khoảng

0,06 mg/lit đã có thể dẫn đến ngộ độc nặng.

Khi sản xuất axít sulphuric từ quặng pyrit, trong xỉ thải từ lò đốt pyrit luôn luôn

có chứa asen vì asen luôn luôn tồn tại song hành với quặng sắt. Khi bị oxy hoá ở nhiệt

độ cao, asen cũng chuyển hoá thành ôxyt và sau đó thành muối. Để sản xuất 1 tấn axít

H₂SO₄đặc lượng xỉ thải ra từ việc đốt pyrit sẽ vào khoảng từ 1,3 đến 1,4 tấn. Điều đó

có nghĩa là lượng asen vải theo xỉ sẽ vào khoảng 2 kg asen (nguyên tố). Lượng asen

này sẽ hoặc là bay hơi khi thải xỉ nóng trong khu vực lò đốt, hoặc sẽ bị rửa trôi hay

bay vào khí quyển quanh khu vực dưới dạng bụi xỉ pyrit.

Tương tự Pb, Zn cũng có nhiều trong xỉ pyrit. Sản xuất 1 tấn axít sẽ tạo ra trong

xỉ khoảng trên 5 kg chì, 10 kg kẽm. Và do chì và kẽm cũng là kim loại dễ bay hơi nên

8

sẽ tác động trực tiếp đến khu vực sản xuất.

- Ngành sản xuất xút và do điện phân

Phương trình hoá học cơ bản trong quá trình điện phân NaCl để sản xuất xút và

chỉ được thể hiện như sau:

NaCl + H₂O ꢀ Cl₂+ H₂+ NaOH

Đùng điện cực thuỷ ngân sẽ cho sản phẩm có chất lượng cao (nồng độ NaOH cao

và sạch). Tuy nhiên đây là nguồn ô nhiễm thuỷ ngân rất lớn. Thuỷ ngân có thể thoát ra

theo nước thải, bay hơi cùng với hơi H₂và H₂O khi làm đặc xút, đây sẽ chính là nguồn

nhiễm trực tiếp cho người lao động với nồng độ rất cao. Trên thực tế, do độc tính cao

của thuỷ ngân nên ở hầu hết các nước cũng như ở Việt Nam công nghệ này đã bị cấm

sử dụng.

Amiăng được sử dụng dưới dạng bìa

để làm các màng ngăn trong bể điện phân.

Màng amiăng cũ thải ra, bay vào môi trường gây ô nhiễm môi trường không khí.

Hiện tại các cơ sở sản xuất xút chỉ ở Việt Nam đã thay thế hoàn toàn công nghệ

điện phân điện cực thuỷ ngân và màng amiăng bằng hệ thống thiết bị dùng điện cực

titan và màng polimer.

Khí clo và hơi axít HCl là sản phẩm của công nghệ điện phân đều là những khí

cực độc. Nồng độc đo khoảng 0.001 đến 0.006 mg/lit không khí đã có thể ngộ độc

nặng, và nếu nồng độ đo trong không khí là 0.1 đến 0.2 mg/lit đã có thể gây ra tử vong

sau một giờ nhiễm. HCl cũng có khả năng tương tự tuy thấp hơn, gây ra những phản

ứng đối với hệ thống hô hấp.

Khi cô đặc xút từ sản phẩm sau điện phân để đạt được độ đặc mà thị trường yêu

cầu (lớn hơn 30% hay đến xút rắn), NaOH có thể thất thoát vào không khí nếu hệ

thống dẫn hơi bị hở. Hơi xút và xút lỏng đều có thể gây bỏng cho da, hệ thống hô hấp

cũng như mắt của ngươi lao động nếu không được trang bị bảo hộ. Nồng độ tối đa hơi

3

xút cho phép ở dạng sai là 0 5 mg/m .

Từ khí clo, để sản xuất HCl, các cơ sở sản xuất xút do phải đốt khí H₂và Cl₂

trong tia hồ quang. Ngược lại, khí Cl₂là nguồn gây ô nhiễm hoá chất quan trọng trong

khâu này. Từ Cl₂người ta sản xuất các dẫn xuất khác của chỉ như javen,

hypochlorua..., đây chính là nguồn gây ô nhiễm khí clo và hợp chất chỉ mang tính oxy

hoá mạnh.

Ngành sản xuất phân hoá học

Sản xuất phân bón của Việt Nam về cơ bản là sản xuất phân lân và phân đạm.

- Phân lân

Phân lân có hai dạng là phân suppephosphat (mono) và phân lân thuỷ nhiệt.

Nguyên liệu chủ yếu để sản xuất phân lân là quặng apatit.

Phân lân mono hay còn gọi là supper

quặng apatit.

đơn được sản xuất từ axít sulphuric và

9

Quặng apatit là quặng chứa hỗn hợp muối phức của phôtphát và florua của canxi

có công thức hoá học chung là Ca₅F(PO₄)₃. Quá trình phản ứng tạo ra phân lân

suppephosphat chính là quá trình chuyển hoá phospho ở dạng không tan sang dạng hoà

tan Ca(H₂PO₄)₂cây cối có thể hấp thụ được. Để chuyển hoá người ta sử dụng hoặc là

H₂SO₄hoặc là H₃PO₄. Tuy nhiên, do trong thành phần quặng apatit có CaF nên quá

trình phân huỷ quặng bằng axít luôn hình thành các hợp chất của flo dưới dạng HF,

SiF₄hay H₂SiF₆.

Phân lân thuỷ nhiệt hay phân lân nung chảy cũng là phân lân đi từ quặng apatit

nhưng quá trình chuyển hoá quặng phốtphát được tiến hành bằng con đường phân huỷ

ở nhiệt độ cao với các chất trợ chảy là secpantin (MgO, Mg(OH)₂SiO₂H₂O) và một số

quặng chứa Mg, Ca và SiO₂khác, thí dụ: dolomit (MgCO₃.CaCO₃) công thức tổng

quát của phân lân nung chảy là (Ca, Mg)P₂O₅.(Ca, Mg)O. P₂O₅.SiO₂.

o

Quá trình nung chảy hỗn hợp các quặng ở nhiệt độ khoảng 1400 C -1500 C là

nguồn chính để tạo ra HF và từ đó thành các hợp chất khác như SiF₄, H₂SiF₆ở cả dạng

khí và dạng nước thải.

Như vậy, cả hai quá trình sản xuất phân lân bằng phương pháp hoá học cũng như

bằng thuỷ nhiệt đều là nguồn tạo ra dẫy các chất độc là F₂HF, SiF₄và H₂SiF₆. Các

hợp chất flo này chủ yếu thải ra dưới dạng khí thải và sau đó nếu được thu gom và xử

lý (chủ yếu là hấp thụ) thì chuyển thành dạng lỏng hay rắn.

Trên thực tế, tại các cơ sở này nồng độ HF trong mẫu khí và nước xung quanh

nhà máy đều vượt tiêu chuẩn cho phép. Điều đó chứng tỏ khả năng bị nhiễm flo và các

hợp chất của nó đối với công nhân trong khu vực là rất lớn.

Flo nguyên tố là một chất khí rất độc, gây phá huỷ mắt, da và hệ hô hấp. Tiếp

xúc lâu dài với khí flo có thể gây ra các bệnh về xương và răng. Độc tính của flo rất

cao với giá trị LC₅₀là 0,2 mg/1ít. Đặc biệt, ở nhiệt độ cao độc tính của flo có thể tăng

lên.

HF cũng có thể gây ra những tác động tương tự như F₂ở nồng độ khoảng 0,2

mg/lít đã là cực kỳ nguy hiểm đối với hệ hô hấp mặc dù nhiễm trong thời gian rất

ngắn. Nhiễm HF có thể dẫn bị phá huỷ các tế bào phổi và phế quản. Do áp suất hơi của

HF là rất lớn (122.900 kPa) nên có thể nói HF cực kỳ nguy hiểm qua đường hô hấp đối

với công nhân khi sản xuất phân lân bằng apatit, nhất là khi phân huỷ quặng apatit

bằng axít trong hầm ủ, hoàn toàn không đảm bảo độ thoáng khí và độ ẩm cao sẽ dễ dẫn

đến khả năng nhiễm HF ở nồng độ cao.

Các hợp chất có chứa thành phần SiF₆ở dạng muối ít độc hơn, được sử dụng làm

thuốc bảo quản gỗ. Tuy nhiên cũng được xếp vào diện độc đối với

đường hô hấp và

tiêu hoá. Nhưng nếu ở dạng axít H₂SiF₆thì tính chất độc của nó cao hơn nhiều so với

dạng muối mặc dù thấp hơn HF và Flo. Tuy nhiên axít này ít bay hơi nên nguy cơ bị

nhiễm không cao như đối với HF và F₂. Trên thực tế người ta thường tìm mọi cách để

chuyển tất cả lượng flo sang dạng muối để giảm tính nguy hiểm đồng thời tạo ra sản

10

phẩm có giá trị là Na₂SiF₆

Flo và dẫn xuất của chúng vẫn hình thành trong công nghệ sản xuất phân lân.

Vấn đề đặt ra là làm thế nào để thu gom và chuyển hoá no thành các sản phẩm thương

mại hoá được. Trước đây, Công ty Lâm Thao đã chuyển hoá chất này thành sản phẩm

thuốc bảo quản gỗ là Na₂SiF₆để bán cho Trung Quốc. Do chưa giải quyết được vấn đề

thị trường flo nên vấn đề flo vẫn còn bỏ ngỏ, và sự thất thoát flo vào môi trường lao

động và môi trường tự nhiên vẫn đang tiếp tục xẩy ra.

- Phân đạm

Sản xuất phân đạm ở Việt Nam hiện mới chỉ có Công ty Phân đạm Hà Bắc. Sản

phẩm cơ bản của Công ty Phân đạm Hà Bắc là urê. Để sản xuất urê, người ta sử dụng

nguyên liệu chính là than antraxit thông qua giai đoạn tổng hợp NH₃và sau

hợp urê từ NH₃và CO₂.

đó tổng

Để có NH₃phải có H₂và N₂. N₂được lấy từ không khí, còn H₂được sinh ra từ

việc khí hoá than bằng hơi nước. Hỗn hợp khí than ướt sẽ bao gồm Co, CO₂và H₂và

các tạp chất khác như: các hợp chất hữu cơ cianua, phenol, H₂S, các hợp chất dạng

Poly Aromatic Hydrocacbon (PAH).

Các phân tích về môi trường nước và không khí tại khu vực Công ty đạm cho

thấy tồn tại các hợp chất H₂S, cianua và phenol ở mức độ cao. Nguyên nhân cơ bản là

hệ thống thiết bị khí hoá của đạm Hà Bắc đã rất lạc hậu, việc khống chế điều kiện khí

hoá tối ưu chưa tốt nên lượng khí tạp hình thành rất nhiều. Đồng thời quá trình sản

xuất sử dụng than chất lượng xấu (hàm lượng C thấp, hàm lượng nhựa than cao) sẽ là

nguyên nhân tạo ra lượng lớn các chất PAH, phenol và cianua.

Cianua hình thành trong quá trình cháy yếm khí cùng với các hydrocarbon mạch

vòng hình thành các cianua thơm như benzyl cianua là hợp chất rất độc: khi nhiễm độc

ở thể khí có thể bị choáng váng, đau đầu và nôn mửa rất nhanh, nó còn có thể gây

bỏng cho da và mắt.

Ngành sản xuất sơn, vecni và dầu bóng

Việc sản xuất sơn alkyd ở Việt Nam trên cơ sở dầu thực vật nói chung còn rất thủ

công. Nhiều loại dầu thực vật sử dụng để nấu sơn có khả năng gây dị ứng cho cơ thể

người. Chủng loại cũng như lượng hoá chất sử dụng trong pha chế sơn khá nhiều và

phức tạp: các loại bột mầu, các loại dung môi, các chất phụ gia như:

- Các loại nhựa gốc: alkyd resine, acrylic resine, epoxy, uretan.

- Các loại bột mầu: than oxit, oxit sắt, kẽm cromat...

- Các chất độn: CaCO₃, BaSO₄…

- Các loại dung môi: xylene, toluene, butyl acetate, white spirit...

- Các chất phụ gia như: chống lắng, chống tạo bọt, chống mốc, tạo nấm, diệt

khuẩn...

Các chất chống lắng, chống tạo bọt, chống mốc, tạo nấm, diệt khuẩn... là những

11

chất hữu cơ có thành phần cấu tạo rất phức tạp và nói chung các nhà sản xuất cũng

không biết hết về tính chất hoá học và độc tính của chúng. Đây là những bí mật công

nghệ nên rất khó có được thông tin về những hợp chất này.

Lượng dung môi sử dụng để pha sơn như white spirit, toluen, xylen, butyl acetat..

là khá lớn.

Công đoạn nghiền sơn gốc và pha chế sơn từ sơn gốc, chất màu, phụ gia và dung

môi là nguồn quan trọng tạo ra các tác động đến sức khoẻ. Mức độ tác động này tuỳ

thuộc rất nhiều vào hệ thống thiết bị. Hiện tại hầu hết các cơ sở khảo sát đều đã có hệ

thống tự động trong các khâu này và nhìn chung là theo nguyên lý hệ thống kín.

Trong dây chuyền công nghệ sản xuất sơn, các hoá chất dạng nhựa gốc, chất màu

và dung môi cũng như phụ gia đều là những hoá chất có khả năng gây phản ứng hay dị

ứng cho người tiếp xúc trực tiếp, đặc biệt là một số dầu thực vật để chế tạo nhựa gốc.

Dung môi sử dụng trong công nghệ sơn là những dung môi mạnh để có khả năng hoà

tan tốt các polimer hữu cơ. Các chất màu cũng như sơn gốc cần phải được nghiền rất

mịn để có thể tạo ra sản phẩm sơn với độ phân tán và độ phủ cao. Từ các đặc trưng

trên có thể nhận thấy trong công nghệ sản xuất sơn người lao động có nhiều nguy cơ

tiếp xúc với các loại hoá chất ở dạng:

- Hơi dung môi ngay ở nhiệt độ thường (dung môi hữu cơ là chính).

- Các hạt phân tán có kích thước cực nhỏ phân tán trong môi trường lao động.

- Các hơi dầu thực vật có tính kích thích hay gây dị ứng cao.

Các dạng tiếp xúc này phụ thuộc cơ bản vào:

- Trình độ thiết bị: đặc biệt là thiết bị nghiền sơn, nấu sơn và thiết bị pha và đóng

hộp sơn.

- Kiến trúc nhà xưởng, đặc biệt là xưởng nghiền và pha chế đóng hộp sản phẩm

nơi mà người công nhân thường phải thao tác trực tiếp với việc tháo bán sản phẩm,

nhập nguyên liệu.

- Trang thiết bị bảo hộ cá nhân.

Các dung môi sử dụng trong sơn là nguồn hoá chất nguy hiểm nhất vì trừ dung

môi standard (white spirit) còn lại đều là những dung môi mạch vòng như benzen,

toluen, xylen, tetra hay triclo etyl, hexan.và các dẫn xuất glycol. Các dung môi này hầu

hết đều tác động mạnh đến hệ hô hấp và thần kinh cũng như da.

Điều đáng chú ý là mặc dù các dung môi dạng bezen như bezen, xylen, toluen,..

đã được cảnh báo rất nhiều về độc tính cấp tính cũng như độc tính lâu dài (ung thư hay

sinh sản), nhưng do sức ép về chất lượng sơn trên thị trường và do nhận thức của

người tiêu dùng về độc tính của dung môi chưa cao nên các nhà sản xuất vẫn sử dụng

một lượng lớn dung môi hữu cơ thuộc các hợp chất này. Và như vậy nguy cơ nhiễm

dung môi hữu cơ ở khu vực sản xuất sơn là khá cao. Hiện tại các dây chuyền sản xuất

sơn của Việt Nam nhất là ở những công ty lớn, do nhận thức được tính quan trọng của

12

việc bảo vệ sức khoẻ người lao động cũng như đảm bảo chất lượng sản phẩm, nhiều hệ

thống phản ứng kín, nghiền tự động năng suất cao cũng như hệ thống pha chế và đóng

hộp tự động đã được nhập khẩu từ các công ty sơn lớn trên thế giới nên đã hạn chế

nhiều các nguy cơ này.

Ngành pin và acquy

Trong công nghệ này người ta sử dụng một lượng nhỏ muối thuỷ ngân (HgCl₂)

để làm chất chống phân cực. Việc sản xuất điện cực than bằng công nghệ thiêu kết

hiện được chuyển lên Công ty ác quy Vĩnh Phúc. Thiêu kết điện cực than là thiêu kết

lõi điện cực từ bột graphit được kết dính bằng nhựa than đá. Nhựa than là tổ hợp của

rất nhiều các hợp chất hữu cơ, đặc biệt là các hợp chất đa vòng nên khi nung sẽ xẩy ra

quá trình cháy. Nếu quá trình cháy không hoàn toàn thì công nghệ này chính là nguồn

đẩy các hợp chất trong đó có PAH vào môi. trường không khí, gây tác động trực tiếp

cho sức khoẻ và môi trường. Hiện tại, do công suất lò thiêu tại công ty acquy nhỏ nên

về cơ bản lõi than vẫn được nhập khẩu là chính.

Ngành sản xuất ắc quy chì bao gồm một số công đoạn quan trọng liên quan đến

hoá chất là:

- Công đoạn chuẩn bị bản cực chì (đúc bản cực, nghiền bột chì, tạo và trát cao chì

chứa bột chì, bột oxyt chì và axít H₂SO₄đặc).

- Công đoạn chế tạo vỏ bình bằng cao su ebonit, trong đó có giai đoạn luyện cao

su và lưu hoá.

- Công đoạn hoá thành bình điện khi đó có hơi axít bốc lên khá mạnh

Ngành sản xuất các sản phẩm cao su

Nguyên tắc công nghệ của ngành sản xuất sản phẩm cao su là từ cao su sống (tự

nhiên hay nhân tạo), luyện (nghiền trộn) với chất phụ gia để tạo một hệ vật chất đồng

nhất trước khi đưa cao su đã luyện vào khuôn ép thực hiện quá trình lưu hoá. Về cơ

bản cao su sống dù là cao su tự nhiên (butadien) hay nhân tạo (rất đa dạng: ninh, butyl,

silicon hay acrilic...) khi nhập về là những vật chất trơ trong điều kiện thông thường,

chỉ có nguy cơ dễ bắt cháy.

Hoá chất và phụ gia cho quá trình hình thành sản phẩm cao su thì rất phức tạp,

bao gồm:

- Lưu huỳnh là một á kim tồn tại dưới dạng bột, không tan trong nước, nhưng

thuộc loại nguyên liệu dễ bốc cháy, dễ thăng hoa trong điều kiện tự nhiên.

- Các hoá chất làm tăng tốc độ quá trình lưu hoá, được gọi là chất xúc tác, được

đưa vào sản phẩm cạo su ở một tỷ lệ nhỏ hơn nhiều so với lưu huỳnh, cỡ 0,62 - 0,64%

lượng cao su. Chất xúc tác có nhiều dạng khác nhau, nhưng về cơ bản đều là những

chất có dạng quan hay carbamat (sulfua) hữu cơ mạch vòng. Các hợp chất này tồn tại

ở dạng bột rắn, và có mùi đặc trưng.

- Chất làm giảm khả năng bị oxy hoá của sản phẩm cao su hay còn được gọi là

13

chất phòng lão, được sử dụng với khối lượng lớn, cỡ trên dưới 3,5% đối với tổng

lượng cao su. Hầu hết chúng là sản phẩm hữu cơ dạng dẫn xuất của phenol có khả

năng làm giảm hoặc ngăn ngừa quá trình oxy hoá, không tan trong nước. Thông

thường chúng tồn tại dưới dạng bột rắn.

- Các chất độn và dầu hoá dẻo, chất làm mềm, axít stearic, chất chống tự lưu...

Tổng lượng các chất này so với cao su là vào khoảng trên dưới 20%. Trong số các chất

này thì kẽm oxyt được sử dụng với khối lượng lớn nhất, cỡ 8% so với tổng khối lượng

cao su. Oxyt kẽm là loại chất dễ phân tán vào môi trường không khí do rất nhẹ, đồng

thời cũng là loại chất dễ hoạt động trong môi trường dù chỉ hơi mang axít hay kiềm, do

đó có ý nghĩa nhất định đối với ô nhiễm nước. Một tác nhân nữa là dầu hoá dẻo. Khác

với chất hoá dẻo dùng cho nhựa, dầu hoá dẻo dùng cho sản phẩm cao su, đặc biệt từ

cao su thiên nhiên, người ta thường sử dụng sản phẩm của công nghệ chế biến dầu

thông (được gọi là dầu tùng tiêu). Loại chất này dưới dạng dầu quánh, không tan trong

nước, không bay hơi mạnh, nhưng dễ cháy.

- Loại chất độn quan trọng nhất và sử dụng với khối lượng rất lớn và cũng có tác

động đến sức khoẻ và môi trường nhiều nhất là muội than đen. Trong trường hợp sản

xuất sản phẩm lốp ô tô chịu lực cao và cần độ chống mài mòn cao, chúng được sử

dụng với tỷ lệ khối lượng cỡ trên dưới 60% so với cao su. Muội than có đặc trưng là

rất mịn và nhẹ nên là một tác nhân ô nhiễm môi trường không khí rất quan trọng. Một

loại nguyên liệu hoá chất quan trọng ở dạng chất lỏng là xăng công nghệ, sử dụng với

tỷ lệ cỡ 2,5% so với tổng lượng cao su. Xăng công nghệ là chất rất dễ bay hơi, dễ

cháy. Vì được sử dụng trong quá trình công nghệ chứ không phải trong động cơ kín

nên xăng tác động trực tiếp đến môi trường lao động như các hoá chất khác. Mức độ

tác động cũng phụ thuộc vào loại máy, thao tác và môi trường.

- Các dung môi được sử dụng với khối lượng rất lớn trước khi lưu hoá và sẽ

chuyển hoàn toàn vào môi trường không khí dưới tác dụng của nhiệt

độ lưu hoá

o

(khoảng trên 100 C), gây ra nguy cơ nhiễm dung môi trực tiếp đối với người lao động

và dân cư xung quanh. Đặc biệt nếu cơ sở sử dụng xăng chì thì ngoài dung môi còn có

nguy cơ nhiễm chì.

Hiện nay ở các công ty sản xuất các sản phẩm cao su, khâu tháo và lắp khuôn

hầu hết còn ở mức thủ công hay bán tự động, do đó người công nhân phải đứng ở tư

thế tiếp xúc trực tiếp với hơi hay khí thoát ra từ quá trình lưu hoá, đặc biệt là với công

nghệ sản xuất săm lốp ô tô. Với các loại sản phẩm này, keo và xăng được sử dụng rất

nhiều để gắn kết các lớp cao su và bố vải với nhau. Toàn bộ lượng dung môi cho keo

sẽ thoát vào môi trường lao động, khác với trường hợp của công nhân sản xuất sơn,

lượng dung môi pha sơn chỉ thoát ra khi sử dụng sơn. Nếu như không có một kiến trúc

công nghiệp hợp lý thì lượng dung môi này sẽ tác động trực tiếp tới người lao động

đang thao tác trên khuôn sản phẩm cao su mỗi khi tháo dỡ khuôn.

Khu vực cán luyện cao su là khu vực mà người lao động phải tiếp xúc với các

14

hoá chất dạng bột như than đen, các oxyt kim loại, các chất màu, các chất phụ gia cho

cao su khác. Vì các hoá chất này cần phải rất mịn để có thể phân tán đều trong cao su

sau khi luyện nên nếu các quá trình cân, đong và nhập liệu vào máy luyện và cán được

tiến hành thủ công thì đây chính là nguồn tiếp xúc rất nguy hiểm với hệ hô hấp của

công nhân. Các hoá chất này đều là những hoá chất có tính phản ứng cao như oxyt kim

loại, dễ tác động đến hệ hô hấp như muội than, lưu huỳnh.

Lượng sử dụng than và lưu huỳnh cũng như xăng trong công nghệ sản phẩm cao

su là rất cao, thí dụ xăng là khoảng 2,5%, muội than là khoảng 40-60%... sẽ làm tăng

nguy cơ nhiễm đối với công nhân tiếp xúc trực tiếp và dân cư xung quanh.

Ngành sản xuất sản phẩm chất dẻo

Gồm các sản phẩm nhựa, mút, tấm bông PE..., chiếm tỷ trọng cao nhất trong số

các cơ sở thuộc ngành hoá và sản phẩm hoá.

Hoá chất sử dụng trong ngành này chia làm 3 loại:

- Nhựa hạt: PP, PE, PVC, TDI...

- Phụ gia: DOP...

- Bột mầu cho nhựa.

Ngoài công đoạn đùn ép, thổi màng nhựa, một số cơ sở còn thêm các công đoạn

tạo hình, in trên nhựa hoặc hoàn thiện các sản phẩm nhựa và công đoạn này có sử

dụng các loại dung môi như: toluene, butylacetate, isopropylalcohol, metylchloride,...

Đối với các cơ sở sản xuất mút xốp từ polyuretan, nguyên liệu chủ yếu để sản

xuất là TDI (toluene diisocyanate) là một hoá chất cần quan tâm vì bản thân đây là hoá

chất độc và được sử dụng với số lượng lớn.

Phân loại hoá chất bảo vệ thực vật

Các hoá chất bảo vệ thực vật rất đa dạng về thành phần, về tác dụng đối với cây

trồng và cách sử dụng... Vì vậy, có nhiều cách phân loại chúng.

Mỗi cách phân loại được dựa theo các tiêu chí khác nhau, thông thường người ta

phân loại theo các cách: Mục đích sử dụng; theo thành phần, theo nguồn gốc sản xuất;

theo tính chất độc hại, hoặc theo các phương pháp sử dụng, theo tính bền vững của

chúng trong tự nhiên...

- Các chất trừ sâu;

- Các chất diệt cỏ;

- Các chất diệt côn trùng;

- Các chất diệt chuột.

Một số phân loại khác

Nhóm các chất trừ cỏ dại, làm rụng lá, kích thích sinh trưởng:

- Các hợp chất phenol;

- Các hợp chất của phenoxi,

15

- Các dẫn xuất của axit afolic (dalapon);

- Các dẫn xuất của cacbamat (satun, eptam),

- Triazín (simazin, atrazin,...).

Nhóm các chất diệt chuột và động vật gậm nhấm: phoszin, và warfarin.

Phân loại theo nguồn gốc sản xuất và cấu trúc hoá học

• Hoá chất bảo vệ thực vật hữu cơ:

- Các hoá chất bảo vệ thực vật nhóm hữu cơ photpho: metyl - parathion,

parathion, monocrotophot, diazion, malathion, dimetoal, azodzin;

- Các hoá chất bảo vệ thực vật nhóm hữu cơ do: DDT, aldrin, HCl, chlordan,

heptaclo, 2,4 - D;

- Các chất trừ sâu thuỷ ngân hữu cơ: ceresau, granosan, falizan;

- Các dẫn xuất của hợp chất mao;

- Các dẫn xuất của urê;

- Các dẫn xuất của axit cacbamic;

- Các dẫn xuất của axit propionic;

- Các dẫn xuất của axit xianhiđic;

• Các chất trừ sâu vô cơ.

Các hợp chất của đồng, các hợp chất của asen, các hợp chất của lưu huỳnh, các

hợp chất vô cơ khác, các chất trừ sâu nguồn gốc thực vật.

Phân loại theo độ bền vững

Các thuốc bảo vệ thực vật có độ bền vững rất khác nhau, nhiều chất có thể lưu

đọng trong môi trường đất, nước, không khí và trong cơ thể động vật, thực vật. Do vậy

các hoá chất độc này có thể gây những tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến sức khoẻ

con người. Dựa vào độ bền của chúng, có thể sắp xếp chúng vào các nhóm sau:

- Nhóm không bền vừng: Nhóm này gồm các hoạt chất photpho hữu cơ,

cacbamat. Các hợp chất nhóm này có độ bền vững kéo dài trong vòng từ 1 -12 tuần.

- Nhóm chất bền vững trung bình: Các hợp chất nhóm này có độ bền vững từ 1 -

18 tháng. Điển hình thuộc nhóm này là thuốc diệt cỏ 2,4D (thuộc loại hợp chất hữu cơ

có chửa do). Nhóm chất bền vững: Các hợp chất nhóm này có độ bền vững trong thời

gian từ 2-5 năm. Thuộc nhóm này có thể kể đến thuốc trừ sâu đã bị cấm sử dụng ở

Việt Nam là DDT, 666 (HCH),... Đó là các hợp chất hữu cơ bền vững.

- Nhóm chất rất bền vững: Đó là các hợp chất hữu cơ, kim loại loại này có chứa

các kim loại nặng như thuỷ ngân Hg, asen As... khó bị phân huỷ theo thời gian, chúng

đã bị cấm sử dụng ở Việt Nam.

Thuốc bảo vệ thực vật có các đặc trưng:

Tác động đến hệ thần kinh làm cho sinh vật uể oải, tê liệt và chết.

16

- Trong nhiều trường hợp thuốc bảo vệ thực vật đồng thời cũng tiêu diệt nhiều

loài sinh vật, trong đó có những loài có ích như ếch, nhái rắn, vi sinh vật, tôm, cua,

cá,... Những sinh vật có ích này thường khống chế và ăn các sâu hại giữ cho hệ sinh

thái đồng ruộng luôn được cân bằng.

- Tồn dư lâu dài trong đất, trong nước. Sau đó qua chuỗi thức ăn sẽ xâm nhập và

cơ thể người gây nhiều tai biến. Tác động thuốc bảo vệ thực vật có tính chất ăn sâu,

bào mòn và khi phát hiện ở người rất khó cứu chữa (Hình 1.1)

- Nếu dùng nhiều lần một loại thuốc thì côn trùng và sâu hại sẽ tạo ra sức đề

kháng, trơ dần với thuốc, làm xuất hiện những loại ký sinh trùng mới, hoặc phải dùng

những loài thuốc đặc hiệu mới hoặc số lần phun phải nhiều hơn.

Phân loại theo độ độc(WHO)

Thuốc bảo vệ thực vật được phân loại thành các nhóm và ký hiệu sau:

Nhóm Ia: Độc mạnh "rất độc", chữ đen nền đỏ;

- Nhóm Ib: Độc "độc", chữ đen nền đỏ;

- Nhóm II: Độc trung bình "có hại", chữ đen nền vàng;

- Nhóm III: Độc ít "chú ý", chữ đen nền xanh;

- Nhóm IV: Nền xanh lá cây.

Phân loại theo cơ chế tác động

- Thuốc gây độc tiếp xúc;

- Thuốc gây độc vị độc;

- Thuốc nội hấp, thấm sâu;

- Nhóm thuốc xông hơi.

Chất nguy hại dùng trong quân sự

Trong vũ khí hoá học nếu căn cứ vào bản chất của chất độc người ta chia làm ba

nhóm:

- Nhóm các chất độc;

- Nhóm các chất tạo khói nguỵ trang;

- Nhóm các chất gây cháy.

Theo hiệu quả sử dụng, chất độc hoá học được chia thành chất độc gây chết và

chất độc làm mất sức chiến đấu tạm thời: Ngoài ra còn có vũ khí hoá học 2 thành phần

chỉ phát huy hiệu quả khi đạn hoá học chạm mục tiêu (phản ứng tạo chất độc tức thời).

Những chất độc hoá học được chọn làm vũ khí hoá học thường có tính độc cao,

xâm nhập nhanh chóng vào cơ thể người, động vật và thực vật, đồng thời tính chất vật

lí của chúng tương đối ổn định. Các chất độc hoá học gồm hai loại:

-Loại chất độc dân dụng thường dùng trong nông nghiệp, công nghiệp, thương

mại, y học như các loại thuốc trừ sâu diệt cỏ, thuốc nhuộm, dung môi, thuốc sát trùng,

thuốc chữa bệnh...

17

- Loại chất độc quân sự như các chất gây ngạt thở, viêm loét, kích thích chảy

nước mắt, hắt hơi, làm rối loạn thần kinh

Hình 1.1. Thời gian tồn dư của một số loại thuốc bảo vệ thực vật

Chất độc hoá học trong vũ khí hoá học có những đặc điểm sau:

- Sát thương nhiều người, giết hại gia súc, phá hoại mùa màng cùng một lúc và ở

một phạm vi rộng lớn;

- Có loại chất độc hoá học có thời gian hiệu quả lâu dài (phụ thuộc vào tính chất

lí hoá và hiệu lực độc tính). Song cũng có nhiều chất có khả năng gây nhiễm độc cấp

tính, đặc biệt có chất gây nhiễm độc chớp nhoáng;

- Sát thương người, động vật, cỏ cây bằng các tác dụng hoá học. Hậu quả của

nhiễm độc dẫn đến tê liệt hệ thần kinh trung ương hay hoạt tính các loại men, phá huỷ

cơ quan tạo máu, gây rối loạn hoạt động sinh lý bình thường, dẫn đến nhiễm độc nhẹ

hoặc nặng, có thể làm chết người.

Phân loại các chất thải bệnh viện

18

Hầu hết các chất thải rắn từ quá trình khám chữa bệnh là các chất thải độc hại và

mang tính đặc thù riêng. Phân loại chất thải là một khâu rất quan trọng trong quá trình

quản lý và xử lý chất thải bệnh viện. Nếu việc phân loại được tiến hành tốt ngay từ đầu

thì những khâu quản lý và xử lý sau này sẽ đạt hiệu quả cao hơn, hạn chế tối đa sự ô

nhiễm đối với môi trường xung quanh.

Theo tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN 4470 - 87), lưu lượng nước thải của bệnh viện

đa khoa được xác định phụ thuộc vào quy mô bệnh viện như bảng sau (Bảng l.5):

Phân loại theo hệ thống phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới

- Chất thải thông thường : Đó là các chất thải không độc hại về bản chất tương tự

như rác thải sinh hoạt.

Chất thải là bệnh phẩm : mô, cơ quan, phần tử bào thai người, xác động vật thí

nghiệm, máu dịch thể.

Bảng 1.5. Lưu lượng nước thải của các bệnh viện

Lượng nước thải Lượng nước thải

TT

Quy mô bệnh viện

theo số giường bệnh

3

(m /ngày đêm)

1 2

3

4

1

2

3

4

5

6

< 100

100 - 300

300 - 500

500 - 700

> 700

70

100 - 200

200 - 300

300 - 450

> 400

100 - 200

200 - 300

300 - 450

> 400

Bệnh viện kết hợp

> 500

nghiên cứu và đào tạo

(Quy chế quản lý chất thải nguy hại ban hành kèm theo Quyết định số

155/1999/QĐ-TTg ngày 16 tháng 7 năm 1999 của Thủ tướng chính Phủ)

- Chất thải chứa phóng xạ : Chất thải từ các quá trình chiếu chụp X quang, phân

tích tạo hình cơ quan trong cơ thể, điều trị và khu trú khối u...

- Chất thải hoá học : Có tác dụng độc hại ăn mòn gây cháy hay nhiễm độc trên

hoặc không độc.

- Chất thải nhiễm khuẩn : Gồm các chất thải chứa tác nhân gây bệnh như vi sinh

vật kiểm định, bệnh phẩm bệnh nhân bị cách ly hoặc máu nhiễm khuẩn...

- Các vật sắc nhọn : kim tiêm, lưỡi dao, kẻo mổ, chai lọ vỡ có thể gây thương

tích cho người và vật.

- Dược liệu : dư thừa, quá hạn sử dụng

Phân loại theo hệ thống phân loại của Việt Nam

Tại Việt Nam, các chất thải bệnh viện được phân loại tuỳ theo nguồn gốc đặc

tính của từng loại. Chất thải bệnh viện của Việt Nam được phân thành bốn loại:

- Phế thải sinh hoạt: Có nguồn gốc từ khu nhà bếp, khu hành chính, phòng bệnh

19

nhân, hàng quán trong bệnh viện... ;

- Phế thải chứa các vi trùng gây bệnh có nguồn từ các ca phẫu thuật, từ quá trình

xét nghiệm, hoạt động khám chữa bệnh... ;

- Phế thải bị nhiễm bẩn: Các chất thải sau khi dùng cho bệnh nhân, các đồ dùng

của y bác sĩ sau phẫu thuật, từ quá trình lau rửa sàn nhà, bùn cặn nạo vét từ các hệ

thống cống rãnh, từ điều trị khám chữa bệnh và vệ sinh công cộng;

- Phế thải đặc biệt: Là các loại chất thải độc hại hơn các loại trên như các kim

loại nặng, chất phóng xạ, hoá chất, dược phẩm quá hạn sử dụng từ phòng chiếu chụp X

quang kho dược liệu và hoá chất.

Như vậy, chất thải bệnh viện có thành phần rất đa dạng bao gồm rác sinh hoạt và

đặc biệt là chất thải trong quá trình điều trị. Đây là nguồn gây ô nhiễm sinh học, hoá

học, truyền nhiễm dịch bệnh cho con người, gây ô nhiễm môi trường đất, nước và

không khí, gây tình trạng xú uế góp phần tăng tỷ lệ nhiễm trùng cho cán bộ công nhân

viên bệnh viện, bệnh nhân, người nhà chăm sóc bệnh nhân, làm giảm hiệu suất điều

trị, kéo dài ngày nằm viện và làm ảnh hưởng tới cư dân sống xung quanh bệnh viện.

Danh mục chất thải nguy hại (Bảng 1.6):

Bảng 1.6. Danh mục A, gồm 4 bảng A1 - A4

A1- Kim loại và chất thải chứa kim loại

- Các chất thải kim loại và chất thải chứa hợp kim của một trong những kim loại :

Antimony Cadimi Thuỷ ngân

Tellurium

Thallium

Arsenic

Chì

Selenium

Berynium

- Chất thải có hay tận một trong các chất sau đây:

Antimoan: hợp chất có antimoan

Tellurium: hợp chất tellurium

Asen: hợp chất asen

Beng: hợp chất có beng

Cadimi: hợp chất cadlmi

Chì: hợp chất chì

Thủy ngân: hợp chất thuỷ ngân

Thallium: hợp chất thallium

Selen: hợp chất selen

- Chất thải có một trong các chất sau đây:

+ Carbonyls kim loại

+ Hợp chất crom hoá trị 6

- Bùn điện phân.

- Chất thải từ quá trình ăn mòn kim loại.

- Dư lượng rò rỉ từ rửa trôi cặn dư từ chế biến kẽm, bụi và bùn như 1 jarosite, hematite...

- Tro từ đốt dây đồng.

- Bụi và cặn dư từ các hệ thống làm sạch khí của lò nấu đồng.

- Các dung dịch điện phân đã dùng từ các hoạt động tinh chế và thu hồi đồng bằng điện

phân.

- Bùn thải, không kể mùn anod, từ các hệ thống tinh chế bằng điện phân trong các hoạt

động tinh chế và thu hồi đồng.

- Dung dịch ăn mòn kim loại đã dùng.

- Chất xúc tác đồng clorua và đồng xyanua thải.

- Tro chứa kim loại quí trong quá trình đất các bảng mạch in kể cả có trong danh mục B

20

- Acqui axìt chì thải, nguyên vẹn hoặc bẹp vỡ.

- Acqui thải, đã được phân loại và không được phân loại, trừ hỗn hợp acqui trong danh

mục B

- Thiết bị hay chi tiết điện và điện tử thải chứa những bộ phận như ác qui, pin. Công tắc

thuỷ ngân, thuỷ tinh của đèn cathode và thuỷ tinh hoạt hoá khác. Tụ điện có PCB.

A2 - Các chất thải chủ yếu chứa hợp chất vô cơ nhưng có thể chứa kim loại hay vật

liệu hữu cơ

- Các hợp chất flo vô cơ thải dứa dạng chất lỏng hoặc bùn trừ các chất thải cùng dạng

trong danh mục B.

- Các chất xúc tác thải trừ các chất thải cùng dạng trong danh mục B.

- Thạch cao thải từ các quá trình công nghiệp hoá chất.

- Amiăng thải (bụi và sợi).

- Chất thải thuỷ tinh từ các đèn cathode và thuỷ tinh hoạt tính khác.

A₃- Các chất thải chủ yếu chứa chất hữu cơ nhưng có thể chứa các kim loại hoặc các

chất vô cơ

- Chất thải từ quá trình sản xuất hoặc chế biến than cốc hay nhựa đường từ dầu mỏ.

- Dầu khoáng thải không phù hợp với mục đích sử dụng ban đầu.

- Các chất thải có chứa, cấu tạo từ chì hoặc bị lẫn với các hợp chất chống kích nổ trên cơ

sở chì.

- Các chất lỏng truyền nhiệt (chất truyền nhiệt) thải.

- Các chất thải từ sản xuất, đóng gói và sử dụng nhựa, mủ, chất hoá dẻo, keo và chất kết

dính.

- Nitrocellulose thải.

- Phenol, hợp chất có phenol bao gồm Clorophenol thải.

- Chất thải Ête không gồm những chất có Ête trong danh mục B.

- Chất thải bụi da, tro, bùn và bột thải khi chứa các hợp chất Crom 6 hoặc chất diệt sinh

vật.

- Da thú thải bỏ có chứa các hợp chất Crom 6 hoặc chất diệt sinh vật hoặc chất truyền

nhiễm.

- Vụn da thải và các chất thải khác của da hoặc hỗn hợp da không hợp để chế biến các sản

phẩm về da có chứa các hợp chất crom hoặc chất diệt sinh vật.

- Các hợp chất phốt pho hữu cơ thải.

- Dung môi hữu cơ không halogen hoá thải.

- Các hợp chất halogen hữu cơ thải.

- Cặn chưng cất những chất halogen hay không halogen không chừa nước từ quá trình thu

hồi dung môi hữu cơ thải.

- Các chất thải từ quá trình sản xuất các hydrocarbon mạch thẳng được halogen hoá.

- Cặn nhựa thải (loại trừ bê tông nhựa) từ các quá trình tinh chế, chưng cất và xử lý nhiệt

phân các vật liệu hữu cơ.

- Các chất thải, chất và vật chất có chứa, bao gồm hoặc lẫn với polychlorinated biphenyls

(PCBI, Polychlorinated terphenyls (PCT), polychlorinated naphthalene (PCN),

polybrominated biphenyl (PBB) hoặc bất kỳ tương tự nào của hợp chất polybrominat ở

nồng độ 50 mg/kg hoặc hơn.

A4- Các chất thải có thể chứa cả chất hữu cơ và vô cơ

- Các thất thải từ quá trình sản xuất, chuẩn bị và sử dụng dược phẩm nhưng loại trừ các

chất thải trong danh mục B.

21

- Các chất thải phòng khám bệnh và liên quan; phát sinh từ thực tế y khoa, nha khoa, thú y

hoặc tương tự, và các chất thải phát sinh trong các bệnh viện hoặc các cơ sở khác trong

quá trình nghiên cứu hoặc chữa chạy cho bệnh nhân hoặc các dự án nghiên cứu.

- Các chất thải từ quá trình sản xuất, hình thành và sử dụng các chất diệt sinh vật và hoá

chất bảo vệ thực vật, gồm cả chất thải thuốc trừ sâu cỏ không còn tác dụng, quá hạn hoặc

không hợp với ý định sử dụng ban đầu.

- Các chất thải từ quá trình sản xuất, đóng gói và sử dụng các hoá chất bảo quản gỗ.

- Chất thải cấu thành từ, chứa hoặc lẫn với một trong những chất sau:

+ Xyanua vô cơ, loại trừ các cặn dư chứa kim loại quí dưới dạng rắn có vết xyanua vô cơ

+ Các xyanua hữu cơ.

- Nhũ tương và hỗn hợp dầu/ nước và hydrocacbon/ nước thải.

- Các chất thải từ quá trình sản xuất, đóng gói và sử dụng mực, phẩm nhuộm, chất màu,

sơn, quang dầu, véc ni loại trừ bất cứ chất thải nào trong danh mục B.

- Các chất thải có tính nổ.

- Các dung dịch axít hoặc dung dịch kiềm thải khác với những chất cho trong danh mục

tương ứng ở danh mục B.

- Các chất thải từ các thiết bị kiểm soát ô nhiễm công nghiệp dùng để làm sạch các loại

khí thải công nghiệp nhưng trừ ra các chất thải trong danh mục B.

- Chất thải cấu thành từ, chứa hoặc lẫn với một trong những chất sau:

+ Bất kỳ đồng phân nào của polychlorinated dibenzo-furan

+ Bất kỳ đồng phân nào của polychlorinated dibenzo-dioxin

- Chất thải cấu thành từ, chứa hoặc lẫn với các chất peroxides.

- Các bao bì và thùng chứa chất thải chứa vật liệu mà vật liệu đó rơi vào một trong bảng

phân loại ở danh mục này.

- Chất thải chứa hay được hợp thành từ những hoá chất không được biết tên hay hoá chất

quá hạn có tên trong một trong những loại trong danh mục này.

- Các hợp chất hoá học thải mà chúng chưa được xác định và/ hay là những hoá chất mới

mà những tác động của chúng tới sức khoẻ vài hay tới môi trường chưa được xác định.

- Than hoạt tính đã qua sử dụng không có trong danh mục B.

22

Chương 2

CÔNG CỤ PHÁP LUẬT VÀ CÔNG CỤ KINH TẾ

TRONG QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI

2.1 CÔNG CỤ PHÁP LUẬT

2.1.1. Các văn bản quy phạm pháp luật

Trong những năm qua, nước ta đã ban hành một số văn bản quy phạm pháp luật

quản lý về quản lý chất thải nguy hại và các hoá chất. Đó là những văn bản luật và

dưới luật chính như sau:

- Luật Bảo vệ môi trường (có hiệu lực thi hành từ 10/1/1994).

- Nghị định số 175-CP ngày 18/10/1994 của Chính phủ về hướng dẫn thi hành

Luật Bảo vệ môi trường.

- Thông tư số 3370/TT-MTg ngày 22/12/1995 của Bộ Khoa học Công nghệ và

Môi trường hướng dẫn tạm thời về khắc phục sự cố môi trường.

- Thông tư liên tịch số 2880/KCM-TM ngày 19/12/1996 của Bộ Khoa học, Công

nghệ và Môi trường và Bộ Thương mại về việc quy định tạm thời đối với việc nhập

khẩu phế liệu.

- Chỉ thị số 199/TTg ngày 03/04/1997 của Thủ tướng Chính phủ về những biện

pháp cấp bách trong công tác quản lý chất thải rắn ở các đô thị và khu công nghiệp.

- Quyết định số 86/1998/QĐ-BNN-BVTV ngày 24 tháng 06 năm 1998 của Bộ

trưởng Bộ Nông Nghiệp và Phát triển Nông thôn về việc cấm sử dụng một số thuốc

bảo vệ thực vật trong nông nghiệp ở Việt Nam.

- Quyết định số 395/1998/QĐ-BKHCNMT ngày 10/4/1998 của Bộ trưởng Bộ

Khoa học Công nghệ và Môi trường về việc ban hành quy chế bảo vệ môi trường trong

việc tìm kiếm, thăm dò, tàng trữ, vận chuyển, chế biến dầu khí và các dịch vụ có liên

quan.

- Thông tư liên tịch số 1529/1998/TTLT/BKHCNMT-BXD ngày 17/10/1998 của

Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường và Bộ Xây dựng về việc hướng dẫn đảm bảo

môi trường trong sử dụng amiăng vào sản xuất các sản phẩm, vật liệu và xây dựng.

- Chỉ thị số 29/1998/CT-TTg ngày 25/8/1998 của Thủ tướng Chính phủ về tăng

cường công tác quản lý việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và chất hữu cơ gây ô nhiễm

khó phân huỷ.

- Quy chế quản lý chất thải nguy hại, ban hành kèm theo Quyết

155/1999/QĐ - TTg ngày 16/7/1999 của Thủ tướng Chính phủ.

định số

- Quyết định số 152/1999/QĐ-TTg ngày 10/7/1999 của Thủ tướng Chính phủ về

việc phê chuẩn chiến lược quản lý chất thải rắn các đô thị và khu công nghiệp Việt

Nam đến năm 2010.

- Quyết định số 2575/1999/QĐ-BYT ngày 27/8/1999 của Bộ trưởng Bộ Y tế về

23

việc ban hành quy chế quản lý chất thải y tế.

- Quyết định số 1970/1999/QĐ-BKHCNMT ngày 10/11/1999 của Bộ trưởng Bộ

Khoa học, Công nghệ và Môi trường về việc ban hành quy trình công nghệ tiêu huỷ

thuốc bảo vệ thực vật phốt pho hữu cơ tồn đọng cấm sử dụng.

- Quyết định số 1971/1999/QĐ-BKHCNMT ngày 10/11/1999 của Bộ trưởng Bộ

Khoa học, Công nghệ và Môi trường về việc ban hành quy trình công nghệ tiêu huỷ và

tái sử dụng xyanua.

- Quyết định số 1972/1999/QĐ- BKHCNMT ngày 10/11/1999 của Bộ trưởng Bộ

Khoa học, Công nghệ và Môi trường về việc ban hành quy trình công nghệ tiêu huỷ

thuốc bảo vệ thực vật do hữu cơ tồn đọng cấm sử dụng.

- Thông tư liên tịch số 2237/1999/TTLT/BKHCNMT-BYT ngày 28/12/1999 của

Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường và Bộ Y tế hướng dẫn việc thực hiện an toàn

bức xạ trong y tế.

- Nghị định số 50/1998/NĐ-CP ngày 16/7/1998 cua.Chính phủ, quy định chi tiết

việc thi hành Pháp lệnh an toàn và kiểm soát bức xạ.

- Thông tư số 01/2000/TT- BCN ngày 29/3/2000 của Bộ Công nghiệp về "Hướng

dẫn nhập khẩu hoá chất năm 2000 theo Quyết định số 242/1999/QĐ - TTg, ngày 30

tháng 12 năm 1999 của Thủ tướng Chính phủ về điều hành xuất nhập khẩu hàng hoá

năm 2000". Trong thông tư này bao gồm: danh mục hoá chất độc hại cấm nhập khẩu,

danh mục hoá chất độc hại và sản phẩm có hoá chất độc nhập khẩu có điều kiện, danh

mục và tiêu chuẩn kỹ thuật hoá chất nhập khẩu.

- Quyết định số 165/1999/QĐ-BNN/BVTV ngày 13/12/1999 của Bộ trưởng Bộ

Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về việc ban hành Quy định về thủ tục thẩm định

sản xuất, gia công, đăng ký, xuất khẩu, nhập khẩu; về việc buôn bán, lưu chứa, tiêu

huỷ, nhãn thuốc, bao bì đóng gói, hội thảo, quảng cáo và sử dụng thuốc bảo vệ thực

vật.

- Quyết định số 65/2000/QĐ - BYT ngày 13 tháng 1 năm 2000 của Bộ trưởng Bộ

Y tế về việc ban hành danh mục hoá chất, chế phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn được

dùng trong lĩnh vực gia dụng và y tế tại Việt Nam năm 2000.

- Quyết định số 120/2000/QĐ-BYT ngày 24/1/2000 của Bộ trưởng Bộ Y tế về

việc ban hành Quy trình khảo nghiệm hoá chất, chế phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn

dùng trong lĩnh vực gia dụng và y tế.

- Quyết định số 62/2001/QĐ - BKHCNMT ngày 21/11/2001 của Bộ trưởng Bộ

Khoa học, Công nghệ và Môi trường về việc ban hành văn bản kỹ thuật đối với lò đốt

rác thải y tế.

Bên cạnh đó, Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản dưới luật khác về quản lý

thuốc BVTV, như:

- Năm 1992 Nhà nước ban hành Qui định đầu tiên về đăng ký, kinh doanh thuốc

24

bảo vệ thực vật, cũng trong năm đó có qui định về danh mục thuốc bảo vệ thực vật hạn

chế sử dụng và cấm sử dụng.

- Pháp lệnh Bảo vệ và Kiểm dịch thực vật do Chủ tịch Hội đồng Nhà nước ký

công bố ngày 4/2/1993.

- Nghị định số 92/CP ban hành ngày 27/1/1993 của Chính phủ hướng dẫn thực

hiện Pháp lệnh Bảo vệ và Kiểm dịch thực vật.

- Quyết định số 100 BVTV/QĐ ngày 23/2/1995 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp

và Phát triển nông thôn về đăng ký sản xuất, kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật.

- Thông tư số 05/1999/TT - BYT ngày 27 tháng 3 năm 1999 của Bộ Y tế hướng

dẫn việc khai báo, đăng ký và cấp giấy chứng nhận được sử dụng các chất có yêu cầu

nghiêm ngặt vệ sinh lao động.

An toàn và vệ sinh lao động là một trong những tiêu chí để bảo đảm quyền lợi

người lao độn mà Việt Nam rất tôn trọng. Cụ thể có một số văn bản pháp luật sau:

- Thông tư số 05/1999/TT-BYT ngày 27 tháng 3 năm 1999 của Bộ Y tế hướng

dẫn việc khai báo, đăng ký và cấp giấy chứng nhận được sử dụng các chất có yêu cầu

nghiêm ngặt về vệ sinh lao động.

- Thông tư liên bộ 08/TT-LB ngày 19 tháng 5 năm 1976 của Bộ Y tế, Bộ Lao

động, Thương binh và Xã hội và Tổng Công đoàn Việt Nam quy định một số bệnh

nghề nghiệp và chế độ đãi ngộ công nhân viên chức nhà nước mắc bệnh nghề nghiệp.

Thông tư liên bộ 29/TT-LB ngày 25 tháng 12 năm 1991 bổ xung thêm 8 bệnh nghề

nghiệp.

- Quyết định số 167/BYT QĐ của Bộ Y tế bổ xung 5 bệnh nghề nghiệp vào danh

mục các loại bệnh nghề nghiệp được bảo hiểm.

- Quyết định số 28/TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 13/1/1997 về chính sách

mặt hàng phân bón, hoá chất độc v.v… trong chính sách mặt hàng và điều khoản xuất

nhập khẩu năm 1997.

- Thông tư số 03TT/KHĐT ngày 26/3/1997 của Bộ Công nghiệp hướng dẫn thực

hiện nghị quyết 28 TTg của chính phủ ngày 13/1/1997 về chính sách mặt hàng và điều

khoản xuất nhập khẩu.

- Luật Lao động ngày 30/6/1994 có qui định cụ thể về hoá chất độc nhằm đưa ra

các qui định bảo hộ lao động khi tiếp xúc hoá chất.

- Luật Hàng không dân dụng Việt Nam năm 1992, Luật Hàng hải Việt Nam năm

1990. Thể lệ chuyên chở hành khách, hành lý và bao gửi bằng đường sắt Việt Nam ban

hành ngày 25/4/1990. Thể lệ chuyên chở hành khách bằng đường thuỷ nội địa nhằm

qui định an toàn vận chuyển chất độc hại v.v.

Với tất cả văn bản đã ban hành, Chính phủ đã trao trách nhiệm quản lý thuốc bảo

vệ thực vật cho các Bộ, các Ngành thực hiện theo đúng chức năng, nhiệm vụ và quyền

hạn của mình, (Bảng 2.1.).

25

Bảng 2.1. Qui định trách nhiệm của các Bộ quản lý thuốc bảo vệ thực vật

Các giai đoạn

hoạt động

Nhập Sản Tồn Vận Phân Sử

khẩu xuất chứa tải phối dụng

Thải

bỏ

X

X X X

X

Bộ NN và PTNT

Bộ Công nghiệp

Bộ Y tế

XX

X

Bộ Thương mại

Bộ KHCN & MT

Có trách nhiệm tư vấn, theo dõi và kiểm tra giám sát

gián tiếp tất cả các khâu nêu trên khi cần thiết

(Nguồn: Hồ sơ Quốc gia về An toàn hoá chất, năm 2000)

Trong các văn bản nêu trên, đáng lưu ý là Quy chế quản lý chất thải nguy hại

nhằm ngăn ngừa và giảm thiểu tối đa việc phát sinh các tác động nguy hại đối với môi

trường và sức khoẻ con người. Quy chế có nội dung chủ yếu như sau:

Trách nhiệm của chủ nguồn thải

Phải giảm thiểu và phân loại chất thải nguy hại ngay tại nguồn thải

Lưu giữ các chất thải nguy hại trong khu vực sản xuất, kinh doanh trước khi

chuyển giao cho các chủ thu gom, vận chuyển lưu giữ, xử lý, tiêu huỷ. Việc lưu giữ

chất thải nguy hại phải đảm bảo các yêu cầu cụ thể (có rào ngăn, biển báo, lưu giữ

cách ly, phòng chống sự cố, đảm bảo an toàn...).

Chủ nguồn thải phải có trách nhiệm giải trình, cung cấp các tài liệu liên quan về

chất thải nguy hại của mình để cơ quan Nhà nước có trách nhiệm liên quan giám sát,

kiểm tra.

Quy chế cũng cho phép chủ nguồn thải ký hợp đồng với các chủ thu gom, vận

chuyển, xử lý chất thải nguy hại khi chủ nguồn thải không có đủ năng lực thực hiện.

Đối với các cơ sở sản xuất hoá chất, kinh doanh hoá chất, đặc biệt là hoá chất độc

hại và đối với các cơ quan quản lý cần xây dựng cơ sở dự liệu hoá chất (có thể tự làm

hoặc tham khảo các dự liệu đã có sẵn trong các tài liệu khoa học). Một dự liệu hoá

chất có thể bao gồm:

- Tên công thức hoá học, tính chất hoá lý, sinh học;

- Phương pháp sản xuất, nguồn gốc nguyên liệu, sản phẩm;

- Độc tính đối với con người và môi trường sinh thái;

- Phương pháp đánh giá tiêu chuẩn;

- Các sự cố có thể xảy ra khi sử dụng;

- Biện pháp xử lý khi bị nhiễm độc hoá chất;

- Phương pháp quản lý và xử lý phế thải hoá chất độc.

Đối với mỗi loại hoá chất phải có nhãn, trên đó cho biết những thông tin về:

thành phần hoá học, độ độc, hướng dẫn bảo quản, cách pha chế và sử dụng, biện pháp

an toàn.

26

An toàn khi bảo quản hoá chất độc:

Kho bảo quản hoá chất cần đảm bảo các yếu tố sau:

- Tránh cho người và động vật khỏi bị nhiễm

độc. Bảo quản được đất, nước

không bị ô nhiễm, bảo vệ không để hoá chất

độc bị biến chất do ẩm, nóng. Khi bảo

quản nên quay nhãn hoá chất ra ngoài để khi cần dễ tìm, cần có sổ sách theo dõi việc

xuất nhập kho.

- Các hoá chất độc như thuốc diệt ruồi, muỗi, gián v.v.. là những chất

bảo quản, lưu giữ riêng.

độc, cần

- Các chất dễ cháy như xăng, dầu hoả, sơn cần bảo quản xa nơi nấu nướng hoặc

các nơi có thể có ngọn lửa, tia lửa..v.v.. và phải thường xuyên kiểm tra khả năng bị rò

rỉ.

Trách nhiệm của chủ thu gom, vận chuyển chất thải nguy hại

Các chủ thu gom, vận chuyển chất thải nguy hại là tổ chức cá nhân có đăng ký

thực hiện việc thu gom, vận chuyển chất thải nguy hại.

Các chủ thu gom, vận chuyển chất thải nguy hại phải có các phương tiện chuyên

dụng với các yêu cầu cụ thể như: không gây rò rỉ thất thoát khi vận chuyển, không làm

lẫn các chất thải nguy hại với nhau, có thiết bị báo động và các phương tiện xử lý sự

cố khi vận hành...

Các chủ thu gom, vận chuyển chất thải nguy hại phải vận chuyển đúng số lượng

và chủng loại theo chứng từ và phải có báo cáo cho cơ quan quản lý Nhà nước về môi

trường theo đúng thời hạn và mẫu quy định.

Trong quy chế cũng có những quy định cụ thể khi có sự cố xảy ra đối với các chủ

thu gom, vận chuyển chất thải nguy hại nhằm hạn chế thiệt hại tối đa cho môi trường

và sức khoẻ con người.

Việc vận chuyển chất thải nguy hại qua biên giới cũng phải tuân thủ theo Công

ước về kiểm soát vận chuyển xuyên biên giới các chất thải nguy hại và việc tiêu huỷ

chúng (công ước Basel, 1989).

Biện pháp an toàn khi vận chuyển và bảo quản hoá chất độc:

Khi vận chuyển hoá chất độc phải tuyệt đối cẩn thận:

- Trước khi vận chuyển cần kiểm tra tình trạng phương tiện vận chuyển, tuyệt đối

không bốc xếp lên phương tiện vận chuyển các bao bì vỡ hoặc rò rỉ trong quá trình vận

chuyển. Khi bốc xếp phải nhẹ nhàng, các chai lọ hoá chất phải xếp theo chiều thẳng

đứng, không dốc ngược chai, phải chèn, lót các vật mềm để tránh xô đẩy...

- Các hoá chất rất độc nên vận chuyển riêng, tuyệt đối không để hoá chất được

vận chuyển chung với thực phẩm và các vật dụng khác.

Trách nhiệm của chủ lưu giữ, xử lý, tiêu huỷ chất thải nguy hại

Bao gồm các tổ chức, các nhân được phép thực hiện việc lưu giữ, xử lý, tiêu huỷ

chất thải nguy hại.

27

Chủ lưu giữ, xử lý, tiêu huỷ chất thải nguy hại phải tuân thủ các quy định: Không

được chôn lẫn chất thải nguy hại với các chất thải không nguy hại, chỉ được phép chôn

ở nơi quy định, không được chôn quá công suất, cấm thải chất thải nguy hại vào các

thành phần môi trường như: không khí, đất nước,...

Chủ lưu giữ, xử lý, tiêu huỷ chất thải nguy hại phải lập báo cáo đánh giá tác động

môi trường và trình với cơ quan quản lý nhà nước về môi trường.

Trong trường hợp có sự cố, chủ lưu giữ, xử lý, tiêu huỷ chất thải nguy hại phải có

nghĩa vụ tiến hành các biện pháp khẩn cấp nhằm hạn chế tối đa cho môi trường và sức

khoẻ con người. Khi muốn ngừng hoạt động, chủ lưu giữ, xử lý, tiêu huỷ chất thải

nguy hại cũng phải có các trách nhiệm cụ thể theo quy định.

Trách nhiệm của cơ quan quản lý Nhà nước về chất thải nguy hại

Các bộ: KHCN-MT, bộ Xây dựng, bộ Công nghiệp, bộ Y tế, Bộ Quốc phòng, Bộ

Công an, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính và Bộ Thương mại, Uỷ ban nhân dân

tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đã được phân trách nhiệm cụ thể trong các quy

định cụ thể của quy chế.

Trên cơ sở Công ước Basel, quy chế quản lý chất thải nguy hại cũng đưa ra danh

mục các chất thải là chất thải nguy hại và danh mục các chất thải không phải là chất

thải nguy hại.

2.1.2. Hệ thống các tiêu chuẩn về môi trường

Tiêu chuẩn môi trường là chuẩn mực quan trọng bậc nhất để tiến hành công tác

kiểm soát ô nhiễm nói chung và quản lý chất thải nói riêng, trong đó có chất thải nguy

hại. Hiện tại trên Thế giới cũng như ở Việt Nam có 03 loại tiêu chuẩn chủ yếu đang

được sử dụng để kiểm soát ô nhiễm, trong đó có quản lý chất thải, đó là Tiêu chuẩn

chất lượng môi trường (Environmental Quality Standard) hay còn gọi là Tiêu chuẩn

môi trường xung quanh; Tiêu chuẩn thải (Discharging Standard); và loại thứ ba tạm

gọi là Tiêu chuẩn hỗ trợ - đó là các tiêu chuẩn về phương pháp đo đạc, lấy mẫu, phân

tích các thông số ô nhiễm được quy định trong hai loại tiêu chuẩn kia. Các cơ quan, tổ

chức Quốc tế, như: Tổ chức Tiêu chuẩn Quốc tế (ISO), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO),

Ngân hàng Thế giới (WB) thường đưa ra các tiêu chuẩn chung về môi trường để phục

vụ cho các hoạt động trong khuôn khổ hợp tác chung về môi trường cũng như để các

nước khác tham khảo, áp dụng. Mỗi khu vực, mỗi quốc gia, thậm chí mỗi vùng của

một quốc gia đều có hệ thống tiêu chuẩn riêng của mình về môi trường. Những tiêu

chuẩn nào mà quốc gia, vùng chưa có thì có thể nghiên cứu áp dụng tiêu chuẩn của các

tổ chức quốc tế của quốc gia khác, vùng khác trên cơ sở cân nhắc các

nhiên và kinh tế - xã hội tương tự.

điều kiện tự

Ở Việt Nam, hệ thống các Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) về môi trường cũng đã

được ban hành từ năm 1995 với đủ cả ba loại tiêu chuẩn như đã nêu. Đến năm 2001,

hệ thống TCVN về môi trường đã được sửa đổi và bổ sung, và hiện nay vẫn đang tiếp

tục được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình thực tế. Các TCVN về môi trường

28

liên quan đến quản lý chất thải nguy hại ở Việt Nam có thể được liệt kê như sau:

a) Liên quan đến chất lượng nước

- TCVN 5942-1995: Tiêu chuẩn chất lượng nước mặt;

- TCVN 5943-1995: Tiêu chuẩn chất lượng nước biển ven bờ;

- TCVN 5944-1995: Tiêu chuẩn chất lượng nước ngầm;

- TCVN 5945-1995. Nước thải công nghiệp

- Tiêu chuẩn TCVN 6772-2000: Nước thải sinh hoạt - giới hạn cho phép

- TCVN 6773-2000: Chất lượng nước dùng cho thuỷ lợi;

- TCVN 6774-2000: Chất lượng nước ngọt bảo vệ đời sống thủy sinh;

- TCVN 6980-2001: Tiêu chuẩn nước thải công nghiệp thải vào vực nước sông

dùng cho mục đích cấp nước sinh hoạt - Tương ứng với loại A của TCVN 5945-1995;

- Các TCVN 6981 : 6985-2001:Tiêu chuẩn nước thải vào các vực nước khác

nhau dùng cho các mục đích khác nhau;

- TCVN 6982-2001: Tiêu chuẩn nước thải công nghiệp thải vào vực nước sông

dùng cho mục đích thể thao và giải trí dưới nước;

- TCVN 6983-2001: Tiêu chuẩn nước thải công nghiệp thải vào vực nước hồ

dùng cho mục đích thể thao và giải trí dưới nước;

- TCVN 6984-2001: Tiêu chuẩn nước thải công nghiệp thải vào vực nước sông

dùng cho mục đích bảo vệ thủy sinh;

- TCVN 6985-2001: Tiêu chuẩn nước thải công nghiệp thải vào vực nước hồ

dùng cho mục đích bảo vệ thủy sinh;

- TCVN 6986-20ơl: Tiêu chuẩn nước thải công nghiệp thải vào vực nước biển

ven bờ dùng cho mục đích bảo vệ thủy sinh;

- TCVN 6987-2001: Tiêu chuẩn nước thải công nghiệp thải vào vực nước biển

ven bờ dùng cho mục đích thể thao và giải trí dưới nước.

b) Liên quan đến chất lượng không khí

- TCVN 5937-1995. Chất lượng không khí - Tiêu chuẩn chất lượng không khí

xung quanh;

- TCVN 5938-1995. Chất lượng không khí - Nồng độ tối đa cho phép của một số

chất độc hại trong không khí xung quanh;

- TCVN 5939-1995: Chất lượng không khí - Tiêu chuẩn khí thải công nghiệp đối

với bụi và các chất vô cơ;

- TCVN 5940-1995: Chất lượng không khí - Tiêu chuẩn khí thải công nghiệp đối

với các chất vô cơ;

- TCVN 6560-1999: Chất lượng không khí - Khí thải lê đốt chất thải rắn y tế -

Giới hạn cho phép;

29