Luận văn Xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ quá trình xử lý ảnh X quang vú trên máy tính
Bꢀ GIÁO DꢁC VÀ ðÀO TꢂO
TRƯꢃNG ðꢂI HꢄC BÁCH KHOA HÀ NꢀI
---------------------------------------
LUꢅN VĂN THꢂC Sꢆ KHOA HꢄC
NGÀNH: Xꢁ LÝ THÔNG TIN VÀ TRUYꢂN THÔNG
XÂY DꢃNG CƠ Sꢄ Dꢅ LIꢆU PHꢇC Vꢇ
QUÁ TRÌNH Xꢁ LÝ ꢈNH X QUANG VÚ
TRÊN MÁY TÍNH
NGUYꢀN THU VÂN
Hà Nꢉi
2007
Hµ Néi 2007
1
LꢀI CꢁM ƠN
Em xin gꢀi lꢁi cꢂm ơn sâu sꢃc nhꢄt ñꢅn TS.Nguyꢆn Tiꢅn Dũng, ngưꢁi ñã
hưꢇng dꢈn em thꢉc hiꢊn luꢋn văn này. Chính nhꢌng chꢍ bꢂo tꢋn tình vꢎ mꢏt chuyên
môn, cùng sꢉ kiên nhꢈn và nhꢌng lꢁi khuyên, nhꢌng lꢁi ñꢐng viên kꢑp thꢁi cꢒa thꢓy
ñã giúp ñꢔ em rꢄt nhiꢎu tꢕ khi bꢃt ñꢓu cho tꢇi khi em hoàn thành luꢋn văn.
Em cũng xin gꢀi lꢁi cꢂm ơn chân thành ñꢅn PSG.TS.Nguyꢆn ðꢖc Thuꢋn và
ThS.Nguyꢆn Thái Hà ñã giúp ñꢔ em vꢎ mꢏt chuyên môn, cũng như tꢗo ñiꢎu kiꢊn
thuꢋn lꢘi vꢎ mꢏt thꢁi gian trong suꢙt quá trình em thꢉc hiꢊn luꢋn văn.
Tôi xin gꢀi lꢁi cꢂm ơn ñꢅn PGS.TS Nguyꢆn Trꢚng Giꢂng, các bꢗn ðꢏng
Hꢛng Thanh, Nguyꢆn Xuân Trưꢁng, Nguyꢆn Viꢊt Hoàng và Vũ Văn Quý ñã giúp
ñꢔ tôi rꢄt nhiꢎu khi tôi viꢅt quyꢜn luꢋn văn này.
Cuꢙi cùng, tôi xin gꢀi lꢁi cꢂm ơn chân thành ñꢅn gia ñình tôi, nơi luôn là
ñiꢜm tꢉa vꢌng chꢃc cho tôi trong suꢙt quá trình hꢚc tꢋp và công tác cꢒa mình.
2
LꢀI NÓI ðꢂU
Ung thư vú là mꢐt căn bꢊnh rꢄt phꢝ biꢅn ꢞ nꢌ giꢇi. Phát hiꢊn sꢇm ung thư là
nhân tꢙ chính trong khꢂ năng sꢙng sót cꢒa bꢊnh nhân. Cho ñꢅn nay, phương pháp
hiꢊu quꢂ nhꢄt ñꢜ phát hiꢊn sꢇm dꢄu hiꢊu ung thư là chꢟp ꢂnh X quang vú [1]. Hiꢊn
nay, trong quá trình quét và ñꢚc ꢂnh X quang vú, các bác sĩ ñưꢘc hꢠ trꢘ rꢄt nhiꢎu tꢕ
hꢊ thꢙng máy tính. Các thuꢋt toán trên máy tính giúp nâng cao chꢄt lưꢘng ꢂnh X
quang vú, ñưa ra các vùng nghi ngꢁ có bꢊnh. Ngoài ra, quá trình ñꢚc kꢡ mꢐt bꢖc
ꢂnh X quang gꢚi là quá trình kiꢜm tra ꢂnh. Mꢐt hꢊ thꢙng máy tính thꢉc hiꢊn kiꢜm
tra ꢂnh X quang vú sꢢ bao gꢛm các thành phꢓn thꢉc hiꢊn các công viꢊc như phân
vùng ꢂnh, phát hiꢊn và phân loꢗi khꢙi u, phát hiꢊn và phân lꢗi các khꢙi vi canxi hoá.
Luꢋn văn này nghiên cꢖu và trình bày vꢎ mꢐt thuꢋt toán thꢉc hiꢊn phân vùng
các ꢂnh X quang và ñꢑnh vꢑ khꢙi u trên ꢂnh.
Thuꢋt toán phân vùng ꢂnh sꢀ dꢟng toán tꢀ dꢉa trên lưꢘc ñꢛ xám cꢒa ꢂnh ñꢜ
xác ñꢑnh ranh giꢇi giꢌa các thành phꢓn khác nhau trên ꢂnh. Nó sꢀ dꢟng thuꢋt toán
nhóm ñiꢜm ꢂnh ñꢜ ñưa ra các tꢋp hꢘp ñiꢜm ꢂnh biꢜu diꢆn các vùng khác nhau trên
ꢂnh.
Thuꢋt toán ñꢑnh vꢑ khꢙi u sꢀ dꢟng mꢖc ñꢐ thay ñꢝi cꢒa ñꢙi sánh mꢈu ñꢜ ñꢑnh
vꢑ các vùng nghi có bꢊnh.
Cuꢙi cùng, mꢐt cơ sꢞ dꢌ liꢊu ꢂnh X quang vú ñã ñưꢘc chꢣn ñoán và kiꢜm
nghiꢊm kꢅt quꢂ bꢤng thꢉc tꢅ ñưꢘc xây dꢉng. ðó là cơ sꢞ dꢌ liꢊu chuꢣn bao gꢛm các
ꢂnh ñưꢘc dùng làm mꢈu, các mꢈu này ñưꢘc sꢀ dꢟng trong quá trình ñꢚc các ꢂnh X
quang vú tꢗi bꢊnh viꢊn K, Hà Nꢐi.
3
MꢃC LꢃC
Chương 1 - GIꢥI THIꢦU CHUNG..........................................................................5
1.1 Mꢟc ñích cꢒa luꢋn văn....................................................................................5
1.2 Cꢄu trúc cꢒa luꢋn văn.....................................................................................7
Chương 2 - BꢦNH UNG THƯ VÚ..........................................................................8
2.1 Giꢂi phꢈu vú...................................................................................................8
2.1.1 Cꢄu trúc giꢂi phꢈu....................................................................................8
2.1.2 Kích thưꢇc, hình dꢗng và thay ñꢝi theo thꢁi gian cꢒa vú........................10
2.1.3 Vꢑ trí cꢒa vú...........................................................................................12
2.2 Ung thư vú ...................................................................................................13
2.2.1 Ung thư vú là gì? ...................................................................................13
2.2.2 Nút bꢗch huyꢅt.......................................................................................15
2.2.3 Nguyên nhân cꢒa ung thư ......................................................................18
2.2.4 Các giai ñoꢗn cꢒa ung thư vú.................................................................21
2.3 Tꢗo ꢂnh bꢤng tia X .......................................................................................22
2.3.1 Tꢗo ꢂnh X quang vú – Mammography...................................................23
2.3.2 Các kiꢜu bꢄt thưꢁng mà X quang vú chꢣn ñoán có thꢜ phát hiꢊn............29
2.3.3 Nꢎn ꢂnh X quang vú ..............................................................................35
2.3.4 ðꢚc phim X quang vú............................................................................36
Chương 3 - Xꢧ LÝ ꢨNH Sꢩ ................................................................................38
3.1 ꢨnh sꢙ..........................................................................................................38
3.2 Mô hình xác suꢄt thꢙng kê............................................................................39
3.2.1 Lưꢘc ñꢛ xám..........................................................................................39
3.2.2 Giá trꢑ trung bình (Mean).......................................................................42
3.2.3 ðꢐ lꢊch chuꢣn........................................................................................42
3.2.4 ðꢙi xꢖng lꢊch (skewness)......................................................................43
3.3 Cꢂi thiꢊn ꢂnh ................................................................................................43
3.3.1 Các phép toán vꢇi lưꢘc ñꢛ xám..............................................................43
3.3.2 Lꢚc và tích chꢋp.....................................................................................46
3.3.3 Làm trơn ꢂnh .........................................................................................47
3.3.4 Làm sꢃc nét ꢂnh.....................................................................................48
3.4 Phân vùng ꢂnh..............................................................................................50
3.4.1 Phân vùng ꢂnh dꢉa trên ñưꢁng biên .......................................................50
3.4.2 Phân vùng ꢂnh dꢉa theo vùng ................................................................51
Chương 4 - PHÂN VÙNG NHŨ ꢨNH ..................................................................53
4.1 Tꢓm quan trꢚng cꢒa phân vùng ꢂnh ñúng cách .............................................53
4.2 Thuꢋt toán phân vùng ꢂnh ............................................................................54
4.2.1 Phân vùng dꢉa trên lưꢘc ñꢛ xám............................................................56
4.2.2 Phương pháp chênh lꢊch lưꢘc ñꢛ xám....................................................56
4.2.3 Tìm ranh giꢇi giꢌa các thành phꢓn.........................................................63
4.2.4 Thêm bꢙi cꢂnh không gian.....................................................................67
4.2.5 Phân vùng các ꢂnh X quang vú ñꢏc........................................................71
4
4.3 Tꢝng kꢅt vꢎ quá trình phân vùng ..................................................................73
Chương 5 - PHÁT HIꢦN CÁC KHꢩI U TRÊN ꢨNH X QUANG VÚ ..................74
5.1 Thuꢋt toán ñꢑnh vꢑ khꢙi u trong ꢂnh X quang vú sꢙ hóa................................74
5.2 Thuꢋt toán phát hiꢊn khꢙi u ..........................................................................75
5.2.1 Mꢐt mꢈu cho các khꢙi u trong ꢂnh X quang vú ......................................75
5.2.2 Các phương pháp ñꢙi sánh mꢈu .............................................................79
5.2.3 Nhóm và phân vùng các vùng nghi ngꢁ .................................................84
5.2.4 Cꢂi thiꢊn ña tꢪ lꢊ....................................................................................85
5.3 Tꢝng kꢅt vꢎ ñꢑnh vꢑ khꢙi u............................................................................87
Chương 6 - Hꢦ THꢩNG KIꢫM TRA THUꢬT TOÁN QUÉT ...............................88
6.1 Các kꢅt quꢂ lꢚc ꢂnh ......................................................................................88
6.2 Nhóm các nhóm pixel...................................................................................89
Chương 7 - KꢭT LUꢬN ......................................................................................100
7.1 Tꢝng kꢅt.....................................................................................................100
7.2 Phương hưꢇng trong tương lai....................................................................100
5
Chương 1 - GIꢄI THIꢅU CHUNG
1.1 Mꢆc ñích cꢇa luꢈn văn
Ung thư vú là loꢗi ung thư thưꢁng gꢏp nhꢄt và gây tꢀ vong hàng ñꢓu ꢞ phꢟ
nꢌ nhiꢎu nưꢇc công nghiꢊp. Theo Cơ quan Nghiên cꢖu Ung thư Thꢅ giꢇi (IARC)
vào năm 1998 thì ung thư vú ñꢖng ñꢓu, chiꢅm 21% trong tꢝng sꢙ các loꢗi ung thư ꢞ
phꢟ nꢌ trên toàn thꢅ giꢇi. Cũng theo IARC, xuꢄt ñꢐ chuꢣn hóa theo tuꢝi cꢒa ung thư
vú ꢞ phꢟ nꢌ là 92.04 (trên 100,000 dân) ꢞ châu Âu và 67.48 (trên 100,000 dân) trên
toàn thꢅ giꢇi vào năm 1998, ñꢎu là cao nhꢄt trong các loꢗi ung thư ꢞ nꢌ giꢇi [3].
Ung thư vú ñang trꢞ nên phꢝ biꢅn tꢗi các nưꢇc ñang phát triꢜn. Tꢗi Viꢊt
Nam, năm 1998, ꢞ nꢌ giꢇi, ung thư vú là loꢗi ung thư có tꢓn suꢄt cao nhꢄt ꢞ Hà Nꢐi
vꢇi xuꢄt ñꢐ chuꢣn hóa theo tuꢝi là 20.3 (trên 100,000 dân) và cao thꢖ hai ꢞ Thành
phꢙ Hꢛ Chí Minh vꢇi xuꢄt ñꢐ chuꢣn hóa theo tuꢝi là 16 (trên 100,000 dân) sau ung
thư cꢝ tꢀ cung mà xuꢄt ñꢐ chuꢣn hóa theo tuꢝi là 28.6 (trên 100,000 dân) [4].
ðây là mꢐt bꢊnh hꢅt sꢖc phꢖc tꢗp mà trong nhiꢎu năm qua ñã có nhiꢎu
nghiên cꢖu vꢎ nguyên nhân, bꢊnh sinh và ñiꢎu trꢑ. Mꢐt ñiꢎu quan trꢚng cꢓn phꢂi
nhꢋn thꢄy là viꢊc phát hiꢊn sꢇm ung thư vú qua sꢉ tꢓm soát ꢞ nhꢌng phꢟ nꢌ bình
thưꢁng ñã làm thay ñꢝi rõ ràng bꢊnh sꢀ tꢉ nhiên cꢒa bꢊnh cũng như cꢂi thiꢊn ñáng
kꢜ tiên lưꢘng bꢊnh.
Cho ñꢅn nay, phương pháp hiꢊu quꢂ nhꢄt ñꢜ phát hiꢊn ung thư vú ꢞ phꢟ nꢌ là
chꢟp nhũ ꢂnh – phương pháp sꢀ dꢟng tia X ñꢜ tꢗo ꢂnh vú. Phương pháp này có thꢜ
phát hiꢊn ñưꢘc mꢐt khꢙi u ác tính trong vú hai năm trưꢇc khi cơ thꢜ cꢂm nhꢋn ñưꢘc
nó [1].
Nói chung, ꢞ Viꢊt Nam hiꢊn nay, viꢊc chꢣn ñoán bꢊnh tꢕ phim chꢟp X quang
vú vꢈn ñưꢘc thꢉc hiꢊn thꢒ công bꢞi các bác sĩ hoꢏc các kꢡ thuꢋt viên. Bác sĩ hay kꢡ
thuꢋt viên phân tích tꢕng phim X quang vú, vꢇi tꢕng bꢊnh nhân, trꢂ vꢎ kꢅt quꢂ tꢙt
(vú khoꢮ mꢗnh) hoꢏc khoanh ra các vùng có nghi ngꢁ mꢃc bꢊnh trên phim X quang.
Vꢇi các bꢊnh nhân nghi ngꢁ có bꢊnh, các bác sĩ sꢢ thꢉc hiꢊn thêm mꢐt sꢙ bưꢇc
6
kiꢜm tra, như tꢗo nhũ ꢂnh chꢣn ñoán, cho ñꢅn khi có kꢅt quꢂ cuꢙi cùng. Quá trình
chꢣn ñoán như trên dꢉa nhiꢎu vào kinh nghiꢊm cꢒa các bác sĩ hoꢏc các kꢡ thuꢋt
viên.
Bên cꢗnh phương pháp chꢣn ñoán truyꢎn thꢙng như vꢋy, ngày nay chúng ta
ñã ñưꢘc hꢠ trꢘ rꢄt nhiꢎu tꢕ các hꢊ thꢙng máy tính. Tuy rꢤng máy tính chưa thꢜ ñꢂm
nhꢋn ñưꢘc trꢚn vꢯn công viꢊc cꢒa các bác sĩ, kꢡ thuꢋt viên, nhưng vꢇi sꢉ hꢠ trꢘ tꢕ
hꢊ thꢙng máy tính, chꢃc chꢃn hiꢊu quꢂ cꢒa quá trình chꢣn ñoán sꢢ tăng lên nhiꢎu
lꢓn. Ta có thꢜ sꢀ dꢟng các thuꢋt toán ñꢜ nâng cao chꢄt lưꢘng ꢂnh và chꢍ ra nhꢌng
vùng khꢂ nghi.
ꢨnh X quang vú trong nꢐi dung nghiên cꢖu ꢞ ñây ñưꢘc thu nhꢋn ꢞ dꢗng sꢙ
và ñưꢘc thu thꢋp tꢕ cơ sꢞ dꢌ liꢊu bꢊnh viꢊn K Hà Nꢐi. ꢨnh X quang vú có thꢜ chꢖa
các dꢄu hiꢊu/ tín hiꢊu vꢎ ung thư vú ꢞ nhiꢎu mꢖc ñꢐ khác nhau: các vi canxi hoá,
các thương tꢝn, các khꢙi giꢇi hꢗn hoꢏc có hình dꢗng không rõ ràng, hay các biꢅn
dꢗng vꢎ hình thꢜ… Trên thꢅ giꢇi, rꢄt nhiꢎu phương pháp phân tích ꢂnh sꢙ X quang
vú ñã ñưꢘc nghiên cꢖu, triꢜn khai và cho nhꢌng kꢅt quꢂ tꢙt. Các kꢡ thuꢋt phꢝ biꢅn
trong lĩnh vꢉc xꢀ lý ꢂnh ñưꢘc áp dꢟng vào ꢂnh sꢙ X quang vú nhꢤm cꢙ gꢃng xác
ñꢑnh các dꢄu hiꢊu sꢇm cꢒa ung thư, càng ngày càng chính xác.
Vꢇi suy nghĩ vꢎ thꢉc trꢗng căn bꢊnh ung thư vú và cơ sꢞ hꢗ tꢓng tꢗi các bꢊnh
viꢊn ꢞ Viꢊt Nam, tôi thꢉc hiꢊn quyꢜn luꢋn văn này vꢇi mꢟc ñích nghiên cꢖu vꢎ mꢐt
thuꢋt toán nhꢤm hꢠ trꢘ các bác sĩ trong quá trình ñꢚc ꢂnh X quang vú và ñưa ra
nhꢌng chꢣn ñoán cꢒa mình. Thuꢋt toán này ñưꢘc gꢚi là thuꢋt toán kiꢜm tra, nó hꢠ
trꢘ viꢊc ñꢑnh vꢑ các bꢄt thưꢁng trên ꢂnh X quang vú. Luꢋn văn sꢢ trình bày vꢎ mꢐt
thuꢋt toán phân vùng ꢂnh X quang vú, mꢐt phương pháp xác ñꢑnh khꢙi u trên ꢂnh và
mꢐt phương pháp kiꢜm ñꢑnh, so sánh các kꢅt quꢂ thu ñưꢘc tꢕ thuꢋt toán kiꢜm tra.
Thuꢋt toán phân vùng ꢞ ñây hoꢗt ñꢐng trên mꢐt tꢋp hꢘp ꢂnh X quang vú nói chung,
nó không ñòi hꢰi bꢐ dꢌ liꢊu ñã ñưꢘc huꢄn luyꢊn.
Có mꢐt vài kꢡ thuꢋt vꢎ ñꢑnh vꢑ khꢙi u trên ꢂnh X quang vú. Chúng có nhꢌng
mꢖc ñꢐ thành công khác nhau, và rꢄt nhiꢎu trong sꢙ ñó sꢀ dꢟng mꢐt dꢗng ñꢙi sánh
mꢈu ñꢜ so sánh các phꢓn cꢒa mꢐt bꢖc ꢂnh vꢇi mꢐt mꢈu khꢙi u ñưꢘc lꢉa chꢚn tꢕ
trưꢇc. Các mꢈu khác xây dꢉng nên các vector ñꢏc trưng và sꢀ dꢟng mꢐt cách phân
loꢗi ñã ñưꢘc huꢄn luyꢊn trưꢇc ñꢜ chꢚn ra các vùng ác tính. Nghiên cꢖu thꢉc hiꢊn
7
trong luꢋn văn này cꢙ gꢃng ñưa ra nhꢌng cꢂi tiꢅn vꢎ hiꢊu suꢄt và tính chính xác cꢒa
các phương pháp trên. Ta cũng ñánh giá các mꢈu khꢙi u có thꢜ và chꢚn mꢐt mꢈu và
mꢐt phương pháp so sánh tꢙi ưu.
Cuꢙi cùng, ngưꢁi thꢉc hiꢊn luꢋn văn xây dꢉng mꢐt cơ sꢞ dꢌ liꢊu bao gꢛm
các ꢂnh X quang vú ñã ñưꢘc chꢣn ñoán chính xác. Các ꢂnh X quang này ñưꢘc sꢀ
dꢟng vꢇi vai trò các mꢈu ñꢙi sánh trong quá trình ñꢚc các ꢂnh X quang trong bꢊnh
viꢊn K Hà Nꢐi.
1.2 Cꢉu trúc cꢇa luꢈn văn
Chương 2 cung cꢄp mꢐt cái nhìn chi tiꢅt vꢎ căn bꢊnh ung thư vú, bao gꢛm
các biꢜu hiꢊn và trꢗng thái cꢒa bꢊnh, nguyên nhân gây bꢊnh cũng như các cách phát
hiꢊn, ñiꢎu trꢑ bꢊnh.
Chương 3 cung cꢄp các khái niꢊm cơ bꢂn vꢎ xꢀ lý ꢂnh cũng như mꢐt sꢙ
phép toán cꢂi thiꢊn, nâng cao chꢄt lưꢘng ꢂnh X quang vú, ví dꢟ ñiꢎu chꢍnh, cân bꢤng
lưꢘc ñꢛ xám, lꢚc và làm trơn ꢂnh.
Chương 4 giꢇi thiꢊu và triꢜn khai thuꢋt toán phân vùng ꢂnh X quang vú.
Thuꢋt toán phân vùng dꢉa trên lưꢘc ñꢛ xám kꢅt hꢘp các thông tin vꢎ không gian.
Chương 5 trình bày phương pháp phát hiꢊn khꢙi u dꢉa trên ñꢙi sánh mꢈu.
Trưꢇc tiên sꢀ dꢟng mꢐt mꢈu ñꢜ nhꢋn biꢅt và ghi lꢗi các pixel nghi ngꢁ. Saud dó là
bưꢇc nhóm các pixel và kiꢜm tra lꢗi vꢇi mꢈu ña tꢪ lꢊ sao cho phù hꢘp vꢇi kích
thưꢇc chính xác cꢒa khꢙi u.
Chương 6 trình bày vꢎ hꢊ thꢙng kiꢜm ñꢑnh thuꢋt toán hꢠ trꢘ kiꢜm tra ꢂnh X
quang vú vꢇi các ví dꢟ minh hꢚa cꢟ thꢜ.
Cuꢙi cùng, Chương 7 ñưa ra kꢅt luꢋn vꢎ công viꢊc thꢉc hiꢊn và hưꢇng phát
triꢜn trong tương lai.
8
Chương 2 - BꢅNH UNG THƯ VÚ
2.1 Giꢊi phꢋu vú
2.1.1 Cꢀu trúc giꢁi phꢂu
Vú bꢃt ñꢓu phát triꢜn ꢞ phôi thai khoꢂng 7 ñꢅn 8 tuꢓn sau khi thꢟ thai. Chưa
thꢜ nhꢋn ra chúng ꢞ giai ñoꢗn này, bao gꢛm chꢍ mꢐt chút mô gꢘn lên. Tꢕ tuꢓn thꢖ
12 ñꢅn 16, nhiꢎu thành phꢓn phꢟ trꢞ nên rõ ràng hơn. Các nhóm tꢅ bào rꢄt nhꢰ bꢃt
ñꢓu phân nhánh dꢈn ñꢅn sꢉ hình thành các ꢙng dꢈn và các tuyꢅn sꢂn xuꢄt sꢌa trong
tương lai. Các mô khác phát triꢜn thành các tꢅ bào cơ, các tꢅ bào này sꢢ hình thành
núm vú (ñiꢜm nhô ra cꢒa vú) và quꢓng vú (phꢓn mô màu thꢈm xung quanh núm vú).
Trong các giai ñoꢗn sau cꢒa thꢁi gian mang bꢓu, các hormone cꢒa mꢯ ñi qua nhau
thai ñꢜ vào bào thai, khiꢅn các tꢅ bào vú hình thành các cꢄu trúc dꢗng ꢙng phân
nhánh, tꢕ ñó hình thành các ꢙng dꢈn sꢌa. Trong 8 tuꢓn cuꢙi cùng cꢒa thai kỳ, các
thuỳ con (các tuyꢅn sꢂn sinh ra sꢌa) hoàn thiꢊn và thꢉc sꢉ bꢃt ñꢓu sinh ra mꢐt chꢄt
lꢰng gꢚi là sꢌa non. Trong cꢂ trꢮ sơ sinh nam và nꢌ ñꢎu có thꢜ cꢂm nhꢋn ñưꢘc
nhꢌng vꢅt phꢛng nꢤm dưꢇi núm vú và quꢓng vú và có thꢜ nhꢋn biꢅt mꢐt chꢄt lꢰng
trong suꢙt tiꢅt ra, ñó là sꢌa non. Nhꢌng hiꢊn tưꢘng này biꢜu thꢑ tác ñꢐng cꢒa
hormone ngưꢁi mꢯ và sꢢ giꢂm dꢓn ñi trong nhꢌng tuꢓn ñꢓu tiên cꢒa cuꢐc ñꢁi.
Tꢕ thꢁi thơ ꢄu ñꢅn tuꢝi dꢋy thì, không có sꢉ khác nhau giꢌa vú cꢒa nam và
nꢌ. Tuy nhiên, vꢇi sꢉ bꢃt ñꢓu tuꢝi dꢋy thì ꢞ nꢌ, quá trình giꢂi phóng estrogen, trưꢇc
tiên là mꢐt mình, và sau ñó là kꢅt hꢘp vꢇi progesterone khi buꢛng trꢖng hoàn thiꢊn
vꢎ chꢖc năng, khiꢅn vú trꢂi qua nhꢌng thay ñꢝi ñꢐt ngꢐt, lên ñꢅn cꢉc ñiꢜm trong
dꢗng trưꢞng thành hoàn toàn. Quá trình này trung bình mꢄt 3 ñꢅn 4 năm và thưꢁng
hoàn chꢍnh vào tuꢝi 16. Sꢉ hoàn thiꢊn hơn nꢌa cꢒa các mô vú xꢂy ra cùng quá trình
tiꢅt sꢌa và thưꢁng ñưꢘc coi là mꢐt cách bꢂo vꢊ chꢙng lꢗi bꢊnh ung thư vú.
Vú cꢒa phꢟ nꢌ trưꢞng thành cơ bꢂn bao gꢛm 4 cꢄu trúc sau: các tiꢜu thuỳ hay
tuyꢅn; các ꢙng dꢈn sꢌa; mꢔ và mô liên kꢅt (Hình 2.1). Các tiꢜu thuỳ tꢋp hꢘp lꢗi
thành các ñơn vꢑ lꢇn hơn gꢚi là thuỳ. Trung bình có 15 – 20 thuỳ trong mꢠi bên vú
sꢃp xꢅp hꢠn ñꢐn theo dꢗng nan hoa toꢂ ra tꢕ núm vú/ khu vꢉc quꢓng vú. Tuy nhiên,
sꢉ phân bꢙ các thuỳ này không ñꢎu. Mô tuyꢅn trꢐi hơn ꢞ phꢓn vú trên bên ngoài.
Phꢓn này chꢑu trách nhiꢊm vꢎ sꢉ căng cꢖng ꢞ vùng này mà rꢄt nhiꢎu phꢟ nꢌ cꢂm
9
thꢄy trưꢇc chu kỳ kinh nguyꢊt. Nó cũng là khu vꢉc chiꢅm mꢐt nꢀa trong tꢝng sꢙ
ung thư. Các thuỳ ꢞ ñây ñꢝ vào các ꢙng dꢈn sꢌa, chꢂy qua vú vꢎ hưꢇng núm/ quꢓng
vú. ꢱ ñó, chúng tꢟ lꢗi thành 6 ñꢅn 10 ꢙng dꢈn lꢇn hơn gꢚi là các ꢙng góp, các ꢙng
này dꢈn vào ñꢅ cꢒa núm vú và kꢅt nꢙi vꢇi bên ngoài. Trong khi tiꢅt sꢌa, sꢌa trong
vú ñi theo dòng chꢂy này ñưa ñꢅn trꢮ em.
Hình 2.1 Cꢄu trúc giꢂi phꢈu cꢒa vú
ðꢐ ꢝn ñꢑnh cꢒa các thuỳ trong vú khác nhau theo tꢕng ngưꢁi và có thꢜ còn
thay ñꢝi giꢌa 2 vú trên cùng mꢐt cơ thꢜ. Tuy nhiên, nói chung, phꢓn tuyꢅn cꢒa vú có
cꢂm giác rꢃn, có dꢗng mꢄu. Xung quanh các thuỳ là mꢔ. Không giꢙng các thuỳ, mꢔ
hꢓu như luôn luôn mꢎm. Sꢉ khác biꢊt vꢎ mꢋt ñꢐ giꢌa mô tuyꢅn và mô mꢔ trong vú
chính là cơ sꢞ cho tꢗo nhũ ꢂnh. Trong khi ñó, các ꢙng dꢈn trong vú thưꢁng không
cꢂm nhꢋn ñưꢘc trꢕ khi chúng bꢑ ꢖ sꢌa, bꢑ sưng hoꢏc có khꢙi u.
Vú cꢒa phꢟ nꢌ trꢮ tuꢝi cơ bꢂn bao gꢛm mô tuyꢅn vꢇi chꢍ mꢐt lưꢘng rꢄt ít là
mꢔ. Vì thꢅ chúng chꢃc hơn so vꢇi nhꢌng ngưꢁi già. Khi tuꢝi tăng lên, ñꢏc biꢊt vꢇi
sꢉ mꢄt mát estrogen và vào thꢁi kỳ mãn kinh, các thuỳ co lꢗi và ñưꢘc thay thꢅ bꢞi
10
mꢔ. Vú trꢞ nên mꢎm hơn và mꢄt giá ñꢔ. Kiꢜm tra cơ thꢜ và nhũ ꢂnh chꢟp vào thꢁi
kỳ này dꢆ “biên dꢑch” hơn và có thꢜ là chính xác hơn.
Trong khi tꢄt cꢂ các thành phꢓn cꢒa vú bꢑ ꢂnh hưꢞng bꢞi hormone nꢌ, mô
tuyꢅn là nhꢗy cꢂm nhꢄt. Các thay ñꢝi rꢄt ñꢐt ngꢐt và hoàn toàn bình thưꢁng có thꢜ
xꢂy ra trong suꢙt chu kỳ kinh nguyꢊt. Các thay ñꢝi này rõ ràng nhꢄt là vào trưꢇc khi
hành kinh khi mꢖc ñꢐ estrogen và progesterone lên ñꢅn ñꢍnh. Ngay sau khi hành
kinh, mꢖc hormone trꢞ vꢎ thꢄp nhꢄt và vú trꢞ nên mꢎm hơn và ít ñau hơn. ðây là
thꢁi gian tꢙt nhꢄt ñꢜ thꢉc hiꢊn tꢉ kiꢜm tra vú (BSE), và chꢟp nhũ ꢂnh.
ꢱ các phꢟ nꢌ sau khi mãn kinh, khi không cꢓn cung cꢄp estrogen nꢌa, trꢚng
lưꢘng trꢞ thành mꢐt nhân tꢙ quan trꢚng ñꢙi vꢇi kích thưꢇc và hình dꢗng cꢒa vú. Bao
gꢛm hꢓu hꢅt là mꢔ ꢞ thꢁi ñiꢜm này, nhꢌng thay ñꢝi nhꢰ trong trꢚng lưꢘng cꢒa cơ
thꢜ cũng có thꢜ gây ra thay ñꢝi lꢇn trong kích thưꢇc vú.
Có mꢐt vài dꢑ tꢋt bꢣm sinh cꢒa vú rꢄt ñáng nhꢃc ñꢅn ꢞ ñây. Dꢑ tꢋt thưꢁng
thꢄy nhꢄt là cꢒa núm vú phꢟ và/ hoꢏc mô vú. Dꢑ tꢋt này xꢂy ra vꢇi 2 – 6% dân sꢙ và
thưꢁng không ñưꢘc nhꢋn biꢅt. Núm phꢟ có thꢜ xuꢄt hiꢊn bꢄt cꢖ chꢠ nào dꢚc theo
tuyꢅn sꢌa (mô gꢘn lên mꢐt chút, chꢍ thꢄy ꢞ bào thai, kéo dài tꢕ trong nách ra ñꢅn
ñꢍnh mà tꢕ ñó vú phát triꢜn). Mô vú phꢟ thưꢁng xꢂy ra ꢞ vùng trong nách. Không
ñáng lo ngꢗi vꢎ mꢏt lâm sàng ngoꢗi trꢕ viꢊc phꢂi ñꢜ ý sꢉ có mꢏt cꢒa chúng và tính
ñꢅn chúng trong nhꢌng lꢓn khám bꢊnh.
Mꢐt dꢑ tꢋt bꢣm sinh nꢌa có thꢜ xꢂy ra là sꢉ kém phát triꢜn hoꢏc thiꢅu hꢲn mꢐt
hoꢏc cꢂ hai bên vú. Không giꢙng trưꢁng hꢘp núm vú phꢟ và mô vú, khiꢅm khuyꢅt
này khá hiꢅm. Thông thưꢁng mꢐt núm vú bưꢇc ñꢓu vꢈn có ꢞ bên bꢑ ꢂnh hưꢞng. Các
dꢑ tꢋt vꢎ cơ nꢤm dưꢇi và khung xương sưꢁn cùng tꢛn tꢗi cũng khá phꢝ biꢅn. Ngưꢁi
ta có thꢜ thꢉc hiꢊn hiꢊu chꢍnh bꢤng phꢈu thuꢋt nhꢉa và cách này có khꢂ năng cꢂi
thiꢊn ñáng kꢜ chꢄt lưꢘng cuꢐc sꢙng.
2.1.2 Kích thưꢃc, hình dꢄng và thay ñꢅi theo thꢆi gian cꢇa vú
Kích thưꢇc và hình dꢗng vú cꢒa phꢟ nꢌ khác nhau ñáng kꢜ. Mꢐt sꢙ phꢟ nꢌ
có lưꢘng mô vú lꢇn, và vì thꢅ có vú lꢇn. Các phꢟ nꢌ khác có lưꢘng mô vú nhꢰ hơn
vꢇi ít mꢔ hơn.
11
Hình 2.2 Hình dꢗng cꢒa vú
Các nhân tꢙ có thꢜ ꢂnh hưꢞng ñꢅn kích thưꢇc vú cꢒa phꢟ nꢌ là:
-
-
-
-
-
-
-
-
Thꢜ tích mô vú
Tiꢜu sꢀ gia ñình
Tuꢝi tác
Tăng hay giꢂm trꢚng lưꢘng
Tiꢜu sꢀ vꢎ sinh nꢞ và cho con bú
ðꢐ dày và tính ñàn hꢛi cꢒa lꢇp da ꢞ vú
Mꢖc ñꢐ ꢂnh hưꢞng cꢒa hormon lên vú (cꢟ thꢜ là estrogen và progesterone)
Thꢁi kỳ mãn kinh
Vú cꢒa phꢟ nꢌ hiꢅm khi cân bꢤng (ñꢙi xꢖng). Thông thưꢁng, mꢐt bên vú lꢇn
hơn hoꢏc nhꢰ hơn, cao hơn hoꢏc thꢄp hơn, hoꢏc có hình dꢗng khác so vꢇi vú bên
kia. Kích thưꢇc và các ñꢏc tính cꢒa núm vú cũng rꢄt khác nhau giꢌa các phꢟ nꢌ. ꢱ
mꢐt sꢙ ngưꢁi, núm vú luôn giꢌ thꢲng. ꢱ mꢐt sꢙ ngưꢁi khác, núm vú chꢍ thꢲng lên
khi bꢑ kích thích lꢗnh hoꢏc do tiꢅp xúc. Mꢐt sꢙ phꢟ nꢌ cũng có núm vú lún vào bên
trong. Trên vú có thꢜ có lông.
Núm vú có thꢜ bꢤng phꢲng, hình tròn hoꢏc hình trꢟ. Màu cꢒa núm vú ñưꢘc
xác ñꢑnh bꢞi ñꢐ mꢰng cꢒa da và sꢃc tꢙ da. Núm vú và quꢓng vú (vùng có màu xung
quanh núm) chꢖa các thꢇ cơ chuyên dꢟng ñáp ꢖng lꢗi các kích thích ñꢜ làm cho
núm vú thꢲng lên. Quꢓng vú cũng bao bꢚc tuyꢅn Montgomery có thꢜ xuꢄt hiꢊn ꢞ
dꢗng các ñiꢜm nhꢰ, nꢝi lên trên bꢎ mꢏt quꢓng. Tuyꢅn Montgomery giúp làm trơn
12
quꢓng vú. Khi núm vú ñưꢘc kích thích, các thꢇ cơ sꢢ co lꢗi, quꢓng vú nhăn lꢗi và
núm vú sꢢ cꢖng lên.
Hình dꢗng vú trꢂi qua nhiꢎu thay ñꢝi khi tuꢝi tác tăng lên. ꢱ ngưꢁi trꢮ, da vú
trꢂi căng ra khi vú phát triꢜn, tꢗo cho vú dáng hình tròn. Phꢟ nꢌ trꢮ có vú ñꢏc hơn
(nhiꢎu mô tuyꢅn hơn) so vꢇi phꢟ nꢌ già.
Trên ꢂnh X quang vú, các khꢙi u trong vú, bao gꢛm cꢂ u lành và u ác, ñꢎu là
các vùng có màu sáng. Các mô mꢔ có màu tꢙi trên ꢂnh. Tꢄt cꢂ các thành phꢓn khác
cꢒa vú (tuyꢅn, mô liên kꢅt, khꢙi u, cꢏn canxi…) có dꢗng mꢐt bóng xám trên ꢂnh.
Nói chung, phꢟ nꢌ càng trꢮ thì vú càng ñꢏc. Khi tuꢝi tăng lên, vú phꢟ nꢌ trꢞ nên
loãng hơn và vú ñưꢘc lꢄp ñꢓy bꢤng mô mꢔ, có dꢗng các vùng tꢙi trên ꢂnh X quang.
Các bác sĩ thưꢁng dꢆ dàng phát hiꢊn ung thư ꢞ vú nhꢌng phꢟ nꢌ lꢇn tuꢝi vì dꢆ nhꢋn
ra các vùng bꢄt thưꢁng hơn.
Trong mꢠi chu kỳ kinh nguyꢊt, mô vú có xu hưꢇng căng lên do nhꢌng thay
ñꢝi cꢒa mꢖc estrogen và progesterone cꢒa cơ thꢜ. Tuyꢅn sꢌa và các ꢙng dꢈn mꢞ
rꢐng, và vú giꢌ nưꢇc. Trong khi hành kinh, vú có cꢂm giác tꢗm thꢁi hơi sưng lên và
ñau. Các bác sĩ khuyên rꢤng phꢟ nꢌ nên tꢉ kiꢜm tra vú hàng tháng vào tuꢓn ngay
sau khi hành kinh khi vú ñã không còn ñau như trưꢇc.
U nang sꢘi là mꢐt kiꢜu lành tính phꢝ biꢅn liên quan ñꢅn chu kỳ kinh nguyꢊt.
Mꢐt sꢙ phꢟ nꢌ có u nang (mꢐt gói chꢄt lꢰng dꢛn lꢗi) sꢢ cꢂm thꢄy có cꢟc trong vú và
thꢄy ñau. Các triꢊu chꢖng cꢒa u nang sꢘi thưꢁng giꢂm ñi sau khi mãn kinh nhưng có
thꢜ kéo dài nꢅu phꢟ nꢌ sꢀ dꢟng liꢊu phát thay thꢅ hormon.
2.1.3 Vꢈ trí cꢇa vú
Hai vú chiꢅm phꢓn lꢇn ngꢉc. ꢱ ñꢤng trưꢇc, mô vú kéo dài tꢕ xương ñòn ñꢅn
giꢌa xương ꢖc. ꢱ hai bên, mô vú có thꢜ kéo ñꢅn nách và ñꢅn phꢓn cơ nꢤm tꢕ thꢃt
lưng ñꢅn phꢓn xương cánh tay trên.
13
Hình 2.3 Vꢑ trí cꢒa vú
Trên thꢉc tꢅ, mꢙi quan hꢊ vꢎ giꢂi phꢈu giꢌa vú và cơ nꢤm bên dưꢇi rꢄt quan
trꢚng trong phꢈu thuꢋt. Vú che phꢒ các cơ thành ngꢉc quan trꢚng như cơ thành ngꢉc
chính, cơ thành ngꢉc phꢟ và cơ liên sưꢁn. Vú cũng có thꢜ bao trùm mꢐt vài cơ
mꢂnh gꢃn vào xương sưꢁn/ cơ sưꢁn và nꢙi vꢇi xương vai và các cơ dài, phꢲng kéo
dãn cơ thꢜ tꢕ xương chung ñꢅn các xương sưꢁn.
2.2 Ung thư vú
2.2.1 Ung thư vú là gì?
Ung thư vú là ung thư xꢂy ra vꢇi vú. Phꢓn lꢇn ung thư vú xꢂy ra ꢞ phꢟ nꢌ,
tuy nhiên cũng có thꢜ xꢂy ra vꢇi nam giꢇi.
“Ung thư” là tên gꢚi mꢐt nhóm rꢄt nhiꢎu các bꢊnh liên quan bꢃt ñꢓu tꢕ viꢊc
các tꢅ bào bꢑ thay ñꢝi vꢎ hình dꢗng và chꢖc năng. Cơ thꢜ ñưꢘc hình thành tꢕ rꢄt
nhiꢎu kiꢜu tꢅ bào. Thông thưꢁng, các tꢅ bào phát triꢜn và phân chia ñꢜ sinh ra nhiꢎu
tꢅ bào hơn chꢍ khi cơ thꢜ cꢓn ñꢅn chúng. Quá trình có thꢖ tꢉ này giúp giꢌ cho cơ thꢜ
khoꢮ mꢗnh. Tuy nhiên, ñôi khi các tꢅ bào tiꢅp tꢟc phân chia khi cơ thꢜ không cꢓn
ñꢅn các tꢅ bào mꢇi. Các tꢅ bào thꢕa này hình thành nên mꢐt khꢙi mô, ñưꢘc gꢚi là
14
mꢐt khꢙi u. Các khꢙi u có thꢜ là lành tính hoꢏc ác tính. Khi các tꢅ bào bꢑ bꢊnh xuꢄt
phát tꢕ mô vú, khꢙi u ñó ñưꢘc gꢚi là u vú.
Mꢐt khꢙi u vú ñưꢘc xem là lành tính nꢅu nó hꢗn chꢅ trong mꢐt vài lꢇp tꢅ bào
và không xâm lꢄn sang các mô hay cơ quan xung quanh. Còn nꢅu khꢙi u lan sang
các mô hoꢏc cơ quan xung quanh, nó ñưꢘc xem là ác tính. Ung thư biꢜu mô
(carcinoma) là thuꢋt ngꢌ dùng ñꢜ miêu tꢂ kiꢜu ung thư phꢝ biꢅn nhꢄt, xuꢄt phát tꢕ
biꢜu mô (bꢎ mꢏt hoꢏc lꢇp ngoài). Ngưꢘc lꢗi, bưꢇu thꢑt (sarcoma) là tꢕ dùng ñꢜ ñꢑnh
nghĩa các khꢙi u xuꢄt phát t ꢕ xương, cơ, mꢔ và mô liên kꢅt.
Vꢎ bꢂn chꢄt, vú là mꢐt tꢋp hꢘp các mô mꢔ và tuyꢅn sꢂn sinh sꢌa sau khi phꢟ
nꢌ sinh con. Các tuyꢅn sꢂn xuꢄt sꢌa ñưꢘc gꢚi là các tiꢜu thuỳ và các ꢙng nꢙi chúng
vꢇi núm vú ñưꢘc gꢚi là các ꢙng dꢈn. Tương ꢖng, ung thư biꢜu mô cꢒa vú phát triꢜn
khi các thay ñꢝi ác tính xꢂy ra trong các tꢅ bào nꢤm ꢞ tiꢜu thuỳ hoꢏc phꢝ biꢅn hơn,
nꢤm ꢞ các ꢙng dꢈn.
Có hai kiꢜu ung thư vú chính:
-
-
Ung thư biꢜu mô tiꢜu thuỳ
Ung thư biꢜu mô ꢙng dꢈn.
Ung thư có thꢜ là kiꢜu xâm lꢄn (lan sang các vùng khác) hoꢏc không xâm lꢄn
(thưꢁng ñưꢘc gꢚi là “in situ” (nghĩa là tꢗi chꢠ) - chꢍ nꢤm ꢞ vùng khꢞi ñꢓu). Phꢓn lꢇn
(70% - 80%) ung thư vú xuꢄt phát tꢕ các ꢙng dꢈn, phꢓn tꢗo nên phꢓn lꢇn mô vú. Vì
các tꢅ bào tiꢜu thuỳ và ꢙng dꢈn có ꢞ các mô tuyꢅn ꢞ các vùng trên, giꢌa và ngoài
cꢒa vú, nên ñây là nơi xꢂy ra hꢓu hꢅt các trưꢁng hꢘp ung thư. Các khꢙi u vú hiꢅm
khi bꢃt nguꢛn tꢕ mô mꢔ hoꢏc mô không phꢂi mô tuyꢅn. Các khꢙi u như vꢋy, nꢅu có
xuꢄt hiꢊn, thưꢁng là các bưꢇu thꢑt.
Các tꢅ bào tꢕ các khꢙi u có thꢜ di chuyꢜn và phát triꢜn trong các phꢓn khác
cꢒa cơ thꢜ. Quá trình này ñưꢘc gꢚi là di căn. Ung thư vú thưꢁng di căn ñꢅn các vùng
như phꢝi, xương, gan và não. Nꢅu ung thư vú ñưꢘc phát hiꢊn vào giai ñoꢗn ñꢓu – ví
dꢟ, trưꢇc khi di căn - thưꢁng là có thꢜ chꢌa trꢑ ñưꢘc; tuy nhiên, khi bꢊnh ñã phát
triꢜn, khꢂ năng ñiꢎu trꢑ hiꢊu quꢂ là không còn. Mꢏc dù vꢋy thì may mꢃn là nhiꢎu
15
khꢙi bưꢇu trong vú lꢗi gây ra u lành tính, u này sꢢ không lan ra ngoài vú và không
ñe doꢗ ñꢅn tính mꢗng.
2.2.2 Nút bꢄch huyꢉt
Do ung thư có thꢜ lan tꢕ vú ñꢅn các nút bꢗch huyꢅt ꢞ nách trưꢇc tiên nên xác ñꢑnh
xem các nút bꢗch huyꢅt có chꢖa tꢅ bào ung thư không là viꢊc thiꢅt yꢅu trong quá
trình chꢣn ñoán ung thư vú. Trꢗng thái cꢒa các nút bꢗch huyꢅt giúp bác sĩ xác ñꢑnh
và ñánh giá ung thư, và tꢕ ñó quyꢅt ñꢑnh cách ñiꢎu trꢑ.
2.2.2.1 Hꢀ bꢁch huyꢂt
Hꢊ bꢗch huyꢅt là phꢓn cơ bꢂn cꢒa hꢊ miꢆn dꢑch, giúp cơ thꢜ chꢙng trꢚi lꢗi các
nhiꢆm trùng hoꢏc ung thư. Hꢊ bꢗch huyꢅt gꢛm mꢐt mꢗng lưꢇi các mꢗch dꢈn chꢄt
lꢰng tꢕ các mô ñꢅn các nút bꢗch huyꢅt, các ꢙng dꢈn bꢗch huyꢅt chꢖa chꢄt lꢰng lꢇn
hơn và các cơ quan chuyên dꢟng nꢤm trong hꢊ miꢆn dꢑch. Các nút bꢗch huyꢅt và các
cơ quan làm viꢊc như mꢐt kiꢜu “bꢐ lꢚc”, loꢗi bꢰ các cơ quan xâm lꢄn hoꢏc các tꢅ
bào bꢑ bꢊnh tꢕ chꢄt lưu bꢗch huyꢅt và “xꢀ lý” chúng theo cách cho phép cơ thꢜ
chꢙng trꢚi lꢗi các tác nhân có hꢗi này. Bꢗch huyꢅt là mꢐt chꢄt lꢰng màu sáng/ hơi
vàng chꢖa các tꢅ bào bꢗch cꢓu, protein, và mꢐt sꢙ tꢅ bào hꢛng cꢓu.
Các nút bꢗch huyꢅt hình hꢐt ñꢋu cꢒa hꢊ bꢗch huyꢅt ñưꢘc kꢅt nꢙi nhꢁ các
mꢗch. Các nút bꢗch huyꢅt thưꢁng có trong các bó dưꢇi nách, ꢞ hai bên cꢝ và ꢞ
háng. Các nút bꢗch huyꢅt lꢚc chꢄt lꢰng bꢗch huyꢅt và chꢏn các chꢄt lꢗ. Bꢄt cꢖ chꢄt
lꢰng nào ñưꢘc hꢊ bꢗch huyꢅt hꢄp thꢟ ñꢎu ñi qua ít nhꢄt mꢐt nút bꢗch huyꢅt trưꢇc khi
nó trꢞ vꢎ tuꢓn hoàn.
16
Hình 2.3 Hꢊ bꢗch huyꢅt
Các nút bꢗch huyꢅt chꢖa các tꢅ bào bꢗch cꢓu giúp phá vꢔ các vi trùng lꢗ hoꢏc
các tꢅ bào có hꢗi. Các nút bꢗch huyꢅt có thꢜ mꢞ rꢐng hoꢏc phꢛng lên khi chúng
chꢙng lꢗi mꢐt sꢉ nhiꢆm trùng vì chúng phꢂi sinh ra thêm các tꢅ bào bꢗch cꢓu. Các
nút bꢗch huyꢅt có thꢜ bꢑ viêm khi chúng ñang chꢙng lꢗi mꢐt cơ thꢜ lꢗ. ðôi khi, có
thꢜ nhìn thꢓy các mꢗch bꢗch huyꢅt dưꢇi dꢗng các ñưꢁng mꢂnh màu ñꢰ dꢚc theo mꢐt
chi nào ñó do nhiꢆm trùng. Các nút bꢗch huyꢅt cũng có thꢜ sưng lên do sꢉ hình
thành mꢐt áp xe (túi mꢒ) trong các nút hoꢏc khi chúng chꢖa các tꢅ bào ung thư.
2.2.2.2 Tꢃm quan trꢄng cꢅa các nút bꢁch huyꢂt trong xác ñꢆnh giai ñoꢁn ung thư
Hình 2.4 Các nút bꢗch huyꢅt ꢞ nách
17
Nút bꢗch huyꢅt có chꢖa các tꢅ bào ung thư hay không là mꢐt yꢅu tꢙ quan
trꢚng khi xác ñꢑnh giai ñoꢗn ung thư vú, quyꢅt ñꢑnh cách ñiꢎu trꢑ và dꢉ ñoán khꢂ
năng sꢙng. Mꢏc dù ung thư vú có nhiꢎu khꢂ năng lan sang các vùng khác cꢒa cơ thꢜ
trưꢇc tiên, nhưng phꢝ biꢅn nhꢄt là nó lan sang các nút bꢗch huyꢅt ꢞ nách trưꢇc tiên.
Tꢕ ñó, ung thư vú có thꢜ di căn ñꢅn các phꢓn khác cꢒa cơ thꢜ (như xương, phꢝi, gan
hoꢏc não).
Nꢅu mꢐt phꢟ nꢌ ñưꢘc chꢣn ñoán là bꢑ ung thư xâm lꢄn (ung thư xâm lꢄn qua
thành các ꢙng dꢈn và tiꢜu thuỳ cꢒa vú sang các mô xung quanh vú), cꢓn phꢂi kiꢜm
tra các nút bꢗch huyꢅt ꢞ nách ñꢜ xác ñꢑnh chúng có chꢖa tꢅ bào ung thư hay không.
Bꢊng 2.1 Phân loꢗi ung thư
Ung thư không xâm lꢉn
Ung thư xâm lꢉn
Các tꢅ bào ung thư chꢍ nꢤm trong các Các tꢅ bào ung thư phá vꢔ thành ꢙng
ꢙng dꢈn và không xâm lꢄn sang mô mꢔ dꢈn và tiꢜu thuỳ và xâm lꢄn sang các
và mô liên kꢅt xung quanh trong vú. mô mꢔ và mô liên kꢅt xung quanh trong
Ung thư biꢜu mô ꢙng dꢈn tꢗi chꢠ vú. Ung thư có thꢜ là xâm lꢄn nhưng
(DCIS) là kiꢜu phꢝ biꢅn nhꢄt cꢒa ung không di căn ñꢅn các nút bꢗch huyꢅt
thư không xâm lꢄn (90%). Ung thư biꢜu hoꢏc các cơ quan khác.
mô tiꢜu thuỳ tꢗi chꢠ (LCIS) ít phꢝ biꢅn
hơn và ñưꢘc xem là dꢄu hiꢊu vꢎ khꢂ
năng phát triꢜn thành ung thư vú.
Xác ñꢑnh xem các nút bꢗch huyꢅt có tꢅ bào ung thư hay không là mꢐt bưꢇc
thiꢅt yꢅu cꢒa quá trình xác ñꢑnh giai ñoꢗn ung thư, giúp quyꢅt ñꢑnh cách ñiꢎu trꢑ và
dꢉ ñoán bꢊnh. Kích thưꢇc khꢙi u và phꢗm vi ung thư có thꢜ di căn sang các vùng
khác cꢒa cơ thꢜ cũng cꢓn ñưꢘc kiꢜm tra.
Cách kiꢜm tra các nút bꢗch huyꢅt chuꢣn là thꢉc hiꢊn mꢝ nút ꢞ nách. Quy
trình này thꢉc hiꢊn loꢗi bꢰ 10 ñꢅn 30 nút bꢗch huyꢅt ñꢜ kiꢜm tra dưꢇi kính hiꢜn vi.
Tác dꢟng phꢟ phꢝ biꢅn nhꢄt cꢒa viꢊc mꢝ nút ꢞ nách là gây ra sưng cánh tay, ꢂnh
hưꢞng khoꢂng 10% bꢊnh nhân. Chꢖng này xꢂy ra khi quá trình dꢈn bꢗch huyꢅt bình
thưꢁng tꢕ cánh tay bꢑ nghꢢn hoꢏc chꢏn lꢗi, khiꢅn chꢄt lꢰng bꢑ dꢛn ꢖ trong cánh tay.
18
Mꢐt cách phꢈu thuꢋt khác nꢌa hiꢊn nay ñưꢘc dùng cho các bꢊnh nhân ung
thư vú, ñó là sinh thiꢅt nút, ñꢜ xác ñꢑnh xem các tꢅ bào ung thư có trong các nút
bꢗch huyꢅt hay không. Sinh thiꢅt nút loꢗi bꢰ chꢍ mꢐt ñꢅn ba nút bꢗch huyꢅt ñꢓu tiên
trong chuꢠi bꢗch huyꢅt.
Các nghiên cꢖu tiꢅp tꢟc chꢖng tꢰ rꢤng bꢰ ñi càng ít nút bꢗch huyꢅt càng giꢂm
khꢂ năng phát triꢜn khꢙi sưng tꢄy. Mꢖc ñꢐ hiꢊu quꢂ cꢒa sinh thiꢅt trong xác ñꢑnh các
nút bꢗch huyꢅt có chꢖa tꢅ bào ung thư hay không ñã ñưꢘc chꢖng tꢰ là liên quan trꢉc
tiꢅp ñꢅn kinh nghiꢊm cꢒa bác sĩ thꢉc hiꢊn quy trình ñó. Nꢅu các nút ñưꢘc lꢄy ra có
chꢖa ung thư, sau ñó ngưꢁi ta sꢢ thꢉc hiꢊn quy trình phꢈu thuꢋt toàn bꢐ nút bꢗch
huyꢅt dưꢇi nách.
2.2.3 Nguyên nhân cꢇa ung thư
Ngưꢁi ta chưa thꢜ khꢲng ñꢑnh các nguyên nhân chính xác gây ung thư vú.
Tuy nhiên các nhà khoa hꢚc có thꢜ ñưa ra mꢐt sꢙ nhân tꢙ có khꢂ năng làm tăng
nguy cơ mꢃc phꢂi căn bꢊnh này. Các nhân tꢙ nhꢄt ñꢑnh, ví dꢟ tuꢝi tác, là ngoài khꢂ
năng kiꢜm soát, trong khi các nhân tꢙ khác, ví dꢟ thói quen uꢙng bia rưꢘu, lꢗi có thꢜ
ñiꢎu chꢍnh ñưꢘc [3].
2.2.3.1 Tuꢇi tác
Nguy cơ mꢃc ung thư vú tăng theo tuꢝi. Ví dꢟ, tꢪ lꢊ ung thư vú hàng năm ꢞ
phꢟ nꢌ 50 tuꢝi cao hơn 8 lꢓn so vꢇi ꢞ phꢟ nꢌ 30 tuꢝi. Hꢓu hꢅt các trưꢁng hꢘp ung
thư vú (khoꢂng 80%) phát triꢜn ꢞ phꢟ nꢌ hơn 50 tuꢝi. Trong mꢐt nhóm tuꢝi (40 ñꢅn
45), ung thư vú ñưꢘc xꢅp ñꢓu tiên trong các nguyên nhân gây tꢀ vong ꢞ phꢟ nꢌ.
Ung thư vú không phꢝ biꢅn ꢞ phꢟ nꢌ dưꢇi 35 tuꢝi, ngoꢗi trꢕ nhꢌng ai trong tiꢜu sꢀ
gia ñình có căn bꢊnh này.
2.2.3.2 Ung thư vú trưꢈc ñó
Nꢅu mꢐt phꢟ nꢌ ñã tꢕng mꢃc ung thư vú, phꢟ nꢌ này có nhiꢎu khꢂ năng mꢃc
ung thư vú ꢞ vú còn lꢗi. Ung thư như vꢋy xuꢄt phát tꢕ mꢐt vꢑ trí hoàn toàn khác và
không nên nhꢓm lꢈn vꢇi ung thư tái phát hoꢏc di căn tꢕ mꢐt vùng khác. Khꢂ năng
lꢗi mꢃc ung thư tăng 0.5 % ñꢅn 0.7 % mꢠi năm sau chꢣn ñoán ban ñꢓu. Sau 20 năm,
khꢂ năng mꢐt phꢟ nꢌ phát triꢜn ung thư vú mꢇi là 10 % ñꢅn 15 %.
19
2.2.3.3 Tiꢉu sꢊ gia ñình
Khoꢂng 85 % phꢟ nꢌ mꢃc ung thư vú không thuꢐc gia ñình có ngưꢁi mꢃc
ung thư vú. Trong 15 % còn lꢗi, khoꢂng mꢐt phꢓn ba có bꢄt thưꢁng vꢎ gen. Nguy cơ
mꢃc ung thư vú cao gꢄp hai lꢓn trong sꢙ nhꢌng phꢟ nꢌ có mꢙi quan hꢊ bꢋc nhꢄt
(mꢯ, chꢑ gái hoꢏc con gái) vꢇi ngưꢁi mꢃc căn bꢊnh này. Nguy cơ tăng gꢄp 4 ñꢅn 5
lꢓn nꢅu ung thư có mꢙi quan hꢊ ñưꢘc phát hiꢊn trưꢇc khi mãn kinh và bao gꢛm cꢂ
hai bên vú. Nguy cơ cũng tăng nꢅu ung thư vú xuꢄt hiꢊn trong nhiꢎu thꢅ hꢊ cꢒa gia
ñình.
Hơn nꢌa, nguy cơ ung thư vú cao ñưꢘc thꢄy ꢞ nhꢌng gia ñình có nhꢌng rꢙi
loꢗn di truyꢎn, ví dꢟ bꢄt thưꢁng vꢎ hꢊ vꢋn ñꢐng và hꢐi chꢖng Li-Fraumeni.
2.2.3.4 Biꢂn ñꢇi gen
Khoꢂng 5 % ñꢅn 10 % các trưꢁng hꢘp ung thư vú là di truyꢎn. Các nhà khoa
hꢚc ñã xác ñꢑnh ñưꢘc các biꢅn ñꢝi nhꢄt ñꢑnh vꢎ gen (thay ñꢝi vĩnh viꢆn trong chꢄt
liꢊu gen) khiꢅn ngưꢁi ta có khꢂ năng cao mꢃc phꢂi ung thư vú. Cho ñꢅn nay, các gen
ñưꢘc nghiên cꢖu nhiꢎu nhꢄt bao gꢛm BRCA1 và BRCA2.
Ngoài ra, nhiꢎu gen khác cũng liên quan ñꢅn ung thư vú, bao gꢛm gen có tên
p53, AT, nhóm hꢛi phꢟc GADD, gen triꢊt RB, và gen ñꢐt biꢅn gây ung thư HER-
2/neu. Mꢐt sꢙ trong nhꢌng gen này trꢉc tiꢅp tác ñꢐng ñꢅn nguy cơ mꢃc ung thư vú,
trong khi nhꢌng gen khác liên quan ñꢅn quy trình chung phát triꢜn ung thư và di
căn.
2.2.3.5 Hormone
Nguy cơ ung thư vú cao hơn ꢞ nhꢌng phꢟ nꢌ sꢀ dꢟng các hormone giꢇi tính,
cꢟ thꢜ là estrogen. Vì thꢅ, nguy cơ mꢃc ung thư vú cao hơn ꢞ nhꢌng phꢟ nꢌ:
• bꢃt ñꢓu hành kinh sꢇm (trưꢇc tuꢝi 12)
• mãn kinh muꢐn
• không sinh con
• sinh con muꢐn (sau tuꢝi 30)
• sꢀ dꢟng thuꢙc kiꢜm soát sinh nꢞ
20
Liꢊu pháp thay thꢅ estrogen (ERT), còn ñưꢘc gꢚi là liꢊu pháp thay thꢅ
hormone (HRT), ñưꢘc nhiꢎu phꢟ nꢌ lꢇn tuꢝi sꢀ dꢟng ñꢜ giꢂm các triꢊu chꢖng mãn
kinh. Mꢐt sꢙ nghiên cꢖu ñã chꢍ ra rꢤng ERT làm tăng nguy cơ mꢃc ung thư vú sau
khi sꢀ dꢟng nó trong thꢁi gian dài (hơn 10 năm). Nhưng không có mꢐt nhꢄt trí
chính thꢖc nào vꢎ ERT, do các nhà khoa hꢚc cũng phát hiꢊn ra rꢤng viꢊc tăng nguy
cơ mꢃc ung thư vú ñưꢘc loꢗi trꢕ trong vòng 5 năm ngꢕng ERT. Hơn nꢌa, mꢐt sꢙ
nhà nghiên cꢖu ñã báo cáo rꢤng nguy cơ mꢃc ung thư vú cao hơn ꢞ nhꢌng phꢟ nꢌ
sꢀ dꢟng estrogen hoꢏc estrogen cꢐng progestin, trong khi nhꢌng ngưꢁi khác thì
không. Do nhꢌng ñiꢎu không chꢃc chꢃn như vꢋy – và thꢉc tꢅ là ERT mang lꢗi nhiꢎu
lꢘi ích (ví dꢟ giꢂm nguy cơ gꢈy xương và ñꢐt quꢳ) – trưꢇc khi mꢐt ai ñó sꢀ dꢟng
ERT, hꢚ cꢓn tham khꢂo bác sĩ.
2.2.3.6 Bꢀnh vꢋ vú (lành tính)
Hꢓu hꢅt các bꢊnh lành tính ꢞ vú, ví dꢟ u nang, không làm tăng khꢂ năng mꢃc
ung thư vú. Nhưng nguy cơ tăng lên khi mô vú có mꢐt sꢙ ñꢏc tính cꢟ thꢜ, như
• u tuyꢅn sꢘi phꢖc tꢗp
• tăng sꢂn (tăng bꢄt thưꢁng trong sꢙ lưꢘng tꢅ bào)
• bꢄt thưꢁng cꢄu trúc tꢅ bào
Tăng sꢂn vꢕa phꢂi hoꢏc ñꢐt ngꢐt có thꢜ làm tăng nguy cơ ung thư vú tꢕ 1.5
ñꢅn 4 lꢓn; tuy nhiên khi liên quan ñꢅn bꢄt thưꢁng vꢎ cꢄu trúc tꢅ bào thì nguy cơ có
thꢜ tăng tꢇi 5 lꢓn. Nꢅu mꢐt phꢟ nꢌ lꢗi có thêm tiꢜu sꢀ gia ñình có ngưꢁi mꢃc ung
thư vú thì nguy cơ mꢃc ung thư vú cꢒa phꢟ nꢌ này tăng tꢇi 11 lꢓn.
2.2.3.7 Sꢊ dꢌng chꢍt kích thích
Nguy cơ mꢃc ung thư vú tăng ꢞ nhꢌng phꢟ nꢌ sꢀ dꢟng chꢄt kích thích.
Nhꢌng phꢟ nꢌ sꢀ dꢟng mꢐt ñꢛ uꢙng có chꢄt cꢛn mꢐt ngày thì nguy cơ mꢃc ung thư
vú cao hơn mꢐt chút, còn nhꢌng phꢟ nꢌ sꢀ dꢟng hơn 3 ñꢛ uꢙng có chꢄt cꢛn mꢐt
ngày sꢢ có nguy cơ cao gꢄp ñôi. Tuy nhiên, cơ sꢞ cho ñiꢎu này là chưa rõ ràng.
21
2.2.3.8 Nhiꢎm phóng xꢁ
Nguy cơ mꢃc ung thư vú tăng ñáng kꢜ ꢞ nhꢌng phꢟ nꢌ ñã trꢂi qua xꢗ trꢑ ꢞ
ngꢉc khi còn nhꢰ hoꢏc ꢞ tuꢝi thanh niên. Do nhꢌng ñiꢎu trꢑ tꢕng trꢂi qua (ví dꢟ,
chꢟp ꢂnh X quang phꢝi), phꢟ nꢌ trên 45 tuꢝi thưꢁng nhiꢆm phóng xꢗ nhiꢎu hơn các
phꢟ nꢌ trꢮ. Hơn nꢌa, nguy cơ cũng tăng ꢞ nhꢌng phꢟ nꢌ bꢑ nhiꢆm phóng xꢗ cꢒa
bom nguyên tꢀ ꢞ Hiroshima và Nagasaki, Nhꢋt Bꢂn.
2.2.3.9 Các nguyên nhân khác
Mꢐt sꢙ các yꢅu tꢙ khác, tuy chưa ñưꢘc chꢖng minh, nhưng có nhiꢎu khꢂ
năng ꢂnh hưꢞng ñꢅn nguy cơ mꢃc ung thư vú:
• chꢅ ñꢐ ăn uꢙng
• tình trꢗng ô nhiꢆm môi trưꢁng
• hút thuꢙc lá
• bꢑ sꢂy thai
• có trꢚng lưꢘng/ chiꢎu cao trên mꢖc trung bình
2.2.4 Các giai ñoꢄn cꢇa ung thư vú
Vꢇi mꢟc ñích ñiꢎu trꢑ, ung thư vú ñưꢘc chia thành 5 giai ñoꢗn. Giai ñoꢗn 0
miêu tꢂ các tꢅ bào ung thư không xâm nhꢋp nhưng vꢎ lâu dài có nguy cơ trꢞ thành
xâm nhꢋp. Giai ñoꢗn mꢐt (I) miêu tꢂ các khꢙi u không lꢇn hơn 2 cm vꢎ chiꢎu ngang
và chưa truyꢎn lan ra ngoài vú. Trong giai ñoꢗn hai, khꢙi u khoꢂng 2 cm nhưng ñã
lan truyꢎn ñꢅn nút bꢗch huyꢅt dưꢇi cánh tay, hoꢏc khꢙi u khoꢂng 5 cm nhưng chưa
lan truyꢎn ñꢅn nút bꢗch huyꢅt dưꢇi tay. Giai ñoꢗn ba ung thư lꢇn hơn 5 cm chiꢎu
ngang và ñã lan truyꢎn ñꢅn nút bꢗch huyꢅt hoꢏc mô khác dưꢇi vú. Giai ñoꢗn bꢙn
ung thư ñưꢘc gꢚi là di căn và ñã lan truyꢎn ñꢅn các phꢓn khác trong cơ thꢜ. Mꢖc ñꢐ
nghiêm trꢚng tăng dꢓn lên theo các giai ñoꢗn và tꢪ lꢊ sꢙng giꢂm.
22
Bꢊng 2.2 Các giai ñoꢗn ung thư vú
Giai ñoꢌn Kích thưꢍc khꢎi u Bao gꢏm nút bꢌch huyꢐt
Di căn
Không
Không
Không
Có
I
II
Nhꢰ hơn 2 cm
Tꢕ 2 – 5 cm
Không
Không hoꢏc ꢞ cùng bên vú
Có, ꢞ cùng bên vú
(Không áp dꢟng)
III
IV
Lꢇn hơn 5 cm
(Không áp dꢟng)
2.3 Tꢌo ꢊnh bꢑng tia X
Tꢗo ꢂnh bꢤng tia X – hay còn gꢚi là tꢗo ꢂnh quang tuyꢅn - là mꢐt trong
nhꢌng cách tꢗo ꢂnh nhanh nhꢄt và dꢆ dàng nhꢄt ñꢜ mꢐt bác sĩ quan sát ñưꢘc các cơ
quan bên trong cơ thꢜ bꢊnh nhân. Tꢗo ꢂnh tia X ñã tꢛn tꢗi hơn 100 năm và là mꢐt
công cꢟ rꢄt tꢙt ñꢜ ñánh giá các chꢄn thương vꢎ xương (ví dꢟ gꢈy xương), ñꢜ chꢣn
ñoán các hꢊ thꢙng ruꢐt – chꢖa khí (bꢐ máy tiêu hoá), ñꢜ tꢗo ꢂnh chꢣn ñoán ñꢐ phân
giꢂi cao cꢒa vú (mammography), và ñꢜ tꢗo ꢂnh nhꢋn biꢅt các khoang ngꢉc bao gꢛm
phꢝi và tim. Có nhiꢎu ꢖng dꢟng khác nꢌa cꢒa tꢗo ꢂnh quang tuyꢅn bao gꢛm tꢗo ꢂnh
thꢋn, răng và hàm, và các cꢄu trúc trong tai, mũi và cꢝ hꢚng. Tꢗo ꢂnh chꢣn ñoán
quang tuyꢅn vꢈn bao gꢛm phꢓn lꢇn các quy trình chꢣn ñoán thꢉc hiꢊn hàng năm trên
toàn thꢅ giꢇi.
Tꢗo ꢂnh quang tuyꢅn ñꢏc biꢊt là cơ sꢞ cho mammography quét và chꢣn ñoán,
sꢀ dꢟng ñꢜ phát hiꢊn và chꢍ dꢈn cách ñiꢎu trꢑ ñꢙi vꢇi ung thư vú. Tꢗo ꢂnh X quang
thưꢁng quy vꢈn ñóng mꢐt vai trò quan trꢚng trong phát hiꢊn, chꢣn ñoán và ñiꢎu trꢑ
các bꢊnh vꢎ tim và chꢖng ñꢐt quꢳ.
(a)
(b)
(c)
Hình 2.5 (a) Tꢗo ꢂnh quang tuyꢅn, (b) ꢂnh X quang lꢛng ngꢉc và (c) ꢂnh X quang
bàn tay
23
Tꢗo ꢂnh quang tuyꢅn cũng là mꢐt phꢓn quan trꢚng trong phép ño mꢋt ñꢐ
xương nhꢤm phát hiꢊn chꢖng loãng xương và cũng ñóng vai trò then chꢙt trong
phꢈu thuꢋt chꢍnh hình và ñiꢎu trꢑ các chꢄn thương trong thꢜ thao. Tꢗo ꢂnh quang
tuyꢅn là cơ sꢞ chính trong phát hiꢊn, chꢣn ñoán và ñiꢎu trꢑ ung thư.
Tꢗo ꢂnh quang tuyꢅn thưꢁng quy bao gꢛm mꢐt phꢗm vi rꢐng các kꢡ thuꢋt và
ꢖng dꢟng. tuy nhiên, nói chung, tꢗo ꢂnh quang tuyꢅn thưꢁng ñưꢘc chia thành hai
kiꢜu chính:
1. Tꢗo ꢂnh quang tuyꢅn vꢇi mꢐt bꢖc ꢂnh “tĩnh” cꢒa xương hoꢏc cơ quan nào ñó
và in lên phim hoꢏc hiꢜn thꢑ trên màn hình máy tính. Mꢐt bꢖc ꢂnh quang
tuyꢅn thưꢁng ñưꢘc so sánh vꢇi viꢊc chꢟp mꢐt bꢖc ꢂnh vꢇi camera 35 mm.
2. Tꢗo ꢂnh tăng sáng truyꢎn hình vꢇi hình ꢂnh mꢐt cơ quan nào ñó ñưꢘc quan
sát trên màn hình TV hoꢏc máy tính.
2.3.1 Tꢄo ꢁnh X quang vú – Mammography
(a)
(b)
Hình 2.6 (a) Hꢊ thꢙng tꢗo ꢂnh X quang vú và (b) Mꢐt bꢖc ꢂnh X quang vú
2.3.1.1 Mammography là gì?
Mammography là mꢐt kiꢜu tꢗo ꢂnh quang tuyꢅn ñꢏc biꢊt ñưꢘc sꢀ dꢟng ñꢜ tꢗo
ꢂnh các chi tiꢅt cꢒa vú. Có khoꢂng 48 triꢊu ꢂnh X quang vú ñưꢘc thꢉc hiꢊn hàng
24
năm ꢞ Mꢡ. Tꢗo ꢂnh X quang vú sꢀ dꢟng tia X liꢎu thꢄp; phim ñꢐ tương phꢂn và ñꢐ
phân giꢂi cao; và hꢊ thꢙng tia X ñưꢘc thiꢅt kꢅ ñꢏc biꢊt ñꢜ tꢗo ꢂnh vú. ðiꢎu trꢑ ung
thư vú thành công phꢟ thuꢐc vào viꢊc chꢣn ñoán sꢇm. ꢨnh X quang vú ñóng vai trò
chính trong viꢊc phát hiꢊn sꢇm ung thư vú. Cơ quan Food and Drug cꢒa Mꢡ báo cáo
rꢤng ꢂnh X quang vú có thꢜ phát hiꢊn 85 % ñꢅn 90 % các trưꢁng hꢘp ung thư vú ꢞ
phꢟ nꢌ hơn 50 tuꢝi và phát hiꢊn ñưꢘc các khꢙi sưng hai năm trưꢇc khi có thꢜ cꢂm
nhꢋn ñưꢘc nó. Nhꢌng lꢘi ích cꢒa tꢗo ꢂnh X quang vú vưꢘt trꢐi hơn hꢲn nhꢌng nguy
cơ và nhưꢘc ñiꢜm cꢒa nó.
ꢨnh X quang vú cho biꢅt nhꢌng thay ñꢝi trong vú rꢄt tꢙt trưꢇc khi bꢊnh nhân
hoꢏc bác sĩ cꢂm nhꢋn ñưꢘc chúng. Khi phát hiꢊn ñưꢘc mꢐt khꢙi sưng, ꢂnh X quang
vú sꢢ là chìa khoá ñꢜ ñánh giá khꢙi sưng ñó nhꢤm xác ñꢑnh nó có phꢂi là ung thư
hay không. Nꢅu bꢄt thưꢁng trong vú ñưꢘc phát hiꢊn và khꢲng ñꢑnh bꢤng ꢂnh X
quang vú, có thꢜ thꢉc hiꢊn thêm các kiꢜm tra tꢗo ꢂnh vú khác như siêu âm hoꢏc sinh
thiꢅt. Sinh thiꢅt bao gꢛm viꢊc lꢄy mꢐt mꢈu tꢕ mô vú và kiꢜm tra mꢈu này dưꢇi kính
hiꢜn vi ñꢜ xác ñꢑnh nó có chꢖa các tꢅ bào ung thư hay không. Tꢗo ꢂnh X quang vú
và siêu âm ñưꢘc sꢀ dꢟng nhiꢎu ñꢜ giúp các bác sĩ ñưa kim vào ñúng vꢑ trí trong vú
khi làm sinh thiꢅt.
Có hai kiꢜu tꢗo ꢂnh X quang vú, là quét và chꢣn ñoán:
-
Quét X quang vú là kiꢜu kiꢜm tra vú bꢤng tia X cho các phꢟ nꢌ không có các
triꢊu chꢖng bꢄt thưꢁng (không có bꢊnh hoꢏc triꢊu chꢖng vꢎ ung thư vú). Mꢟc
ñích cꢒa viꢊc quét này là phát hiꢊn ung thư khi nó còn nhꢰ ñꢅn mꢖc bꢊnh
nhân hay bác sĩ không thꢜ cꢂm nhꢋn ñưꢘc. Phát hiꢊn sꢇm khꢙi ung thư nhꢰ
bꢤng cách quét sꢢ tăng khꢂ năng ñiꢎu trꢑ thành công cho bꢊnh nhân lên nhiꢎu
lꢓn. Quét X quang vú ñưꢘc khuyꢅn cáo thꢉc hiꢊn hàng năm hoꢏc 2 năm mꢐt
lꢓn ñꢙi vꢇi các phꢟ nꢌ tꢕ 40 tuꢝi trꢞ lên và hàng năm ñꢙi vꢇi nhꢌng phꢟ nꢌ
trên 50 tuꢝi. Trong mꢐt sꢙ trưꢁng hꢘp, bác sĩ có thꢜ khuyên thꢉc hiꢊn quét
mammography trưꢇc tuꢝi 40 (ví dꢟ vꢇi nhꢌng phꢟ nꢌ trong tiꢜu sꢀ gia ñình
có ngưꢁi mꢃc bꢊnh ung thư vú).
-
X quang vú chꢣn ñoán là kiꢜu kiꢜm tra vú bꢤng tia X vꢇi các phꢟ nꢌ có bꢊnh
(ví dꢟ, trong khi tꢉ kiꢜm tra hꢚ phát hiꢊ thꢄy khꢙi sưng trong vú hoꢏc núm vú
chꢂy nưꢇc) hoꢏc có bꢄt thưꢁng phát hiꢊn trong khi quét. X quang vú chꢣn
25
ñoán phꢖc tꢗp hơn và tꢙn nhiꢎu thꢁi gian hơn quét X quang vú và ñưꢘc sꢀ
dꢟng ñꢜ xác ñꢑnh kích thưꢇc và vꢑ trí chính xác cꢒa các bꢄt thưꢁng trong vú
và tꢗo ꢂnh các mô và nút bꢗch huyꢅt xung quanh. Thông thưꢁng, ngưꢁi ta tꢗo
ꢂnh thêm mꢐt vài hưꢇng nhìn cꢒa vú và biên dꢑch trong quá trình X quang vú
chꢣn ñoán. Vì thꢅ, X quang vú chꢣn ñoán ñꢃt hơn quét X quang vú. Phꢟ nꢌ
vꢇi vú ñưꢘc cꢄy mô và trong tiꢜu sꢀ gia ñình có ngưꢁi mꢃc ung thư vú
thưꢁng cꢓn thêm các ꢂnh dùng trong X quang vú chꢣn ñoán.
2.3.1.2 Tꢁo ꢏnh X quang vú ñưꢐc thꢑc hiꢀn như thꢂ nào?
Trong quá trình tꢗo ꢂnh, kꢡ thuꢋt viên sꢢ ñꢑnh vꢑ bꢊnh nhân và tꢗo ꢂnh tꢕng
vú tách biꢊt nhau. Mꢠi lꢓn, tꢕng vú ñưꢘc ñꢑnh vꢑ cꢣn thꢋn trên mꢐt cassette chꢖa
phim ñꢏc biꢊt và sau ñó nhꢯ nhàng nén vú bꢤng mꢐt tꢄm nén (thưꢁng làm bꢤng
nhꢉa). Nén làm cho vú bꢤng phꢲng ñꢜ có thꢜ tꢗo ꢂnh nhiꢎu mô nhꢄt.
ꢱ mꢐt sꢙ nơi, kꢡ thuꢋt viên có thꢜ gꢃn mꢐt vài miꢅng ñánh dꢄu dính lên trên
da bꢊnh nhân trưꢇc khi tꢗo ꢂnh. Mꢟc ñích cꢒa các tꢄm dính ñánh dꢄu ñó là: (1) xác
ñꢑnh các vùng có nꢙt ruꢛi, vꢅt hoꢏc sꢯo sao cho chúng không bꢑ hiꢜu nhꢓm là các bꢄt
thưꢁng, và (2) xác ñꢑnh các vùng có thꢜ là vùng quan tâm (ví dꢟ mꢐt khꢙi sưng thꢄy
khi tꢉ kiꢜm tra vú). Mꢐt sꢙ nơi luôn ñánh dꢄu núm vú bꢤng mꢐt ñiꢜm nhꢰ ñꢜ tꢗo ra
mꢐt “mꢙc” trên ꢂnh X quang vú.
ðꢜ “tꢗo” ꢂnh X quang vú, nguꢛn tia X ñưꢘc bꢋt lên và các tia X phát qua vú
ñã ñưꢘc nén và ñꢅn cassette phim ñꢏt dưꢇi vú. Các tia X ñꢋp vào lꢇp phosphor ñꢏc
biꢊt trong cassette. Lꢇp phosphor này phát sáng tương ꢖng vꢇi cưꢁng ñꢐ chùm tia X
ñꢋp vào nó, tꢕ ñó “chiꢅu” vào phim mꢐt bꢖc ꢂnh cꢒa các cꢄu trúc bên trong vú.
Phim nhꢗy cao và các tia X ñꢏc biꢊt ñưꢘc sꢀ dꢟng ñꢜ tꢗo ꢂnh có chꢄt lưꢘng cao nhꢄt
vꢇi liꢎu thꢄp nhꢄt.
Phim “ñưꢘc chiꢅu” trong cassette sau ñó ñưꢘc rꢀa trong phòng tꢙi giꢙng như
ꢂnh bình thưꢁng. Chính năng lưꢘng và bưꢇc sóng ñꢏc biꢊt cꢒa tia X cho phép chung
ñi qua vú và tꢗo ꢂnh các cꢄu trúc bên trong cꢒa vú. Khi các tia X ñi qua vú, chúng bꢑ
suy giꢂm (yꢅu ñi) do mꢋt ñô mô khác nhau chúng gꢏp phꢂi. Mꢔ có mꢋt ñꢐ lꢇn và
hꢄp thꢟ hoꢏc làm suy giꢂm mꢐt lưꢘng lꢇn tia X. Các mô liên kꢅt xung quanh các
ꢙng dꢈn và mꢔ có mꢋt ñꢐ thꢄp hơn và làm suy giꢂm năng lưꢘng tia X ít hơn. Chính
26
sꢉ khác biꢊt trong hꢄp thꢟ và mꢖc ñꢐ chiꢅu tương ꢖng lên phim tꢗo ra ꢂnh thꢜ hiꢊn
rõ ràng các cꢄu trúc bên trong như mꢔ, mô tuyꢅn sꢘi, ꢙng dꢈn và núm vú. Không
nhꢌng thꢅ, các bꢄt thưꢁng như các vi canxi hoá (các cꢏn canxi nhꢰ), khꢙi u và u
nang cũng thꢄy trên ꢂnh X quang vú.
Phim ñã ñưꢘc rꢀa sau ñó ñưꢘc bác sĩ ñꢚc, bác sĩ này sꢢ so sánh bꢖc ꢂnh mꢇi
cꢒa mꢐt bꢊnh nhân nào ñó vꢇi ꢂnh cꢒa bꢊnh nhân khác và vꢇi các ꢂnh X quang vú
mà bꢊnh nhân ñó ñã chꢟp trưꢇc ñó. Bác sĩ tìm kiꢅm bóng mꢁ và các kiꢜu mꢋt ñꢐ mô
ñꢜ phát hiꢊn các bꢄt thưꢁng.
ꢨnh X quang vú cũng như vân tay; có dꢗng khác nhau ꢞ nhꢌng ngưꢁi kác
nhau, và không có hai ꢂnh nào giꢙng nhau. Nhꢌng ꢂnh ñã chꢟp trưꢇc ñó rꢄt có ích
cho các bác sĩ ñꢜ so sánh. Nó giúp các bác sĩ phát hiꢊn nhꢌng thay ñꢝi nhꢰ diꢆn ra
tꢕ tꢕ theo thꢁi gian và phát hiꢊn ung thư sꢇm nhꢄt có thꢜ.
Vú tꢗo thành tꢕ mꢔ, mô sꢘi và các tuyꢅn. Các khꢙi u trong vú (bao gꢛm u
lành và u ác) có dꢗng các vùng trꢃng trên phim. Mꢔ có dꢗng các vùng ñen. Các
thành phꢓn khác (tuyꢅn, mô liên két, khꢙi u, và các bꢄt thưꢁng quan trꢚng khác như
các vi canxi hoá) có mꢐt mꢖc ñꢐ sáng nào ñó trên ꢂnh.
2.3.1.3 Các hưꢈng quan sát trong X quang vú quét và chꢒn ñoán
CC và MLO
LM
ML
Hình 2.7 Các hưꢇng quan sát trong quét X quang vú
Vꢇi chꢟp X quang vú, mꢠi bên vú ñưꢘc tꢗo ꢂnh riêng:
thông thưꢁng là tꢕ trên xuꢙng (ꢂnh cranial-caudal, CC) và
-
27
-
tꢕ hưꢇng xiên (mediolateral-oblique, MLO)
Vꢇi X quang vú chꢣn ñoán, tꢕng bên vú ñưꢘc tꢗo ꢂnh riêng:
-
-
-
tꢕ trên xuꢙng (CC)
tꢕ hưꢇng xiên (MLO)
tꢕ ngoài vào trong (lateromedial, LM) và tꢕ giꢌa ngꢉc ra ngoài
(mediolateral, ML)…
-
nꢅu ñã thꢉc hiꢊn quá trình quét trưꢇc ñó và nꢅu nhꢌng ꢂnh CC và MLO thu
ñưꢘc ñꢒ chꢄt lưꢘng chꢣn ñoán thì không cꢓn thꢉc hiꢊn lꢗi mammography
chꢣn ñoán nꢌa.
Hình 2.8 Hưꢇng quan sát CC cꢒa vú bên trái trên ꢂnh X quang
28
Hình 2.9 Hưꢇng quan sát ML cꢒa vú bên trái trên ꢂnh X quang
Cơ ngꢉc
Kꢅt cꢄu chính cꢒa vú
Nꢎn ꢂnh
Mꢔ dưꢇi da
Hình 2.10 ꢨnh X quang vú vꢇi các vùng khác nhau
29
2.3.2 Các kiꢊu bꢀt thưꢆng mà X quang vú chꢋn ñoán có thꢊ phát hiꢌn
ꢨnh X quang vú ñưꢘc dùng ñꢜ phát hiꢊn các bꢄt thưꢁng trong vú, phꢝ biꢅn
nhꢄt là các khꢙi u hoꢏc các vi canxi hoá. Các canxi hoá là các cꢏn khoáng chꢄt trong
mô vú xuꢄt hiꢊn dưꢇi dꢗng mꢐt vùng màu trꢃng, nhꢰ trên phim X quang. Khꢙi u là
mꢐt nhóm tꢅ bào bꢄt kỳ hꢘp lꢗi vꢇi mꢋt ñꢐ lꢇn hơn các mô xung quanh. U nang (túi
chꢄt lꢰng) cũng xuꢄt hꢊn dưꢇi dꢗng mꢐt khꢙi u trên ꢂnh X quang vú. ðꢜ phân biꢊt
giꢌa mꢐt khꢙi u rꢃn và mꢐt khꢙi u nang, các bác sĩ thưꢁng sꢀ dꢟng sóng siêu âm.
• Các vi canxi hoá: là các ñꢙm canxi nhꢰ (nhꢰ hơn 1/50 inch) trong vú. Khi có
nhiꢎu vi canxi hoá trong cùng mꢐt vùng, chúng tꢗo thành mꢐt ñám và có thꢜ
biꢜu thꢑ mꢐt khꢙi ung thư nhꢰ. Khoꢂng mꢐt nꢀa các trưꢁng hꢘp ung thư phát
hiꢊn qua ꢂnh X quang vú có dꢗng các ñám vicanxi hoá. Các vi canxi hoá là
biꢜu hiꢊn phꢝ biꢅn nhꢄt vꢎ ung thư biꢜu mô ꢙng dꢈn tꢗi chꢠ (DCIS) (mꢐt
dꢗng ung thư giai ñoꢗn ñꢓu hꢗn chꢅ trong các ꢙng dꢈn) trên ꢂnh X quang vú.
Gꢓn 90% các trưꢁng hꢘp ung thư biꢜu mô ꢙng dꢈn tꢗi chꢙ liên quan ñꢅn các
vi canxi hoá.
• Mꢐt vùng vi canxi hoá trên ꢂnh X quang vú không phꢂi lúc nào cũng biꢜu thꢑ
ung thư. Hình dꢗng và sꢉ sꢃp xꢅp các vi canxi giúp bác sĩ ñánh giá khꢂ năng
ung thư. Trong mꢐt sꢙ trưꢁng hꢘp, các vi canxi hoá không cꢓn phꢂi làm sinh
thiꢅt. Thay vì thꢅ, bác sĩ có thꢜ tiꢅp tꢟc theo dõi và thꢉc hiꢊn chꢟp X quang
vú 6 tháng 1 lꢓn cho bꢊnh nhân. Trong các trưꢁng hꢘp khác, các vi canxi hoá
ñáng ngꢗi hơn và khi ñó cꢓn làm sinh thiꢅt. Khoꢂng 17% các canxi hoá cꢓn
sinh thiꢅt thꢉc sꢉ là ung thư.
• Các khꢙi u: Mꢐt thay ñꢝi quan trꢚng nꢌa trên ꢂnh X quang vú là sꢉ hiꢊn diꢊn
cꢒa các khꢙi u, các khꢙi này có thꢜ có hoꢏc không liên quan ñꢅn các canxi
hoá. Mꢐt khꢙi u là mꢐt nhóm tꢅ bào bꢄt kỳ nhóm lꢗi vꢇi mꢋt ñꢐ cao hơn các
mô xung quanh. Cũng giꢙng như vꢇi các vi canxi hoá, khꢙi u có thꢜ là lành
tính hoꢏc ác tính. Kích thưꢇc, hình dꢗng và ñưꢁng bao cꢒa khꢙi u giúp bác sĩ
ñánh giá khꢂ năng ung thư cꢒa nó. Các ꢂnh X quang vú chꢟp trong quá khꢖ
có thꢜ cho thꢄy mꢐt khꢙi u nào ñó không thay ñꢝi trong nhiꢎu năm, biꢜu hiꢊn
là u lành tính và tránh ñưꢘc viꢊc sinh thiꢅt không cꢓn thiꢅt.
Tải về để xem bản đầy đủ
103 trang
08/05/2025
60
Bạn đang xem 30 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ quá trình xử lý ảnh X quang vú trên máy tính", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- luan_van_xay_dung_co_so_du_lieu_phuc_vu_qua_trinh_xu_ly_anh.pdf
