Luận văn Xác định lượng CO₂ hấp thụ của rừng thường xanh làm cơ sở đánh giá dịch vụ môi trường tại huyện Tuy Đức, tỉnh Đăk Nông
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY NGUYÊN
KHOA NÔNG LÂM NGHIỆP
YZYZYZ
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
Tên đề tài:
XÁC ĐNNH LƯỢNG CO2 HẤP THỤ CỦA RỪNG THƯỜNG
XANH LÀM CƠ SỞ ĐNNH GIÁ DNCH VỤ MÔI TRƯỜNG
TẠI HUYỆN TUY ĐỨC, TỈNH ĐĂK NÔNG
Họ và tên tác giả: Đặng Thị Phương
Ngành học
Khóa học
: Quản lý Tài nguyên Rừng và Môi trường
: 2003 - 2007
Đăk Lăk, tháng 9 năm 2007
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY NGUYÊN
KHOA NÔNG LÂM NGHIỆP
YZYZYZ
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
Tên đề tài:
XÁC ĐNNH LƯỢNG CO2 HẤP THỤ CỦA RỪNG THƯỜNG
XANH LÀM CƠ SỞ ĐNNH GIÁ DNCH VỤ MÔI TRƯỜNG
TẠI HUYỆN TUY ĐỨC, TỈNH ĐĂK NÔNG
Giảng viên hướng dẫn: PGS.TS Bảo Huy
Họ và tên tác giả: Đặng Thị Phương
Nghành học: Quản lý Tài nguyên Rừng và Môi trường
Khóa học: 2003 - 2007
Đăk Lăk, tháng 9 năm 2007
ii
Lời cảm ơn
Trong quá trình thực tập và hoàn thành luận văn tốt nghiệp Đại học
ngành Quản lý Tài nguyên Rừng & Môi trường, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành
đến:
Các thầy, cô giáo trường Đại học Tây Nguyên đã tận tâm giảng dạy,
truyền thụ cho tôi những kiến thức bổ ích trong suốt thời gian học tập tại trường.
Các thầy cô phòng thí nghiệm Sinh học thực vật – Khoa Nông Lâm trường
Đại Học Tây Nguyên đã giúp tôi trong quá trình xử lí phân tích lượng Carbon
trong phòng thí nghiệm.
Các thầy cô giáo trong bộ môn QLTNR đã góp ý kiến quý báu cũng như
tạo điều kiện làm việc trong thời gian xử lí số liệu, hoàn chỉnh luận văn.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS. TS Bảo Huy, người đã hướng
dẫn trực tiếp, dành hết tâm huyết tận tình chỉ dạy, dẫn dắt tôi trong suốt thời gian
thực tập và hoàn thành luận văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn:
Ban lãnh đạo, cán bộ lâm trường Quảng Tân đã cung cấp những thông tin
cần thiết, cảm ơn sự giúp đỡ tích cực và đáng quý của các anh kiểm lâm thuộc
trạm QLBVR tại xã Đăk Rtih, huyện Tuy Đức, tỉnh Đăk Nông đã tạo mọi thuận lợi
giúp tôi triển khai điều tra thu thập số liệu tại hiện trường. Cảm ơn gia đình bác
Điểu Lanh đã giành tình cảm thân thiện giúp đỡ chúng tôi ăn ở và sinh hoạt trong
thời gian thực tập tại địa bàn.
Xin ghi nhận sự giúp đỡ của bạn bè lớp QLTNR- MT và lớp Lâm Sinh
khoá 2003 đã gắn bó và chia sẻ giúp tôi vượt qua những khó khăn trong suốt thời
gian học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn.
Vô cùng biết ơn sự quan tâm, khích lệ của người thân, gia đình đã động
viên tôi về mọi mặt để tôi hoàn thành khoá học này.
Tôi xin chân thành cảm ơn !
Đăklăk, tháng
9
năm 2007Tác giả
Đặng Thị Phương
iii
Trang
Mục lục
1 Đặt vấn đề..........................................................................................1
2 Tổng quan vấn đề nghiên cứu.............................................................4
2.1 Thế giới...................................................................................................4
2.2 Trong nước ..........................................................................................12
2.3 Thảo luận về tổng quan nghiên cứu..................................................14
3 Đặc điểm khu vực nghiên cứu...........................................................15
3.1 Điều kiện tự nhiên:..............................................................................15
3.1.1 Vị trí địa lý - Ranh giới tự nhiên:........................................................ 15
3.1.2 Khí hậu - Thuỷ văn:............................................................................. 15
3.1.3 Địa hình................................................................................................ 16
3.1.4 Đất đai - Thổ nhưỡng .......................................................................... 16
3.2 Tình hình tài nguyên rừng .................................................................17
3.2.1 Rừng tự nhiên ...................................................................................... 17
3.2.2 Rừng trồng............................................................................................ 17
3.3 Điều kiện kinh tế xã hội......................................................................18
4 Mục tiêu, nội dung và phương pháp nghiên cứu................................22
4.1 Mục tiêu nghiên cứu ...........................................................................22
4.2 Phạm vi và đối tượng nghiên cứu......................................................22
4.3 Nội dung nghiên cứu...........................................................................23
4.4 Phương pháp nghiên cứu ...................................................................23
4.4.1 Phương pháp luận................................................................................ 23
4.4.2 Phương pháp nghiên cứu cụ thể:........................................................ 23
5 Kết quả nghiên cứu và thảo luận ......................................................27
5.1 Quan hệ giữa các nhân tố điều tra rừng...........................................28
5.1.1 Mô hình N/D mô phỏng phân bố mật độ số cây theo trạng thái ....... 28
5.1.2 Mô hình tương quan H/D.................................................................... 31
iv
5.1.3 Mô hình tương quan thể tích cây với chiều cao và đường kính thân
cây V= f(D,H) .................................................................................................. 31
5.2 Xác định lượng Carbon tích luỹ và CO2 hấp thụ trong cây rừng..32
5.2.1 Mô hình quan hệ sinh khối cây theo cấp kính của từng trạng thái .. 32
5.2.2 So sánh tỷ lệ Carbon tích lũy trong cây .............................................. 33
5.2.3 Ước lượng lượng C tích lũy và CO2 hấp thu trong cây rừng............ 37
5.3 Ước lượng CO2 hấp thụ theo lâm phần ...........................................38
5.3.1 Mối quan hệ đơn biến giữa CO2 với các biến số N, G, M:................. 39
5.3.2 Mối quan hệ đa biến giữa CO2 với các biến số N, G, M .................... 40
5.4 Dự báo giá trị kinh tế hấp thụ CO2 lâm phần..................................41
6 Kết luận và kiến nghị........................................................................47
6.1 Kết luận................................................................................................47
6.2 Kiến nghị..............................................................................................48
Tài liệu tham khảo ...............................................................................50
Phụ lục ................................................................................................51
Phụ lục 1: Biểu điều tra ô tiêu chuẩn .......................................................51
Phụ lục 2: Bảng mã hoá thông tin dữ liệu của 34 cây giải tích .............52
Phụ lục 3: Biểu điều tra cây gỗ..................................................................53
Phụ lục 4: Thông tin kế thừa các dữ liệu cơ bản của 34 cây giải tích ...54
Phụ lục 5: Kết quả tổng hợp phân tích Carbon ......................................58
v
Danh mục các từ viết tắt
CDM
Clean development mechanistm - Cơ chế phát triển sạch
Clorua Flore Carbon
CFC
DTC
Độ tàn che
ICRAF
IPCC
Tổ chức nghiên cứu nông lâm kết hợp thế giới
Liên chính phủ về biến đổi khí hậu
Land Use Change & Forestry/ Thay đổi sử dụng đất và lâm nghiệp
Ô tiêu chuẩn
LULUCF
ÔTC
QLBVR
QLTNR- MT
TEV
Quản lý bảo vệ rừng
Quản lý tài nguyên rừng và môi trường
Total Economic Values - Tổng giá trị kinh tế
Uỷ Ban Nhân Dân
UBND
UNFCCC
UNEP
WMO
Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu
Chương trình môi trường liên hiệp quốc
Tổ chức khí tượng thế giới
WWF
World Wide Fund for Nature/ Quỹ quốc tế bảo vệ thiên nhiên
vi
Danh mục các hình ảnh
Hình 2.1: Lượng carbon được lưu giữ trong thực vât và dưới mặt đất theo các kiểu sử dụng
rừng nhiệt đới ở Brazil, Cameroon, Indônêxia............................................................................. 7
Hình 2.2: Mô hình hàm 1/2log biểu diễn sự suy giảm lượng C tích luỹ trong các kiểu rừng
nhiệt đới ở Brazin, Cameroon, Indonêxia...................................................................................... 8
Hình 5.1: Sơ đồ tổng quát tiến trình các bước và kết quả nghiên cứu........................................ 27
Hình 5.2: Đồ thị biểu thị mô hình phân bố N-D1.3 ở các trạng thái............................................... 30
Hình 5.3: Đồ thị quan hệ trọng lượng tươi của cây theo đường kính........................................... 33
Hình 5.4: Biểu đồ so sánh lượng tỷ lệ carbon theo cấp kính ở các bộ phận cây ...................... 35
Hình 5.5: Quan hệ giữa C với trọng lượng tươi của cây................................................................... 38
Hình 5.6: Sơ đồ giá cả buôn bán CO2 trên thị trường thế giới......................................................... 43
Danh mục các bảng biểu
Bảng 1.1: Lượng Carbon tích lũy trong các kiểu rừng(Woodwell, Pecan, 1973) ......................... 6
Bảng 3.1 Hiện trạng rừng và đất rừng phân chia theo trạng thái và chức năng........................ 18
Bảng 5.1: Kết quả tính mật độ số cây theo đường kính thực tế của mỗi trạng thái ................................. 28
Bảng 5.2: Mô hình hàm quan hệ N/D của các trạng thái rừng................................................................... 29
Bảng 5.3: Bảng kết quả tính N/D1.3 lý thuyết theo các mô hình được xác lập......................................... 30
Bảng 5.4: Phương trình tương quan trọng lượng tươi với đường kính ..................................................... 32
Bảng 5.5: Dữ liệu về %C trung bình các bộ phận thân cây theo cấp kính ................................................ 34
Bảng 5.6: Dữ liệu về %C so với trọng lượng tươi theo loài ........................................................................ 35
Bảng 5.7: Trọng lượng C so với trọng lượng tươi cả cây theo cấp kính..................................................... 37
Bảng 5.8: Kết quả tổng hợp các chỉ tiêuCO2 hấp thụ và các chỉ tiêu lâm phần........................................ 39
Bảng 5.9: Thông tin về giá buôn bán CO2 trên thị trường Việt Nam........................................................ 43
Bảng 5.10: Dự báo hiệu quả kinh tế trên cơ sở xác định lượng CO2 hấp thụ hàng năm của các trạng
thái rừng tự nhiên................................................................................................................................... 44
vii
1 Đặt vấn đề
Nóng lên toàn cầu là vấn đề mới được ghi nhận trong vài thập kỉ trở lại đây
và đang là mối quan tâm của nhân loại. Nguyên nhân chính gây ra hiện tượng nóng
lên toàn cầu là sự tăng lên của nồng độ khí nhà kính. Khí nhà kính chỉ chiếm 1%
bầu khí quyển nhưng có vai trò như một “tấm chăn” bao phủ trái đất, chúng giữ
nhiệt sưởi ấm cho trái đất.
Nhiệt độ bề mặt trái đất tạo nên do sự cân bằng giữa năng lượng mặt trời trời
tới bề mặt trái đất và năng lượng bức xạ của trái đất vào khoảng không gian giữa
các hành tinh xung quanh chúng ta. Năng lượng mặt trời chủ yếu là các tia sóng
ngắn dễ dàng xuyên qua cửa sổ khí quyển. Trong khi đó bức xạ của trái đất là bước
sóng dài, có năng lượng thấp dễ dàng bị khí quyển giữ lại. Các tác nhân gây ra sự
hấp thụ sóng dài trong khí quyển là khí CO2, bụi, hơi nước, CH4, CFC…Kết quả sự
trao đổi không cân bằng về năng lượng giữ trái đất với không gian xung quanh dẫn
đến sự gia tăng nhiệt độ của khí quyển trái đất. Hiện tượng này diễn ra tương tự như
nhà kính trồng cây và được gọi là hiệu ứng nhà kính [3].
Xã hội ngày càng phát triển, các nhà máy công nghiệp đủ ngành, đủ loại
mọc lên cùng với những khu dân cư, những khu đô thị hoá, sự phát triển về giao
thông vận tải, công nghiệp, nông nghiệp, các hoạt động của con người như sử dụng
nguyên liệu hoá thạch, sản xuất xi măng, chuyển đổi mục đích sử dụng đất (ví dụ
phá rừng để canh tác nông nghiệp) làm dày thêm “lớp chăn” bao phủ này dẫn đến
sự nóng lên toàn cầu. Theo tính toán của các nhà khoa học thì khi nồng độ CO2
trong khí quyển tăng gấp đôi thì nhiệt độ bề mặt trái đất tăng lên khoảng 30C. Dự
báo nếu không có biện pháp khắc phục hiệu ứng nhà kính, nhiệt độ trái đất sẽ tăng
lên lên 1,5 - 4,50C vào năm 2050 [15].
Sự nóng lên toàn cầu làm thay đổi chế độ thời tiết dẫn đến sự thay đổi đời
sống bình thường của các sinh vật trên trái đất, làm tổn hại lên tất cả các thành phần
của môi trường sống như nước biển dâng cao, gia tăng hạn hán, ngập lụt, thay đổi
các kiểu khí hậu, gia tăng bệnh tật, thiếu hụt nước ngọt, suy giảm đa dạng sinh học
và gia tăng các hiện tượng khoa học cực đoan khác (WWF). Một số loài thích nghi
với điều kiện mới sẽ thuận lợi phát triển, trong khi đó nhiều loài bị thu hẹp diện tích
và bị tiêu diệt, và xuất hiện nhiều loại bệnh mới đối với con người gây tổn hại đến
1
sức khỏe nghiêm trọng. Các nhà nghiên cứu lo ngại rằng sự gia tăng các khí gây
hiệu ứng nhà kính, đặc biệt là CO2, chính là nhân tố gây nên những biến đổi của khí
hậu bất ngờ và khó lường trước được.
Trong khi đó, rừng là bể chứa Carbon, nó có vai trò đặc biệt quan trọng trong
cân bằng O2 và CO2 trong khí quyển, do đó nó có ảnh hưởng lớn đến khí hậu từng
vùng cũng như toàn cầu. Rừng ảnh hưởng lớn đến nhiệt độ trái đất thông qua điều
hoà các khí gây hiệu ứng nhà kính mà quan trọng nhất là CO2.
Hằng năm có khoảng 100 tỉ tấn CO2 được cố định bởi quá trình quang hợp
do cây xanh thực hiện và một lượng tương tự được trả lại khí quyển do quá trình hô
hấp của sinh vật. Tuy nhiên tác động của con người cũng làm tăng nhanh lượng
CO2 vào khí quyển, tính từ năm 1958 đến năm 2003 thì lượng CO2 trong khí quyển
tăng lên 5%[17].
Trên thực tế lượng CO2 hấp thụ phụ thuộc vào kiểu rừng, trạng thái rừng,
loài cây ưu thế, tuổi lâm phần. Do đó việc quản lý chu trình CO2 trong điều hoà khí
hậu, giảm tác hại hiệu ứng nhà kính đòi hỏi phải có những nghiên cứu, đánh giá về
khả năng hấp thụ của từng kiểu thảm phủ cụ thể để làm cơ sở lượng hoá những giá
trị kinh tế mà rừng mang lại nhằm đưa ra chính sách chi trả cho các chủ rừng và các
cộng đồng rừng vùng cao[11].
Trên thế giới, việc nghiên cứu để lượng hoá những giá trị về mặt môi
trường của rừng mới trong giai đoạn khởi đầu và hoàn toàn mới ở Việt Nam. Trong
khi các các vấn đề chính trị, xã hội, thể chế còn đang được thảo luận để nâng cao
hiệu quả thực hiện nghị định thư Kyôtô nhằm quản lý có hiệu quả khí nhà kính và
đánh giá được đúng đắn ảnh hưởng của nó đối với trái đất, cộng đồng khoa học
quốc tế vẫn đang cố gắng làm sáng tỏ tiềm năng của các bể hấp thụ carbon, vai trò
và đóng góp của hệ sinh thái rừng trong chống biến đổi khí hậu toàn cầu[6]. Tại
Việt Nam, việc quản lý tài nguyên thiên nhiên của chúng ta trong thời gian qua
giống như nhiều nước đã trải qua vẫn dựa trên quan điểm khai thác, bóc lột hơn là
quản lý sử dụng bền vững. Giá trị rừng về thực chất chỉ nhìn nhận về giá trị sử dụng
mà rừng tự nhiên có thể trực tiếp mang lại, điều này đồng nghĩa với việc các giá trị
phi thị trường khác vẫn bị coi nhẹ hay bỏ qua, ngay cả trong chính sách quyết định.
Chính vì vậy, nghiên cứu sự tích lũy Carbon trong thực vật thân gỗ để xác định giá
2
trị kinh tế đối với chức năng phòng hộ của môi trường sinh thái rừng tự nhiên nói
chung, rừng thường xanh nói riêng là một hướng nghiên cứu cần được quan tâm.
Kết quả nghiên cứu mang tính định lượng này sẽ là cơ sở để xác định giá trị
chi trả cho các chủ rừng. Nếu điều này được thực thi sẽ là nguồn động viên rất lớn
cho các chủ rừng và các cộng đồng sống gần rừng, kỳ vọng là có thể cung cấp
những thông tin cho quá trình ra quyết định trong việc lựa chọn những định hướng
cho quản lý rừng hoặc trong việc giao đất có rừng trong các trường hợp có phương
thức cạnh tranh với các phương thức sản xuất khác.
Trong bối cảnh đó, các vấn đề nghiên cứu được đặt ra như sau:
Làm thế nào để lượng hoá được năng lực hấp thụ CO2 của các trạng thái
rừng khác nhau.
Định lượng cụ thể giá trị kinh tế của rừng gắn với chức năng phòng hộ môi
trường sinh thái, hỗ trợ ra quyết định đề ra những chính sách đầu tư hoặc làm
cơ sở tính toán hiệu quả kinh tế của việc quản lý rừng của người dân.
Để góp phần giải quyết vấn đề nêu trên, được sự thống nhất của bộ môn quản
lý tài nguyên rừng và phê duyệt của trường Đại Học Tây Nguyên, sự phân công của
khoa Nông Lâm Nghiệp cùng với sự hướng dẫn của PGS.TS Bảo Huy, chúng tôi
tiến hành nghiên cứu đề tài:
“ XÁC ĐNNH LƯỢNG CO2 HẤP THỤ CỦA RỪNG THƯỜNG
XANH LÀM CƠ SỞ ĐNNH GIÁ DNCH VỤ MÔI TRƯỜNG
TẠI HUYỆN TUY ĐỨC, TỈNH ĐĂK NÔNG ”
3
2 Tổng quan vấn đề nghiên cứu
2.1 Thế giới
Hiện nay vấn đề ô nhiễm môi trường trở thành vấn đề vô cùng cấp bách,
không chỉ của một nước mà của tất cả các nước trên thế giới; cũng không chỉ riêng
cho các nhà khoa học về môi trường mà của tất cả mọi người, không trừ một ai. Thế
nhưng không phải tất cả đều đã nhận thức được đúng về môi trường.
Thông tin đại chúng và dư luận chú ý và nói nhiều về chất thải, khói bụi, tiếng
ồn, nước bNn như là môi trường. Đúng, đó là môi trường, nhưng mới chỉ là một
phần của vệ sinh môi trường mà thôi. Thực tế mức độ ảnh hưởng của ô nhiễm môi
trường có quy mô và tính chất nguy hại không dễ ai nhận thấy được. Khi mà hiểm
hoạ về sự tồn vong của loài người bị đe doạ, điều kiện sinh thái bị huỷ hoại, đất đai
suy thoái, rừng rậm biến thành đồi trọc, thiếu nước ngọt, không khí ô nhiễm đến
ngạt thở, bệnh tật nguy hiểm cướp đi sinh mạng hàng triệu người…[3] thì người ta
mới thức tỉnh được rằng vấn đề bảo vệ môi trường trở nên cấp thiết.
Các nhà khoa học đã xác định thành phần nổi bật của không khí là các chất có
thành phần thể tích hầu như không đổi: 78.1%N 2 ;20.99%O2; 0.93% Ar; 0.03%CO2;
0.02%N e; 0.05% He. N gười ta chứng minh rằng, khi nhiệt độ tăng thì nồng độ hơi
nước bão hoà cũng tăng. Ví dụ, ở 00C thì nồng độ bão hoà hơi nước là 0.6%, ở 100C
thì nó lại 1.2% khi ở 300C thì nồng độ lại là 4.2%. Trải qua nhiều thế kỷ, hàm lượng
các chất khí vốn có trong không khí vốn có trong không khí bị biến động hoặc xuất
hiện những loại khí mới do con người tạo ra. Điều đó đã dẫn đến ô nhiễm không
khí, người ta định nghĩa ô nhiễm không khí như sau: “Không khí gọi là bị ô nhiễm
khi thành phần của nó bị thay đổi hay có sự hiện diện của những chất lạ, gây ra
những tác hại mà khoa học chứng minh được hay gây ra sự khó chịu đối với con
người”[3].
• Những nghiên cứu về sự biến động CO2 trong khí quyển
Các bằng chứng thu thập được trong những năm 60 đến nay cho thấy sự tăng
lên đáng kể của CO2 trong khí quyển đã dấy lên sự quan tâm của cộng đồng khoa
học quốc tế mà trước tiên là các nhà nghiên cứu khí hậu.
+ Kết quả phân tích các mẫu băng trong các chỏm núi băng dày 3400m (có niên
4
đại 160 thiên niên kỷ) ở các độ sâu khác nhau Bắc cực của các nhà nghiên cứu Liên
Xô cũ cùng với mẫu băng ở đảo Grinlen của các nhà khoa học ở Pháp và Thụy Sỹ
đều cho thấy rằng không khí bị nhốt trong các khối băng chứa hàm lượng CO2 là
0.020%, tức 200ppm1 Các giá trị đó thấp hơn 1/3 so với mức ở thời kì tiền công
.
nghiệp (trước cuộc cách mạng công nghiệp cuối thế kỷ 18) là 279-280 ppm và vào
cuối thế kỷ 19, tỷ lệ CO2 tăng lên 290 ppm.
+ Kết quả phân tích của đài thiên văn Mauna Loa (trên đảo Haoai) cho biết hàm
lượng CO2 khí quyển năm 1958 là 315ppm. Đến năm 1989 việc phân tích đã cho
thấy hàm lượng CO2 đã tăng lên 350 ppm và đến năm 1990 là 354 ppm. N hư vậy
trong thời gian khoảng 1 thế kỷ, nghĩa là từ năm 1850 đến nay hàm lượng CO2
trong khí quyển đã tăng lên 25%. Việc đo lường loại khí này trong băng của các cực
đới cho thấy rõ từ 150 thiên niên kỷ nay chưa bao giờ hàm lượng CO2 trong khí
quyển Trái đất lên tới 600 ppm (0.06%) gấp đôi hàm lượng của thế kỉ 19 [17].
Hiện nay, người ta ước tính rằng hằng năm việc đốt nhiên liệu hoá thạch
đã phát thải vào khí quyển 5.5 tỷ tấn CO2. Sự tăng cao hàm lượng CO2 trong không
khí sẽ dẫn tới nhiều hậu quả do ô nhiễm môi trường. Trước đây, các nhà khoa học
cho rằng một nửa khối lượng chất carbon dioxit tích tụ trong không khí, phần còn
lại do đại dương và cây xanh hấp thụ. N gày nay, các đo lường của các nhà khoa học
đã cho thấy thảm thực vật đã thu giữ một trữ lượng CO2 lớn hơn một nửa khối
lượng chất khí đó sinh ra từ sự đốt cháy các nhiên liệu hoá thạch trên thế giới. Và
từ nguyên liệu carbon này hằng năm thảm thực vật trên trái đất đã tạo ra được 150
tỷ tấn vật chất khô thực vật. Khám phá này càng khẳng định thêm vai trò của cây
xanh: Việc trồng nhiều cây xanh làm giảm hàm lượng CO2 khí quyển và ngược lại
việc phá rừng đã làm tăng hàm lượng đó trong khí quyển.
N hiều chuyên gia cho rằng con người đang đNy nhiệt độ toàn cầu lên cao.
Bằng chứng này ngày càng rõ ràng, thể hiện ở hiện tượng các dải băng ở Bắc cực
đang thu hẹp và sự ấm dần lên của Ấn Độ Dương. Theo kết quả khảo sát của N ASA
và Trung tâm dữ liệu băng tuyết quốc gia Hoa Kỳ, trong tháng 9/2005 băng ở vùng
cực đã thu hẹp tới mức thấp nhất trong vòng 100 năm qua.
2 ppm: (percent per millions) 1 phần triệu
5
Một cuộc khảo sát trong năm nay của các nhà khoa học Hoa Kỳ tại Viện hải
dương học Scripps cho thấy Thái Bình Dương, Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương
đang ấm lên trong những thập kỷ gần đây. Một báo cáo của 250 chuyên gia vào
cuối năm 2004 cho thấy Bắc Cực đang ấm lên với tốc độ nhanh gấp hai lần so với
toàn cầu[14].
Các số liệu nêu lên bởi các cơ quan nghiên cứu của các nước khác nhau, dù
được diễn đạt dưới những hình thức khác nhau đều khẳng định rằng sự gia tăng hàm
lượng CO2 trong khí quyển là một điều xác thực.
• Nghiên cứu về sự tích lũy carbon trong các hệ sinh thái
Theo Schimel và cộng sự, trong chu trình carbon toàn cầu, lượng carbon lưu
trữ trong thực vật thân gỗ và trong lòng đất khoảng 2.5Tt2, trong khi đó khí quyển
chỉ chứa 0.8Tt. Và hầu hết lượng carbon trên trái đất được tích lũy trong sinh khối
cây rừng, đặc biệt là rừng mưa nhiệt đới. Từ những nghiên cứu trong lĩnh vực này,
Woodwell đã đưa ra bảng thống kê lượng carbon theo kiểu rừng như sau:
Bảng 1.1: Lượng Carbon tích lũy trong các kiểu rừng(Woodwell, Pecan, 1973)
Kiểu rừng
Rừng mưa nhiệt đới
Lượng carbon(tỷ tấn)
Tỷ lệ(%)
62,16
2,19
340
12
Rừng nhiệt đới gió mùa
Rừng thường xanh ôn đới
80
14,63
Rừng phương bắc
Đất trồng trọt
108
7
19,74
1,28
Tổng carbon ở lục địa
547
100
(Nguồn: Woodwell, Pecan, 1973)
Qua số liệu bảng 1.1 cho thấy lượng carbon được lưu giữ trong kiểu rừng
mưa nhiệt đới là cao nhất, chiếm hơn 62% tổng lượng carbon trên bề mặt trái đất,
trong khi đó đất trồng trọt chỉ chứa khoảng 1%. Điều đó chứng tỏ rằng việc chuyển
đổi đất rừng sang đất nông nghiệp sẽ làm mất cân bằng sinh thái, gia tăng lượng khí
phát thải gây hiệu ứng nhà kính.
Theo nghiên cứu của Watson,R.T vào năm 2000: Các hệ sinh thái trên cạn có
2
1 terra ton (Tt) =1012 t =1018g
6
vai trò to lớn trong vai trò carbon của sinh quyển, lượng carbon trao đổi giữa các hệ
sinh thái này với khí quyển ước tính khoảng 60 tỷ tấn/năm. Các hoạt động lâm
nghiệp và sự thay đổi phương thức sử dụng đất, đặc biệt là suy thoái rừng nhiệt đới
là một nguyên nhân quan trọng làm tăng lượng CO2 trong khí quyển. Do đó rừng
nhiệt đới và sự biến động của nó có ý nghĩa rất to lớn trong việc hạn chế biến đổi
khí hậu toàn cầu (Lasco, 2002).
Quá trình sinh trưởng của cây cũng đồng thời là quá trình tích lũy carbon.
Theo N oordwijk (2000), ở Indonêxia, khả năng tích luỹ carbon ở rừng thứ sinh, các
hệ thống nông lâm kết hợp và thâm canh cây lâu năm trung bình là 2.5 tấn/ha/năm
và có sự biến động rất lớn trong các điều kiện khác nhau từ 0.5-12.5 tấn/ha/năm.
Một nghiên cứu của Joyotee Smith và Sara J.Scherr (2002) đã định lượng
được lượng carbon lưu giữ trong các kiểu rừng nhiệt đới và trong các loại hình sử
dụng đất ở Brazin, Indonêxia và Camerron, bao gồm trong sinh khối thực vật và
dưới mặt đất từ 0-20cm. Kết quả nghiên cứu cho thấy lượng carbon lưu trữ trong
thực vật giảm dần từ kiểu rừng nguyên sinh đến rừng phục hối sau nương rẫy và
giảm mạnh đối với các loại đất trong nông nghiệp. Trong khi đó phần dưới mặt đất
lượng carbon ít biến động hơn, nhưng cũng có xu hướng giảm dần từ rừng tự nhiên
đến đất không có rừng.
400
350
300
250
200
150
100
trong thực vật
50
dưới mặt đất
0
Rừng Rừng đã Rừng bỏ Đất nông Cây
Đồng cỏ
nguyên khai thác hoá sau lâm kết
trồng chăn thả
ngắn
ngày
sinh
chọn
nương
rẫy
hợp
Hình 2.1: Lượng carbon được lưu giữ trong thực vât và dưới mặt
đất theo các kiểu sử dụng rừng nhiệt đới ở Brazil,
Cameroon, Indônêxia
(Nguồn: Joyotee, 2002)
7
Từ dẫn liệu trên, Bảo Huy (2005) đã dùng hàm nửa logarit để mô phỏng sự
suy giảm lượng carbon lưu giữ của các kiểu rừng và các loại đất theo quan hệ:
Y= -188.62ln(x) + 318.83 với mối tương quan rất chặt, R=0.9538
Mô hình trên cho thấy ở các kiểu rừng tự nhiên, lượng carbon tích lũy trong
thực vật lớn gấp nhiều lần so với các loại hình sử dụng đất nông nghiệp. Hay nói
cách khác, sự suy giảm lượng carbon tích lũy trong sinh khối thực vật từ trạng thái
rừng nguyên sinh đến đồng cỏ diễn ra rất mạnh.Vì vậy, cần phải có những giải pháp
hữu hiệu để bảo vệ rừng tự nhiên nói chung rừng nhiệt đới nói riêng và những
chương trình khuyến khích nông dân sử dụng đất theo hướng nông lâm. [3]
350
y = -188.62Ln(x) + 318.83
R2 = 0.9538
300
250
200
150
100
50
0
Rừng
nguyên
sinh
Rừng đã Rừng bỏ Đất nông Cây trồng Đồng cỏ
lâm kết ngắn ngày chăn thả
hợp gia súc
khai thác hoá sau
chọn nương rẫy
các kiểu sử dụng rừng
Hình 2.2: Mô hình hàm 1/2log biểu diễn sự suy giảm lượng C tích
luỹ trong các kiểu rừng nhiệt đới ở Brazin, Cameroon,
Indonêxia
(Nguồn: Bảo Huy, 2005)
• Những nghiên cứu về phương pháp xác định carbon trong cây[1]
Carbon được xác định thông qua việc tính toán sự thu nhận và điều hoà CO2
và O2 trong khí quyển của thực vật bằng cách phân tích hàm lượng hoá học của
carbon, hydro, oxy, nitơ và tro trong 1 tấn chất khô.
Ví dụ : Đối với cây Vân Sam hàm lượng kg/1 tấn chất khô lần lượt là: C =510.4;
H=61.9; O = 408.0; N = 5.3 và tro = 14.4. Từ đây tính được lượng CO2 mà loài này
8
hấp thụ và lượng O2 mà loài này điều hoà trong khí quyển ứng với 1 tấn chất khô.
(Below (1976), dẫn theo N guyễn Văn Thêm (2002))
Để tạo được 510.4 kg carbon, cây rừng cần phải hấp thụ 1 lượng CO2 được
xác định theo phương trình hóa học sau :
CO2 =C + O2 = 510.40 + (510.40 * 2.67) = 510.40 + 1362.77 = 1873.17 kg.
Tương tự, trong quá trình hình thành nên 61.9kg hydro, cây rừng đã sản xuất
một lượng oxy là:
H2O =H2 + 1/2 O2 = 61.90 + (61.9*8) = 61.90 + 495.20 =557.10 kg
Từ kết quả tính toán ở trên, ta được:
Để tạo ra 01 tấn chất khô, cây rừng đã hấp thụ 1873.17 kg CO2 và thải ra khí quyển
(1362.77 + 495.20) – 408.00 = 1449.97 kg O2
N hư vậy, để tạo thành 01 tấn sinh khối khô tuyệt đối, cây rừng đã sử dụng
khoảng 1.87 tấn CO2 và thải vào khí quyển 1.5 tấn O2 tự do.
N hư vậy, dựa vào lượng carbon trong sinh khối thực vật, chúng ta xác
định được lượng CO2 mà cây hấp thụ được trong không khí
• Đánh giá giá trị của rừng với hấp thụ carbon
Rừng có chức năng sinh thái và môi trường quan trọng nếu được quản lý một
cách bền vững. Quản lý rừng bền vững có thể cung cấp nguồn thu nhập ổn định lâu
dài từ các sản phNm như gỗ. N goài ra rừng còn gián tiếp bảo đảm cho sản xuất bền
vững của các ngành như nông nghiệp, thuỷ sản bằng những lợi ích và chức năng
sinh thái của nó như nguồn nước, bảo vệ đất, và tạo ra các kiểu khí hậu ổn định
(Cavatassi, 2004)
Từ lâu, giá trị của tài nguyên rừng là một trong những vấn đề nghiên cứu
trung tâm của lâm nghiệp. Tuy nhiên phải đến tận gần đây, các nghiên cứu ngoài
việc đánh giá giá trị của gỗ thì đã quan tâm nghiên cứu đến giá trị do những sản
phNm và dịch vụ khác từ rừng mang lại.
Theo nguồn Cavatassi (2004) thì tổng giá trị kinh tế (TEV) được xác định
như sau[15]:
TEV = {Giá trị sử dụng} + {Các giá trị lựa chọn} + {Gía trị chưa được sử dụng]
Trong đó:
9 Giá trị sử dụng: Gồm giá trị sử dụng trực tiếp là những giá trị liên quan trực
9
tiếp đến sử dụng các sản phNm hay dịch vụ từ rừng như gỗ, cọc, củi đun,
(còn gọi là các sản phNm bằng gỗ); Lâm sản ngoài gỗ (N TFPs); giải trí, giáo
dục, du lịch…Gía trị sử dụng không trực tiếp là các chức năng sinh thái của
rừng như bảo vệ nguồn nước, ngăn lửa, tái tạo nước, hấp thụ carbon, đa dạng
sinh học, nâng cao độ phì của đất và năng suất cây nông nghiệp.
9 Các giá trị lựa chọn: Đề cập đến giá trị tương lai của rừng (trực tiếp hoặc gián
tiếp). N ó thể hiện ở chỗ, những người quan tâm trả tiền cho các dịch vụ môi
trường, đa dạng sinh học để bảo tồn rừng.
9 Các giá trị chưa sử dụng: Là những giá trị không liên quan đến sự sử dụng của
con người đối với rừng. N hư sự tồn tại và phát triển của các loài, dạng sống,
sự đòi hỏi của bảo tồn rừng cho thế hệ tương lai…
Việc xác định được giá trị cá thể chuyển đổi thành tiền của rừng của tất cả các
sản phNm và dịch vụ trên là chưa thể thực hiện trong giai đoạn hiện nay khi mà
nhiều loại sản phNm và dịch vụ (có giá trị trực tiếp hay gián tiếp) chưa có giá tiêu
chuNn thậm chí giá ước tính. Vậy, người ta thưòng tính giá trị của rừng thực tế hơn,
dựa trên những cơ sở có thể xác định đơn giá (Cavatassi,2004).
• Thị trường CO2 định hình – Cơ hội mới cho ngành lâm nghiệp
Trong suốt hai thập kỉ qua, con người đã bắt đầu nhận ra rằng chúng ta không
thể có một xã hội hay một nền kinh tế lành mạnh trong một thế giới có quá nhiều sự
nghèo đói và suy thoái môi trường. Sự phát triển kinh tế không thể dừng lại được,
nhưng nó phải chuyển hướng để trở nên ít phá huỷ về mặt sinh thái nhất [1]. N hận
thức được vấn đề này, N ghị định thư của công ước khung của liên hợp quốc về biến
đổi khí hậu đã thiết lập một khuôn khổ pháp lý mang tính toàn cầu nhằm kiểm soát
xu hướng gia tăng phát thải khí nhà kính, và ràng buộc bởi các cam kết về trả phí
phát thải trong phạm vi địa lý của quốc gia mình gây ra. Hạn chót là từ năm 2008
tới 2012, mỗi nước có thể quyết định làm thế nào để đạt được mục tiêu đó bằng
cách chia gánh nặng giữa người tiêu dùng và các công ty. Chẳng hạn họ có thể đánh
thuế cacbon, ban hành các đạo luật cũng như thúc đNy sự hiệu quả sử dụng năng
lượng. Mục đích của thị trường cacbon là buộc các công ty tuân thủ mục tiêu giảm
thiểu khí thải. N ếu một công ty giảm được lượng khí thải, nó có thể bán phần còn
10
lại trong hạn ngạch trên thị trường cacbon. N gười mua sẽ là một công ty khác thải
khí quá hạn ngạch được phân bổ. Họ phải mua thêm hạn ngạch để tránh bị phạt tiền
Trên cơ sở đó, thị trường CO2 được định hình với quy mô rộng lớn. Lĩnh vực
giao dịch, mua bán và trao đổi quota khí thải CO2 đã trở thành một trong những thị
trường quốc tế mới đáng chú ý nhất từ khi nó được chính thức mở cửa từ năm 2005.
Theo báo cáo mới nhất của Hãng nghiên cứu thị trường quota CO2 Point Carbon,
riêng trong tháng 10/2004 lượng khí CO2 thuộc các giao dịch không chính thức đã
lên tới 2,3 tỉ tấn. Thị trường quota CO2 chính thức ở châu Âu (đi vào hoạt động từ
tháng 1/2005) là một trong 3 sáng kiến của Liên Hợp Quốc nhằm bớt gánh nặng về
chi phí để hạn chế khí thải CO2 cho các doanh nghiệp sản xuất. Theo đó, nếu một
công ty nỗ lực giữ được lượng khí thải CO2 thấp, họ có thể tung số quota còn thừa
lên thị trường quota CO2 để bán lại cho những công ty cần thêm quota nhằm tránh
bị phạt do thải quá lượng CO2 quy định. Khi nghị định thư Kyoto có hiệu lực đồng
nghĩa với việc các nước tham gia nghị định thư này phải cắt giảm lượng phát thải
khí gây hiệu ứng nhà kính như họ đã cam kết, cụ thể là cắt giảm khí CO2 (hoặc một
số loại khí thải được qui đổi tương đương). Một trong những con đường để cắt giảm
khí thải gây hiệu ứng nhà kính là giảm tiêu thụ năng lượng. N hưng nếu giảm tiêu
thụ năng lượng sẽ ảnh hưởng đến phát triển công nghiệp cũng như nhiều ngành kinh
tế, ngoài ra chi phí đầu tư cũng sẽ rất cao... Trong khi đó, nghị định thư Kyoto mang
ý nghĩa toàn cầu và có những cơ chế mềm dẻo nhằm tạo điều kiện cho các nước
thực hiện cam kết. Chỉ cần có trong tay “chứng nhận giảm phát thải hiệu ứng nhà
kính”, bất kể chứng nhận đó có nguồn gốc hay được thực hiện tại quốc gia nào cũng
được chấp nhận đã đóng góp giảm phát thải hiệu ứng nhà kính như cam kết trong
nghị định thư này. (Ví dụ, quốc gia A hay tổ chức B mua được 1 triệu CER tại một
quốc gia nào đó thì cũng đồng nghĩa với việc quốc gia A đã thực hiện cam kết giảm
được 1 triệu tấn khí gây hiệu ứng nhà kính mà không nhất thiết phải thực hiện ngay
tại quốc gia mình). N goài ra, một số công ty cũng có ý tưởng kinh doanh loại hàng
hóa đặc biệt này. Chính vì vậy, gần đây đã xuất hiện loại hàng hóa “chứng nhận khả
năng giảm phát thải gây hiệu ứng nhà kính” và thị trường mua bán loại hàng hóa
đặc biệt này cũng ngày càng có giá hơn...
11
2.2 Trong nước
Trước hết, Việt N am là một nước có tiềm năng để thực hiện việc giảm khí phát
thải. Hiện tại, Việt N am không được xếp vào phụ lục I3 của thế giới, nghĩa là việc
phát thải CO2 vào khí quyển còn quá nhỏ so với mặt bằng chung của thế giới, nên
chưa bắt buộc phải giảm[13]. Đây chính là cơ hội để các nước phát triển đầu tư vào
các dự án phát triển kinh tế Việt N am, đặc biệt là các dự án CDM, để họ có thể nhận
được chứng chỉ môi trường.
Là một trong những nước đang phát triển, Việt N am nhanh chóng tham gia
cam kết với các tổ chức quốc tế, như ký kết Công ước khung, N ghị định Kyoto,
tham gia dự án CDM, có chỉ định cơ quan đầu mối quốc gia, phê chuNn KP v.v...tức
là đủ điều kiện theo quy định của tổ chức quốc tế thực hiện xây dựng và thực hiện
các dự án CDM. Việt N am cũng đã có nhiều ngành bước đầu nghiên cứu và xây
dựng các dự án tiềm năng về CDM trong các lĩnh vực: Bảo tồn và tiết kiệm năng
lượng; Chuyển đổi sử dụng nhiên liệu hoá thạch; Thu hồi và sử dụng CH4 từ bãi rác
và từ khai thác than; ứng dụng năng lượng tái tạo; Trồng mới rừng cây và tái trồng
rừng; Thu hồi và sử dụng khí đốt đồng hành. Trong đó, có những ý tưởng dự án đã
được các nhà đầu tư nước ngoài quan tâm [13].
Chúng ta hiện đang thiếu hẳn một hệ thống lý luận, khái niệm và phương
pháp luận đánh giá, phân tích kinh tế nói chung và định giá tài nguyên, môi trường
nói riêng. Các khái niệm, phương pháp đánh giá hầu hết được xây dựng trước tiên ở
các nước công nghiệp phát triển, không tránh khỏi những khó khăn, trở ngại khi
đem vào áp dụng tại các nước đang phát triển trong đó có Việt N am với những điều
kiện hoàn toàn khác biệt về kinh tế, văn hoá, tư duy và nhận thức về xã hội.
• Quan niệm về giá trị của rừng tự nhiên Việt Nam
Quan niệm về giá trị của rừng tự nhiên còn tuỳ thuộc vào nhận thức từ góc độ
chuyên môn, nghề nghiệp hay sở thích của từng cá nhân hay nhóm người cụ thể:
Các nhà kỹ thuật cho rằng rừng tự nhiên Việt N am có những giá trị như: Cung cấp
lâm sản; Phòng hộ; Bảo tồn; Bảo vệ đất; Điều tiết nước; Lâm sản ngoài gỗ; Môi
3
Gồm Các nước phát triển trên thế giới với lượng phát thải khí nhà kính rất lớn, được UN FCCC phân chia
thành nhóm 1 (Việt N am là nước đang phát triển được xếp vào nhóm phụ lục II)
12
sinh; Và tích lũy carbon. Trong khi đó, các nhà kinh tế lại thừa nhận những giá trị
sau đây của rừng tự nhiên là: Kinh tế; Phòng hộ; Bảo tồn; Văn hoá-xã hội; Lịch sử;
N ghiên cứu khoa học; Giáo dục; Môi sinh; Tham quan giải trí; Cảnh quan; N guồn
nước; An ninh quốc phòng… [11]
Tuy vậy, hầu hết các giá trị được nhận biết ở trên vẫn chưa phản ánh hết
quan niệm phổ biến hiện nay về tổng giá trị kinh tế TEV của tài nguyên rừng tự
nhiên. N hư vậy có một số vấn đề đặt ra cần được quan tâm: Thứ nhất, cho dù chúng
ta có cố gắng ước lượng một phần giá trị được nhận biết ở trên thì tổng của chúng
vẫn chưa phản ánh hết được tổng TEV của rừng tự nhiên. Thứ hai, với quan niệm
của giá trị rừng tự nhiên như vậy, việc ước lượng chúng sẽ gặp nhiều khó khăn do
không kế thừa được kỹ thuật định giá rừng phổ biến hiện nay để áp dụng vào điều
kiện của Việt N am mà có lẽ chúng ta tự đưa các phương pháp của mình. Hậu quả là,
có thể là có sự khác biệt rất lớn về giá trị kinh tế của rừng tự nhiên trong quan điểm
của các nhà khoa học Việt N am và các nhà khoa học trên thế giới.
Là một nước đang phát triển, Việt N am nhanh chóng tham gia cam kết với các
tổ chức quốc tế như ký Công ước khung của liên hiệp quốc về biến đổi khí hậu,
nghị định thư Kyôtô, tham gia các dự án CDM, thành lập các cơ quan đầu mối quốc
gia...tức là đủ các điều kiện theo quy định của thế giới về việc xây dựng và thực
hiện các dự án tiềm năng về CDM trong các lĩnh vực: Bảo tồn và tiết kiệm năng
lượng; Chuyển đổi sử dụng nhiên liệu hóa thạch; Thu hồi và sử dụng CH4 từ rác
thải và khai thác mỏ quặng; Trồng rừng...Bên cạnh đó, trong những năm gần đây,
Việt N am đã có những nổ lực thực hiện một số nghiên cứu và hoạt động liên quan
đến vấn đề biến đổi khí hậu và CDM.
Được sự tài trợ của các chính phủ và tổ chức quốc tế trên thế giới, Việt N am
đã thực hiện một số nghiên cứu và hoạt động liên quan về các vấn đề biến đổi khí
hậu và CDM. Kết quả kiểm kê khí nhà kính quốc gia đã được công bố năm 1994.
Theo kết quả kiểm kê cho thấy, tổng phát thải nhà kính ở Việt N am năm 1994 là
103,80 triệu tấn CO2 tương đương. Do đó, phát thải nhà kính tính theo đầu người
của Việt N am là vào khoảng 1,4 tấn CO2 tương đương. Các nguồn phát thải khí nhà
kính chính trong nước là năng lượng, nông nghiệp, thay đổi sử dụng đất và lâm
nghiệp
13
• Nghiên cứu Chiến lược Quốc gia về CDM
Cơ hội thị trường khí nhà kính đối với Việt N am cũng được nghiên cứu trong
dự án này. Tuy nhiên việc thực hiện Công ước Kyôtô và Cơ chế phát triển sạch
CDM vẫn còn nhiều rào cản như quá trình thể chế hóa và hoàn thiện các thủ tục
CDM - các rào cản cơ cấu, khả năng có được các thông tin có chất lượng, các công
nghệ có hiệu quả và có tính thực thi, thiếu năng lực để tạo ra các nguồn vốn .
cácbon, thực hiện các vụ giao dịch và thương lượng
N hư vậy thị trường mua bán giảm phát thải khí nhà kính còn quá mới mẻ, các
doanh nghiệp còn thiếu thông tin thị trường này, do đó mặc dù tiềm năng thị trường
Việt N am là rất lớn, nhưng còn quá ít các doanh nghiệp tham gia. Đã đến lúc nhà
nước phải phổ biến rộng rãi hơn, cung cấp nhiều thông tin để họ có thể chủ động
tham gia thị trường.
2.3 Thảo luận về tổng quan nghiên cứu
Qua các kết quả nghiên cứu những vấn đề có liên quan đến CO2 và thị trường
carbon trên thế giới và trong nước ta thấy:
– Việc xác định lượng CO2 mà rừng hấp thụ là vấn đề khá phức tạp, liên
quan đến quá trình quang hợp và hô hấp ở thực vật, cũng như việc xác định
tăng trưởng và sự đào thải của cây rừng theo thời gian, vì thế phần lớn các
nghiên cứu mới chỉ tập trung vào xác định lượng carbon tích lũy trong thực
vật tại thời điểm nghiên cứu.
– Trên thế giới, các nghiên cứu mới chỉ tập trung vào việc đánh giá lượng
carbon
– C được lưu trữ trong một số kiểu sử dụng đất, một số loài cây rừng trồng
mà chưa có đánh giá cụ thể đối với rừng tự nhiên.
– Việt N am là một nước có tiềm năng để thực hiện việc giảm khí phát thải
nhưng thực tế lại thiếu các thông tin cũng như cơ sở khoa học, phương
pháp tính toán, dự báo lượng CO2 hấp thụ bởi thảm phủ của quốc gia làm
cơ sở tham gia thị trường carbon toàn cầu. Hơn nữa, đó cũng chính là lí do
mà các doanh nghiệp trong nước chưa tích cực tham gia thị trường này.
14
3 Đặc điểm khu vực nghiên cứu
3.1 Điều kiện tự nhiên:
3.1.1 Vị trí địa lý - Ranh giới tự nhiên:
Vùng nghiên cứu nằm trong lưu vực đầu nguồn thuộc huyện Tuy Đức, tỉnh
Dăk N ông, nằm về phía Tây N am cách trung tâm tỉnh Đăk N ông khoảng 40 km, là
địa bàn quản lí của lâm trường Quảng Tân.
Lâm phần của lâm trường Quảng Tân thuộc địa bàn hành chính của 04 xã:
Đăk Buk So, Đăk R’Tíh, Quảng Tâm, Quảng Trực, Quảng Tín thuộc huyện Đăk
R’Lấp và Tuy Đức - tỉnh Đăk N ông, cách thị trấn Gia N ghĩa khoảng 25 km về phía
nam. Văn phòng của lâm trường đóng tại thị trấn Kiến Đức - huyện Đăk R’Lấp -
tỉnh Đăk N ông.
• Toạ độ địa lý của lâm trường nằm từ:
+ 107o22’15” đến 107o33’00” kinh độ Đông.
+ 12o05’25” đến 12o12’53” vĩ độ Bắc.
• Ranh giới:
+ Phía Bắc của lâm trường giáp với xã Đăk Buk So.
+ Phía N am của lâm trường giáp với xã Quảng Tân.
+ Phía Đông của lâm trường giáp với huyện Đăk N ông.
+ Phía Tây của lâm trường giáp với lâm trường Quảng Trực và lâm
trường Quảng Tín.
3.1.2 Khí hậu - Thuỷ văn:
Khu vực vực nghiên cứu có khí hậu mang đặc trưng của khí hậu nhiệt đới
gió mùa, trong năm có hai mùa rõ rệt:
+ Mùa mưa bắt đầu từ tháng 05 đến tháng 10 trong năm.
+ Mùa khô bắt đầu từ tháng 11 đến tháng 04 năm sau.
• Lượng mưa
+ Lượng mưa phân bổ trung bình hàng năm là 2360 mm.
+ Lượng mưa tập trung chủ yếu vào 03 tháng giữa mùa mưa là tháng
6- 7 - 8 và chiếm khoảng 80% lượng mưa cả năm.
• Nhiệt độ
15
+ N hiệt độ bình quân hàng năm là 24,5o C.
+ N hiệt độ tuyệt đối tối thiểu là 8.2o C.
+ N hiệt độ tối đa là 34oC.
Biên độ giao động nhiệt nhỏ nhưng biên độ giao động nhiệt giữa ngày và
đêm khá lớn, nhất là vào các tháng mùa khô.
• Độ ẩm
+ Độ Nm trung bình hàng năm là 84,5%.
+ Lượng bốc hơi bình quân trong năm 195.4 mm
+ Tháng 03 là tháng có lượng bốc hơI cao nhất khoảng 133 mm.
• Hướng gió chính
+ Gió thổi theo hướng Đông - Bắc vào mùa khô.
+ Gió thổi theo hướng Tây - N am vào mùa mưa.
• Sông suối
Trong lâm phần của lâm truờng có mạng lưới sông suối dày đặc, không có
sông lớn. Hướng chảy chính là Đông Bắc - Tây N am, đi qua nhiều dạng địa hình.
Hệ thống suối ở đây không có khả năng vận chuyển đường thủy, chỉ có thể làm đập
thủy lợi hồ chứa nước, thủy điện nhỏ. Bao gồm các suối chính: Đăk R’Tíh, Đăk
R’Lấp, Đăk R’Tang, Đăk Glun, Đăk Rung ...
3.1.3 Địa hình
Lâm phần ở đây có độ cao so với mặt biển khoảng từ 600 - 750m. Địa hình ở
đây rất phức tạp, đồi núi nhiều, độ chia cắt rất mạnh, độ cao có xu thế giảm dần từ
Bắc xuống N am. Địa hình trong khu vực có dạng đồi lượn sóng, đất đai canh tác
phân bố chủ yếu trên sườn dốc, độ dốc phổ biến 10-150
3.1.4 Đất đai - Thổ nhưỡng
Đất đai trong khu vực chủ yếu là đất feralit nâu đỏ phát triển trên đá mẹ
Bazan. Lâm trường Quảng Tân có tổng diện tích đất lâm nghiệp là 14489ha, Trong
đó diện tích đất có rừng 9099,2 ha chiếm khoảng 62.8%, diện tích không có rừng 5
389.8 ha. Đây là loại đất khá tốt có độ sâu tầng đất dày từ 70cm - 100cm. Thành
phần cơ giới là sét, không có kết von bề mặt, thích hợp với các loài cây nông - lâm -
công nghiệp.
16
3.2 Tình hình tài nguyên rừng
3.2.1 Rừng tự nhiên
Rừng tự nhiên trong khu vực chủ yếu là rừng lá rộng thường xanh mưa Nm
nhiệt đới, với tổ thành loài cây hết sức phong phú và đa dạng. Các dạng rừng
thường gặp gồm: Rừng gỗ, rừng lồ ô - tre nứa, rừng hỗn giao gỗ-lồ ô, hỗn giao lồ ô-
gỗ…trong đó rừng gỗ chiếm phần lớn diện tích rừng tự nhiên hiện có trong khu
vực). Diện tích và chất lượng rừng suy giảm mạnh trong thời gian qua. Tỷ lệ che
phủ rừng giảm nhanh chóng. Trạng thái rừng gồm nhiều loại từ đất không có rừng
đến các trạng thái rừng non phục hồi sau nương rẫy (IIA-IIB), rừng đã qua khai thác
chọn (IIIA1), và rừng ít bị tác động (IIIA2). Rừng giàu chỉ còn phân bố ở vùng sâu
xa khu dân cư và trên các đỉnh dông, núi cao. N hìn chung tài nguyên rừng còn
phong phú, trữ lượng gỗ khá cao song chất lượng gỗ và các chủng loại gỗ quý hiếm
đã bị khai thác chọn nên gần như cạn kiệt.
Rừng của đơn vị qui hoạch thành rừng sản xuất và rừng phòng hộ [Theo quyết
định số 3081/QĐ - UB ngày 30/09/2003 của UBN D tỉnh Đăk Lăk “ V/v phê duyệt
dự án qui hoạch 03 loại rừng và sử dụng đất trống đồi núi trọc tỉnh Đăk Lăk giai
đoạn 2003 – 2010”. ( Tỉnh Đăk N ông trước năm 2004 là địa bàn hành chính trực
thuộc tỉnh Đăk Lăk )].
Một đặc điểm dễ nhận thấy đối với kiểu rừng thường xanh trong khu vực
nghiên cứu đó là mật độ cây rất dày và có phân bố giảm dần theo cấp kính. Cấu trúc
tầng tán phức tạp, nhiều tầng với hệ thực vật hết sức phong phú. Các ưu hợp thường
gặp: Chò xót (Schima superba), Dẻ (Quercus sp), Trâm (Syzygium sp), Xoan
(Melia azedarach)…
Thảm thực bì thường rất dày với các loài song mây, lá bép, mây bụi, riềng,
nghệ rừng…với độ che phủ rất cao.
3.2.2 Rừng trồng
Lâm trường có diện tích rừng trồng là 103,5 ha, trong đó:
• Rừng trồng phòng hộ 50,0 ha loài cây chủ yếu là Xà cừ - Điều.
• Rừng trồng sản xuất 43,5 ha loài cây chủ yếu là: Thông ba lá.
• Rừng giống 10,0 ha loài cây chủ yếu là: Muồng đen.
17
Tổng diện tích tự nhiên của đơn vị theo quyết định phê duyệt phương án
187 năm 2002 là 14 489 ha. Số liệu được thể hiện ở bảng sau:
Bảng 3.1 Hiện trạng rừng và đất rừng phân chia theo trạng thái và chức năng
Chia ra loại rừng
Phòng hộ Sản xuất
Tổng diện tích
Stt
Hạng mục
Đất có rừng
(ha)
I
1
9 099.2
2 393.5
2 343.5
909.1
884.9
223.8
171.8
153.9
50.0
6 705.7
5 409.4
2 783.4
2 615.1
884.4
Rừng tự nhiên
8 995.7
3 692.5
3 500.0
1 108.2
406.3
Rừng trung bình
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
2
Rừng nghèo
Rừng phục hồi
Rừng hỗn giao gỗ - lồ ô
Rừng lồ ô, tre nứa
Rừng trồng
234.5
288.7
134.8
103.5
53.5
Đất không có rừng
Đất trống trảng cỏ ( Ia )
Đất trống cây bụi ( Ib )
Đất trống cây rảI rác ( Ic )
Các loại đất khác
Đất lâm nghiệp bị xâm canh
Đất khác
II
2 361.5
334.5
1 263.4
117.1
986.6
159.7
627.1
620.5
6.6
1 098.1
217.4
1
2
1 563.3
463.7
576.7
3
304.0
III
1
3 028.3
2 960.7
67.6
2 401.2
2 340.2
61.0
2
Tổng cộng
14 489.0
4 284.0
1005.0
3.3 Điều kiện kinh tế xã hội
• Tình hình giao thông
Mạng lưới giao thông trên địa bàn huyện phát triển khá nhanh, đường quốc
lộ và đường liên xã được nâng cấp nhựa hóa theo chưong trình 135, đường liên thôn
được rải đất cấp phối thuận lợi cho việc đi lại và giao lưu hàng hoá. Các xã đều có
bưu điện, hệ thống thông tin liên lạc đang được cải thiện đáng kể. Phần lớn các thôn
trong xã đều đã có điện lưới quốc gia. Tỉnh lộ 886 ( Quốc lộ 14B cũ ) chạy xuyên
qua lâm trường từ Bắc xuống N am, nối lâm trường với huyện Đăk R’Lâp. Quốc lộ
18
14 nối huyện với trung tâm tỉnh Đăk N ông về phía Đông, nối với các tỉnh phía Tây
N am: Bình Phước, Bình Dương, thành phố Hồ Chí Minh, ở phía Bắc nối với các
huyện Đăk Mil, tỉnh Đăk Lăk và nước Campuchia.
Hệ thống đường dân sinh: các đường liên thôn liên xã khá hoàn chỉnh nối
các thôn với tỉnh lộ 886, đặc biệt trong lâm phần còn có hai tuyến đường liên xã: xã
N hơn Cơ - xã Đăk R’Tíh, xã Quảng Tín - xã Đăk Buk So. N goài ra còn có đường
vận xuất phục vụ sản xuất kinh doanh rừng khá nhiều và phân bố tương đối hợp lý.
Hệ thống giao thông đường bộ khá hoàn chỉnh đã tạo điều kiện thuận lợi
cho việc vận chuyển sản phNm, hàng hoá, nguyên vật liệu trong quá trình tổ chức
sản xuất kinh doanh của đơn vị. N hưng mặt trái sẽ bị bọn lâm tặc lợi dụng để thực
hiện các hành vi vi phạm Lâm luật ( Khai thác lâm sản, chặt phá rừng, lấn chiếm đất
rừng, săn bắt thú rừng trái phép ...). Do vậy, sau khi khảo sát hệ thống giao thông
(đường vận xuất, đường vận chuyển ) trong lâm phần, lâm trường đã tổ chức 02
trạm quản lý bảo vệ rừng tại các vị trí trọng tâm nhằm ngăn chặn kịp thời các đối
tượng có hành vi xâm phạm đến rừng.
• Dân cư - Lao động
Lâm phần của lâm trường Quảng Tân thuộc địa bàn hành chính của 04 xã
nhưng chủ yếu tập trung tại các xã Đăk R’Tíh, Quảng Tâm và Đăk Buk So. Tổng số
hộ là 1.850 hộ, có 7.087 khNu, trung bình 04 người/ hộ, tổng số người trong độ tuổi
lao động 3.064 người, trong đó lao động nam có 1.698 người (chiếm 55%), lao
động nữ có 1.366 người (chiếm 45%)
N ơi này có tỉ lệ sinh đẻ còn khá cao, đặc bịêt là ở đồng bào dân tộc. Bên
cạnh đó hiện nay trên địa bàn huyện Đăk R’Lấp nói chung, lâm trường Quảng Tân
nói riêng tình trạng dân di cư bất hợp pháp đến cư ngụ rất đông. Do vậy mà tình
trạng phá rừng, lấn chiếm đất rừng để cư trú và canh tác (nương rẫy, trồng cà phê,
điều…) trong thời gian qua diễn ra vô cùng phức tạp. Phần lớn dân trong vùng sống
bằng nghề chính là sản xuất nông nghiệp (làm lúa nước, lúa rẫy, trồng cây cà phê,
điều ...) và chăn nuôi (trâu bò) theo hình thức chăn thả.
Mặt khác trình độ lao động ở đây còn khá thấp, đặc biệt là đối với đồng bào
M’N ông. Phương thức sản xuất còn lạc hậu, tư liệu lao động còn thô sơ họ chỉ mới
định cư về hình thức, mang tính tạm thời và bản chất vẫn còn tồn tại phong tục du
19
canh tác làm nương rẫy và bán du cư. Cuộc sống của họ còn phụ thuộc nhiều vào
nguồn tài nguyên rừng (song mây, tre, nứa, măng ...). Chính vì lẽ đó trong phương
án điều chế rừng năm 2006- 2010 chú trọng nhiều đến vấn đề tổ chức sản xuất kinh
doanh nghề rừng, thu hút một lực lượng lớn lao động trong mùa mưa … đồng thời
còn đưa ra các mô hình nông lâm kết hợp, trồng rừng phòng hộ trên nương rẫy để
chuyển giao công nghệ, đưa khoa học kỹ thuật vào dời sống cho nhân dân trong
vùng.
• Tình hình giáo dục
Hệ thống giáo dục tại xã Quảng tâm, Đăk R’Tíh và xã Đăk Buk So tương
đối hoàn chỉnh, các xã đều có trường mẫu giáo, trường cấp I và trường cấp II. Tuy
nhiên cơ sở vật chất của các trường còn nhiều thiếu thốn.
• Y tế
Do địa bàn khá rộng nên cộng đồng người đồng bào dân tộc M’N ông còn
duy trì tập quán du canh, bên cạnh đó cuộc sống còn quá khó khăn đói khổ nên
dịch bệnh thường xuyên xảy ra, nhất là trong cộng đồng người đồng bào dân tộc.
Tại trung tâm huyện đã có một bệnh viện khá lớn, mỗi xã điều có một trạm xá. Tuy
nhiên về lực lượng y bác sỹ còn thiếu , thuốc men dụng cụ y tế còn hạn chế.
• Văn hoá - Thông tin
Tại Trung Tâm các xã đều có mạng lưới điện quốc gia phục vụ cuộc sống
sinh hoạt của người dân. Phần lớn thông tin văn hoá được người dân cập nhật thông
qua hệ thống sóng phát thanh, sóng truyền hình của đài Trung ương, địa phương và
của các tỉnh thành lân cận.
N hìn chung, đời sống của các cộng đồng dân tộc địa phương ở đây còn rất
nhiều khó khăn và phần lớn phụ thuộc nhiều vào rừng.
N goài việc cung cấp các sản phNm như gỗ, lâm sản ngoài gỗ, đất canh
tác…Rừng tự nhiên đang là sinh kế cho các cộng đồng thông qua các chương trình
giao đất giao rừng. Trong thời gian qua, trong khuôn khổ hoạt động của dự án lâm
nghiệp xã hội SFSP và sau đó là ETSP, chương trình giao đất giao rừng cho cộng
đồng được khởi xướng và triển khai trên 6 bon: Bu N ơr A-B (1016ha), Bu Koh và
Bu Dach (2975ha), Bu Dưng và Mê Ra (1110ha) với tổng diện tích là 5101ha.
N hững diện tích này nguyên trước đây thuộc lâm trường Quảng Tân quản lý,
20
sau đó được giao trả về địa phương để thực hiện chương trình thí điểm giao đất giao
rừng cho cộng đồng.
Tuy nhiên hiệu quả của giao đất giao rừng cho cộng đồng mới mang lại hiệu
quả về khai thác lâm sản. Do đó, việc giao đất giao rừng cần phải gắn với nhiều lợi
ích khác nhau để người giữ rừng được thụ hưởng một cách công bằng, hiệu quả như
dịch vụ môi trường sinh thái, bảo vệ đầu nguồn, hấp thụ CO2, du lịch sinh thái, bảo
tồn đa dạng sinh học, di tích lịch sử, bảo tồn các truyền thống văn hóa bản địa…
21
4 Mục tiêu, nội dung và phương pháp nghiên cứu
4.1 Mục tiêu nghiên cứu
• Về lý luận
Góp phần định giá giá trị kinh tế cụ thể gắn với chức năng phòng hộ môi
trường sinh thái của rừng tự nhiên từ nghiên cứu sự tích lũy carbon trong thực vật
thân gỗ; làm cơ sở xây dựng chính sách chi trả cho cộng đồng trong quản lý và bảo
vệ rừng. Đồng thời hướng đến tạo thêm các lựa chọn về sinh kế thông qua việc cung
cấp các dịch vụ môi trường được công nhận.
• Về thực tiễn
Có hai mục tiêu cụ thể mà đề tài hướng đến:
i. Lượng hóa được khả năng hấp thụ CO2 của các trạng thái rừng tự nhiên
thuộc kiểu rừng thường xanh.
ii. Góp phần định giá giá trị kinh tế cụ thể của rừng gắn với dịch vụ môi
trường sinh thái từ khả năng hấp thụ CO2 của rừng mang lại theo các trạng
thái rừng.
4.2 Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
Trong phạm vi giới hạn về thời gian, nguồn lực và yêu cầu của luận văn tốt
nghiệp, đề tài nghiên cứu được xem là đóng góp bước đầu cho nghiên cứu theo
hướng này, do vậy được giới hạn phạm vi và đối tượng nghiên cứu như sau:
– Trạng thái rừng nghiên cứu: Tập trung nghiên cứu năng lực hấp thụ CO2
của 3 trạng thái rừng tự nhiên đặc trưng cho kiểu rừng thường xanh gồm
rừng non phục hồi sau nương rẫy, rừng đã qua khai thác chọn và rừng ít bị
tác động .
– Tích lũy carbon ở thực vật thân gỗ: Chỉ nghiên cứu lượng Carbon tích lũy
trong các bộ phận trên mặt đất của thực vật thân gỗ: thân, cành, lá có đường
kính từ 5cm trở lên.
– Tính hiệu quả kinh tế của việc quản lý tài nguyên rừng: Đánh giá hiệu
quả kinh tế từ lợi ích của rừng được tính rất phong phú dựa trên khả năng
cung cấp gỗ, củi, chất đốt, lâm sản ngoài gỗ, nguyên liệu…và một số lợi ích
từ dịch vụ môi trường là rất đa dạng chưa được tính đến. Theo hướng này, đề
22
tài tiến hành tập trung nghiên cứu năng lực hấp thụ CO2 của rừng thường
xanh làm cơ sở bổ sung tính hiệu quả kinh tế quản lý rừng gắn với chức
năng phòng hộ môi trường sinh thái.
4.3 Nội dung nghiên cứu
Để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu, đề tài tiến hành thực hiện ứng với các
nội dung cụ thể như sau:
i) N ghiên cứu các mối tương quan giữa các nhân tố điều tra rừng phục vụ cho
dự báo gián tiếp lượng CO2 hấp thụ.
ii) Xác định lượng carbon tích lũy trong các bộ phận của thực vật thân gỗ, theo
cỡ kính, trạng thái rừng
iii) Ước lượng năng lực hấp thụ CO2 theo từng trạng thái rừng
iv) Tính toán thành tiền giá trị hấp thụ CO2 của các trạng thái rừng
4.4 Phương pháp nghiên cứu
4.4.1 Phương pháp luận
Trên cơ sở chu trình Carbon thông qua quá trình quang hợp để tạo sinh khối,
quá trình hô hấp và quá trình đào thải (mất đi) của thực vật cho thấy chỉ có thực vật
mới có khả năng hấp thụ CO2. Trong khi đó nguồn CO2 thải ra không khí không chỉ
thông qua hô hấp của thực vật mà từ rất nhiều nguồn, nhưng chỉ có thực vật mới có
khả năng hấp thụ CO2 để tạo ra hợp chất C6H12O6. Đây là khả năng của thực vật
rừng để giảm thiểu khí gây hiệu ứng nhà kính.
N hư vậy, nghiên cứu lượng carbon lưu giữ trong thực vật từ đó suy ra lượng
CO2 hấp thụ là cơ sở để xác định khả năng hấp thụ CO2 của các kiểu rừng, trạng
thái rừng. Kết hợp với nghiên cứu rút mẫu thực nghiệm, phân tích hóa học lượng C
lưu giữ trong thực vật thân gỗ trên mặt đất với mô hình hoá toán học để dự đoán và
lượng hoá năng lực hấp thụ CO2 cho từng trạng thái rừng.
Trên cơ sở năng lực hấp thụ CO2 của các trạng thái rừng, gắn với các phương
thức quản lý rừng hiện tại, điều kiện xã hội, làm cơ sở ứng dụng và phát triển
phưong pháp cụ thể tính hiệu quả kinh tế của rừng mang lại trong quản lý rừng theo
hướng bền vững này.
4.4.2 Phương pháp nghiên cứu cụ thể:
Để phục vụ hướng nghiên cứu đề tài, tiến hành theo các phương pháp sau :
23
Tải về để xem bản đầy đủ
72 trang
18/10/2024
150
Bạn đang xem 30 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Xác định lượng CO₂ hấp thụ của rừng thường xanh làm cơ sở đánh giá dịch vụ môi trường tại huyện Tuy Đức, tỉnh Đăk Nông", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- luan_van_xac_dinh_luong_co_hap_thu_cua_rung_thuong_xanh_lam.pdf
