Báo cáo Đánh giá những nhân tố tác động tới tiêu thụ năng lượng của ngành công nghiệp Việt Nam giai đoạn 1995-2005
Bé C«ng th−¬ng
tËp ®oµn ®iÖn lùc ViÖt Nam
ViÖn n¨ng l−îng
Báo cáo tổng kết Đề tài cấp bộ
M· sè: I-146
ĐÁNH GIÁ NHỮNG NHÂN TỐ TÁC
ĐỘNG TỚI TIÊU THỤ NĂNG LƯỢNG
CỦA NGÀNH CÔNG NGHIỆP VIỆT
NAM GIAI ĐOẠN 1995-2005
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: NguyÔn Quèc Kh¸nh
Phßng kinh tÕ, dù b¸o vµ qu¶n lý nhu cÇu NL
Tr−ëng phßng: TrÇn M¹nh Hïng
ViÖn tr−ëng: Ph¹m Kh¸nh Toµn
7177
17/3/2009
Hµ néi - 10/2008
Bé C«ng th−¬ng
tËp ®oµn ®iÖn lùc ViÖt Nam
ViÖn n¨ng l−îng
Mã số: I-146
Đề tài
ĐÁNH GIÁ NHỮNG NHÂN TỐ TÁC
ĐỘNG TỚI TIÊU THỤ NĂNG LƯỢNG
CỦA NGÀNH CÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
GIAI ĐOẠN 1995-2005
Hà nội - 10/2008
Bé C«ng th−¬ng
tËp ®oµn ®iÖn lùc ViÖt Nam
ViÖn n¨ng l−îng
M· sè: I-146
Đề tài
ĐÁNH GIÁ NHỮNG NHÂN TỐ TÁC
ĐỘNG TỚI TIÊU THỤ NĂNG LƯỢNG
CỦA NGÀNH CÔNG NGHIỆP VIỆT
NAM GIAI ĐOẠN 1995-2005
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: NguyÔn Quèc Kh¸nh
Phßng kinh tÕ, dù b¸o vµ qu¶n lý nhu cÇu NL
Tr−ëng phßng: TrÇn M¹nh Hïng
ViÖn tr−ëng: Ph¹m Kh¸nh Toµn
Hµ néi - 10/2008
3
Mục lục
1. Giới thiệu .............................................................................................................6
1.1 Đặt vấn đề............................................................................................................6
1.2 Mục tiêu và giới hạn của đề tài............................................................................7
1.3 Cấu trúc của đề tài ...............................................................................................7
2. Điều tra, khảo sát tình hình tiêu thụ năng lượng của ngành công nghiệp phân
chia theo các phân ngành chính giai đoạn 1995-2005.........................................8
3. Kết quả điều tra về tiêu thụ năng lượng của ngành công nghiệp ......................12
4. Đánh giá những nhân tốc tác động tới nhu cầu năng lượng của ngành công
nghiệp giai đoạn 1990-2005 ..............................................................................17
5. Một số ý nghĩa của kết quả đề tài ......................................................................23
6. Tóm tắt và kết luận ............................................................................................27
Tài liệu tham khảo.....................................................................................................30
Phụ lục.......................................................................................................................33
Phụ lục 1: Hệ số chuyển đổi .....................................................................................33
Phụ lục 2: Tiêu dùng năng lượng của khu vực công nghiệp phân chia theo loại
nhiên liệu...................................................................................................................34
Phụ lục 3: Tiêu dùng năng lượng của khu vực công nghiệp phân chia theo các phân
ngành tiêu thụ năng lượng chính...............................................................................35
Phụ lục 4: Tiêu dùng năng lượng của phân ngành sản xuất thép và luyện kim .......36
Phụ lục 5: Tiêu dùng năng lượng của phân ngành sản xuất VLXD .........................37
Phụ lục 6: Tiêu dùng năng lượng của phân ngành hoá chất.....................................38
Phụ lục 7: Tiêu dùng năng lượng của phân ngành giấy và bột giấy.........................39
Phụ lục 8: Tiêu dùng năng lượng của phân ngành dệt may......................................40
Danh mục bảng
Bảng 1: Các số liệu thu thập được ............................................................................10
Bảng 2: Tốc độ tăng giá trị sản xuất của các phân ngành công nghiệp....................13
Bảng 3: Tỷ trọng đóng góp của các phân ngành công nghiệp vào giá trị sản xuất của
ngành công nghiệp........................................................................................13
Bảng 4: Tốc độ tăng sử dụng năng lượng của các phân ngành công nghiệp............14
Bảng 5: Tỷ trọng tiêu dùng năng lượng của các phân ngành công nghiệp trong tổng
tiêu dùng năng lượng của ngành công nghiệp..............................................14
Bảng 6: Cường độ năng lượng của ngành công nghiệp của Việt Nam và một số
quốc gia trên thế giới năm 2000 ...................................................................23
Bảng 7: Cường độ năng lượng của một số phân ngành công nghiệp của Việt nam và
Nhật Bản.......................................................................................................24
4
Bảng 8: Cường độ năng lượng của một số đơn vị sản xuất xi măng của Việt Nam và
của Ấn độ......................................................................................................25
Bảng 9: Cường độ năng lượng của một số đơn vị sản xuất giấy của Việt nam và của
một số quốc gia trên thế giới ........................................................................25
Bảng 10: Cơ cấu tiêu thụ năng lượng phân chia theo phân ngành của ngành công
nghiệp Việt Nam giai đoạn 1990-2005 ........................................................27
Bảng 11: Tỷ trọng đóng góp của các phân ngành công nghiệp vào giá trị sản xuất
của ngành công nghiệp giai đoạn 1990-2005...............................................27
Danh mục hình vẽ
Hình 1: Phương pháp luận điều tra, khảo sát số liệu tiêu thụ năng lượng..................8
Hình 2: Sơ đồ khối tổng hợp số liệu .........................................................................11
Hình 2: Giá trị sản xuất của ngành công nghiệp giai đoạn 1990-2005 theo giá cố
định năm 1994 ..............................................................................................12
Hình 4: Cường độ năng lượng của các phân ngành công nghiệp Việt Nam giai đoạn
1990-2005.....................................................................................................15
Hình 5: Những nhân tố làm thay đổi cường độ năng lượng của ngành công nghiệp
......................................................................................................................19
Hình 6: Những nhân tố làm thay đổi cường độ năng lượng của ngành công nghiệp
giai đoạn 1990-1995 .....................................................................................20
Hình 7: Những nhân tố làm thay đổi cường độ năng lượng của ngành công nghiệp
giai đoạn 1995-2000 .....................................................................................21
Hình 8: Những nhân tố làm thay đổi cường độ năng lượng của ngành công nghiệp
giai đoạn 2000-2005 .....................................................................................22
5
1. Giới thiệu
1.1 Đặt vấn đề
Công nghiệp là một trong những ngành tiêu thụ năng lượng chính, chiếm 27% tổng
tiêu dùng năng lượng cuối cùng năm 1990 và 31,5% năm 2005. Tốc độ tăng trung
bình giai đoạn 1990-2005 là 6,5%/năm với giai đoạn 1990-2000 là 5,7%/năm và
giai đoạn 2000-2005 là 8,1% (VNL, 2007). Với qui mô và đặc điểm về tiêu thụ
năng lượng như vậy, ngành công nghiệp cần được nghiên cứu chi tiết về tiêu thụ
năng lượng nhằm phục vụ cho công tác dự báo nhu cầu năng lượng và tiếp nối là
công tác qui hoạch năng lượng.
Trong khi việc thu thập số liệu về năng lượng được phần lớn các quốc gia trên thế
giới thu thập như là một phần của công tác thống kê, ví dụ như tại Trung Quốc, việc
thu thập số liệu năng lượng do Cục thống kê quốc gia (NBS) chịu trách nhiệm; ở
Đức là Cơ quan thống kê (Deustat) thì ở Việt Nam số liệu năng lượng chủ yếu được
Viện Năng Lượng thu thập thông qua các đề án được triển khai và thông qua phối
hợp với các Cơ quan, đơn vị cung cấp và quản lý năng lượng như Tổng công ty dầu
khí Việt Nam (Petrovietnam), Tổng công ty xăng dầu Việt nam (Petrolimex), Tập
đoàn than và khoáng sản (Vinacomin), Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) và Tổng
cục Hải quan như đề án Xây dựng ngân hàng dữ liệu năng lượng và đầu mối hợp
tác với APEC giai đoạn 1990-2001 thực hiện năm 2003 (VNL, 2003), các đề án xây
dựng Tổng sơ đồ phát triển hệ thống điện Việt Nam (VNL, 2006), Nghiên cứu qui
hoạch tổng thể năng lượng giai đoạn 2006-2025 thực hiện năm 2007 (JICA, 2007).
Tuy nhiên, việc thu thập số liệu tiêu thụ năng lượng của các phân ngành tiêu thụ
năng lượng chính như thép, VLXD, hoá chất trong khu vực công nghiệp; vận tải
đường bộ, vận tải đường thuỷ trong khu vực giao thông vận tải chưa được điều tra ở
qui mô phù hợp. Cho nên đến nay chúng ta vẫn chưa phân tích và tổng hợp được
chính xác cơ cấu tiêu thụ năng lượng của các thành phần tiêu thụ năng lượng chính
trong mỗi khu vực tiêu thụ năng lượng và vì vậy chưa phân tích được các yếu tố tác
động tới tiêu thụ năng lượng của các khu vực này.
Phân tích các yếu tố tác động tới tiêu thụ năng lượng của một ngành cũng là một
lĩnh vực nghiên cứu thu hút nhiều sự quan tâm. Một số nghiên cứu đã được thực
hiện gồm nghiên cứu của Bhattacharyya và Ussanarassamee (2005) đối với Thái
Lan; Shi và Polenske (2005) đối với Trung Quốc; Tiwari (2000) đối với ấn độ;
Ebohon và Ikeme (2004) đối với các quốc gia châu phi thuộc tiểu vùng sa mạc
Sahara).
6
1.2 Mục tiêu và giới hạn của đề tài
Mục tiêu của nghiên cứu này là điều tra, chuẩn xác lại các số liệu tiêu thụ năng
lượng của khu vực công nghiệp giai đoạn 1990-2005 phân chia theo các phân ngành
tiêu thụ chính bao gồm ngành thép, vật liệu xây dựng, hoá chất, giấy và dệt may và
theo loại nhiên liệu; và trên cơ sở đó đánh giá những nhân tố tác động tới tiêu thụ
năng lượng của khu vực tiêu thụ năng lượng này, cụ thể là thay đổi cường độ năng
lượng thông qua phương pháp phân tích chia tách.
1.3 Cấu trúc của đề tài
Đề án được cấu trúc thành 5 chương và 4 phụ lục. Chương I trình bày mục tiêu của
đề án. Chương II trình bày về việc khảo sát các số liệu tiêu thụ năng lượng của khu
vực công nghiệp phân chia theo các phân ngành tiêu thụ năng lượng chính cho giai
đoạn 1990-2005. Chương III trình bày về kết quả tổng hợp số liệu tiêu thụ năng
lượng của các phân ngành công nghiệp. Chương IV đánh giá những nhân tố tác
động tới tiêu thụ năng lượng của ngành công nghiệp trong giai đoạn này. Chương V
phân tích ý nghĩa của các kết quả của đề tài đối với công tác dự báo nhu cầu năng
lượng và bảo tồn năng lượng. Chương VI đưa ra các kết luận cùng các kiến nghị.
7
2. Điều tra, khảo sát tình hình tiêu thụ năng lượng của ngành công
nghiệp phân chia theo các phân ngành chính giai đoạn 1995-2005
2.1 Phân ngành công nghiệp
Trên cơ sở đặc thù về công nghệ và số liệu sơ bộ về tiêu thụ năng lượng của các
phân ngành công nghiệp, đề án đã tiến hành khảo sát, tổng hợp số liệu tiêu thụ năng
lượng các phân ngành tiêu thụ nhiều năng lượng sau:
• Sản xuất thép và các sản phẩm luyện kim
• Vật liệu xây dựng (VLXD)
• Hoá chất
• Giấy và bột giấy
• Dệt may
2.2 Phương pháp điều tra, khảo sát
Petrolimex
Vinacomin
EVN
Các đề án
nghiên cứu
có sẵn
Số liệu tiêu thụ
năng lượng của
một ngành
Phân tích, tổng
hợp
Tiêu thụ NL của
các đơn vị đại diện
Cơ quan
chủ quản
Hình 1: Phương pháp luận điều tra, khảo sát số liệu tiêu thụ năng lượng
Phương pháp điều tra, khảo sát số liệu tiêu thụ năng lượng cho các phân ngành
công nghiệp được mô tả ở Hình 1. Theo đó, đề án sẽ sử dụng nhiều nguồn dữ
liệu khác nhau để tổng hợp dữ liệu tiêu thụ năng lượng cho các phân ngành. Cụ
thể, đề án sẽ:
- Phối hợp với các đơn vị sản xuất và cung ứng năng lượng để thu thập các số
liệu về năng lượng mà các đơn vị này cung cấp cho các phân ngành liệt kê ở
trên bao gồm Tổng công ty xăng dầu Việt nam (Petrovietnam) và Tổng công
ty xăng dầu Việt nam (Petrolimex) để thu thập các số liệu về các sản phẩm
8
dầu và khí; Tập đoàn than và khoáng sản (Vinacomin) để thu thập các số liệu
về than; Tập đoàn điện lực Việt nam (EVN) để thu thập các số liệu về điện.
- Phối hợp với các cơ quan, hiệp hội quản lý ngành như Tổng công ty thép, Bộ
xây dựng, Tổng công ty xi măng, Tổng công ty hoá chất, Tổng công ty giấy,
Hiệp hội giấy, Tổng công ty dệt may, Hiệp hội dệt may…..để thu thập số liệu
về số lượng sản phẩm, giá trị sản xuất, định mức tiêu thụ năng lượng và tiêu
thụ năng lượng của ngành tương ứng.
- Phối hợp với Tổng cục thống kê để điều tra về giá trị sản xuất của các ngành.
Ngoài ra đề án còn tiến hành điều tra chi tiết tiêu thụ năng lượng của một số đơn
vị đại diện cho mỗi phân ngành nhằm xác định hiện trạng công nghệ và để kiểm
chứng số liệu thu thập. Song song, đề án cũng tham khảo các đề tài, đề án đã
thực hiện có liên quan đến số liệu về năng lượng.
2.3 Qui trình thu thập
Trên cơ sở nhận diện các đầu mối thu thập trên, qui trình thu thập đã được thiết lập
như sau:
a. Thiết kế các bảng biểu điều tra tương ứng với nguồn cấp số liệu (đơn vị cung
ứng năng lượng hoặc đơn vị quản lý ngành hoặc đơn vị cụ thể đại diện
ngành)
b. Lựa chọn các đơn vị đại diện cho mỗi phân ngành để tiến hành điều tra
c. Liên hệ và gửi phiếu điều tra tới các đầu mối cung cấp số liệu
d. Nhận kết quả điều tra
9
2.4 Các số liệu thu thập được
Bảng 1 thể hiện các số liệu thu thập được từ việc phối hợp với các đơn vị cung cấp năng lượng, các đơn vị quản lý ngành và trên cơ sở
khảo sát tại một số đơn vị đại diện cho mỗi ngành cũng như tham khảo các đề tài, các đề án có sẵn.
Bảng 1: Các số liệu thu thập được
PetroVietnam, Petrolimex, Vinacomin,
EVN
Các đơn vị quản lý ngành, các một số đơn vị đại diện ngành và
Tổng cục thống kê
Đề tài, đề
Nguồn số liệu
án
Số liệu về
cung cấp
than
Số liệu về
cung cấp
các SP dầu, điện
Số liệu về
cung cấp
Số liệu về
sử dụng
NL
Giá trị sản Số lượng
xuất sản phẩm
Định mức
tiêu thụ NL NL của
một số đơn
vị đại diện
Tiêu thụ
Số liệu tiêu
thụ NL
Ngành SX
khí
Sản xuất thép và các
sản phẩm luyện kim
VLXD
Hoá chất
Giấy và bột giấy
Dệt may
Ghi chú:
Số liệu có đầy đủ và cho cả giai đoạn 1990-2005
Số liệu không đầy đủ và/hoặc thiếu một số năm
Số liệu sơ sài
Không có số liệu
* Danh mục các đầu mối cung cấp số liệu được liệt kê trong phần Tài liệu tham khảo của đề án
2.5 Phương pháp tổng hợp
Số liệu tiêu thụ năng lượng cho các ngành được tổng hợp theo tiêu chí: số liệu tiêu
thụ cho một ngành luôn được kiểm tra từ các số liệu thu được từ chiều ngược lại.
Cụ thể, số liệu tiêu thụ năng lượng cho một ngành sẽ trước tiên dựa vào số liệu
thống kê của các đơn vị quản lý ngành và số liệu của các đơn vị cung cấp năng
lượng. Nếu các dữ liệu này khớp nhau thì tiến hành bước tiếp theo: kiểm tra tính
hợp lệ của dữ liệu này thông qua định mức năng lượng (do các đơn vị đại diện
ngành cung cấp hoặc có được từ việc tiến hành điều tra tại các đơn vị đại diện) và
số lượng sản phẩm do các đơn vị ngành cung cấp và/hoặc từ Tổng cục thống kê.
Nếu số liệu tổng hợp theo phương pháp từ dưới lên này khớp với số liệu do các đơn
vị quản lý ngành cung cấp thì việc tổng hợp số liệu tiêu thụ năng lượng cho ngành
này kết thúc. Trong trường hợp có sự khác biệt thì sự khác biệt này sẽ được làm rõ
thông qua tham vấn các đơn vị quản lý ngành và đơn vị cung cấp năng lượng.
Qui trình này được thể hiện dưới dạng sơ đồ khối ở hình 2 và kết quả tổng hợp được
trình bày ở phần 3 của báo cáo.
Sè liÖu TTNL
do ngµnh cÊp
Kh«ng
Cã khíp
kh«ng?
Sè liÖu TTNL do
®¬n vÞ SXNL cÊp
Cã
§Þnh møc
tiªu thô NL
Kh«ng
Cã khíp
kh«ng?
Sè liÖu tiªu thô
n¨ng l−îng
Sè l−îng
s¶n phÈm
Cã
Sè liÖu TTNL
tæng hîp
Hình 2: Sơ đồ khối tổng hợp số liệu
3. Kết quả điều tra về tiêu thụ năng lượng của ngành công nghiệp
3.1Giá trị sản xuất công nghiệp
Giá trị sản xuất công nghiệp theo giá cố định 1994 giai đoạn 1990-2005 đã tăng từ
47.245 tỷ lên 359.614 tỷ đồng, đạt tốc độ tăng trung bình 14,5 %/năm1. Trong đó,
thời kỳ 5 năm sau cao hơn thời kỳ 5 năm trước, cụ thể:
- giai đoạn 1990-1995 tăng bình quân 12,6%
- giai đoạn 1995-2000 tăng bình quân 13,6%, và
- giai đoạn 2000-2005 tăng bình quân 17,4%
400,000
350,000
300,000
250,000
200,000
150,000
100,000
50,000
-
1990
1995
2000
2005
Năm
Hình 3: Giá trị sản xuất của ngành công nghiệp giai đoạn 1990-2005 theo giá cố định
năm 1994
Tốc độ tăng giá trị sản xuất công nghiệp thấp nhất trong giai đoạn này là 7,1% vào
năm 1990 và cao nhất là 19% vào năm 2005.
Đóng góp của các phân ngành tới tốc độ tăng trưởng chung của ngành công nghiệp
được thể hiện ở Bảng 2. Theo đó, tăng trưởng của ngành công nghiệp giai đoạn
1990-1995 có sự đóng góp của tất cả các ngành. Những phân ngành có tốc độ tăng
trưởng cao gồm: thép, VLXD, hoá chất và giấy. Trong đó, ngành VLXD có tỷ trọng
lớn nhất, chiếm 8,6% vào năm 1990 và 10,8% vào năm 1995.
Tốc độ tăng trưởng trung bình giai đoạn 1995-2000 cao hơn giai đoạn 1990-1995
do tốc độ tăng trưởng của ngành dệt may và giấy được cải thiện. Các ngành: VLXD,
hoá chất có tốc độ tăng trưởng thấp hơn giai đoạn trước những vẫn cao hơn tốc độ
1 Giá trị này không bao gồm giá trị sản xuất của ngành sản xuất và phân phối điện, khí đốt cũng như của
ngành công nghiệp khai thác than và dầu thô và khí tự nhiên để đảm bảo thống nhất với số liệu năng lượng
của ngành công nghiệp (không bao gồm số liệu sử dụng năng lượng của các ngành sản xuất điện, khai thác
than và khí tự nhiên do tiêu dùng năng lượng không phải là tiêu dùng cuối cùng).
12
tăng trung bình, chỉ có ngành thép là tốc độ giảm mạnh, từ 27,6%/năm giai đoạn
1990-1995 xuống còn 11,8%/năm giai đoạn 1995-2000.
Giai đoạn 2000-2005 giá trị sản xuất được cải thiện ở tất cả các ngành, đặc biệt là
ngành công nghiệp khác (các ngành công nghiệp khác ngoài các ngành được liệt kê)
với tốc độ tăng trưởng 17,5%/năm và tỷ trọng chiếm gần 60% tổng giá trị sản xuất
công nghiệp, dẫn đến tốc độ tăng trưởng chung toàn ngành đạt 17,4%/năm.
Bảng 2: Tốc độ tăng giá trị sản xuất của các phân ngành công nghiệp
Phân ngành
1990-
1995
1995-
2000
2000-
2005
1995-
2005
Thép
27,6%
17,7%
11,8%
14,7%
22,5%
15,2%
20,5%
15,9%
VLXD
Hoá chất
Giấy và bột giấy
Dệt may
Khác
20,0%
12,7%
12,2%
10,6%
19,0%
15,1%
14,5%
12,3%
19,1%
16,2%
16,4%
17,5%
19,4%
14,7%
14,3%
13,4%
Bảng 3: Tỷ trọng đóng góp của các phân ngành công nghiệp vào giá trị sản xuất của
ngành công nghiệp
Phân ngành
Thép
1990
1,5%
1995
2,8%
2000
2,6%
2005
3,2%
VLXD
8,6%
6,3%
10,8%
8,6%
11,3%
10,9%
2,4%
10,3%
11,7%
2,3%
Hoá chất
Giấy và bột giấy
Dệt may
Khác
2,3%
2,3%
15,1%
66,3%
14,9%
60,7%
15,4%
57,4%
14,8%
57,7%
Sự thay đổi về tốc độ tăng trưởng của các phân ngành đã dẫn đến sự dịch chuyển về
tỷ trọng đóng góp của các phân ngành vào tổng giá trị sản xuất công nghiệp. Năm
ngành được liệt kê ở trên đều có tỷ trọng hoặc được cải thiện hoặc ổn định trong khi
ngành công nghiệp khác (các ngành còn lại ngoài 5 ngành được liệt kê) có tỷ trọng
giảm, từ 66,3% năm 1990 xuống còn 57,7% năm 2005 (Bảng 3). Ngành thép là
ngành có mức độ cải thiện về tỷ trọng lớn nhất, từ 1,5% năm 1990 lên 3,2% năm
2005, theo sau là ngành hoá chất với tốc độ cải thiện tương đối đều, từ 6,3% năm
1990 lên 10,9% năm 2000 và 11,7% năm 2005. Ngành VLXD có tỷ trọng khoảng
8,6% năm 1990 tăng lên 11,3% năm 2000, và đạt tỷ trọng lớn nhất vào năm 2002,
11,9% có lẽ là do sự bùng phát của thị trường địa ốc dẫn tới nhu cầu VLXD tăng
13
mạnh. Tuy nhiên, đóng góp của ngành này lại đang giảm dần kể từ đó. Năm 2005
ngành này đóng góp 10,3% vào tổng giá trị sản xuất của ngành công nghiệp.
Ngành dệt may với sản phẩm chủ yếu cho xuất khẩu và ngành giấy và bột giấy có
mức đóng góp tương đối ổn định, theo thứ tự là 15,0% và 2,3%. Điều này cho thấy
sự tương đồng về phát triển của các ngành này với ngành công nghiệp nói chung.
3.2 Tiêu dùng năng lượng
Tổng tiêu dùng năng lượng của ngành công nghiệp năm 2005 là 11,988 Mtoe,
chiếm 31,5% tổng tiêu dùng năng lượng. Giai đoạn 1990-2005, tiêu dùng năng
lượng tăng với tốc độ trung bình 6,5%/năm, trong đó giai đoạn 1990-2000 là 5,7%
và giai đoạn 2000-2005 là 8,3%. Tốc độ tiêu dùng năng lượng này thấp hơn nhiều
so với tốc độ tăng của giá trị sản xuất công nghiệp. Hệ số đàn hồi của tiêu dùng
năng lượng của ngành công nghiệp theo GDP chỉ khoảng 0,5.
Trong khi tốc độ tăng của giá trị sản xuất công nghiệp tăng đều, giai đoạn sau cao
hơn giai đoạn trước thì tốc độ tiêu dùng năng lượng của ngành công nghiệp lại giảm
ở giai đoạn giữa (1995-2000): 5,5% so với 5,7% giai đoạn 1990-1995 và 8,3% giai
đoạn 2000-2005.
Bảng 4: Tốc độ tăng sử dụng năng lượng của các phân ngành công nghiệp
Phân ngành
1990-
1995
1995-
2000
2000-
2005
1995-
2005
Thép
23,3%
11,9%
16,0%
9,1%
18,8%
10,7%
19,3%
10,6%
VLXD
Hoá chất
Giấy và bột giấy
Dệt may
Khác
25,3%
9,0%
-5,2%
2,8%
5,7%
8,2%
3,4%
11,3%
2,8%
5,5%
7,3%
8,1%
9,5%
6,1%
8,3%
13,3%
6,8%
5,0%
3,9%
6,5%
Tổng
Bảng 5: Tỷ trọng tiêu dùng năng lượng của các phân ngành công nghiệp trong tổng
tiêu dùng năng lượng của ngành công nghiệp
Phân ngành
Thép
1990
0,5%
1995
1,0%
2000
1,6%
2005
2,6%
VLXD
24,1%
1,0%
2,1%
3,1%
69,2%
32,0%
2,4%
2,4%
1,8%
60,4%
38,0%
2,7%
2,2%
2,4%
53,1%
42,2%
2,6%
2,2%
2,5%
47,9%
Hoá chất
Giấy và bột giấy
Dệt may
Khác
14
Đóng góp của các phân ngành vào tốc độ tăng tiêu dùng năng lượng của toàn ngành
công nghiệp được thể hiện ở Bảng 4. Theo đó, ngành thép là ngành có tốc độ tăng
tiêu dùng năng lượng lớn nhất với tốc độ giai đoạn 1990-1995, 1995-2000 và 2000-
2005 lần lượt là 23,3%; 16% và 18,8%, tiếp sau là ngành hoá chất với tốc độ trung
bình giai đoạn 1990-2005 là 13,3%. Tuy nhiên ngành có tỷ lệ tiêu dùng năng lượng
lớn nhất trong các phân ngành được liệt kê lại là ngành VLXD, chiếm hơn 24%
năm 1990 và 42,2% năm 2005 (Bảng 5). Tốc độ tăng trưởng tiêu dùng của ngành
VLXD tương đối ổn định trong suốt giai đoạn, trong khoảng 9 đến trên 11 %.
Ngành giấy và bột giấy có tỷ trọng tiêu dùng năng lượng không thay đổi, dao động
ở mức 2,1-2,4%.Ngành duy nhất có tỷ trọng tiêu dùng năng lượng giảm là ngành
dệt may, từ 3,1% năm 1990 còn 1,8% năm 1995, nhưng tỷ trọng của ngành này
đang có dấu hiệu hồi phục.
3.3 Thay đổi của cường độ năng lượng
Do hai xu hướng trái ngược nhau: Giá trị sản xuất công nghiệp tăng với tốc độ càng
ngày càng cao trong khi tiêu dùng năng lượng lại có xu hướng chậm lại ở giai đoạn
giữa nên cường độ năng lượng, là thương số giữa tổng tiêu dùng năng lượng và giá
trị sản xuất của ngành công nghiệp giảm mạnh, từ mức 0,0987 toe/triệu đồng năm
1990 (theo giá cố định năm 1994) xuống còn 0,0333 toe/triệu đồng năm 2005. Mức
giảm đã diễn ra liên tục, năm sau thấp hơn năm trước (Hình 4).
0.350
0.300
Thép
0.250
0.200
0.150
0.100
0.050
0.000
VLXD
Hoá chất
Giấy
Dệt may
Khác
Tổng
1985
1990
1995
2000
2005
2010
Năm
Hình 4: Cường độ năng lượng của các phân ngành công nghiệp Việt Nam giai đoạn
1990-2005
Trong các phân ngành được phân loại, ngành VLXD là ngành có cường độ năng
lượng cao nhất, tiếp sau là ngành giấy, thép, dệt may và hoá chất (Hình 2). Cường
15
độ năng lượng của ngành VLXD tăng từ 0,276 toe/triệu đồng năm 1990 lên 0,307
toe/triệu đồng năm 1991, sau đó giảm mạnh và xuống mức 0,184 toe/triệu đồng
năm 1997. Giai đoạn 1997-1999 cường độ năng lượng của ngành này tương đối ổn
định, ở mức 0,181-0,184 toe/triệu đồng nhưng sau đó lại giảm mạnh. Năm 2005,
cường độ năng lượng của ngành VLXD là 0,137 toe/triệu đồng. Ngành giấy có xu
thế về cường độ năng lượng tương đối giống ngành VLXD. Cường độ năng lượng
tăng năm đầu tiên, giảm mạnh sau đó, ổn định ở giai đoạn 1996-1998 và cuối cùng
giảm đều. Mặc dù đứng thứ hai về cường độ năng lượng nhưng về trị tuyệt đối thì
cường độ năng lượng của ngành này chỉ bằng khoảng 30% cường độ năng lượng
của ngành VLXD.
Ngành thép có cường độ năng lượng tương đối ổn định, dao động ở mức khoảng
0,028-0,036 toe/triệu đồng. Giai đoạn 1990-1995, cường độ năng lượng của ngành
này giảm từ 0,032 toe/triệu đồng xuống 0,026 toe/triệu đồng. Giai đoạn 1995-1999,
cường độ năng lượng của ngành thép tăng, đạt mức cao nhất là 0,036 toe/triệu đồng
năm 1999. Tuy nhiên, kể từ năm 1999, cường độ năng lượng của ngành này bắt đầu
giảm, đến năm 2005 chỉ còn 0,027 toe/triệu đồng. Ngành dệt may có cường độ giảm
tới một nửa chỉ trong 4 năm từ 1990-1994 nhưng tốc độ giảm chậm lại sau đó.
Ngành hoá chất là ngành duy nhất có cường độ năng lượng tăng trong giai đoạn
đầu, từ 0,016 toe/triệu đồng năm 1990 lên 0,023 toe/triệu đồng năm 1993 nhưng sau
đó cũng như các ngành khác cường độ năng lượng của ngành này giảm đều và đến
năm 2005 chỉ còn 0,007 toe/triệu đồng.
16
4. Đánh giá những nhân tốc tác động tới nhu cầu năng lượng của ngành
công nghiệp giai đoạn 1990-2005
Phần 3.2 ở trên đã cho thấy tiêu dùng năng lượng của ngành công nghiệp giai đoạn
1990-2005 tăng liên tục do hoạt động sản xuất của ngành công nghiệp được mở
rộng. Nhưng đáng mừng là cường độ năng lượng không tăng mà giảm dần. Tuy
nhiên, chúng ta chưa biết cường độ năng lượng của ngành công nghiệp giảm trong
giai đoạn qua là do yếu tố nào: (i) do cơ cấu sản xuất của ngành công nghiệp thay
đổi, và/hay (ii) do cường độ năng lượng của các phân ngành công nghiệp thành
phần thay đổi. Đây chính là lý do cho việc phân tích dưới đây.
4.1 Phân tích chia tách
Phân tích chia tách (decomposition analysis) là phương pháp nghiên cứu trong đó
các yếu tố ảnh hưởng tới một biến số được cô lập, được lượng hoá để giải thích cho
sự thay đổi của biến số chính. Các ứng dụng của phương pháp phân tích này bao
gồm: phân tích sự thay đổi về lượng phát thải khí nhà kính của một quốc gia, phân
tích sự thay đổi tiêu dùng năng lượng của một ngành (WB, 2007; Cornillie và
Fankhauser, 2002; EBRD, 2002). Đối với sự thay đổi của cường độ năng lượng
công nghiệp, hai yếu tố đóng góp thường được xem xét gồm: (i) cơ cấu sản xuất của
ngành công nghiệp, và (ii) cường độ năng lượng của các phân ngành công nghiệp.
Phương pháp luận phân tích được mô tả ở dưới đây (Bhattacharyya và
Ussanarassamee, 2005):
Gọi:
E= tổng tiêu thụ năng lượng của khu vực công nghiệp (ktoe)
Ei= tiêu thụ năng lượng của phân ngành công nghiệp i (ktoe)
Y= tổng giá trị sản xuất của khu vực công nghiệp (tỷ đồng, theo giá cố định năm
1994)
Yi= giá trị sản xuất của phân ngành công nghiệp i (tỷ đồng, theo giá cố định năm
1994)
yi = tỷ trọng của giá trị sản xuất của ngành công nghiệp i trong khu vực công nghiệp
(yi=Yi/Y)
It= cường độ năng lượng của khu vực công nghiệp (It=E/Y); t thể hiện năm
(toe/triệu đồng)
Ii= cường độ năng lượng của phân ngành công nghiệp i (Ii=Ei/Yi); (toe/triệu đồng)
17
Ta có cường độ năng lượng (It):
I = E /Y
(1)
(2)
(3)
∑
t
i
i
hay
I = (Y /Y)(E /Y )
∑
t
i
i
i
i
và tương đương:
I =
y I
∑
t
i
i
Khi đó, thay đổi của cường độ năng lượng của năm T so với năm 0 (năm gốc), tính
theo đơn vị phần trăm sẽ (Chỉ số cường độ năng lượng) được tính như sau:
Dtot = IT / I0
(4)
và các yếu tố tác động tới sự thay đổi này bao gồm (i) thay đổi cơ cấu sản xuất của
ngành công nghiệp, và (ii) thay đổi cường độ năng lượng của các phân ngành công
nghiệp thành phần sẽ được lượng hoá như sau:
Giả sử các biến số trong Phương trình (3) có tính liên tục và được xem xét tại thời
điểm t, áp dụng lý thuyết tốc độ tăng trưởng tức thời cho Phương trình (3) ta có:
d ln(I) / d =
w
d ln(yi ) / dt + d ln(Ii ) / dt
]
(5)
∑
t
i
i
trong đó Wi=Ei/E là tỷ trọng của tiêu thụ năng lượng của phân ngành công nghiệp i
trong tổng tiêu thụ năng lượng của ngành công nghiệp, thể hiện tỷ trọng của phân
ngành trong hàm tổng. Tích phân phương trình (5) cho khoảng từ 0 đến T ta có:
T
T
ln(It / I0 ) =
w
[
d ln(yi ) / dt
]
dt +
w
[
d ln(Ii ) / dt
]
dt
(6)
∑
∑
i
i
∫
∫
i
i
0
0
Lấy mũ hai bên khi đó phương trình (6) có thể thể hiện ở dạng tích số như sau:
Dtot = Dstr Dint
(7)
trong đó:
T
⎧
⎨
⎩
⎫
⎬
⎭
Dstr = exp
Dint = exp
w
[
d ln(yi ) / dt
]
dt
(8)
(9)
∑
i
∫
i
0
T
⎧
⎨
⎩
⎫
w
[
d ln(Ii ) / dt dt
]
⎬
⎭
∑
i
∫
i
0
Như vậy, phương trình (8) sẽ giúp lượng hoá hiệu ứng do thay đổi cơ cấu sản xuất
của ngành công nghiệp và phương trình (9) sẽ lượng hoá hiệu ứng do thay đổi
cường độ năng lượng của các phân ngành công nghiệp thành phần.
18
Trong đó hàm trọng số thường được biểu diễn một cách gần đúng bằng giá trị trung
bình số học của trọng số năm 0 và năm T. Tuy nhiên, cách này thường dẫn đến phần
dư nhưng có thể loại bỏ bằng cách sử dụng giá trị trung bình logarit:
L(wi,0 , wi,T ) = (wi,T − wi,0 ) / ln(wi,T / wi,0 )
(10)
nhưng lại dẫn đến tổng tỷ trọng của các ngành lại khác một. Để giải quyết vấn đề
này, phương trình (10) có thể qui chuẩn như sau:
w* = L(w , w ) / L(w / wk,T
)
(11)
∑
i
i,0
i,T
k,0
Trong đó mẫu số của vế phải là tổng của trọng số của tất cả các phân ngành.
Khi đó, các tác nhân tới sự thay đổi cường độ năng lượng tổng thể được thể hiện lại
như sau:
Dstr = exp
wi* ln(yi,T / yi,0 )
,
(12)
Dins = exp
wi* ln(Ii,T / Ii,0 )
.
(13)
4.2 Phân tích kết quả
Phương pháp phân tích trên đã được tiến hành cho ba giai đoạn, 1990-1995, 1995-
2000 và 2000-2005 và với các phân ngành gồm sản xuất thép, VLXD, hoá chất,
giấy, dệt may và ngành công nghiệp khác. Kết quả phân tích được trình bày ở dưới
đây.
110%
100%
SE
90%
IE
80%
Total
70%
60%
1990-1995
1995-2000
2000-2005
Giai đoạn
Hình 5: Những nhân tố làm thay đổi cường độ năng lượng của ngành công nghiệp
Trong giai đoạn 1990-1995, cường độ năng lượng của ngành công nghiệp giảm từ
0,0987 toe/triệu đồng xuống 0,072 toe/triệu đồng. Như hình 5 chỉ ra, sự suy giảm
cường độ năng lượng này là do tác động của hai xu hướng trái chiều nhau. Thay đổi
19
cơ cấu của ngành công nghiệp làm cường độ năng lượng tăng lên 102% trong khi
thay đổi cường độ năng lượng của các phân ngành công nghiệp làm cường độ năng
lượng tổng thể của ngành công nghiệp giảm xuống còn 72%.
Trong giai đoạn 1995-2000, cường độ năng lượng giảm thêm 31% và cả hai hiệu
ứng thay đổi cơ cấu và hiệu ứng thay đổi cường độ năng lượng đều đóng góp cho sự
suy giảm này. Thay đổi cơ cấu đóng góp 1% trong khi thay đổi cường độ năng
lượng đóng góp 30%.
Giai đoạn 2000-2005, cường độ năng lượng của ngành công nghiệp có mức giảm
lớn nhất trong cả 3 giai đoạn, 33%. Và tương tự như giai đoạn trước, sự suy giảm
này do cả việc thay đổi cơ cấu và thay đổi cường độ năng lượng của các phân ngành
đóng góp. Thay đổi cơ cấu làm cường độ năng lượng giảm 3% trong khi thay đổi
cường độ năng lượng của các phân ngành làm giảm cường độ năng lượng tổng thể
31%.
Chi tiết về các yếu tố tác động tới những sự thay đổi cường độ năng lượng được
phân tích ở sau.
4.2.1 Giai đoạn 1990-1995
Hình 6 cho thấy thay đổi cơ cấu trong giai đoạn 1990-1995 chủ yếu do hiệu ứng
tăng về tỷ trọng của ngành công nghiệp VLXD và hiệu ứng giảm về tỷ trọng của
ngành công nghiệp khác. Hiệu ứng tổng thể không lớn do cường độ của hai hiệu
ứng này tương đối cân bằng.
110%
100%
SE
90%
80%
70%
IE
Total
Thep
VLXD Hoá chất
Giấy
Dệt may
Khác
Hình 6: Những nhân tố làm thay đổi cường độ năng lượng của ngành công nghiệp
giai đoạn 1990-1995
Trong khi đó, hiệu ứng cường độ giai đoạn này giảm do suy giảm cường độ năng
lượng của phân ngành VLXD, dệt may và ngành công nghiệp khác. Hiệu ứng tổng
20
thể có giảm đôi chút do cường độ năng lượng của ngành hoá chất tăng nhẹ trong
giai đoạn này.
Đáng tiếc là ở cấp độ chia tách này, không thể biết được nhân tố nào làm thay đổi
cơ cấu hoặc cường độ năng lượng của một ngành công nghiệp cụ thể.
4.2.2 Giai đoạn 1995-2000
Tương tự như giai đoạn 1990-1995, hiệu ứng cơ cấu trong giai đoạn thay đổi này do
sự tăng về tỷ trọng của giá trị sản xuất của ngành VLXD và sự giảm về tỷ trọng của
ngành công nghiệp khác. Tuy nhiên do sự suy giảm của ngành công nghiệp khác
lớn hơn sự giá tăng về tỷ trọng của ngành VLXD nên hiệu ứng tổng thể về cơ cấu
có giá trị âm. Về trị số tuyệt đối thì sự thay đổi về tỷ trọng về giá trị sản xuất của
ngành sản xuất VLXD và ngành khác trong giai đoạn này nhỏ hơn giai đoạn 1990-
1995.
110%
100%
Thep
VLXD Hoá chất
Giấy
Dệt may
Khác
SE
IE
90%
80%
70%
Total
Hình 7: Những nhân tố làm thay đổi cường độ năng lượng của ngành công nghiệp
giai đoạn 1995-2000
Hiệu ứng cường độ năng lượng làm cường độ năng lượng tổng thể giảm 30% và
góp phần vào sự suy giảm này là các ngành theo thứ tự đóng góp là ngành công
nghiệp khác (22%), ngành VLXD (8%), hoá chất (1%), giấy (1%). Ngành thép và
ngành dệt may có cường độ năng lượng không thay đổi trong giai đoạn này.
4.2.3 Giai đoạn 2000-2005
Giai đoạn này hiệu ứng cơ cấu giảm chỉ do tỷ trọng về giá trị sản xuất của ngành
công nghiệp VLXD giảm. Các ngành khác có tỷ trọng không thay đổi. Như vậy là
sau hai giai đoạn với tỷ trọng của giá trị sản xuất công nghiệp của ngành VLXD
tăng, giai đoạn này tỷ trọng của ngành VLXD đã giảm xuống.
21
110%
100%
90%
Thep
VLXD Hoá chất
Giấy
Dệt may
Khác
SE
IE
Total
80%
70%
Hình 8: Những nhân tố làm thay đổi cường độ năng lượng của ngành công nghiệp
giai đoạn 2000-2005
Cường độ năng lượng của ngành công nghiệp trong giai đoạn này giảm là do sự suy
giảm cường độ năng lượng của tất cả các ngành, trong đó ngành công nghiệp khác
giảm 23%, ngành VLXD giảm 8%, ngành hoá chất, giấy và dệt may mỗi ngành
giảm 1%.
Tổng hợp lại, hiệu ứng thay đổi cơ cấu và hiệu ứng thay đổi cường độ làm giảm
cường độ năng lượng tổng thể 33%.
22
5. Một số ý nghĩa của kết quả đề tài
Trên đây chúng ta đã tổng hợp được số liệu tiêu thụ năng lượng của các phân ngành
công nghiệp giai đoạn 1990-2005 và cũng đã phân tích được những nhân tố dẫn đến
thay đổi cường độ năng lượng trong cùng giai đoạn. Từ việc phân tích và đánh giá
này, một số ý nghĩa đối với công tác bảo tồn năng lượng và dự báo năng lượng đã
được rút ra:
- Thứ nhất, hiệu quả sử dụng năng lượng của ngành công nghiệp của Việt Nam
thấp. So với các quốc gia trong khu vực như Phillipines, Thái Lan và Malaysia
cường độ năng lượng của Việt Nam cao hơn hai lần, có nghĩa Việt Nam tiêu tốn
năng lượng nhiều hơn gấp đôi các nước khác để sản sinh ra cùng một đơn vị giá trị
gia tăng (Bảng 6).
Bảng 6: Cường độ năng lượng của ngành công nghiệp của Việt Nam và một số quốc
gia trên thế giới năm 2000
Quốc gia
Cường độ
NL
kgoe/USD
0,471
Việt Nam
Phillipines
Thái Lan
Malaysia
Nam Triều Tiên
Nhật
0,225
0,178
0,228
0,225
0,084
Nguồn: - Số liệu về năng lượng lấy từ cơ sở dữ liệu NL của các nước APEC http://www.ieej.or.jp/egeda
(APERC, 2008)
- Số liệu về GDP của công nghiệp lấy từ World Development indicators của World Bank (WB, 2004)
Hiệu quả sử dụng năng lượng thấp là vấn đề ở tất cả các phân ngành công nghiệp.
Bảng 7 so sánh hiệu quả sử dụng năng lượng của một số phân ngành của Việt Nam
với Nhật Bản. Đương nhiên sự so sánh này là khập khiễng bởi Nhật Bản từ lâu đã
được biết là quốc gia đi đầu về tiết kiệm năng lượng.
Theo đó, ngành sản xuất VLXD là ngành có chêch lệch về hiệu suất sử dụng năng
lượng lớn nhất, hơn 7 lần có lẽ là do việc sử dụng nhiều sinh khối trong sản xuất
gạch. Ngoài ra công nghệ sản xuất xi măng, sản phẩm chính của ngành sản xuất
VLXD của Việt Nam cũng rất lạc hậu (Bảng 8). Công nghệ xi măng lò đứng - loại
công nghệ lạc hậu nhất vẫn được áp dụng tại 53 cơ sở với tổng công suất 4,03 triệu
tấn, chiếm khoảng 20% tổng công suất lắp đặt của toàn hệ thống. Công nghệ lò
23
quay phương pháp ướt cũng rất lạc hậu hiện đang được áp dụng tại 3 đơn vị với
tổng công suất 1,6 triệu tấn, chiếm 7% tổng công suất lắp đặt. Công nghệ lò quay
phương pháp khô là công nghệ tiên tiến bắt đầu phổ biến nhưng cũng cho thấy có sự
khác biệt giữa công nghệ lắp đặt trước năm 1990 và sau năm 1990.
Ngành cũng có chêch lệch lớn về hiệu suất sử dụng năng lượng là ngành giấy với
mức chêch lệch hơn 2 lần. Hiệu suất sử dụng năng lượng thấp của ngành giấy được
giải thích là do qui mô sản xuất nhỏ, thiết bị không đồng bộ và lạc hậu. Bảng 9 so
sánh tiêu hao năng lượng của hai doanh nghiệp Việt nam với mức trung bình của
Ấn độ và trên thế giới. Mặc dù hai doanh nghiệp này là những doanh nghiệp có
công nghệ tương đối hiện đại ở Việt Nam (thuộc Tổng công ty giấy Việt Nam),
nhưng cường độ năng lượng của chúng cũng vẫn còn cao hơn khoảng 2 lần so với
mức trung bình ở trên thế giới.
Ngành thép có hiệu suất sử dụng năng lượng khá hơn hai ngành trên do được phát
triển mạnh trong giai đoạn gần đây. Mặc dù vậy mức chêch lệch về hiệu suất sử
dụng năng lượng cũng lên đến hơn 35%. Vấn đề của ngành thép Việt Nam là phần
lớn nhu cầu phôi thép trong nước phải nhập khẩu. Điều này hạn chế phần giá trị gia
tăng trong sản xuất thép và về mặt năng lượng thì kém hiệu quả bởi phôi thép lại
phải gia nhiệt mới kéo/cán được thành thành phẩm: thép lá, thép dây...
Trong các ngành được so sánh chỉ có ngành dệt may của Việt Nam là có hiệu suất
sử dụng năng lượng cao hơn của Nhật Bản. Lý giải cho điều này có lẽ là do đặc
điểm của ngành dệt may Việt Nam: sản phẩm chủ yếu cho xuất khẩu tới các thị
trường Châu Âu, Nhật, Mỹ nên các thiết bị sử dụng trong ngành dệt may cũng thuộc
dạng tiên tiến trên thế giới. Bên cạnh đó, với nguồn nhân công có giá thấp, việc các
doanh nghiệp dệt may sử dụng nhiều nhân công trong sản xuất cũng là một yếu tố
góp phần làm giảm tiêu dùng năng lượng của ngành dệt may Việt Nam.
Bảng 7: Cường độ năng lượng của một số phân ngành công nghiệp của Việt nam và
Nhật Bản
Quốc gia
Cường độ năng lượng (kgoe/USD)
Sản xuất VLXD
Giấy và
bột giấy
Dệt may
thép &
các SP
luyện kim
Việt Nam (năm 2005, giá năm 1994)
Nhật Bản (năm 1998, giá năm 1990)
0,300
0,224
1,499
0,179
0,340
0,151
0,063
0,098
Nguồn: Số liệu về Nhật Bản lấy từ Handbook of energy and economic statistics in Japan, 2006 (IEEJ, 2006)
24
Những gợi mở trên cho thấy thực trạng công nghệ của ngành công nghiệp Việt
Nam. Về mặt năng lượng nó cho thấy tiềm năng tiết kiệm năng lượng lý thuyết. Từ
việc khảo sát các đơn vị sản xuất trong mỗi phân ngành một gợi mở để nâng cao
hiệu quả sử dụng năng lượng của các phân ngành công nghiệp đã được đề xuất như
sau: đánh giá khả năng đồng phát (đối với công nghệ SX giấy và bột giấy), khả
năng thu hồi nhiệt thải (công nghệ SX xi măng, công nghệ SX thép), khả năng thay
thế động cơ non tải và/hoặc có hiệu suất thấp bằng động cơ có hiệu suất cao.
Bảng 8: Cường độ năng lượng của một số đơn vị sản xuất xi măng của Việt Nam và
của Ấn độ
Công nghệ
Nhiệt
Điện
kWh/tấn GJ/tấn xi
xi măng măng
95 3,02
Tổng
kcal/kg
clinker
Lò đứng phương pháp khô của Ấn độ
năm 2002
800
Lò đứng, phương pháp ướt của Ấn độ
năm 2002
1300
1620
90
4,68
6,34
Nhà máy xi măng Phú Thọ lò đứng,
phương pháp ướt
103,5
Nguồn: Số liệu của Ấn độ căn cứ vào “Assessment of energy use and energy savings potential in cement
sector in India, 2005” (Sathare, 2005)
Bảng 9: Cường độ năng lượng của một số đơn vị sản xuất giấy của Việt nam và của
một số quốc gia trên thế giới
Nhà máy
(GJ/tấn
giấy)
Nhà máy giấy Bãi Bằng
Nhà máy giấy Việt Trì
Giá trị trung bình của Ấn Độ
Giá trị TB của thế giới
94,2
64,7
51,6-79,9
32-40,9
Nguồn: Số liệu của Ấn độ và các quốc gia khác căn cứ vào “India’s Pulp and Paper industry: Productivity
and Energy efficiency, 2003” (Schumaker và Sathaya, 1999)
- Thứ hai, đang có một sự dịch chuyển theo hướng tích cực về hiệu suất sử dụng của
ngành công nghiệp. So với năm 2000, cường độ năng lượng của ngành công nghiệp
năm 2005 giảm khoảng 33%. Sự dịch chuyển này do cả yếu tố thay đổi về cơ cấu
của ngành công nghiệp và cải thiện hiệu suất của các phân ngành. Nắm bắt được xu
thế này và nhân tố ảnh hưởng “đằng sau” sẽ rất hữu ích trong công tác dự báo nhu
cầu năng lượng.
25
- Thứ ba, cũng từ sự khác biệt tương đối lớn về cường độ năng lượng của các phân
ngành công nghiệp trên cần thiết phải có sự xem xét đến định hướng phát triển của
nền kinh tế trong dự báo nhu cầu năng lượng nói chung và điện năng nói riêng bởi
lâu nay chúng ta chỉ dựa vào giá trị GDP chứ chưa hoặc chưa quan tâm đúng mức
tới ngành tạo ra GDP. Rõ ràng là cùng một qui mô về GDP nhưng định hướng phát
triển theo hướng công nghiệp nặng sẽ dẫn đến nhu cầu năng lượng cao hơn nhiều so
với phương án phát triển công nghiệp nhẹ hoặc dịch vụ. Ngoài ra, việc nắm bắt
được xu hướng phát triển công nghệ, sự chuyển dịch của công nghệ, đặc biệt là của
các phân ngành tiêu thụ nhiều năng lượng cũng giúp nâng cao chất lượng của dự
báo.
26
6. Tóm tắt và kết luận
Mục tiêu của đề án này là đánh giá những nhân tố ảnh hưởng tới thay đổi tiêu dùng
năng lượng của ngành công nghiệp trong giai đoạn 1990-2005. Để phục vụ mục tiêu
này, đề án đã tiến hành điều tra, chuẩn xác lại số liệu tiêu thụ năng lượng của khu
vực công nghiệp, phân chia theo các phân ngành tiêu thụ năng lượng chính trong
giai đoạn 1990-2005 với phương pháp luận tổng hợp: từ trên xuống dưới và từ dưới
đi lên. Cho mục tiêu đánh giá những nhân tố tác động tới thay đổi tiêu thụ năng
lượng, đề án đã sử dụng phương pháp phân tích phân rã.
Kết quả của đề án cho thấy cơ cấu tiêu thụ năng lượng của phân ngành công nghiệp
giai đoạn 1990-2005 có cơ cấu như thể hiện ở Bảng 10. Đã có sự chuyển dịch về cơ
cấu tiêu thụ năng lượng giữa các phân ngành. Ngành thép, ngành VLXD và ngành
Hoá chất có tỷ trọng tiêu thụ năng lượng tăng dần trong khi ngành giấy, dệt may và
ngành công nghiệp khác có tỷ trọng ổn định hoặc giảm dần.
Bảng 10: Cơ cấu tiêu thụ năng lượng phân chia theo phân ngành của ngành công
nghiệp Việt Nam giai đoạn 1990-2005
Phân ngành
Thép
1990
0,5%
1995
1,0%
2000
1,6%
2005
2,6%
VLXD
24,1%
1,0%
2,1%
3,1%
69,2%
32,0%
2,4%
2,4%
1,8%
60,4%
38,0%
2,7%
2,2%
2,4%
53,1%
42,2%
2,6%
2,2%
2,5%
47,9%
Hoá chất
Giấy và bột giấy
Dệt may
Ngành khác
Bên cạnh đó, cũng có sự dịch chuyển về tỷ lệ đóng góp của các phân ngành công
nghiệp vào giá trị sản xuất của toàn ngành công nghiệp. Như chỉ ra ở Bảng 11,
tương tự như đối với tiêu thụ năng lượng, ngành Thép, ngành VLXD và ngành hoá
chất có tỷ trọng được cải thiện trong khi các ngành còn lại có tỷ trọng hoặc ổn định
hoặc giảm. Tuy nhiên, do tốc độ tăng tiêu dùng năng lượng có đặc tính khác so với
tốc độ tăng giá trị sản xuất: chậm hơn và không đồng biến nên cường độ năng lượng
giai đoạn 1990-2005 giảm mạnh nhưng không đều, từ mức 0,0987 toe/triệu đồng
năm 1990 xuống còn 0,0333 toe/triệu đồng năm 2005.
Bảng 11: Tỷ trọng đóng góp của các phân ngành công nghiệp vào giá trị sản xuất của
ngành công nghiệp giai đoạn 1990-2005
Phân ngành
Thép
1990
1,5%
1995
2,8%
2000
2,6%
2005
3,2%
VLXD
8,6%
6,3%
2,3%
15,1%
66,3%
10,8%
8,6%
2,3%
14,9%
60,7%
11,3%
10,9%
2,4%
15,4%
57,4%
10,3%
11,7%
2,3%
14,8%
57,7%
Hoá chất
Giấy và bột giấy
Dệt may
Ngành khác
27
Trong giai đoạn 1990-1995, cường độ năng lượng của ngành công nghiệp giảm từ
0,0987 toe/triệu đồng xuống 0,072 toe/triệu đồng là do tác động của hai xu hướng
trái chiều nhau. Thay đổi cơ cấu của ngành công nghiệp làm cường độ năng lượng
tăng lên 102% trong khi thay đổi cường độ năng lượng của các phân ngành công
nghiệp làm cường độ năng lượng tổng thể của ngành công nghiệp giảm xuống còn
72%. Trong giai đoạn 1995-2000, cường độ năng lượng giảm thêm 31% và cả hai
hiệu ứng thay đổi cơ cấu và hiệu ứng thay đổi cường độ năng lượng đều đóng góp
cho sự suy giảm này. Thay đổi cơ cấu đóng góp 1% trong khi thay đổi cường độ
năng lượng đóng góp 30%. Giai đoạn 2000-2005, cường độ năng lượng của ngành
công nghiệp có mức giảm lớn nhất trong 3 giai đoạn, 33%. Và tương tự như giai
đoạn trước, sự suy giảm này do cả việc thay đổi cơ cấu và thay đổi cường độ năng
lượng của các phân ngành đóng góp. Thay đổi cơ cấu làm cường độ năng lượng
giảm 3% trong khi thay đổi cường độ năng lượng của các phân ngành làm giảm
cường độ năng lượng tổng thể 31%.
Xem xét chi tiết trong từng giai đoạn cho thấy: Thay đổi cơ cấu giai đoạn 1990-
1995 chủ yếu là do sự thay đổi về tỷ trọng của ngành VLXD (tăng 7%) và ngành
công nghiệp khác (giảm 4%); giai đoạn 1995-2000: do ngành VLXD (tăng 2%),
ngành hoá chất (tăng 1%) và ngành công nghiệp khác (giảm 3%); giai đoạn 2000-
2005: do ngành VLXD (giảm 4%) và ngành thép (tăng 1%).
Tương tự như vậy, thay đổi cường độ năng lượng giai đoạn 1990-1995 chủ yếu là
do thay đổi cường độ năng lượng của ngành VLXD (giảm 7%) và ngành công
nghiệp khác (giảm 31%); giai đoạn 1995-2000: do ngành VLXD (giảm 8%) và
ngành công nghiệp khác (giảm 32%); giai đoạn 2000-2005: do ngành VLXD (giảm
8%) và ngành công nghiệp khác (giảm 33%).
Từ việc tổng hợp, chuẩn hoá lại số liệu tiêu thụ năng lượng của khu vực công
nghiệp và so sánh với số liệu tương ứng ở một số quốc gia đề án cũng có một số gợi
mở về bảo tồn năng lượng. Tuy nhiên, các đề xuất cụ thể còn hạn chế do tầm bao
quát của đề án quá rộng.
Các kết quả nghiên cứu trên có ý nghĩa quan trọng đối với công tác bảo tồn và dự
báo năng lượng:
- Thứ nhất, nó cho thấy bức tranh tiêu thụ năng lượng cho công nghiệp của
Việt Nam, thực trạng về hiệu suất sử dụng năng lượng của ngành công
nghiệp Việt Nam qua đó cho thấy tiềm năng tiết kiệm năng lượng của ngành
công nghiệp Việt Nam. Cũng từ việc tổng hợp, chuẩn hoá được tiêu thụ năng
lượng của các phân ngành công nghiệp, các phân ngành công nghiệp, cụ thể
28
hơn là các công nghệ có “vấn đề” lớn được nhận diện giúp định hướng cho
việc xây dựng chính sách bảo tồn năng lượng.
- Thứ hai, sự khác biệt tương đối lớn về cường độ năng lượng của các phân
ngành công nghiệp trên mang đến một thông điệp quan trọng là cần phải xem
xét đến định hướng phát triển của nền kinh tế trong dự báo nhu cầu năng
lượng nói chung và điện năng nói riêng bởi lâu nay, trong công tác dự báo
chúng ta chỉ quan tâm tâm nhiều đến giá trị tuyệt đối của GDP chứ chưa
hoặc quan tâm chưa đúng mức tới ngành tạo ra GDP. Rõ ràng là cùng một
qui mô về GDP nhưng định hướng phát triển theo hướng công nghiệp nặng
sẽ dẫn đến nhu cầu năng lượng cao hơn nhiều so với phương án phát triển
công nghiệp nhẹ hoặc dịch vụ.
Về mặt phương pháp luận đề tài cho thấy khả năng có thể tổng hợp các số liệu tiêu
thụ năng lượng của các phân ngành, mở ra khả năng áp dụng cho các ngành khác
(thương mại, dân dụng, giao thông vận tải) hoặc chia tách thêm các phân ngành
công nghiệp như phân ngành sản xuất, chế biến thực phẩm và đồ uống; sản xuất
máy móc thiết bị....từ phân ngành công nghiệp khác hiện tại.
Hy vọng đề tài đã cung cấp được các thông tin hữu ích về hoạt động tiêu thụ năng
lượng của ngành công nghiệp cũng như về các nhân tố tác động tới thay đổi tiêu thụ
năng lượng giai đoạn 1990-2005, qua đó góp phần vào việc nâng cao hiệu quả công
tác dự báo năng lượng và công tác bảo tồn năng lượng trong giai đoạn tới.
29
Tải về để xem bản đầy đủ
41 trang
07/06/2024
1060
Bạn đang xem 30 trang mẫu của tài liệu "Báo cáo Đánh giá những nhân tố tác động tới tiêu thụ năng lượng của ngành công nghiệp Việt Nam giai đoạn 1995-2005", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- bao_cao_danh_gia_nhung_nhan_to_tac_dong_toi_tieu_thu_nang_lu.pdf
