Đề tài Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp đẩy mạnh sự phát triển
Luận văn
Đề tài: Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam -
Thực trạng và giải pháp đẩy mạnh Sự phát
triển
……….., tháng … năm …….
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngành công nghiệp ô tô không chỉ giữ một vị trí quan trọng trong việc thúc đẩy
nền kinh tế quốc dân phát triển thông qua đáp ứng nhu cầu giao thông vận tải,
góp phần phát triển sản xuất và kinh doanh thương mại mà còn là một ngành
kinh tế mang lại lợi nhuận rất cao nhờ sản xuất ra những sản phẩm có giá trị
vượt trội. Sớm nhận thức được tầm quan trọng của ngành công nghiệp này, các
nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản, Anh, Pháp, Đức, Hàn Quốc,...đã rất chú
trọng phát triển ngành công nghiệp ô tô của riêng mình trong quá trình công
nghiệp hoá để phục vụ không chỉ nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu sang các
thị trường khác.
Đứng trước thực tế hàng năm nước ta bỏ ra hàng trăm tỷ đồng để nhập khẩu xe
ô tô trong khi xuất khẩu gạo của 70% dân số lao động trong ngành nông nghiệp
chỉ thu về được tiền triệu, Việt Nam đã cố gắng xây dựng một ngành công nghiệp
ô tô của riêng mình với mục tiêu sản xuất thay thế nhập khẩu và từng bước tiến
tới xuất khẩu. Chính phủ Việt Nam đã luôn khẳng định vai trò chủ chốt của
ngành công nghiệp ô tô trong sự nghiệp phát triển kinh tế và luôn tạo điều kiện
lợi thông qua việc đưa ra các chính sách ưu đãi để khuyến khích các doanh
nghiệp trong và ngoài nước đầu tư vào sản xuất ô tô và phụ tùng. Nhưng sau 12
năm xây dựng và phát triển ngành, công nghiệp ô tô Việt Nam dường như vẫn
chỉ ở điểm xuất phát.
Thực tế này đã buộc Chính phủ phải yêu cầu các cơ quan Bộ Ngành liên quan,
các doanh nghiệp trong ngành cùng vào cuộc nhằm vạch ra một chiến lược cụ
thể cho việc phát triển ngành. Bởi lúc này đây họ đã ý thức được tính cấp thiết
và bức bách cần phải xây dựng và phát triển một ngành công nghiệp ô tô thực sự
của riêng Việt Nam.
Chính vì thế, người viết đã chọn đề tài "Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực
trạng và giải pháp đẩy mạnh sự phát triển" với hi vọng góp phần cùng tìm hiểu
1
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
thực trạng phát triển của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đồng thời nghiên cứu
con đường đi tới tương lai của ngành công nghiệp này.
2. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu thực trạng của ngành công ngiệp ô tô Việt Nam và quá trình hình thành
và phát triển, phân tích những khó khăn tồn tại cũng như những cơ hội và thách
thức đối với việc xây dựng và phát triển ngành trong thời gian tới nhằm giúp cho
bản thân, những người trong và ngoài ngành hiểu sâu sắc hơn về tầm quan trọng
của ngành công nghiệp này, từ đó mỗi người có cái nhìn đúng đắn hơn về hiện
tại và cả tương lai của ngành nhằm khuyến khích sự đóng góp của mỗi cá nhân,
tổ chức cho sự phát triển của ngành công nghiệp cực kỳ quan trọng này trong
quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hoá nước nhà.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là các vấn đề liên quan đến ngành công
nghiệp ô tô của Việt Nam trong thời gian qua như quá trình hình thành và phát
triển, thực trạng cũng như định hướng phát triển ngành trong thời gian tới của
Chính phủ. Người viết tập trung đi sâu nghiên cứu các chính sách của Nhà nước
đối với việc xây dựng và phát triển ngành đồng thời phân tích những khó khăn và
tồn tại của ngành công nghiệp này từ đó mạnh dạn đưa ra các giải pháp đẩy
mạnh sự phát triển của ngành công nghiệp này.
Để làm rõ thêm đối tượng của đề tài, phạm vi nghiên cứu mở rộng sang nghiên
cứu ngành công nghiệp ô tô của các nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản và các
nước trong khu vực như Thái Lan, Malaysia và một số nước khác nhằm cung
cấp cho người đọc cái nhìn toàn diện hơn về ngành công nghiệp ô tô Việt Nam
đồng thời đúc rút những kinh nghiệm quý báu trong con đường xây dựng và phát
triển ngành công nghiệp ô tô quan trọng của nước mình.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để làm rõ đề tài này, người viết lựa chọn các phương pháp tổng hợp, thống kê,
so sánh, phân tích và phương pháp quy nạp, diễn giải.
5. Kết cấu khoá luận
2
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
Ngoài lời mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của khoá luận bao gồm ba chương:
Chương I: Quá trình hình thành và phát triển ngành công nghiệp ô tô thế
giới
Chương II: Thực trạng phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam
Chương III: Giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển ngành công nghiệp ô
tô Việt Nam
Người viết thực sự đã rất cố gắng để mang đến cái nhìn toàn cảnh về nền công
nghiệp ô tô Việt Nam. Tuy nhiên, vấn đề nghiên cứu là một đề tài lớn và phức
tạp, cùng với những hạn chế về mặt thời gian và tài liệu nên khoá luận này
không tránh khỏi những thiếu sót. Do vậy, tôi mong nhận được những ý kiến
đóng góp của thầy cô và bạn đọc quan tâm đến đề tài này, để bản khoá luận
được hoàn thiện hơn.
Hà Nội, 12/2003
Sinh viên thực hiện
Trần Thị Bích Hường
3
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn cô giáo - Thạc sỹ Phạm Mai Khanh đã trực
tiếp hướng dẫn tôi trong quá trình thực hiện đề tài, đồng thời tôi cũng xin gửi
lời cảm ơn tới các chuyên viên làm việc tại Viện nghiên cứu chiến lược chính
sách công nghiệp – Bộ Công nghiệp, Vụ quản lý dự án đầu tư nước ngoài –
Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) và
đặc biệt là Công ty ô tô Ford Việt Nam - nơi tôi đang trực tiếp công tác, đã
nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành khoá luận
này.
Hà Nội, 12/2003
Sinh viên thực hiện
Trần Thị Bích Hường
4
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
CHƯƠNG I QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN
NGÀNH CÔNG NGHIỆP Ô TÔ THẾ GIỚI
I. Quá trình hình thành và phát triển ngành công nghiệp ô tô thế giới
1. Lịch sử hình thành ngành công nghiệp ô tô thế giới
Để có được một ngành công nghiệp ô tô phát triển rực rỡ như ngày hôm nay, ngành công
nghiệp này đã trải qua một thời gian dài phôi thai mà những nền tảng đầu tiên chính là phát
minh ra các loại động cơ. Năm 1887, nhà bác học người Đức Nicolai Oto chế tạo thành
công động cơ 4 kỳ và lắp ráp thành công chiếc ô tô đầu tiên trên thế giới.
Có thể nói ô tô ra đời là sự kết tinh tất yếu của một thời kỳ nở rộ những phát
minh trong cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật đầu tiên của nhân loại. Bởi ngay
từ thế kỷ 13, nhà khoa học, triết học người Anh-Roger Bacon đã tiên đoán rằng
“Rồi con người có thể chế tạo ra những chiếc xe có thể di chuyển bằng một loại
sức kéo nhanh không thể tin nổi, song tuyệt nhiên không phải dùng những con
vật để kéo”.1
Kể từ khi ra đời, ô tô đã dành được sự quan tâm của biết bao nhiêu nhà khoa học, bác học
vĩ đại. Họ miệt mài nghiên cứu ngày đêm để không ngừng cải tiến nó về cả hình thức lẫn
chất lượng: từ những chiếc xe thuở ban đầu thô sơ, kồng kềnh và xấu xí ngày càng trở nên
nhỏ nhẹ hơn và sang trọng hơn. Không lâu sau ô tô trở nên phổ biến, với những ưu điểm
nổi trội về tốc độ di chuyển cao, cơ động, không tốn sức và vô số những tiện ích khác, ô tô
đã trở thành phương tiện hữu ích, không thể thiếu của người dân các nước công nghiệp
phát triển và là một sản phẩm công nghiệp có ý nghĩa kinh tế quan trọng ở tất cả các quốc
gia trên thế giới.
Chính vì thế, theo lịch sử ngành công nghiệp ô tô thế giới, năm đầu tiên của thế
kỷ 20-năm 1901, trên toàn thế giới đã có 621 nhà máy sản xuất ô tô xe máy,
trong đó 112 ở Vương quốc Anh, 11 ở Italy, 35 ở Đức, 167 ở Pháp, 215 ở Mỹ và
11 nước khác.
Tuy nhiên, mốc thời gian đánh dấu sự ra đời chính thức của ngành công nghiệp ô tô phải
kể đến năm 1910 khi ông Henry Ford-Người sáng lập ra tập đoàn Ford Motor nổi tiếng, bắt
đầu tổ chức sản xuất ô tô hàng loạt trên qui mô lớn.
1
Automotive History: Where did the idea come from? In the 13th-century, the English philosopher-
scientist, Roger Bacon, said that' car can be made so that without animals they will move with
unbelievable rapidly" (www.autoshop-online.com)
5
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
Vào những năm 1930 của thế kỷ 20, trước chiến tranh thế giới thứ 2, ô tô đã có được
những tính năng kỹ thuật cơ bản. Cùng với những thành tựu khoa học kỹ thuật thời đó,
công nghiệp ô tô thế giới đã thực sự trở thành một ngành sản xuất đầy sức mạnh với 3
trung tâm sản xuất chính Bắc Mỹ, Tây Âu (từ trước chiến tranh thế giới thứ I) và Nhật Bản
(trước chiến tranh thế giới thứ II). Hầu hết các hãng sản xuất có tên tuổi trên thế giới như
Ford, General Motor, Toyota, Mercedes-Benz... đều ra đời trước hoặc trong thời kỳ này.
Sau chiến tranh thế giới thứ II, cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật hiện đại bùng nổ, ô tô và
công nghiệp ô tô cũng có những bước tiến vượt bậc. Những thành tựu khoa học kỹ thuật
được áp dụng như vật liệu mới, kỹ thuật điện tử, điều khiển học,.... đã làm thay đổi cơ bản,
bản thân ô tô và công nghiệp ô tô cả về mặt kỹ thuật, khoa học công nghệ cũng như về quy
mô kinh tế xã hội.
Nhìn lại lịch sử hình thành và phát triển của ô tô và ngành sản xuất ô tô thế giới,
có thể hoàn toàn đồng ý với ý kiến cho rằng thế kỷ 20 là thế kỷ của ô tô. Quá
trình phát triển của ngành công nghiệp ô tô trên thế giới có thể chia làm 3 giai
đoạn:
Trước năm 1945: Nền công nghiệp ô tô của thế giới chủ yếu tập
trung tại Mỹ, sản lượng công nghiệp ô tô ở Tây Âu và Nhật Bản rất thấp.
Giai đoạn 1945-1960: Sản lượng công nghiệp ô tô của Nhật Bản và
Tây Âu tăng mạnh song còn nhỏ bé so với Mỹ.
Giai đoạn từ 1960 trở lại đây: Nền công nghiệp sản xuất ô tô xe máy Nhật đã
vươn lên mạnh mẽ và đã chiếm vị trí thứ nhất trong ngành công nghiệp to lớn này. Nhật đã
trở thành đối thủ số một của Mỹ và Tây Âu trong ngành công nghiệp ô tô. Ngành công
nghiệp ô tô của Nhật có khả năng cạnh tranh rất lớn, để sản xuất 1 chiếc xe ô tô mới, Nhật
chỉ cần 17 giờ trong khi Mỹ cần 25 giờ và Tây Âu cần 37 giờ. Còn để xuất xưởng 1 mẫu
xe mới Nhật chỉ cần 43 tháng trong khi Mỹ cần 62 tháng và Tây Âu cần những 63 tháng.
Bên cạnh đó là tính cạnh tranh của các bộ phận chi tiết phụ tùng. Số lượng các khuyết tật
tính trung bình trên 1 xe của Nhật là 0,24 so với Mỹ là 0,33 và Tây Âu là 0,62. Tuy nhiên
sức cạnh tranh này gần đây đã giảm.
Sản lượng ô tô trên thế giới, từ năm 1960 đến nay, gần như ổn định quanh con số
khoảng 50-52 triệu xe/năm, tập trung vào 3 trung tâm công nghiệp lớn là Mỹ,
Nhật Bản và Tây Âu. Thị trường thế giới về ô tô vào khoảng 780 tỷ USD/năm.
Riêng 6 tập đoàn lớn của công nghiệp ô tô năm 1999 đã sản xuất tới 82,5% tổng
số ô tô thế giới trong đó Mỹ có 3 tập đoàn, Nhật, Đức, Pháp mỗi nước một tập
đoàn.
6
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
Tại Châu Âu, đại diện cho nền công nghiệp ô tô là các Hãng nổi tiếng của Đức
như BMW, Mercedes Benz; của Pháp như Renault, Peugeot, Citroen; của Italy
như Fiat, Iveco... Riêng hãng xe Renault - Volvo đã có doanh số bán năm 1992 là
244 triệu FF.
Tại Mỹ có ba hãng ô tô khổng lồ là GM, Ford, Chrysler và ngoài ra còn có các
hãng xe của Nhật liên doanh như Navistar, US Honda, International, Diamond-
ster, Numi.
Nhật Bản nổi tiếng với các hãng ô tô lớn mạnh không ngừng như Nissan, Toyota, Honda,
Mitsubishi...Các hãng này đã vươn rộng ra các thị trường thế giới và là từng làm các hãng
xe Mỹ và Tây Âu điêu đứng ngay trên sân nhà của các hãng này.
Cùng với sự phát triển của thương mại quốc tế và xu thế toàn cầu hoá, một số quốc gia,
khu vực như Trung Quốc và ASEAN đã có những thành tựu đáng kể trong tăng trưởng
kinh tế cũng đã gia nhập ngành công nghiệp ô tô thế giới. Hiện nay, hàng năm Trung Quốc
sản xuất ra khoảng 1,2 triệu xe và các nước ASEAN đã góp tiếng nói của mình với sản
lượng gần 1 triệu xe mỗi năm.
Hiện nay, theo nhận xét, đánh giá của Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô thế giới,
hãng General Motor được công nhận là hãng ô tô lớn nhất thế giới, Ford chiếm vị
trí thứ 2; vị trí thứ 3 thuộc về Toyota.
Ngoài ra, cũng có thể nhìn nhận lịch sử phát triển của ngành công nghiệp ô tô thế
giới theo một cách khác. Ngành công nghiệp này đã trải qua hai thời kỳ chính:
thời kỳ sản xuất hàng loạt và thời kỳ sản xuất theo nhu cầu của khách hàng. ở
giai đoạn sản xuất hàng loạt, Người Mỹ luôn dẫn đầu trong đó đi tiên phong là
Herry Ford người đã mở màn cho sản xuất ô tô hàng loạt trên quy mô lớn.
Nhưng bước sang thời kỳ sản xuất theo nhu cầu khác hàng, Người Mỹ buộc phải
chịu thua Người Nhật. Đó cũng chính là lý do các hãng xe của Nhật làm cho các
hãng xe của Mỹ phải đau đầu ngay tại thị trường Mỹ.
Tóm lại, trong quá trình phát triển kinh tế, mỗi quốc gia khu vực đều sớm nhận thấy tầm
quan trọng của ngành công nghiệp ô tô và cố gắng xây dựng ngành công nghiệp này ngay
khi có thể. Nhưng không vì thế mà ngành công nghiệp ô tô thế giới trở nên manh mún, nhỏ
lẻ mà chính các tập đoàn ô tô khổng lồ hoạt động xuyên quốc gia như một sợi dây xâu
chuỗi liên kết có vai trò quyết định trong việc hình thành và phát triển ngành công nghiệp
ô tô các quốc gia nói riêng và ngành công nghiệp ô tô thế giới nói chung. Vậy nên ngành
công nghiệp ô tô thế giới hình thành, lớn mạnh và phát triển gắn liền với sự ra đời, liên kết,
7
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
hợp tác, sáp nhập và lớn mạnh không ngừng của các tập đoàn ô tô khổng lồ hoạt động ở
khắp các quốc gia, châu lục.
2. Đặc điểm, vai trò và xu hướng phát triển của ngành
2.1. Đặc điểm của ngành sản xuất ô tô
2.1.1. Về vốn đầu tư
Vốn đầu tư cực lớn
So với vốn đầu tư vào các đại bộ phận các ngành công nghiệp khác, vốn đầu tư vào ngành
công nghiệp ô tô là cao hơn rất nhiều, có thể nói là cực lớn. Mỗi ô tô có đến 20.000 -
30.000 chi tiết, bộ phận khác nhau. Các chi tiết, bộ phận lại được sản xuất với những công
nghệ có đặc điểm khác biệt; chi tiết phụ tùng của loại xe này không thể sử dụng chung cho các loại
xe khác, do vậy vốn đầu tư cho việc sản xuất 20.000- 30.000 chi tiết thường rất cao. Chẳng hạn như
Ford có tới 60 000 bạn hàng chuyên cung cấp hàng hoá và dịch vụ cho công ty trên toàn cầu. Điều
này chứng tỏ rằng vốn đầu tư cho toàn ngành là rất lớn. Hơn nữa, giá trị của mỗi đơn vị chi tiết phụ
tùng nói riêng và giá trị đơn vị sản phẩm là rất lớn và đòi hỏi chất lượng cao. Thế nên vào năm
1998 trong 10 tập đoàn trên thế giới có tài sản ở nước ngoài cao nhất có sáu tập đoàn là các
hãng ô tô hàng đầu thế giới: General Motor, Ford, Toyota, Daimler Chrysler và
Volkswagen. Sáu tập đoàn này đóng góp 5% tổng giá trị đầu tư trực tiếp trên toàn thế giới.
Hiện nay, riêng ngành công nghiệp ôtô chiếm 10% tổng giá trị thương mại trong các ngành
công nghiệp chế tạo.
Thêm vào đó, do đặc điểm của ngành là không ngừng vận dụng các tiến bộ kỹ thuật vào
sản xuất. Vì thế, ngoài các khoản chi phí ban đầu bao gồm chi phí xây mới nhà xưởng,
mua sắm trang thiết bị kỹ thuật, đào tạo công nhân lành nghề,…và các khoản chi thường
xuyên như mua nguyên vật liệu, bảo dưỡng nhà xưởng, máy móc, bảo quản hàng hoá,…thì
chi phí cho công tác nghiên cứu và triển khai (R&D) trong lĩnh vực ô tô cũng chiếm một
phần đáng kể trong tổng vốn đầu tư ban đầu và tăng thêm. Chính vì thế khi một hãng trong
ngành đầu tư dây chuyền công nghệ mới sẽ phải tính toán rất kỹ lưỡng chứ không thể đầu
tư ồ ạt như các ngành khác.
Thu hồi chậm
Ngành công nghiệp ô tô là ngành cơ khí chế tạo nên phần lớn vốn tập trung đầu tư cho cơ
sở vật chất, vốn cố định chiếm tỉ trọng lớn. Không như các ngành dịch vụ vốn chủ yếu tồn
tại dưới dạng vốn lưu động, tốc độ quay vòng vốn nhanh và do đó, dễ thu hồi. Hơn nữa,
vốn đầu tư cho ngành lại rất lớn chỉ xếp sau sản xuất máy bay nên thời gian để thu hồi vốn
là rất lâu. Bên cạnh đó, ngành sản xuất ô tô gắn liền với sự phát triển của khoa học kỹ
thuật, một ngành phát triển như vũ bão. Chính vì thế đồng vốn bỏ ra đầu tư trong ngành
8
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
công nghiệp ôtô mặc dù có khả năng sinh lợi lớn nhưng đi kèm với nó là rất nhiều rủi ro
không những chỉ thu hồi chậm mà còn có thể không thu hồi được nếu không bắt kịp với
thời đại.
Sinh lợi cao
Công nghiệp ô tô là một ngành có quy mô lớn và cũng được coi là ngành siêu lợi nhuận.
Tổng giá trị hàng hóa do ngành công nghiệp này tạo ra đã đạt tới những con số khổng lồ.
Ví dụ như vào năm 2001 chỉ tính riêng công ty sản xuất ô tô hàng đầu thế giới General
Motor đạt tổng lợi nhuận là 117 tỷ đô la và lãi ròng là 1,7 tỷ; Ford có mặt trên 200 quốc
gia và lãnh thổ trên thế giới đạt doanh thu hàng năm vượt giá trị tổng sản phẩm quốc gia
(GNP) của nhiều nước công nghiệp. Chỉ xét những chi tiết phụ tùng rất nhỏ trong ô tô
nhưng nó có giá trị lớn gần bằng một chiếc xe máy có giá trị. Điều này chứng tỏ ngành
công nghiệp ô tô có được nguồn lợi nhuận lớn là do ngành tạo ra những sản phẩm có giá trị
cao.
Ngoài ra, một minh chứng nữa cho thấy vốn đầu tư trong ngành công nghiệp ôtô có mức
sinh lợi cao là việc số lượng các hãng tham gia lớn và gia tăng với mức độ nhanh, tính
cạnh tranh khốc liệt và hàng rào gia nhập ngành đòi hỏi rất cao. Chính vì thế có không biết
bao nhiêu hãng sản xuất ôtô ra đời do nhìn thấy mức lợi nhuận khổng lồ nhưng số hãng trụ
lại được và đứng vững xét trên toàn cầu lại không nhiều. Thời gian qua, chúng ta chứng
kiến vô số vụ sáp nhập của các tập đoàn ô tô lớn là bằng chứng cho điều này.
2.1.2. Về công nghệ kỹ thuật
Đây là lĩnh vực đòi hỏi công nghệ kỹ thuật tiên tiến, hiện đại. Một sản phẩm ô tô được
tung ra trên thị trường là sự kết hợp của hàng nghìn, hàng vạn chi tiết các loại, không
giống nhau. Mỗi chi tiết đều có những tiêu chuẩn kỹ thuật riêng và được chế tạo theo
phương pháp riêng ở những điều kiện khác nhau nhưng vẫn đảm bảo tính đồng bộ của sản
phẩm. Khi công nghiệp ô tô phát triển, xuất hiện nhiều chi tiết vượt quá khả năng thao tác
của con người, yêu cầu phải có sự trợ giúp của máy móc kỹ thuật. Máy móc kỹ thuật càng
hiện đại càng giảm bớt sự nặng nhọc và nguy hiểm; nhưng điều quan trọng hơn là dưới sự
điều khiển của con người, những máy móc hiện đại có thể chế tạo và lắp ráp các chi tiết thành
sản phẩm cuối cùng với xác suất sai sót không đáng kể.
Ngoài ra, công nghệ kỹ thuật đóng vai trò then chốt là đặc thù của ngành, quyết định năng
lực canh tranh của từng thành viên trong ngành và là yếu tố sống còn của ngành. Công
nghiệp ô tô phát triển hơn các ngành công nghiệp chế tạo khác chính là nhờ đến đặc trưng
này của ngành. Ngành không ngừng tạo ra các sản phẩm có giá trị cao, có các tính năng kỹ
thuật khoa học vượt trội đến kinh ngạc. Tuy nhiên điều này cũng đặt ra một thách thức cho
ngành ở chỗ công nghiệp ô tô sẽ gặp khó khăn hơn các ngành khác trong thay đổi và áp
9
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
dụng công nghệ mới do quy mô lớn. Thế nên việc đầu tư áp dụng khoa học kỹ thuật luôn
làm đau đầu các chuyên gia trong ngành.
2.1.3. Về tổ chức sản xuất
Chuyên môn hoá, hợp tác hoá trong sản xuất
Chiếc ô tô là một sản phẩm công nghiệp vô cùng phức tạp. Một chiếc ô tô hiện đại có trên
25.000 chi tiết. Bản thân các nhà sản xuất ô tô không thể tự mình sản xuất ra toàn bộ số
lượng lớn các chi tiết đó. Các công ty sản xuất ô tô nhận được từ các nhà cung cấp phần
lớn các chi tiết lắp ráp và nguyên vật liệu sản xuất. Sự khác nhau về tỷ lệ cũng như nội
dung phân chia giữa phần giá trị hàng hoá mà các nhà sản xuất ô tô tự tạo ra và phần mà họ
đặt hàng các nhà cung cấp tuỳ theo truyền thống và quan điểm quản lý của từng nhà sản
xuất. Thông thường phần giá trị hàng hoá mà bản thân nhà sản xuất ô tô tạo ra vào khoảng
20% tới 40% tổng giá trị ô tô. Hiện nay, các nhà sản xuất ô tô trên thế giới vẫn thực hiện
quy trình chế tạo gồm bốn công đoạn của hãng Ford: rèn dập, hàn, sơn, lắp ráp. Cụm chi
tiết quan trọng nhất của ô tô mà hầu hết các nhà sản xuất ô tô trên thế giới đều tự mình
nghiên cứu, chế tạo là khung vỏ xe. Khung vỏ xe được hoàn thành về cơ bản sau ba công
đoạn đầu là rèn dập, hàn và sơn. Sau đó ở công đoạn lắp ráp, các cụm và chi tiết còn lại
được lắp ráp vào cụm chi tiết cơ sở là khung vỏ xe tạo nên chiếc xe ô tô hoàn chỉnh. Ngoài
khung vỏ xe, các nhà sản xuất ô tô còn thường tự sản xuất các chi tiết và các cụm chi tiết
cơ bản, quan trọng như động cơ, hệ thống truyền lực, hệ thống treo, ... Các cụm chi tiết còn
lại như hệ thống điện, phần nội và ngoại thất,... thậm chí cả nguyên vật liệu, kỹ thuật công
nghệ để chế tạo các chi tiết do nhà sản xuất ô tô tự sản xuất, đều do các nhà sản xuất được
chuyên môn hoá khác cung cấp.
Như vậy trong ngành sản xuất ô tô, các nhà sản xuất ô tô đã tự chuyên môn hoá chính
mình và tổ chức hợp tác sản xuất với các nhà cung cấp. Cả lý thuyết và thực tiễn đều đã
chứng minh rằng đó là kiểu tổ chức sản xuất mang tính hiệu quả cao, năng động, mềm dẻo,
giảm được rủi ro đầu tư. Chuyên môn hoá và hợp tác hoá là một trong những đặc trưng
nổi bật không chỉ của công nghiệp ô tô mà còn của nhiều ngành sản xuất các sản phẩm
phức tạp khác.
Quy mô lớn và xu hướng tập trung hoá là đặc trưng thứ hai của ngành công
nghiệp ô tô trong tổ chức sản xuất
Để đảm bảo hiệu quả kinh tế không thể tổ chức sản xuất ô tô với quy mô nhỏ. Henry Ford
đã sớm nhận ra điều này. Công nghiệp ô tô ngay từ khi mới hình thành đã luôn gắn liền với
quy mô sản xuất lớn. Quy mô lớn của công nghiệp ô tô được thể hiện cả về sản lượng, vốn
đầu tư và thu hút lực lượng lao động khổng lồ.
Công nghiệp ô tô cũng là một ngành có mức độ tập trung hoá rất cao. Mười hãng ô tô hàng
10
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
đầu hiện nay của thế giới là: General Motor, Ford, Toyota, VW, Nissan, Renault - Volvo,
Fiat, Chrysler, Peugort và Honda đã chiếm tới gần 90% số lượng ô tô được sản xuất hàng
năm trên toàn thế giới. Số lượng cũng như tên tuổi các nhà sản xuất ô tô cũng không có sự
biến động nhiều. Điều này một phần được lý giải bởi cản trở đối với một doanh nghiệp
muốn gia nhập đội ngũ các nhà sản xuất ô tô là quá lớn. Công nghiệp ô tô thế giới hiện nay
đang trong quá trình tổ chức lại với một loạt sự sát nhập, liên kết, hợp tác. Tháng 8 năm
1998, Công Ty Daimler – Benz (Đức) đã thông báo sát nhập với Chrysler Corp. lập ra một
hãng sản xuất ô tô lớn thứ ba thế giới xét về thu nhập. Nissan Motor Corp. (Nhật Bản)
cũng đang có thảo luận kinh doanh với Daimler – Benz. Mitshubishi Motor Corp. (Nhật
Bản) thì đang thương lượng với General Motor Corp. (Mỹ) về công nghệ sản xuất động cơ
tiết kiệm nhiên liệu.
2.1.4. Về sản phẩm
Đặc điểm nổi bật của ngành đó là sản phẩm mang giá trị rất cao. Chiếc xe ôtô từ rất lâu đã
không còn được coi chỉ là phương tiện đi lại đơn thuần mà các nhà chế tạo đã không ngừng
trang bị cho nó vô số tiện ích khác, khiến cho ô tô giờ đây như một mái nhà di động, một
biểu tượng của sự giàu có, thịng vượng. Một chiếc xe ôtô có giá trị từ chục nghìn đôla cho
đến hàng trăm nghìn đô, thậm chí có cái lên tới 700.000 đến 800.000 USD.
Thêm một sự khác biệt nữa so với các sản phẩm chế tạo khác, một chiếc ô tô được hình
thành từ rất nhiều chi tiết-gần 30 000 chi tiết đòi hỏi sự tinh vi trong chế tạo. Chính nhờ
đặc điểm này mà ngành công nghiệp ô tô trở thành khách hàng của rất nhiều các ngành
khác.
2.1.5. Về mạng lưới tiêu thụ
Do đặc tính của sản phẩm mang giá trị cao, cần thiết phải được hưởng các dịch vụ chăm
sóc sau bán hàng khá thường xuyên như bảo dưỡng, sửa chữa. Chính vì thế, từ khi ra đời
ngành công nghiệp ô tô đã chọn cách tiêu thụ sản phẩm của mình thông qua các đại lý mà
không bán hàng trực tiếp.
Chẳng hạn như, Ford có hơn 15.000 đại lý trên khắp thế giới. Và tất cả mọi giao dịch với
khách hàng đều thông qua đại lý.
2.2. Vai trò và vị trí của ngành công nghiệp ô tô trong nền kinh tế thế giới
Từ khi ra đời cho đến nay ngành công nghiệp ô tô thế giới luôn chứng tỏ vai trò tối quan
trọng trong tất cả mọi lĩnh vực: không chỉ đáp ứng nhu cầu ngày một gia tăng của con
người trong việc đi lại và luân chuyển hàng hoá mà còn đóng góp rất lớn trong phát triển
kinh tế xã hội của từng quốc gia nói riêng và nền kinh tế thế giới nói chung. Năm 1999 sáu
tập đoàn ô tô hàng đầu thế giới là General Motor, Ford, Toyota, Daimler Chrysler và
11
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
Volkswagen được xếp hạng trong 10 tập đoàn trên thế giới có tài sản ở nước ngoài cao
nhất. Sáu tập đoàn này đóng góp 5% tổng giá trị đầu tư trực tiếp trên toàn thế giới.
Công nghiệp ô tô đã và đang là động lực tăng trưởng cho nhiều quốc gia. Công nghiệp ô tô
là một ngành có quy mô lớn mang lại thu nhập cao. Tổng giá trị hàng hóa do ngành công
nghiệp này tạo ra đã đạt tới những con số khổng lồ. Theo phòng thương mại Mỹ (US
Department of Commerce) nền công nghiệp ô tô Mỹ chiếm 4,5% tổng sản phẩm quốc dân
và tạo 1,4 triệu chỗ làm cho công nhân trong 4400 nhà máy chế tạo ô tô. Tại Nhật Bản,
theo thống kê Industrial Research Department năm 1991, công nghiệp ô tô đã chiếm 12,9%
tổng sản phẩm quốc dân và đóng góp 22,8% tổng kim ngạch xuất khẩu. Con số này giờ
đây chắc chắn đã vượt xa hơn nhiều.
Ngành công nghiệp ô tô được xem là một ngành sản xuất vật chất, cung cấp phương tiện đi
lại và vận chuyển tối ưu nhằm đảm bảo mạch máu lưu thông, thúc đẩy kinh tế phát triển.
Theo thống kê, 82% khối lượng hàng hoá vận chuyển bằng đường ô tô và 75% hành khách
đi lại bằng phương tiện cơ động này. Như vậy, ở điểm này, ngành công nghiệp ô tô đã gián
tiếp đóng góp vai trò không thể thiếu của mình vào sự nghiệp phát triển kinh tế quốc gia và
thế giới.
Ngoài ra, do đặc trưng gắn liền với thành tựu khoa học kỹ thuật, ngành công nghiệp ô tô có
tác động thúc đẩy khoa học kỹ thuật phát triển đặc biệt là các ngành tự động hóa, khoa học
điện tử, công nghệ mới, hóa chất, cơ khí chế tạo,…từ đó thúc đẩy nhiều ngành, lĩnh vực
liên quan cùng phát triển đóng góp vào sự phát triển chung của nhân loại.
Bên cạnh đó, công nghiệp ô tô là khách hàng lớn nhất của nhiều ngành công nghiệp phụ
cận như: kim loại, hóa chất, cơ khí, điện tử,…và tạo công ăn việc làm cho vô số lao động
trong các ngành công nghiệp này. Theo Industrial Research Department, trong tổng số 64,4
triệu lao động ở Nhật có tới 7,3 triệu làm trong ngành công nghiệp ô tô, chiếm 11,3%.
Công nghiệp ô tô tiêu thụ 70% cao su tự nhiên; 67% chì; 64% gang đúc; 50% cao su tổng
hợp; 40% máy công cụ; 25% thuỷ tinh; 20% vật liệu bán dẫn; 18% nhôm; 12% thép và
một số nhiên liệu, dầu nhớt khổng lồ. Điều này cho thấy sự phát triển của ngành công
nghiệp ô tô sẽ thúc đẩy và lôi kéo theo sự phát triển của nhiều ngành công nghiệp khác.
Một vai trò không kém phần quan trọng của ngành công nghiệp ôtô thế giới là việc đẩy
nhanh quá trình toàn cầu hóa thông qua việc quốc tế hóa của các tập đoàn ô tô khổng lồ
trên thế giới và xúc tiến quá trình chuyển giao công nghệ từ các nước phát triển sang các
nước kém phát triển.
12
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
2.3. Tốc độ tăng trưởng của ngành công nghiệp ô tô thế giới
Chúng ta thường ngạc nhiên với tốc độ gia tăng dân số quá nhanh nhưng tốc độ tăng
trưởng của ngành công nghiệp ô tô thế giới còn tăng nhanh hơn rất nhiều, gần gấp đôi tốc
độ tăng dân số thế giới.
Sự phát triển mạnh mẽ về đầu tư và thương mại trong ngành công nghiệp ôtô đã chứng
minh rõ ràng về xu hướng này. Kể từ năm 1990 đến nay, tổng giá trị thương mại của ngành
công nghiệp ô tô (bao gồm cả xe ôtô và phụ tùng) đã tăng 80% từ con số 318 tỷ đô la Mỹ
vào năm 1990 lên đến 580 tỷ đô la Mỹ vào năm 2000.
Đây là một mức tăng trưởng ngoạn mục trong mười năm qua và mức tăng trưởng này đã
vượt qua tỷ lệ mức tăng trưởng của thương mại toàn cầu trong cùng thời gian đó. Hiện nay
10% tổng giá trị thương mại trong các ngành công nghiệp chế tạo do ngành công nghiệp ô
tô đóng góp.
2.4. Xu hướng phát triển ngành công nghiệp ô tô trên thế giới
2.4.1. Về tổ chức sản xuất
Xu hướng hiện tại của ngành công nghiệp ô tô thế giới là giảm bớt số lượng các tập đoàn
sản xuất ô tô đa quốc gia bằng việc sát nhập vào với nhau nhằm thu được hiệu quả cao
nhất. Các nhà phân tích đều dự đoán rằng việc sát nhập này sẽ còn tiếp tục là xu hướng của
tương lai bởi xu hướng này sẽ làm tăng tính tập trung trong ngành công nghiệp ô tô. Và xu
hướng này cũng đang và sẽ diễn ra đối với các hãng sản xuất phụ tùng phụ kiện ô tô. Năm
1992, tổng số các nhà cung cấp phụ tùng và phụ kiện cho ngành công nghiệp ôtô là 30.000
với tổng giá trị sản phẩm và dịch vụ cung cấp đạt 496 tỷ đô la Mỹ.
Hiện nay con số các nhà cung cấp trên thế giới chỉ còn là 8.000 nhưng đạt được tổng giá
trị sản phẩm và dịch vụ là 958 tỷ đô la Mỹ. Các nhà phân tích dự đoán rằng vào cuối thập
kỷ này (thập kỷ đầu tiên của thế kỷ 21) số lượng các nhà cung cấp phụ tùng và phụ kiện
cho ngành công nghiệp ôtô trên toàn thế giới chỉ còn 2.000.
Ngoài việc củng cố hoạt động thông qua việc sát nhập và mua lại cổ phiếu của nhau, các
hãng sản xuất ô tô lớn trên thế giới cũng đồng thời thiết lập ngày càng nhiều các đối tác
chiến lược quốc tế về thị phần. Ví dụ như: đối tác giữa General, Fiat và Subaru; đối tác
giữa Ford và Mazda; đối tác giữa Dex, Mitsubishi và Hyundai. Điều này cũng góp phần
vào xu hướng tăng cường củng cố và hội nhập trong tổ chức sản xuất của ngành công
nghiệp ô tô trên thế giới.
Ngoài ra, các nhà sản xuất ô tô lớn trên thế giới cũng đang phải đối mặt với một nhu cầu
ngày càng tăng đối với các loại xe ô tô an toàn hơn, ít gây ô nhiễm môi trường hơn, tiết
kiệm nhiên liệu hơn nhằm thoả mãn những nhu cầu mục đích sử dụng và thị hiếu ngày
13
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
càng tăng của khách hàng. áp lực về việc thay đổi công nghệ này xuất phát từ nhiều phía
trong đó có các chính phủ, các tổ chức phi chính phủ và người tiêu dùng là điều không thể
tránh khỏi trong tương lai. Điều đó đã làm tăng chi phí lên đáng kể cho việc nghiên cứu và
phát triển sản phẩm.
Để giải quyết vấn đề này, nhiều hãng sản xuất ô tô đã buộc phải thu hẹp ngân sách cho các
chương trình nghiên cứu nhằm cải tiến và phát triển sản phẩm bằng cách cùng chia sẻ chi
phí nghiên cứu và công nghệ thông qua các đối tác chiến lược có cùng nhu cầu và tương
đồng về công nghệ. Chẳng hạn như, trong năm 2000, hai tập đoàn Toyota và Honda cũng
cam kết trang bị hệ thống thông tin onstar của tập đoàn General Motor cho một số loại xe
của mình. Hệ thống này có thể xác định vị trí của xe ô tô có sử dụng hệ thống định vị toàn
cầu (GPS) trong trường hợp xe bị tai nạn và ứng cứu kịp thời...Xu hướng này sẽ là xu
hướng chủ đạo trong tương lai khi nhu cầu và đòi hỏi của con người về một phương tiện đi
lại đơn thuần đã gần như bão hoà và họ bắt đầu hướng đến những tính năng đặc biệt hơn
của ôtô.
Thực tế còn cho thấy rằng, các tập đoàn ô tô đang có xu hướng chuyển sản xuất
sang các nước và khu vực với chi phí thấp hơn, đưa sản xuất xích lại gần vùng
tiêu thụ. Xu hướng này đã từng được Henry Ford đề cập đến trong những ngày
đầu hình thành nên ngành công nghiệp ô tô thế giới qua câu nói của ông’We
build them where we sell them’ (Chúng ta sản xuất ô tô tại nước chúng ta bán).
Điều này không chỉ giúp các hãng tận dụng tiết kiệm được các chi phí vận
chuyển, bốc dỡ mà còn tiếp cận được với thị trường để có những sản phẩm thoả
mãn tối đa nhu cầu của khách hàng.
2.4.2. Về sản phẩm
Trên thế giới ngày nay, tuỳ theo nhịp độ phát triển của nền kinh tế quốc dân và
mức độ cải thiện đời sống kinh tế của mỗi nước, tiêu chuẩn cho một sản phẩm ô
tô gia tăng ngày càng mạnh. Thêm vào đó, mặc dù với tuổi đời mới 100 năm
song ngành công nghiệp ô tô đã đạt được tốc độ phát triển chóng mặt và sản xuất
ô tô đã sớm mang tính toàn cầu hoá. Do đó, xu hướng sản xuất và tiêu dùng sản
phẩm ô tô trên thế giới nói chung không chỉ dừng lại ở việc đáp ứng nhu cầu về
một phương tiện phục vụ đi lại nhanh chóng mà các vấn đề về chất lượng, kiểu
dáng, mẫu mã, màu sắc, mức độ hiện đại của sản phẩm cũng đã được nhiều
người quan tâm. Xu hướng phát triển sản phẩm ô tô có thể được khái quát qua
một số nét sau:
14
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
Tiêu chuẩn hoá cao, thống nhất hoá cao, modun hoá từ khung xe, vỏ
xe đến các bộ phận động cơ, hộp số...
Đưa nhiều thiết bị điều khiển điện tử, tin học vào trong hoạt động
của động cơ và tự động điều khiển của người lái xe (tự động dẫn đường, tự
động tìm đường vắng nếu bị tắc nghẽn).
Tăng tính an toàn, tiện nghi cao cấp (ABS – Hệ thống chống bó
cứng phanh, AIRBAG – Túi khí đảm bảo an toàn cho người lái trong trường
hợp có va đập và tai nạn xẩy ra).
Tăng độ bền sử dụng và khi cần thay thế bỏ luôn cả cụm không cần
sửa chữa lại.
Sử dụng nhiều nguồn nhiên liệu khác nhau, kể cả năng lượng mặt
trời (ô tô điện, gas, cả xăng + gas, cồn, dầu thực vật), thay thế cho các loại
nhiên liệu từ dầu mỏ ngày càng cạn kiệt.
Giảm ồn và ô nhiễm.
2.4.3. Về thị trường
Theo dự báo của Hiệp hội sản xuất ô tô Nhật Bản (JAMA), từ nay đến năm 2005,
thị trường ô tô thế giới chỉ tăng bình quân hàng năm là 2% trong đó các nước
Châu Âu không tăng, Nhật và Mỹ tăng ít còn các nước Châu á tăng 7% và Nam
Mỹ tăng 5%.
Thị trường ô tô ở các nước phát triển gần như bão hòa về ô tô phổ thông với chức năng
đơn thuần là phương tiện đi lại, bắt đầu chuyển sang phát triển các sản phẩm đòi hỏi kỹ
thuật công nghệ cao, mẫu mã thời trang, có các tính năng đặc biệt.
Trong khi đó, thị trường Trung Quốc, ấn Độ và ASEAN về lâu dài có tiềm năng lớn do
mật độ người/xe còn rất cao so với các nước Châu Âu, Mỹ, Nhật. Là khu vực tập trung
đông dân cư nhất thế giới nhưng tỉ lệ sử dụng xe còn rất thấp do thu nhập của người dân
còn thấp, trung bình trên 100 người/1xe; Tuy nhiên, khi chất lượng cuộc sống đang ngày
một được cải thiện nhanh chóng tại các quốc gia này nhờ tốc độ tăng trưởng kinh tế vượt
bậc, đây quả là miền đất hứa cho các nhà sản xuất xe biết tạo ra những sản phẩm phù hợp
với nhu cầu tại các thị trường này.(Xem Bảng 1)
Bảng 1 - Số người trên một ô tô tại các nước
Stt
Tên nước
Người/xe
Stt
Tên nước
Người/xe
15
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Ân Độ
244,9
180
10 Nhật Bản
11 Bỉ
2,9
2,4
2,3
2,3
2,1
2,0
2,0
1,9
1,7
Việt Nam
Philippine
Trung Quốc
Inđônêxia
Thái Lan
Singapo
118,2
117
12 Pháp
13 Vương quốc Anh
14 Uc
107,9
54,0
8,9
15 Canada
16 Đức
Hàn Quốc
Đài Loan
8,4
17 Italy
5,3
18 Mỹ
Nguồn: Tính toán từ Niên giám thống kê của các nước
Trên thực tế, thị trường ô tô bị chi phối và nắm giữ bởi một số không nhiều các
tập đoàn ô tô lớn của thế giới. Cụ thể là 6 tập đoàn GM, Ford, Daimler Chrysler,
Toyota, Volkswagen (VW) và Renault chiếm hơn 85% sản lượng ô tô của cả thế
giới.
Thị phần của các tập đoàn trên vào năm 2000 cụ thể là: GM chiếm 24,3% toàn
thế giới, Daimler Chrysler chiếm 15%, tập đoàn Ford 15,5%, tập đoàn Toyota
chiếm 10,7%, tập toàn VW chiếm 9,1% và tập đoàn Renault chiếm 8,9%.1
Như vậy, tương lai của ngành công nghiệp ô tô thế giới phụ thuộc rất lớn vào các
tập đoàn ô tô khổng lồ. Họ sẽ là những người dẫn dắt và thêu dệt nên những
trang tiếp theo của ngành công nghiệp khổng lồ này, môt ngành đứng đầu cả về
quy mô lẫn lợi nhuận và mức độ ảnh hưởng đối với các ngành công nghiệp khác.
II. Kinh nghiệm của một số nước trong việc xây dựng và phát triển
ngành công nghiệp ô tô
Để xây dựng được một ngành công nghiệp ô tô hoàn chỉnh, Anh và Mỹ đã phải mất 70 -
80 năm; Nhật Bản, Hàn Quốc mất 30 - 40 năm. Điều dễ nhận thấy trong việc phát triển
công nghiệp ô tô của các nước trên thế giới là các nước đi sau bao giờ cũng tốn ít thời gian
hơn các nước đi trước bởi đã có sự tiếp thu kinh nghiệm, công nghệ sản xuất song song với
1
Theo Viện nghiên cứu Chiến lược Chính sách Công nghiệp (07/2003)-Bộ Công nghiệp
16
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
quá trình đi tắt, đón đầu kỹ thuật tiên tiến hiện đại. Đây là điều mà các chuyên gia kinh tế
Việt Nam cần hết sức quan tâm trong việc nghiên cứu, xây dựng và phát triển ngành công
nghiệp ô tô nước nhà, trong đó công việc quan trọng và cần thiết nhất là tìm hiểu quá trình
phát triển công nghiệp ô tô của các nước trên thế giới để rút ra kinh nghiệm và xây dựng
cho ngành công nghiệp ô tô Việt Nam con đường phát triển tối ưu. Dưới đây, chúng ta sẽ
xem xét ngành công nghiệp ô tô của một số nước trên thế giới và trong khu vực.
1. Mỹ
Nhắc đến ngành công nghiệp ô tô người ta nhớ ngay đến con người đã từng làm nên huyền
thoại nước Mỹ-Henry Ford. Ông là người sáng lập nên ngành công nghiệp xe hơi của Mỹ
và cũng là người đặt viên gạch đầu tiên gây dựng nên ngành công nghiệp ô tô thế giới khi
ông sáng lập nên Tập đoàn Ford vào năm 1901, biến giấc mơ về những chiếc xe hơi của
hàng triệu người thành hiện thực. Với việc cho ra đời “những chiếc xe với giá mà không ai
là không có thể sở hữu một chiếc” Henry Ford là người đầu tiên sản xuất ô tô hàng loạt
trên quy mô lớn và chính từ đây ngành công nghiệp ô tô nước Mỹ nói riêng và ngành công
nghiệp ô tô thế giới nói chung bắt đầu hình thành và chuẩn bị cho một quá trình phát triển
với tốc độ chóng mặt.
Cũng giống như nhiều ngành công nghiệp khác của Mỹ, ngành công nghiệp ô tô Mỹ hình
thành và phát triển chủ yếu dựa vào các nhà tư bản lớn với những tập đoàn khổng lồ như
General Motor, Ford, Chrysler,...Ngành công nghiệp ô tô Mỹ phát triển theo định hướng
của thị trường tự do, Chính phủ tham gia rất ít và có thể nói là hầu như không tham gia có
chăng chỉ là những chính sách khuyến khích thương mại, đầu tư và cạnh tranh.
Cho đến nay ngành công nghiệp ô tô của Mỹ vẫn khẳng định vị trí số một thông qua vị trí
và thị phần của mình. Suốt một thế kỷ qua từ khi ngành công nghiêp ô tô ra đời cho đến
nay, các hãng ô tô của Mỹ luôn chiếm vị trí số một xét về mọi mặt, đứng đầu là General
Motor và vị trí thứ hai thuộc về Ford. Ngành công nghiệp ô tô Mỹ nhanh chóng phát triển
gắn liền với tốc độ phát triển mạnh mẽ và quá trình quốc tế hoá của các tập đoàn ô tô
khổng lồ diễn ra sâu rộng khắp các quốc gia trên thế giới.
2. Mêhicô
Công nghiệp ô tô đang là ngành chủ chốt của Mexico. Từ năm 1925 Mexico đã có
công ty lắp ráp ô tô dạng KD của hãng FORD, hãng GM năm 1937, hãng CHRYSLER
năm 1983. Nhu cầu ô tô lúc đó chỉ một bộ phận xã hội nên sản lượng còn hạn chế. Việc
nhập khẩu CBU là được phép nhưng thực tế lại bị cấm nên đến năm 1961 số hãng lắp ráp
KD đạt tới 12 hãng. Những hãng này phát triển tới quy mô sản xuất 60.000 chiếc một năm.
Thời kỳ này chính phủ đề ra chính sách ô tô nhằm thay thế nhập khẩu ô tô con. Nội dung
17
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
chủ yếu của pháp lệnh này là cấm nhập khẩu dạng CBU và rút bỏ giấy phép của những
hãng lắp ráp trong nước có tỷ lệ sản xuất trong nước chưa đạt 60%.
Từ thập niên 60 Mêhicô bước vào thời kỳ phát triển và trở thành nước sản xuất ô tô
có vị trí cao trên thế giới vào thập niên 80. Số xe ô tô sản xuất năm 1981 đã đạt 597.000
chiếc, bao gồm cả xe ô tô con, xe chở hàng, xe buýt và xe tải, đứng thứ 12 trên thế giới
trong số 50 nước sản xuất ô tô. Ngay cả năm 1985 là năm đang trong giai đoạn khủng
hoảng kéo dài suốt từ năm 1983 đến năm 1989 số ô tô sản xuất được là 398.000 chiếc,
chiếm vị trí thứ 15 trên thế giới. Năm 1986 Mexico gia nhập GATT và ảnh hưởng đầu tiên
đối với ngành ô tô là huỷ bỏ chính sách cấm nhập khẩu CBU.
Về lĩnh vực phụ tùng ô tô cũng có những thay đổi như từ tháng 6 năm 1985, 99,1%
phụ tùng nhập khẩu còn là đối tượng cấp phép nhưng đến cuối năm 1987 chỉ còn 14,3%.
Năm 1988 chính phủ ra chính sách chuyển sang khuyến khích xuất khẩu. Ngành công
nghiệp ô tô đã phát triển thành ngành công nghiệp then chốt của Mexico, có tỉ trọng đóng
góp vào GDP là 1.5%, tỉ lệ ô tô chiếm trong tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 35%.
Tại Mexico hiện nay có 5 hãng sản xuất ô tô hoàn chỉnh độc quyền chi phối thị
trường và đều là tư bản nước ngoài. Thể chế này khiến trong tương lai khó có hãng nào
tham gia thêm vào thị trường ô tô bất kể là tư bản nước ngoài hay trong nước. Trong ngành
công nghiệp chế tạo phụ tùng không có xí nghiệp tư bản nước ngoài và có khoảng hơn 500
hãng. Ngành phụ tùng hiện đang phân làm hai cực trong đó 40 xí nghiệp hàng đầu của
ngành này chiếm gần 70% toàn bộ sản lượng của ngành và hầu hết kỹ thuật được đưa vào
từ nước ngoài.
Mexico đã phát triển thành công ngành công nghiệp ô tô dựa vào việc phó thác các
hãng sản xuất lắp ráp cho tư bản nước ngoài và củng cố các hãng sản xuất phụ tùng bằng
tư bản dân tộc. Việc Mexico thành công trong việc thay thế nhập khẩu và trong cả biến
ngành ô tô thành một trung tâm để thu ngoại tệ là một điểm đáng lưu ý. Cũng không thể bỏ
qua một điều là Mexico có may mắn do ở gần Mỹ về mặt địa lý; nhưng có thể nói đây là
chính sách sử dụng tốt mạng lưới quốc tế của các nhà sản xuất ô tô nước ngoài đang có
trên thế giới chứ không bắt buộc các nhà tư bản dân tộc phải góp vốn.
3. Nhật Bản
Nhật bản hiện là một trong số những quốc phát triển nhất thế giới (GDP đứng thứ 2 sau
Mỹ) trong đó ngành công nghiệp ô tô đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển ấy. Trong
giai đoạn phát triển thần kỳ (thập kỷ 60-70), hàng năm Nhật sản xuất ra trên 10 triệu xe ô
tô các loại và xuất khẩu khoảng 70% lượng xe sản xuất ra. Một số hãng sản xuất ô tô của
Nhật như Nissan, Toyota, Mitsubishi, Honda...hiện đang rất nổi tiếng trên khắp thế giới.
18
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
Sự phát triển của ngành công nghiệp phụ tùng là yếu tố quan trọng cho sự phát triển của
ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản. 45 năm trước đây, ngành công nghiệp phụ tùng ô tô của
nước này đã khởi đầu với sản lượng nhỏ và công nghệ đơn giản, thậm chí chưa đạt đến
trình độ quốc tế. Sức ép lớn nhất lúc bấy giờ là phải đưa vào áp dụng công nghệ tiên tiến
hơn nhiều, hiện đang sử dụng ở Châu Âu, Mỹ.
Trước thực tế đó, Chính phủ Nhật Bản đã đề ra những chính sách có tính pháp luật để hỗ
trợ sự phát triển của ngành công nghiệp sản xuất phụ tùng trong nước. Chính phủ áp dụng
chính sách cho vay với lãi suất thấp đối với các nhà sản xuất phụ tùng chủ yếu và khuyến
khích họ áp dụng công nghệ và sử dụng thiết bị của nước ngoài. Các biện pháp hỗ trợ như
vậy đã được duy trì suốt gần 20 năm và đã thúc đẩy mạnh mẽ việc phát triển và hiện đại
hoá ngành công nghiệp phụ tùng nói riêng và công nghiệp ô tô nói chung của Nhật Bản.
Việc cấm sản xuất ô tô thương phẩm được quân chiếm đóng bãi bỏ vào năm 1948,
tiếp đó là việc bãi bỏ lệnh cấm sản xuất ô tô con vào năm 1950 đã tạo ra sự phục hồi cho
ngành ô tô và nền kinh tế nói chung. ít lâu sau đó, Nhật Bản đã có 11 hãng xe ô tô. Do sức
ép của việc phải trả khoản tiền bồi thường chiến tranh nên Nhật Bản chủ trương hạn chế
nhập khẩu ô tô. Được đảm bảo về thị trường nên các nhà sản xuất láp ráp ô tô với những
kỹ thuật nhất định đã dần đưa kỹ thuật từ bên ngoài vào để tăng cường trình độ kỹ thuật
cho mình. Cụ thể năm 1952, Nissan chuyển giao kỹ thuật từ Austin của Anh; năm 1953
Isuzu với Hillman của Anh; Hino với Renault của Pháp,…Trong khi đó các nhà sản xuất
phụ tùng trong quá trình phát triển và chọn lọc đã dần tích tụ dưới hình thức hệ thống hoá
hoặc tự chuyển sang sản xuất. Việc không tồn tại chính sách cho ngành công nghiệp ô tô
của nhà nước chứng tỏ các nhà sản xuất phải tự nỗ lực bản thân và thành công trong việc
nắm được vốn từ thị trường.
Trong chiến tranh Triều Tiên năm 1952, Nhật Bản trở thành căn cứ sửa chữa xe cấp
bách cho Liên hợp quốc nên năm 1956, luật biện pháp lâm thời để khôi phục ngành cơ khí
đã được ban hành nhằm hiện đại hoá ngành sản xuất phụ tùng ô tô. Năm 1963 việc nhập
khẩu ô tô được tự do hoá nhưng lúc này các hãng ô tô đã có được sức cạnh tranh quốc tế.
Quá trình phát triển sau đó bị chi phối bởi chính sách công nghiệp ô tô của Mỹ-nơi vốn là
thị trường xuất khẩu lớn nhất. Vì lo ngại sẽ để mất thị trường nếu không đối phó với luật
làm cho sạch môi trường không khí được thực hiện ở Mỹ năm 1970 và kế hoạch thực
nghiệm các loại xe an toàn do chính phủ Mỹ khởi xướng năm 1972, các hãng sản xuất lắp
ráp ô tô đã đổ xô vào việc phát triển kỹ thuật độc lập với ý muốn của chính phủ. Năm 1973
khủng hoảng dầu lửa nổ ra, các xe tiêu thụ ít nhiên liệu được hoan nghênh ở thị trường
trong nước và kết quả là chiến lược đối phó này đã thành công trong việc mở rộng thị
trường Mỹ.
19
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
Như vậy thành công của ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản dựa vào chính sách bảo
hộ dưới dạng các quy định cấm nhập khẩu xe ô tô được thực hiện đến năm 1963 và các
quy chế về thuế quan. Trong bối cảnh cấm tư bản nước ngoài tham gia vào thị trường ô tô
đến năm 1971, các hãng sản xuất vẫn đạt hai mục tiêu là thay thế nhập khẩu và thu ngoại
tệ. Đồng thời thành công này còn nhờ vào ân huệ gián tiếp được hưởng bởi chính sách
công nghiệp đối với các ngành khác trong nước; thêm vào đó là các hãng ô tô biết tranh
thủ tốt những thay đổi về điều kiện quốc tế. Số liệu ở bảng sau là một minh chứng cho
thành công này.
Bảng 2: Sản lượng ô tô của Nhật Bản theo thời kỳ
Đơn vị: Nghìn chiếc
Năm
Sản xuất
Xuất khẩu
Nhập khẩu
1955
69
1
7
1960
1965
1970
1975
1980
481
1.875
5.289
6.941
11.043
89
4
194
18
20
46
48
1.087
1.677
5.967
Nguồn: Tạp chí công nghiệp
4. Hàn Quốc
Mặc dù ra đời sau hàng chục năm so với Nhật Bản nhưng ngành công nghiệp ô tô Hàn
Quốc đã có những bước phát triển mạnh mẽ và ngoạn mục. Với 20 năm, từ con số không,
Hàn Quốc đã xuất khẩu hàng loạt ô tô với chất lượng cao cạnh tranh với cả xe Nhật. Hàn
Quốc xây dựng một chiến lược với các giai đoạn 5 năm một và trên thực tế đã đạt được kết
quả rất khả quan.
Năm năm đầu (1962-1966): lắp ráp xe dạng SKD. 5 năm sau đã chuyển sang lắp ráp CKD
ở quy mô lớn (1967-1971). 5 năm tiếp theo phát triển kiểu xe riêng của Hàn Quốc (1972-
1976). Năm 1977-1981, Chính phủ cho xây dựng cơ sở sản xuất loại lớn, cho phép 2 công
ty sản xuất xe du lịch, một công ty sản xuất xe thương dụng với sự hạn chế về số kiểu. Nhà
máy mới không được phép thành lập. 1982-1986, lượng xe xuất khẩu tăng nhanh (từ
100.000-700.000 chiếc/năm), với tay sang cả thị trường Mỹ. Đến giai đoạn 1987-1991, ô
tô được sử dụng phổ biến trong dân chúng và được xuất khẩu với số lượng lớn. Lúc này,
Chính phủ bỏ hạn chế số lượng nhà sản xuất và số lượng kiểu xe.
20
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
Đặc điểm chính của ngành công nghiệp ô tô Hàn Quốc là các ngành nguyên liệu
như sắt thép, cao su.. .không đi trước ngành công nghiệp ô tô mà lại song song phát triển
cùng ngành công nghiệp ô tô nhưng chính sách phát triển công nghiệp ô tô những năm 70
là nguyên nhân lớn nhất dẫn đến thành công của ngành công nghiệp ô tô Hàn Quốc.
Năm 1962 chính phủ đề ra luật bảo hộ công nghiệp ô tô thời hạn 5 năm với nội
dung chủ yếu là hạn chế nhập khẩu ô tô và phụ tùng, chỉ cho nhập những phụ tùng và thiết
bị cần thiết cho đến khi trong nước sản xuất được.
Năm 1964 “kế hoạch tổng hợp phát triển ngành công nghiệp ô tô ” được đề ra. Luật
này nhằm hệ thống hoá các xí nghiệp chế tạo phụ tùng bao gồm các “hãng lắp ráp ô tô tạm
thời” và 74 xí nghiệp bên dưới liên hiệp công nghiệp ô tô, xây dựng cơ sở pháp lý cho một
tập đoàn chế tạo ô tô mang tính độc quyền.
Suốt những năm 60, do thị trường còn có quy mô nhỏ nên chính phủ chỉ đạo phải
nâng cao tỉ trọng hàng sản xuất trong nước nhưng các nhà sản xuất lắp ráp đã không có
hoạt động đầu tư thiết bị nào khác trên mức KD cả, do vậy chỉ có nhóm công nghiệp KIA
được tham gia vào thị trường lắp ráp ô tô năm 1971 vì họ đã hứa với chính phủ là sẽ tiến
hành sản xuất động cơ trong nước.
Năm 1973, chính phủ đưa ra kế hoạch phục hồi công nghiệp ô tô dài hạn xuất phát
từ kinh nghiệm của các ngành đóng tàu và điện máy, dù nhu cầu trong nước không có
nhưng biết khai thác nhân công rẻ rồi xuất khẩu nên đã thành công trong việc mở rộng quy
mô ngành. Mục tiêu của kế hoạch này là phải hình thành một ngành công nghiệp ô tô hoàn
chỉnh từ khâu chế tạo đến khâu lắp ráp cuối cùng, tạo sức cạnh tranh về giá cả dựa vào sản
xuất với số lượng lớn, mở rộng quy mô dựa vào xuất khẩu.
Các hãng đề xuất với chính phủ chương trình hành động dựa theo kế hoạch phục
hồi công nghiệp ô tô dài hạn nhưng thực hiện đúng chương trình thì chỉ có HYUNDAI.
Nhóm KIA vẫn lắp ráp KD còn hãng SINCHIN không đẩy mạnh sản xuất trong nước nên
bị ngân hàng công nghiệp Hàn Quốc mua lại và đổi tên thành SEHAN. Hãng ASIA không
làm gì cả nên năm 1976 bị rút giấy phép và sát nhập vào KIA thành nhà máy chế tạo riêng
xe tải và xe buýt.
Đến cuối năm 1978 ngành công nghiệp ô tô Hàn Quốc đặt dưới quyền kiểm soát
của ba nhóm bao gồm DEAWOO, SEHAN và HYUNDAI. Tuy vậy nhưng thị trường
trong nước quá nhỏ nên dù tính cả số xe xuất khẩu (bắt đầu xuất khẩu từ năm 1976) thì
công suất sử dụng thiết bị của cả ba nhóm đều không đầy 30%. Việc cả ba nhóm vẫn có lãi
chứng tỏ các hãng bán ô tô với giá quá cao trong nước để bù lỗ cho xuất khẩu .
Do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng đầu lửa lần thứ hai năm 1979 trong khi chính
phủ áp dụng biện pháp hạn chế nhu cầu như tăng thuế,…nên tình hình tài chính của các
21
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
hãng xấu đi ghê gớm. Vì thế, nên tháng 8 năm 1980 chính phủ đã đề ra biện pháp hợp nhất
nhằm thống nhất việc sản xuất ô tô về một mối mà nội dung chủ yếu là chuyên môn hoá
sản xuất từng loại xe. Theo biện pháp này thì HYUNDAI sẽ sản xuất ô tô con còn KIA độc
quyền xe tải dưới 5 tấn và xe tải trên 5 tấn và xe buýt sẽ do KIA và HYUNDAI độc quyền,
nhưng biện pháp này đã không được thực hiện hoàn toàn.
Đến tháng 1 năm 1987 biện pháp trên bị huỷ bỏ và các xí nghiệp có thể tự do tham
gia vào bất kỳ lĩnh vực nào. Tuy nhiên chủ trương của chính phủ là hạn chế cạnh tranh
trong nước, làm cho các xí nghiệp có lãi, giúp cho quá trình tích luỹ tư bản và đầu tư quy
mô lớn, nói cách khác là hỗ trợ việc tiến hành sản xuất với quy mô lớn, giảm giá thành,
tăng sức cạnh tranh quốc tế, điều khiển xuất khẩu và thu ngoại tệ. Do vậy các hãng mới
tham gia vào thị trường không phải dễ dàng. Việc nhập khẩu ô tô nguyên chiếc cũng được
tự do hoá nhưng trên thực tế các hãng sản xuất ô tô trong nước vẫn được bảo hộ nhờ các
biện pháp thuế quan và chế độ thuế giá trị gia tăng (sự thực là việc nhập khẩu ô tô từ Nhật
bị cấm).
Triển vọng của công nghiệp ô tô Hàn Quốc là tương đối sáng sủa nhờ sự phát triển về kỹ
thuật, có đội ngũ lao động lành nghề và khả năng mở rộng thị trường xuất khẩu. Bên cạnh
đó vẫn còn nhiều khả năng để tăng số đầu ô tô ở Hàn Quốc do mật độ ô tô mới chỉ bằng
1/3 các nước phát triển. Hơn nữa người ta tính đến khả năng thống nhất bán đảo Triều
Tiên. Khi đó ngành công nghiệp ô tô Hàn Quốc sẽ có điều kiện để phát triển mạnh mẽ hơn.
Các nhà bình luận có căn cứ để cho rằng trong thập kỷ tới, Hàn Quốc sẽ chi phối ngành
công nghiệp ô tô châu á với sản lượng chiếm 1/3 tổng khối lượng ô tô sản xuất trong khu
vực. Sự phát triển này đã khẳng định được vai trò quản lý nhà nước đáng học tập của chính
phủ Hàn Quốc đối với ngành công nghiệp ô tô, điều mà chúng ta có thể học tập.
5. Thái Lan
Từ lâu Thái Lan đã mơ ước trở thành một Detroit ( thủ đô công nghiệp ô tô Hoa Kỳ) của
Châu á. Nền công nghiệp ô tô của Thái Lan bắt đầu từ năm 1962 tức là 4 thập kỷ trước, sau
khi bộ luật tăng cường đầu tư vào các ngành công nghiệp được sửa đổi. Các công ty quan
tâm đến lĩnh vực lắp ráp ô tô được liệt vào danh sách ưu tiên loại B, được miễn thuế thu
nhập doanh nghiệp và giảm 50% thuế nhập khẩu các linh kiện CKD trong thời gian 5 năm.
Việc sửa đổi chính sách sách này đã rất thành công trong việc khuyến khích thành lập các
nhà máy lắp ráp tại Thái Lan, ban đầu theo hình thức liên doanh giữa các doanh nhân Thái
Lan và các nhà sản xuất ô tô nước ngoài. Công nghiệp ô tô Thái Lan bắt đầu bằng việc lắp
ráp xe nay tiến đến xuất khẩu các loại xe và phụ tùng.
Có thể nói ngành công nghiệp ô tô của Thái Lan trải qua 5 giai đoạn phát triển
sau:
22
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
i. Giai đoạn nhập khẩu (từ năm 1961 – 1968), giai đoạn đầu: nhập
khẩu xe nguyên chiếc và xây dựng các nhà máy lắp ráp xe.
ii. Giai đoạn lắp ráp (từ năm 1969 – 1977), giai đoạn bắt đầu nội địa
hoá: nhà nước kiểm soát chặt chẽ ngành công nghiệp ô tô.
iii. Giai đoạn chế tạo (từ năm 1978 – 1986), giai đoạn tăng cường nội
địa hoá: cấm nhập và hạn chế nhấp xe nguyên chiếc, nâng cao tỷ
lệ nội địa hoá, phát triển nhanh các ngành công nghiệp phụ trợ và
các nhà cung cấp.
iv. Giai đoạn bắt đầu xuất khẩu (từ năm 1987 – 1992), giai đoạn phát
triển: kiểm soát chặt chẽ chất lượng, nới lỏng và bắt đầu tự do hoá
trong sản xuất ô tô.
v. Giai đoạn từ năm 1992 đến nay, giai đoạn xuất khẩu: tự do hoá
mạnh, nới lỏng kiểm soát, chuyên môn hoá rất cao, chuẩn bị cho
hội nhập và toàn cầu hoá.
Hiện nay, Thái Lan có 14 nhà sản xuất ô tô với công suất là 1.069.000 xe/năm và
75% trong số các nhà sản xuất ô tô tại Thái Lan là các hãng xe của Nhật Bản.
Năm cao nhất vào 1995 – 1996, thị trường Thái Lan đạt đến con số 500.000
xe/năm. Do khủng hoảng tài chính ASEAN, tụt xuống theo sự sụt giảm chung
của cả 4 nước ASEAN, và năm 1999 chỉ còn 218.330 xe. Nhưng theo dự đoán
của các chuyên gia hồi tháng 8 năm 2003 doanh thu sản xuất ô tô Thái Lan sẽ
tăng vọt đạt mức kỷ lục kể từ sau cuộc khủng hoảng năm 1997-nửa triệu chiếc
trong vòng một năm.
Năm 1999, Thái Lan đã xuất khẩu được 125.702 xe và dự đoán năm 2005 sẽ đạt
đến con số 300.000 xe. Sản lượng ô tô của Thái Lan, hy vọng sẽ vượt qua con số
1 triệu xe. Thị trường xe ô tô của Thái Lan, đặc biệt là loại xe thương dụng nhỏ,
cabin kép phát triển rất mạnh, chiếm tới 55 – 60% sản lượng xe ô tô của Thái
Lan trong khi sản lượng xe con chỉ khoảng 30%.
Nước nhập khẩu ô tô chủ yếu của Thái Lan là Nhật và úc, mỗi nước nhập khoảng
14%, năm 1999 tổng kim ngạch xuất khẩu ô tô đạt đến khoảng 2,15 tỷ USD. Về
phụ tùng ô tô và ô tô, Thái Lan nhập chủ yếu từ Nhật Bản, chiếm tới 66%, phần
còn lại là nhập từ các nước ASEAN.
23
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
Thái Lan đã thay thế những quy định tỷ lệ % nội địa hoá bắt buộc bằng cách đặt
ra thuế nhập khẩu cao từ tháng 1/2000. Theo đó, thuế nhập khẩu linh kiện CKD
đã tăng từ 20% lên 30%, điều đó có ý nghĩa tương đương với việc thực hiện các
quy định bắt buộc về tỷ lệ nội địa hoá vì sẽ có lợi về chi phí nếu thu mua phụ
tùng sản xuất trong nước hơn là nhập khẩu. Đến nay, tỷ lệ nội địa hoá của các
loại xe ô tô, xe máy ở Thái Lan đã đạt được như sau: xe con đạt 72%, xe tải nhỏ
cabin kép: 83%, xe tải lớn và xe buýt đạt 45%. Tỉ lệ nội địa hoá này được coi là
đáng khâm phục đối với các nước Châu á.
Ngành công nghiệp ô tô ở Thái Lan hiện có 300.000 lao động, doanh số chiếm
7% tổng GDP với 17 nhà máy lắp ráp ô tô. Thái Lan cũng đã có 1.500 nhà cung
cấp (chuyên sản xuất phụ tùng linh kiện), trong đó có 300 nhà cung cấp loại 1
với 70% là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.
Điểm đáng chú ý nhất của Thái Lan đó là các chính sách đối với ngành công
nghiệp này khác hẳn so với các chính sách hiện đang được thực thi ở các nước
Đông Nam á. Trong khi các nước khác theo đuổi chương trình sản xuất “chiếc xe
quốc gia” thì Thái Lan lại đề cao “chiếc xe của thế giới” với chiến lược rõ ràng
nhằm phát triển Thái Lan thành một trung tâm công nghiệp xe hơi hội nhập của
toàn khu vực. Chính phủ Thái Lan vẫn luôn hoan nghênh các nhà đầu tư nước
ngoài nắm giữ quyền sở hữu trong các cơ sở sản xuất, lắp ráp xe hơi và cũng
luôn mở cửa cho việc tự do cạnh tranh giữa các nhà sản xuất lớn trên thế giới.
5. Malaisia
Sản xuất ô tô được coi là ngành chủ chốt cho sự nghiệp phát triển công nghiệp
theo kế hoạch tổng thể các ngành công nghiệp tại Malayxia. Tham gia vào ngành
này là hầu hết các tập đoàn kinh doanh lớn như: Petronas, PNB, Sime Darby,
Lion, Berjaya, DRB-HICOM, Tan Chong, Oriental...
Hiện nay, tại Malayxia có tất cả 8 liên doanh sản xuất xe du lịch với công suất
lắp ráp 158.700 xe/năm, 2 nhà máy sản xuất xe thương dụng là Inokom và MTB
với tổng công suất 424.000 xe/năm và 300 xí nghiệp sản xuất linh kiện, phụ tùng
ô tô. Tổng số lao động trực tiếp tham gia vào ngành này ước tính khoảng 45.080
người. 8 liên doanh trên đã tiến hành lắp ráp 20 nhãn hiệu xe, 94 mẫu xe và 204
các loại xe khác. Khối lượng và thị phần của các loại xe do các liên doanh này
24
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
lắp ráp đang giảm dần đi do sự xuất hiện của các loại xe mang nhãn hiệu quốc
gia như Proton, Perodua và xe van Inokom. Thị trường xe du lịch của Malayxia
được xem lớn nhất so với các nước Đông Nam á.
Để tạo đà phát triển bền vững cho ngành công nghiệp ô tô, Chính phủ Malayxia
đã đưa ra những chính sách ưu đãi đặc biệt về thuế quan nhằm khuyến khích các
nhà sản xuất thực hiện sâu rộng chương trình nội địa hoá, “chiếc xe mang nhãn
hiệu quốc gia” và định hình các biện pháp nhằm cơ cấu lại ngành công nghiệp ô
tô, tăng tính hiệu quả và cạnh tranh trong khu vực. Ngành công nghiệp ô tô
Malaysia hình thành qua hai giai đoạn:
* Giai đoạn thứ nhất : từ giữa những năm 60, họ nhập khẩu xe dạng CKD và kéo theo sự
phát triển của các cơ sở lắp ráp trong nước. Đến những năm đầu của thập kỷ 80, Malaysia
đã có 15 công ty lắp ráp xe bao gồm cả các công ty của Châu Âu và Nhật Bản.
* Giai đoạn thứ hai : bắt đầu từ năm 1983 bằng việc hình thành dự án sản xuất xe du lịch
quốc gia Proton và Perodua.
Một điểm rất đáng chú ý là sự bảo hộ rất cao của chính phủ đối với ngành công nghiệp ô tô
trong nước. Malaysia áp dụng thuế suất nhập khẩu rất cao đối với xe nhập khẩu nguyên
chiếc(CBU): từ 140% đến 300%; xe nhập dưới dạng CKD: từ 42% đến 80%. Do sự bảo hộ
này mà Proton đã trở thành nhãn hiệu ô tô số một tại thị trường Malaysia và cả tại thị
trường các nước ASEAN. Xe Proton và Perodua gần như độc chiếm thị trường ô tô
Malaysia (đến 90% thị phần), chỉ còn lại 10% thị phần chia cho 25 nhà sản xuất khác tại
nước này.
Từ tháng 7 năm 1998, Malaysia bắt đầu triển khai chương trình chế tạo xe tải nhẹ(van)
quốc gia mang tên Inokom Permas dựa trên mẫu xe Renault do một liên doanh chế tạo
trong đó phía Malaysia nắm 68% vốn. Sản lượng ô tô quốc gia của Malaysia hiện nay rất
lớn so với các nước trong khu vực Đông Nam á.
Bảng 3: Sản lượng ô tô sản xuất trong nước của Malaysia qua các năm
Năm
1998
1999
2000
Sản lượng
126.400
250.620
253.900
Tốc độ tăng(%)
100
198
101
25
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
Nguồn: Báo Sài Gòn tiếp thị số ra ngày 22-5-2002
Cho đến thời điểm hiện tại, Chính phủ Malaysia vẫn tiếp tục ủng hộ việc bảo hộ cho ngành
công nghiệp ô tô của mình bắng cách quyết định trì hoãn 2 năm chưa áp dụng việc giảm
thuế suất theo lộ trình thực thi các qui định của AFTA.
Như vậy, từ sự thành công của ngành công nghiệp ô tô Malaysia, chúng ta nhận thấy họ đã
có ý thức rất sớm về tầm quan trọng của ngành công nghiệp và có sự đầu tư đúng hướng.
Chính phủ Malaysia đã có sự hỗ trợ rất tích cực bằng cách tạo ra sự bảo hộ hợp lý, xây
dựng chiến lược phát triển quốc gia có tính khả thi và trải qua các giai đoạn khác nhau. Vai
trò của chính phủ trong sự phát triển của ngành công nghiệp ô tô của quốc gia này đã để lại
một dấu ấn rất đáng chú ý, đáng để chúng ta học tập.
*********
Tóm lại, trong những năm qua nhiều nước đã chọn lựa nhiều hướng đi trong các chính
sách đầu tư và thương mại nhằm phát triển ngành công nghiệp ôtô của nước mình. Các
hướng đi này tập trung vào hai kiểu chính:
Phát triển theo định hướng của thị trường và chịu sự cạnh tranh quốc tế:
Có nhiều nước đã phát triển ngành công nghiệp ô tô của mình theo qui luật thị trường tự do
(Chính phủ tham gia vào rất ít) thông qua các chính sách khuyến khích thương mại, đầu tư
và cạnh tranh.
Tại các thị trường này thì người tiêu dùng (sử dụng xe ô tô) sẽ có lợi rất nhiều:
nhiều sự lựa chọn, chất lượng hàng hóa cao, giá thành thấp. Đồng thời ngành công nghiệp
ôtô do phải cạnh tranh tự do nên bắt buộc phải có nhiều đổi mới để nâng cao hiệu quả sản
xuất hơn bằng cách: tiết kiệm chi phí, khai thác nguồn nguyên liệu và nhân công rẻ, kéo
dài chu kỳ sống của sản phẩm. Đồng thời cũng sẽ thu hút được công nghệ và vốn đầu tư
nước ngoài từ các hãng sản xuất ôtô lớn trên thế giới.
Các nước thực hiện các chính sách cho ngành công nghiệp ô tô theo định hướng
này là: Mỹ, Canada, Mexico, Australia, Thái Lan, Đài Loan...
Phát triển theo định hướng của nhà nước và hạn chế cạnh tranh quốc tế:
Một số nước phát triển ngành công nghiệp ô tô của mình thông qua định hướng của quốc
gia hay khu vực với hướng đi dựa trên các chính sách đầu tư và thương mại nhằm giới hạn
ảnh hưởng của cạnh tranh quốc tế đối với thị trường và ngành công nghiệp ô tô của nước
mình. Ví dụ như qui định về Quota, biểu thuế quan cao hay các hàng rào phi thuế quan đối
với xe nhập khẩu. Ưu đãi thuế và qui định về tỷ lệ nội địa hóa đối với sản xuất trong nước.
Các chính sách theo định hướng này được đưa ra nhằm mục đích thúc đẩy sản xuất ô tô
trong nước, tạo điều kiện cho ngành công nghiệp ô tô còn non trẻ của mình nâng cao sức
26
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
cạnh tranh và sẽ tạo điều kiện cho các ngành công nghiệp hỗ trợ cùng phát triển. Chính
sách này sẽ phát triển một khuôn mẫu xuất khẩu và nâng cao hình ảnh cũng như uy tín của
đất nước.
Các nước thực hiện các chính sách đối với ngành công nghiệp ô tô theo định hướng này là:
Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia, Indonesia.
Kết quả của các nước đi theo hai định hướng trên là rất khác nhau với cả kết quả thành
công và thất bại nằm trong cả hai nhóm.
Vậy mô hình nào là phù hợp cho việc phát triên ngành công nghiệp ô tô Việt Nam? Trước
hết chúng ta hãy nghiên cứu thực trạng quá trình phát triển của ngành ô tô Việt nam để tìm
ra cho mình một con đường đi phù hợp với hoàn cảnh của riêng mình và hợp sức mình.
27
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
CHƯƠNG II THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NGÀNH CÔNG
NGHIỆP Ô TÔ VIỆT NAM
I. Sự cần thiết phải xây dựng và phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt
Nam
1. Vai trò của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đối với nền kinh tế
Giao thông vận tải là một yếu tố cực kì quan trọng trong sự nghiệp phát triển kinh tế của
một đất nước, giúp cho hàng hoá được lưu chuyển dễ dàng từ một địa điểm này đến một
địa điểm khác, thúc đẩy sản xuất phát triển. Cùng với sự phát triển vượt bậc về kinh tế xã
hội, nhu cầu của con người ngày càng được nâng cao, do đó nhu cầu lưu thông hàng hoá
và những đòi hỏi về đi lại ngày càng tăng. Có thể nói trong giai đoạn hiện nay, khi xu thế
toàn cầu hoá diễn ra ngày càng sôi động, người ta càng nhận thức rõ hơn tầm quan trọng
của giao thông vận tải.
Nếu trên không trung, máy bay chiếm ưu thế về tốc độ thì dưới mặt đất, ô tô và vận tải ô tô
lại chiếm ưu thế về năng lực vân chuyển và khả năng cơ động. Ô tô có thể hoạt động trên
nhiều dạng địa hình, từ đồng bằng, miền núi đến miền biển, vận chuyển một khối lượng
hàng hoá nhiều hơn bất cứ loại phương tiện vận tải nào khác. Vì vậy, nếu phát triển ngành
công nghiệp ô tô sẽ góp phần thúc đẩy sự tăng trưởng của nền kinh tế đất nước. Chúng ta
có thể thấy rõ điều này qua các con số thống kê sau:
Bảng 4 : Vận tải hành khách và hàng hoá của cả nước
Thực hiện 8 tháng 2002
8 tháng 2002 so với cùng kì
2001
28
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
Khối lượng
vận chuyển
Khối lượng
luân chuyển
Khối lượng
vận chuyển
Khối lượng
luân chuyển
A.Hành khách
Tổng số:
Nghìn HK
569.802,3
468.868,0
91.069,8
7.122,0
Triệu HK/KM
19.457,0
12.482,0
1.255,0
%
%
105,1
105,4
103,3
105,1
114,0
%
107,0
104,8
103,0
107,0
118,1
%
Đường ô tô
Đường sông
Đường sắt
2.339,0
Hàng không
2.127,0
3.347,0
B.Hàng hoá
Tổng số
Nghìn tấn
95.220,6
61.351,5
20.841,4
4.110,6
Triệu tấn /km
26.981,0
3.503,5
105,7
105,1
106,7
105,3
106,8
109,3
104,9
107,7
113,6
107,3
Đường ô tô
Đường sông
Đường sắt
Hàng không
2.099,0
1.364,0
32,9
79,5
Nguồn: Tạp chí con số và sự kiện số tháng 9 năm 2002
Qua bảng trên cho thấy, đối với vận tải hành khách, ô tô chiếm 82,3% tổng khối lượng
hành khách vận chuyển, đạt khối lượng vận chuyển 569.802,3 nghìn hành khách và khối
lượng luân chuyển đạt 19.475 hành khách/ km. Đối với vận chuyển hàng hoá, các con số
tương ứng là 64.4%, 95.220.6 nghìn tấn và 26.981 triệu tấn/km. Điều này cho thấy ô tô là
phương tiện vận tải tối ưu và không thể thiếu trong phát triển kinh tế của một quốc gia.
Mục tiêu của chiến lược phát triển kinh tế xã hội trong 10 năm (2001-2010) mà
Đảng và Chính phủ ta đã đề ra trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất
nước là: “Đưa nước ta thoát khỏi tình trạng kém phát triển, nâng cao rõ rệt đời
sống vật chất, văn hoá tinh thần của nhân dân, tạo nền tảng để đến năm 2020
nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại”.1
Để đảm bảo phát triển kinh tế lâu dài, giao thông vận tải và đặc biệt là giao thông
đường bộ, là kết cấu hạ tầng đầu tiên, quan trọng nhất. Trong đó công nghiệp ô
tô luôn được coi là khâu trọng tâm, cần phải đi trước một bước trong chiến lược
phát triển. Với chính sách “mở cửa” để thực hiện CNH-HĐH, ngành công nghiệp
1 Trích Văn kiện Đại hội Đảng IX
29
Trần Thị Bích Hường - Anh8 - K38 - KTNT
Tải về để xem bản đầy đủ
94 trang
01/08/2024
900
Bạn đang xem 30 trang mẫu của tài liệu "Đề tài Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam - Thực trạng và giải pháp đẩy mạnh sự phát triển", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- de_tai_nganh_cong_nghiep_o_to_viet_nam_thuc_trang_va_giai_ph.pdf
