Báo cáo Tác động của hội nhập kinh tế quốc tế đối với nền kinh tế sau ba năm Việt Nam gia nhập WTO
BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ
BÁO CÁO
TÁC ĐỘNG CỦA HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ
ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ SAU BA NĂM
VIỆT NAM GIA NHẬP WTO
Hà Nội
Tháng 5 năm 2010
Mục lục
LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................................1
Tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam ......................................................1
Tình hình Việt Nam thực hiện các cam kết WTO.......................................................3
Các kênh tác động chủ yếu..........................................................................................1
Hội nhập kinh tế quốc tế..........................................................................................1
Khủng hoảng tài chính thế giới...............................................................................6
Phản ứng chính sách của Chính phủ.......................................................................6
Mục tiêu, kết cấu và phạm vi của Báo cáo..................................................................7
PHẦN THỨ NHẤT ..........................................................................................................8
1. TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ .......................................................................................8
1.1. Đánh giá chung.....................................................................................................8
1.2. Tác động tới các ngành.......................................................................................10
1.2.1. Tỷ lệ bảo hộ thực tế .....................................................................................10
1.2.2. Nông-lâm nghiệp, thủy sản..........................................................................11
1.2.3. Công nghiệp – xây dựng..............................................................................15
1.2.4. Dịch vụ.........................................................................................................17
1.3. Tác động tới các yếu tố bên tiêu dùng của GDP................................................18
1.4. Các khu vực kinh tế theo hình thức sở hữu........................................................20
2. XUẤT NHẬP KHẨU HÀNG HÓA .........................................................................22
2.1. Xuất khẩu............................................................................................................22
2.1.1. Đánh giá chung ...........................................................................................22
2.1.2. Xuất khẩu theo mặt hàng.............................................................................22
2.1.3. Xuất khẩu theo thị trường............................................................................24
2.1.4. Những hạn chế của xuất khẩu .....................................................................27
2.1.5. Các vụ kiện phòng vệ thương mại...............................................................30
2.2. Nhập khẩu...........................................................................................................30
3.2. Đầu tư theo ngành ..............................................................................................34
3.3. Đầu tư theo thành phần kinh tế...........................................................................37
3.3.1. Đầu tư của nhà nước...................................................................................39
3.3.2. Đầu tư của dân cư và tư nhân.....................................................................41
3.3.3. Đầu tư trực tiếp nước ngoài........................................................................42
4.1. Lạm phát.............................................................................................................49
4.2. Tỷ giá..................................................................................................................51
4.4. Hệ thống và thị trường tài chính.........................................................................58
4.4.1. Hệ thống NHTM ..........................................................................................59
4.4.2. Thị trường chứng khoán..............................................................................61
4.5. Ngân sách nhà nước (NSNN).............................................................................64
4.6.1. Thành tựu.....................................................................................................67
4.6.2. Các vấn đề tồn tại........................................................................................68
5. TÁC ĐỘNG XÃ HỘI................................................................................................70
5.1. Lao động, việc làm .............................................................................................70
5.1.1. Lực lượng lao động .....................................................................................70
5.1.2. Việc làm.......................................................................................................72
5.2. Tiền lương và thu nhập.......................................................................................74
5.2.1. Xu hướng tiền lương và thu nhập................................................................74
5.3. Thất nghiệp.........................................................................................................76
5.3.2. Tỷ lệ thất nghiệp..........................................................................................78
5.4. Nghèo đói và dễ bị tổn thương...........................................................................78
5.4.1. Xu hướng giảm nghèo..................................................................................78
5.4.2. Tình trạng dễ bị tổn thương.........................................................................79
5.5. Quan hệ lao động................................................................................................80
5.6.2. Các "khuôn khổ công cộng" ........................................................................82
5.6.3. Các "khuôn khổ tư nhân" ............................................................................83
ii
6.1. Hoàn thiện khung pháp lý...................................................................................85
6.1.1. Tác động tích cực ........................................................................................85
6.1.3. Vấn đề tồn đọng...........................................................................................91
6.2. Bộ máy thực thi chính sách ................................................................................94
6.2.1. Tác động tích cực ........................................................................................94
6.2.2. Vấn đề tồn đọng...........................................................................................95
6.3. Cơ chế thực thi pháp luật....................................................................................97
6.3.1. Tác động tích cực ........................................................................................97
6.3.2. Các vấn đề tồn đọng....................................................................................98
PHẦN THỨ HAI............................................................................................................99
Đánh giá khái quát.....................................................................................................99
Một số kiến nghị......................................................................................................106
Nhóm chính sách kinh tế......................................................................................106
Nhóm chính sách xã hội ......................................................................................108
Nhóm chính sách về thể chế ................................................................................109
TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................111
VỚI HÀNG HÓA........................................................................................................114
VỚI DỊCH VỤ.............................................................................................................131
Bảng PL2.3: Rà soát việc thực hiện cam kết WTO đối với dịch vụ chứng khoán .133
iii
Danh mục bảng
Bảng 19: Tăng trưởng GDP theo ngành (2004-2009)...................................................12
.......................................................................................................................................21
lớn và tốc độ tăng trưởng nhập khẩu của các nước này (%) .........................................26
hàng hóa theo HS-6)......................................................................................................27
.......................................................................................................................................27
kỳ 2004-2009 (%)..........................................................................................................28
Bảng 11: Cơ cấu vốn đầu tư theo ngành (%) ................................................................36
.......................................................................................................................................40
Bảng 15: Phát triển doanh nghiệp dân doanh................................................................42
Bảng 16: Tình hình thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài ........................................44
Bảng 22: Cán cân thanh toán, 2006-2009 .....................................................................57
Bảng 28: Quy mô gói kích thích kinh tế (nghìn tỷ USD)..............................................66
Bảng 29: Tình hình thất nghiệp thời kỳ 2001-2009 ......................................................77
Bảng 30: Tình hình phê chuẩn các công ước của ILO..................................................82
iv
Danh mục hình
kinh tế Việt Nam..............................................................................................................3
Hình 6: Diễn biến chỉ số giá tiêu dùng, 2006-2009 (%)................................................49
Hình 7: Diễn biến tỷ giá VNĐ/USD và biện pháp can thiệp ở Việt Nam, 2006-2009 .54
Hình 8: Diễn biến chỉ số chứng khoán VN-Index, 2006-2009 .....................................63
Hình 9: Tỷ lệ dân số 15 tuổi trở lên hoạt động kinh tế (%)...........................................71
Hình 10: Những chiều hướng/khía cạnh tư duy về mô hình phát triển mới ...............101
Danh mục hộp
Hộp 1: Ngành mía đường và bông trong bối cảnh hội nhập .........................................13
Hộp 2: Tác động nhiều mặt của chính sách...................................................................14
Hộp 3: Thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) ...................................83
v
LỜI MỞ ĐẦU
Tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam
Tuy Việt Nam mới trở thành thành viên WTO được 3 năm, nhưng tiến trình
HNKTQT của nước ta đã trải qua gần 20 năm. Từ đầu thập niên 1990, đất nước bắt
đầu mở cửa nền kinh tế, đẩy mạnh thông thương với bên ngoài và tiếp nhận luồng vốn
FDI. Việc trở thành thành viên ASEAN năm 1995 đánh dấu bước đi quan trọng đầu
tiên trong HNKTQT. Từ năm 1996 nước ta bắt đầu thực hiện Hiệp định ưu đãi thuế
quan có hiệu lực chung (CEPT) nhằm thiết lập Khu vực thương mại tự do trong khối
ASEAN (AFTA) với lịch trình cắt giảm thuế quan mà mốc cuối cùng của Hiệp định là
năm 2006 khi toàn bộ các mặt hàng, trừ mặt hàng trong Danh mục nông sản nhạy cảm
(SL) và Danh mục loại trừ hoàn toàn (GEL), phải đưa về mức thuế suất trong khoảng
0-5%. Nhằm tiến tới tự do hóa thương mại hoàn toàn trong ASEAN, nước ta sẽ xóa bỏ
thuế quan đối với hầu hết các mặt hàng vào năm 2015.1 Đồng thời, ASEAN cũng đã
lựa chọn 12 lĩnh vực ưu tiên để tự do hóa sớm từ nay đến năm 2012. ASEAN cũng đã
quyết định hình thành một Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) vào năm 2015, trong đó
hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn và lao động (có kỹ năng) được dịch chuyển tự do.
Một mốc quan trọng nữa trong HNKTQT là việc Việt Nam ký kết (năm 2000)
và thực hiện Hiệp định Thương mại song phương Việt Nam - Hoa Kỳ (năm 2001) với
những nội dung và phạm vi cam kết sát với chuẩn mực WTO. Tiếp đó là Hiệp định
Khung về hợp tác kinh tế toàn diện ASEAN - Trung Quốc được ký kết vào tháng
11/2002. Nội dung chính của Hiệp định là xây dựng một Khu vực thương mại tự do
ASEAN-Trung Quốc (ACFTA) trong vòng 10 năm. Lĩnh vực tự do hóa bao gồm
thương mại hàng hóa, thương mại dịch vụ, đầu tư cũng như các hợp tác khác về tài
chính, ngân hàng, công nghiệp, vv... Theo Hiệp định khung, ASEAN-6 và Trung Quốc
sẽ dành cơ chế đối xử đặc biệt cho Campuchia, Lào, Mianma và Việt nam (CLMV) do
chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế. ASEAN-6 và Trung Quốc sẽ phải hoàn thành
nghĩa vụ cắt giảm thuế quan xuống 0% vào năm 2010, còn với CLMV là vào năm
2015, tương đương với thời điểm hoàn thành AFTA. Việc tự do hóa thuế quan đối với
hàng hóa được chia thành ba danh mục cắt giảm chính, gồm: (1) Danh mục thu hoạch
sớm; (2) Danh mục cắt giảm thuế thông thường; và (3) Danh mục nhạy cảm.
1
ASEAN-6 (gồm Brunei, Indonesia, Malaysia, Philipin, Singapore và Thailand) sẽ xóa bỏ thuế quan
vào năm 2010. Bốn thành viên mới Cămpuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam (CLMV) sẽ xóa bỏ thuế
quan vào năm 2015 với một số linh hoạt đến 2018.
1
Nước ta cũng tham gia vào Khu vực thương mại tự do ASEAN – Hàn Quốc
(AKFTA) được ký lại lần thứ ba vào tháng 8/2006 với cam kết lộ trình cắt giảm thuế
quan bắt đầu từ năm 2007. Theo cam kết trong Hiệp định thương mại hàng hóa, Việt
Nam phải cắt giảm thuế theo lộ trình với đích cuối cùng là xóa bỏ thuế nhập khẩu của
ít nhất 90% mặt hàng trong Danh mục thông thường vào ngày 1/1/2015, và ít nhất
95% mặt hàng trong Danh mục này vào ngày 1/1/2016.
Cuối năm 2006, nước ta chính thức trở thành thành viên WTO. Các cam kết
WTO của Việt Nam, tương tự như cam kết của các nước mới gia nhập khác, nhằm xóa
bỏ sự phân biệt đối xử giữa hàng nội địa và nhập khẩu hoặc giữa đầu tư trong và ngoài
nước và minh bạch hóa. Các lĩnh vực quan trọng nhất mà Việt Nam đã có cam kết
gồm mở cửa thị trường thông qua cắt giảm các hàng rào thuế quan;2 chính sách giá cả
minh bạch, không phân biệt đối xử và phù hợp với các quy định của WTO; giảm hoặc
điều chỉnh lại thuế xuất khẩu đối với một số hàng hóa; không áp dụng trợ cấp xuất
khẩu đối với nông sản từ thời điểm gia nhập; duy trì hỗ trợ nông nghiệp trong nước ở
mức không quá 10% giá trị sản lượng; bãi bỏ hoàn toàn các loại trợ cấp công nghiệp bị
cấm từ thời điểm gia nhập; các ưu đãi đầu tư đã cấp trước ngày gia nhập WTO sẽ được
bảo lưu trong 5 năm (trừ các ưu đãi xuất khẩu đối với ngành dệt may); tuân thủ Hiệp
định về Các biện pháp đầu tư liên quan đến thương mại (TRIM) của WTO từ thời
điểm gia nhập; áp dụng các loại phí và lệ phí theo quy định của WTO; tuân thủ Hiệp
định về xác định trị giá tính thuế hải quan của WTO ngay từ khi gia nhập; tuân thủ
Hiệp định về kiểm tra trước khi giao hàng cũng như các Hiệp định có liên quan khác
của WTO; duy trì hệ thống thủ tục hải quan thống nhất, minh bạch, đơn giản và phù
hợp với chuẩn mực quốc tế; các DNNN sẽ hoàn toàn hoạt động theo tiêu chí thương
mại, Nhà nước không can thiệp trực tiếp hay gián tiếp vào hoạt động của DNNN; chấp
nhận điều khoản về nền kinh tế phi thị trường trong thời gian tối đa là 12 năm; tham
gia vào một số Hiệp định tự do hóa theo ngành; cam kết mở cửa thị trường dịch vụ tài
chính, dịch vụ bảo hiểm, dịch vụ kế toán, kiểm toán, dịch vụ thuế.3
Tháng 12/2008, Khu vực thương mại tự do ASEAN-Nhật Bản (AJFTA) được
thiết lập và có hiệu lực ngay với một số cam kết. Khu vực thương mại tự do ASEAN -
Úc+NewZealand (ACERFTA) chính thức được ký kết vào đầu năm 2009. Nước ta
2 Tuyệt đại đa số các dòng thuế sẽ phải giảm xuống 0-5%, chỉ một số ít mặt hàng được duy trì mức 10-
20%. Thời gian để thực hiện giảm thuế thường không quá ba năm, đa số các trường hợp là phải giảm
ngay từ khi gia nhập. Mức thuế bình quân toàn biểu được giảm từ mức hiện hành 17,2% xuống còn
13,4%, thực hiện dần trong vòng 5-7 năm. Đối với lĩnh vực nông nghiệp, mức cam kết bình quân là
25,2% vào thời điểm gia nhập và 21,0% sẽ là mức cắt giảm cuối cùng. Đối với lĩnh vực công nghiệp,
mức cam kết bình quân vào thời điểm gia nhập là 16,1%, và mức cắt giảm cuối cùng sẽ là 12,6%.
3 Xem
PhỤ lỤc 1.
2
cũng có trách nhiệm trong việc thúc đẩy đàm phán thương mại toàn cầu và xây dựng
Cộng đồng kinh tế Đông Á, dù đây là những quá trình phức tạp và lâu dài.
Có thể thấy WTO không phải là điểm bắt đầu và kết thúc quá trình hội nhập và
đổi mới của nước ta. Các hiệp định tự do thương mại khu vực và song phương có mức
độ mở cửa cao hơn cam kết trong WTO. Những khác biệt trong cam kết giữa các hiệp
định thương mại có thể tạo ra hiệu ứng thương mại và đầu tư khác nhau. Các hiệp định
thương mại tự do song phương (như Hiệp định được ký kết giữa Việt Nam và Nhật
Bản cuối năm 2008) và khu vực ở Đông Á thường bao hàm cả những vấn đề đầu tư và
hợp tác kinh tế toàn diện. Chính vì vậy, tác động của các hiệp định đó đến nền kinh tế
Việt Nam sâu sắc hơn là trong khuôn khổ của khu vực thương mại tự do thuần túy.
Điều rõ ràng là tiến trình HNKTQT, tự do hóa thương mại, đầu tư và chuyển sang thể
chế kinh tế thị trường đang diễn ra ngày càng sâu rộng và không thể đảo ngược. Nền
kinh tế Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng hơn vào kinh tế thế giới.
Tình hình Việt Nam thực hiện các cam kết WTO
Ngay trước khi gia nhập WTO và trong ba năm sau gia nhập, Việt Nam đã sửa
đổi và ban hành mới nhiều văn bản pháp lý nhằm “nội luật hóa” các cam kết gia nhập,
tạo điều kiện cho các doanh nghiệp cũng như các cơ quan quản lý thực hiện theo đúng
các cam kết. Điều này cho thấy Việt Nam đang có nhiều nỗ lực trong việc thực hiện
nghiêm túc cam kết gia nhập.
Cam kết đối với hàng hóa4
Sau khi trở thành thành viên chính thức WTO Việt nam đã ban hành và cập nhật
định kỳ rất nhiều văn bản pháp quy để thực hiện cắt giảm thuế quan về hàng hóa theo
lộ trình đã cam kết.5
Đối với hàng nông sản6, nhìn chung các mức thuế suất hiện đang áp dụng đối với
hàng nông sản nhập khẩu của Việt Nam bằng hoặc thấp hơn so với mức cam kết đến
cuối năm 2009. Các sản phẩm thịt và phụ phẩm thịt là mặt hàng chịu thuế suất nhập
4 Xem chi tiết hơn ở Phụ lục 1.
5
Các cam kết cắt giảm thuế quan và thuế xuất khẩu đối với hàng hóa được quy định tại các Quyết
định số 39/2006/QĐ-BTC ngày 28/7/2006 Về việc ban hành Biểu thuế xuất khẩu, biểu thuế nhập khẩu
ưu đãi, Quyết định số 106/2007/QĐ-BTC ngày 20/12/2007 Về việc ban hành biểu thuế xuất khẩu, biểu
thuế nhập khẩu ưu đãi và Quyết định số 123/2008/QĐ-BTC ngày 26/12/2008 Về việc điều chỉnh mức
thuế suất thuế xuất khẩu, mức thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi đối với một số nhóm mặt hàng trong
Biểu thuế xuất khẩu, Biểu thuế nhập khẩu ưu đãi, Thông tư số 216/2009/TT-BTC ngày 12/11/2009
Quy định mức thuế suất của Biểu thuế xuất khẩu, Biểu thuế nhập khẩu ưu đãi theo danh mục mặt hàng
chịu thuế, Quyết định 1474/QĐ-BTC ngày 15/6/2009 Về việc đính chính Quyết định số 106/2007/QĐ-
BTC ngày 20/12/2007.
6 Theo phân loại của WTO, lâm sản và thủy hải sản thuộc nhóm hàng phi nông sản.
3
khẩu cắt giảm nhanh nhất, và lịch trình giảm thuế của nước ta từ giữa năm 2007 nhanh
hơn đáng kể so với cam kết WTO. Thuế đánh vào thịt gia cầm giảm từ 20% xuống
12%, thịt bò từ 20% xuống 12%, thịt lợn từ 30% xuống 20%, ngô từ 5% xuống 3%,
trứng các loại gia cầm từ 30% xuống 20%, thấp gần bằng mức cam kết thuế quan năm
2012. Sau đó, Chính phủ đã quyết định áp dụng trở lại các mức thuế nhập khẩu cũ, cụ
thể là 40% đối với thịt gà, 20% đối với trâu bò và 30% đối với thịt lợn, 5% đối với ngô
và trứng gia cầm là 40%.
Đối với hàng phi nông sản, tính đến hết 2009 các mặt hàng đã giảm thuế quan
nhiều nhất bao gồm thủy hải sản, dệt may, hải sản, gỗ và giấy, máy móc thiết bị điện
tử và các hàng chế tạo khác. Riêng đối với thủy sản, khoảng 2/3 dòng thuế quan hiện
đang áp dụng thấp hơn so với cam kết, phần còn lại là đúng với cam kết.
Đối với cam kết hạn ngạch thuế quan áp dụng đối với các sản phẩm trứng chim
và trứng gia cầm; đường mía, đường củ cải, đường sucroza tinh khiết về mặt hóa học ở
thể rắn. Việt Nam đã thực thi cam kết này.
Đối với cam kết trợ cấp nông nghiệp, Việt Nam đã xóa bỏ toàn bộ trợ cấp nông
nghiệp ngay khi gia nhập WTO.
Cam kết dịch vụ7
Việt Nam đã thực hiện đầy đủ các cam kết WTO trong lĩnh vực này. Đối với
các loại hình dịch vụ có mức cam kết gia nhập cao hơn so với khung pháp lý hiện hành
trước khi gia nhập, Chính phủ đã ban hành các văn bản pháp quy để thực thi các cam
kết. Đó là các lĩnh vực dịch vụ phân phối8, dịch vụ ngân hàng9, dịch vụ bưu chính -
viễn thông10, dịch vụ chứng khoán11, dịch vụ bảo hiểm12. Đối với các đối với các loại
7 Xem chi tiết hơn ở Phụ lục 2.
8 Các văn bản pháp quy chính đã ban hành để thực hiện cam kết WTO trong lĩnh vực này là Nghị định
23/2007/NĐ-CP ngày 12/2/2007 Hướng dẫn thực hiện Luật Thương mại về hoạt động mua bán hàng
hoá và các hoạt động liên quan trực tiếp đến mua bán hàng hoá của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước
ngoài tại Việt Nam; Thông tư 09/2007/TT-BTM ngày 17/7/2007 Hướng dẫn thi hành Nghị định
23/2007/NĐ-CP, sửa đổi bổ sung bởi Thông tư 05/2008/TT-BCT ngày 14/4/2008; Quyết định
10/2007/QĐ-BTM ngày 21/5/2007 Công bố lộ trình thực hiện các cam kết WTO về hoạt động mua
bán hàng hoá và các hoạt động liên quan trực tiếp đến mua bán hàng hoá.
9 Các văn bản pháp quy chính đã ban hành để thực hiện cam kết WTO trong lĩnh vực này là Nghị định
số 22/2006/NĐ-CP ngày 28/02/2006 Về tổ chức và hoạt động của chi nhánh ngân hàng nước ngoài,
ngân hàng liên doanh, ngân hàng 100% vốn nước ngoài, văn phòng đại diện tổ chức tín dụng nước
ngoài tại Việt Nam; Thông tư số 03/2007/TT-NHNN ngày 5/6/2007 Hướng dẫn thi hành một số điều
của Nghị định số 22/2006/NĐ-CP; Nghị định số 69/2007/NĐ-CP ngày 20/4/2007 Về việc nhà đầu tư
nước ngoài mua cổ phần của ngân hàng thương mại Việt Nam; Thông tư số 07/2007/TT-NHNN ngày
29/11/2007 Hướng dẫn thi hành Nghị định 69/2007/NĐ-CP.
10 Các văn bản pháp quy chính đã ban hành để thực hiện cam kết WTO trong lĩnh vực này là Luật Viễn
thông ngày 23/11/2009, Nghị định số 121/2008/NĐ-CP ngày 3/12/2008 Về hoạt động đầu tư trong
lĩnh vực bưu chính viễn thông.
4
hình dịch vụ còn lại, việc thực hiện các cam kết WTO tuân theo Luật Ký kết, gia nhập
và thực hiện điều ước quốc tế số 41/2005/QH11 ngày 24/6/2005.
Việc rà soát các cam kết hội nhập trong lĩnh vực này cho thấy cho thấy các lĩnh
vực có mức độ mở cửa tương đối nhanh là dịch vụ viễn thông, dịch vụ ngân hàng, dịch
vụ phân phối.
Trong lĩnh vực viễn thông, ngay sau khi gia nhập, các nhà đầu tư nước ngoài
được phép liên doanh với các nhà cung cấp dịch vụ viễn thông được cấp phép tại Việt
Nam. Đối với các dịch vụ có hạ tầng mạng, phần góp vốn của phía nước ngoài trong
liên doanh không vượt quá 49% vốn pháp định của liên doanh và mức 51% được coi là
nắm quyền kiểm soát trong việc quản lý liên doanh. Đối với các dịch vụ không có hạ
tầng mạng, phần góp vốn của phía nước ngoài trong liên doanh không vượt quá 51%
vốn pháp định của liên doanh.
Trong lĩnh vực phân phối, từ ngày 1/1/2009, doanh nghiệp phân phối 100% vốn
đầu tư nước ngoài được phép thành lập ở Việt Nam. Đối với hoạt động ngân hàng, từ
ngày 1/4/2007 ngân hàng 100% vốn đầu tư nước ngoài cũng được phép thành lập.
Về thực hiện các biện pháp hỗ trợ
Việt Nam đã xoá bỏ toàn bộ các loại trợ cấp xuất khẩu kể từ ngày gia nhập WTO.
tuy nhiên trong khuôn khổ Hiệp định nông nghiệp, Việt Nam đang bảo lưu hai hình
thức TCXK được WTO cho phép áp dụng đối với các nước đang phát triển là: (i) trợ
cấp để giảm chi phí tiếp thị, bao gồm cả chi phí xử lý, nâng cấp, tái chế sản phẩm, chi
phí vận tải quốc tế, cước phí vận chuyển và (ii) ưu đãi về cước phí vận tải trong nước
và quốc tế đối với hàng xuất khẩu hơn hàng nội địa. Việc cam kết trong lĩnh vực này
có tác động đến các ngành sản xuất NLTS vì một số nông sản chưa tiếp cận được cơ
chế tự bảo vệ chống lại biến động bất lợi trong nhập khẩu. Trong quá trình thực hiện
đã nổi lên một số vấn đề như sau:
- Các chính sách hỗ trợ của Việt Nam trong thời gian qua thường mang tính tình
thế, không theo một chương trình tổng thể. Diện mặt hàng và khối lượng nông sản
được hỗ trợ tuỳ thuộc vào tình hình phát sinh, chưa có tiêu chí cụ thể cho chính sách
hỗ trợ. Chính sách hỗ trợ để bảo hộ hợp lý những ngành sản phẩm trong thời gian đầu
11
Văn bản pháp quy chính đã ban hành để thực hiện cam kết WTO trong lĩnh vực này là Quyết định
55/2009/QĐ-TTg ngày 15/4/2009 Về tỷ lệ tham gia của nhà đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng
khoán Việt Nam.
12
Văn bản pháp quy chính đã ban hành để thực hiện cam kết WTO trong lĩnh vực này là Nghị định
45/2007/NĐ- CP ngày 27/3/2007 Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Kinh doanh bảo
hiểm.
5
khi chưa đủ sức cạnh tranh hoặc chuyển đổi CCSX là cần thiết nhưng lại chưa được áp
dụng.
- Nhóm người chịu thiệt thòi nhiều nhất chính là nông dân sản xuất nhỏ lẻ, nghèo,
yếu thế do thiếu năng lực chuyển dịch CCSX, nhưng chưa được hỗ trợ để giảm thiểu
tác động.
- Trong khi WTO quy định đối tượng của các chính sách hỗ trợ trong nước là
người sản xuất thì Việt Nam lại thường hỗ trợ cho doanh nghiệp kinh doanh XNK, chủ
yếu là DNNN, hỗ trợ cho người sản xuất (nông dân) rất ít, nhất là đối với nông dân
nghèo, vùng khó khăn.
- Một số chính sách hỗ trợ mà WTO cho phép như hỗ trợ người sản xuất về hưu,
hỗ trợ thu nhập cho nông dân khi giá cả xuống thấp lại chưa được áp dụng.
Về hỗ trợ đầu tư
Giá trị vốn đầu tư của Nhà nước cho ngành NLTS tăng đều về số lượng nhưng
giảm về cơ cấu, tương ứng từ khỏang 8% năm 2000 xuống 6,3% năm 2008 (Bảng 6,
Phụ lục 1).
Chính sách đầu tư phát triển SXNN nói chung trong ba năm qua thể hiện ở chỗ
hầu hết các hỗ trợ trực tiếp cho SXNN có yếu tố xuất khẩu đã giảm và dần đi đến xóa
bỏ nhằm thực hiện các cam kết với WTO. Tuy nhiên có một số hỗ trợ Việt Nam vẫn
có thể duy trì, thậm chí tăng cường để hỗ trợ nông dân mà vẫn phù hợp với các quy
định ở các Hộp (xanh lá cây, xanh da trời) khác nhau. Ví dụ, một số chính sách khuyến
khích SXNN trực tiếp như chăn nuôi lợn xuất khẩu và chăn nuôi bò sữa13 được xem
là những chính sách khá phù hợp với điều kiện sản xuất trong nước với các biện pháp
cụ thể được đưa ra đều nằm trong khuôn khổ hộp Xanh lá cây và Chương trình phát
triển.
Đầu tư phát triển CSHT là hỗ trợ đầu tư lớn nhất, chiếm phần lớn tổng đầu tư cho
ngành NLTS và luôn luôn tăng. Trong 3 năm 2007-2009, đầu tư riêng cho thuỷ lợi tiếp
tục xu thế tăng từ 1,386.32 tỷ đồng năm 2007 lên 2,257.167 tỷ năm 2009. Đầu tư cho
các dự án NLTS tăng từ 180,93 tỷ lên 474,448 và cho KHCN cũng tăng từ 137,96 tỷ
lên 208,5 tỷ. Ngoài ra, đầu tư qua các chương trình mục tiêu, các dự án để thực hiện
các nhiệm vụ mục tiêu cụ thể cũng tăng lên trong 3 năm 2007 -2009.
Về hỗ trợ giống cây trồng, vật nuôi
13
Chính sách này được quy định tại Quyết định số 166/2001/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về
một số chính sách phát triển chăn nuôi lợn xuất khẩu giai đoạn 2001-2010, và Quyết định số
167/2001/QĐ-TTg về một số biện pháp và chính sách phát triển chăn nuôi bò sữa thời kỳ 2001-2010
của Thủ tướng Chính phủ ngày 26/10/2001.
6
Thời gian qua một số chính sách vì mục tiêu này chưa được tận dụng triệt để
nhằm hỗ trợ nông dân, đặc biệt là một số khỏan hỗ trợ cụ thể mà không vi phạm cam
kết với WTO. Ví dụ như tăng cường kinh phí hỗ trợ nghiên cứu, cung cấp, đổi mới
giống cây trồng, giống vật nuôi và giống cây lâm nghiệp như quy định tại Quyết định
số 17/2006/QĐ-TTg về việc tiếp tục thực hiện chương trình giống cây trồng, giống vật
nuôi và giống cây lâm nghiệp đến năm 2010 của TTg Chính phủ ngày 20/1/2006.
Về chính sách tín dụng
Môi trường chính sách đã được cải thiện một bước nhằm đơn giản hóa thủ tục tín
dụng thương mại để người sản xuất có thể tiếp cận vốn vay thuận lợi hơn. Đã có
những nỗ lực lớn nhằm cải thiện thủ tục vay vốn, mở rộng tín dụng, tăng mức vay, v.v.
cho các tổ chức, doanh nghiệp, hộ, cá nhân kinh doanh nông nghiệp tiếp cận tín dụng
thương mại. Tuy nhiên, chính sách tín dụng đầu tư cho nông nghiệp còn chung chung,
chưa đủ hấp dẫn, chưa thể hiện những ưu đãi cụ thể cho các nhà đầu tư khi bỏ vốn đầu
tư vào nông nghiệp. Điều này dẫn đến số lượng hộ gia đình, doanh nghiệp và lượng
vốn đầu tư vào khu vực nông nghiệp rất hạn chế.
Về bảo lãnh tín dụng: chính sách này nhằm giúp các doanh nghiệp nói chung các
hộ, trang trại và nông dân tiếp cận tốt hơn với tín dụng và được tăng cường thực hiện
như đã quy định tại Quyết định số 14/2009/QĐ-TTg. Tuy nhiên, chính sách này khó
thực hiện đối với các doanh nghiệp trong nông nghiệp và hộ, trang trại, vì quy mô nhỏ,
không có đủ điều kiện đáp ứng các yêu cầu bảo lãnh để tiếp cận tín dụng có hiệu quả.
Về tín dụng ưu đãi: Đã có những quy định khá rõ về quy trình cho vay, điều kiện
vay, trả nợ... Tuy nhiên, vẫn còn thiếu những chính sách ”ưu tiên hơn”, ”khả thi hơn”
để đối tượng thuộc ngành nông nghiệp có thể tiếp cận nguồn vốn này. Đặc biệt, năm
2009, Nhà nước đã ban hành một loạt các văn bản quan trọng giúp các tổ chức kinh tế,
hộ, cá nhân, trong đó có cả các đối tượng hoạt động trong NLTS và làm muối, vượt
qua những khó khăn của thời kỳ khủng hỏang kinh tế.
Một trong các chính sách ban hành gần đây nhất là chính sách hỗ trợ lãi suất tín
dụng theo Quyết định 497/2009/QĐ-TTg về hỗ trợ lãi suất cho mua vật tư, máy móc,
thiết bị phục vụ SXNN. Đây là dạng hỗ trợ ngành, vì vậy phù hợp với các quy định
của WTO. Chính sách này nằm trong Gói kích cầu của Chính phủ. Mặc dù thời gian
triển khai thực hiện Quyết định 497 ngắn (từ tháng 4 đến tháng 12 năm 2009) thực tế
cho thấy đã bộc lộ một số tồn tại trong thực hiện quyết định này như (i) hạn mức vay
được quy định rất thấp, trong khi thủ tục lại phiền hà dẫn đến việc các DN, cá nhân, hộ
khó vay được từ gói tín dụng này; (ii) qui định về yêu cầu phải mua thiết bị, máy móc
được sản xuất trong nước, trong khi các sản phẩm máy móc thiết bị sản xuất trong
nước chưa đáp ứng yêu cầu của người sử dụng về giá cả, chất lượng; (iii) thủ tục vay
vẫn còn phức tạp. Những yêu cầu này trong thực tế đã hạn chế tiếp cận tín dụng, do
vậy, rất ít người dân, đặc biệt là nông dân, vay được tiền.
7
Chính sách hỗ trợ lãi suất được áp dụng theo hình thức cho các nhà đầu tư vay
vốn với lãi suất ưu đãi để khuyến khích các doanh nghiệp, tổ chức kinh tế, hộ nông
dân cùng bỏ vốn vào đầu tư vào SXKD. Chính sách này được áp dụng cho mọi đối
tượng, không phân biệt ngành nghề và trong khuôn khổ thuộc nhóm các chính sách hỗ
trợ phát triển sản xuất gọi là ‘Chương trình phát triển’, được quy định trong Quyết
định số 131/2009/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về hỗ trợ lãi suất. Tuy nhiên, do
mới triển khai nên số lượng các cơ sở sản xuất nhỏ như HTX, trang trại và hộ đã tiếp
cận và vay được vốn với lãi suất ưu đãi còn rất hạn chế14.
Về tổ chức thực hiện, đã có các quy định phân công trách nhiệm của các cơ quan
liên quan và các ngân hàng và quy trình thực hiện để thực hiện. Ví dụ, Ngân hàng
NN&PTNT đã thực hiện ủy thác tín dụng cho Hội nông dân và Hội LHPN VN. Đây là
phương thức cho vay tín dụng thương mại đến hộ nông dân khá tốt.
Nói chung các chính sách tín dụng ưu đãi hiện nay chủ yếu vẫn hướng vào các
doanh nghiệp lớn, chưa hướng vào các doanh nghiệp nhỏ, hộ nông dân, cá nhân kinh
doanh trong lĩnh vực nông lâm, thủy sản. Vì vậy, đánh giá ban đầu cho thấy việc điều
chỉnh các biện pháp hỗ trợ còn mang tính tình thế, một số chính sách hỗ trợ trong nước
và TCXK chưa hoàn toàn phù hợp với quy định của WTO, trong khi các biện pháp
được phép hỗ trợ lại chưa thực hiện nhiều.
Tình hình các nước thực hiện các cam kết đối với Việt Nam
Một trong các nguyên tắc quan trọng của WTO trong quan hệ thương mại giữa
các quốc gia thành viên là đối xử bình đẳng, theo đó các thành viên WTO phải đối xử
bình đẳng đối với tất cả các nhà sản xuất và cung ứng dịch vụ, dù đó là nhà sản xuất
trong nước thuộc bất kỳ thành phần kinh tế nào, hay nhà sản xuất nước ngoài đến từ
bất cứ quốc gia thành viên nào. Nguyên tắc này được thực hiện thông qua hai điều
khoản là Quy chế tối huệ quốc và Nguyên tắc đối xử quốc gia.
Theo Quy chế tối huệ quốc, nếu một thành viên đã, đang và sẽ dành một số điều
kiện ưu đãi hoặc không áp dụng một số hạn chế thương mại đối với hàng hóa, dịch vụ,
đối tượng sở hữu trí tuệ và nhà cung cấp dịch vụ đến từ một nước thành viên thứ hai
thì cũng phải áp dụng vô điều kiện các ưu đãi hoặc không áp dụng những hạn chế đó
cho bất kỳ một nước thành viên thứ ba nào.
Còn Nguyên tắc đối xử quốc gia yêu cầu các thành viên không được phân biệt
đối xử giữa hàng hóa nhập khẩu và hàng hóa nội địa, không phân biệt đối xử giữa dịch
vụ và đối tượng sở hữu trí tuệ do nhà cung cấp trong nước và nước ngoài thực hiện.
14 Theo thống kê của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tính đến cuối tháng 7/2009 tổng số tiền cho các
hộ, cá nhân, HTX, tổ hợp tác trong trong hệ thống của Liên minh HTX Việt Nam vay được 403.445 tỷ
đồng, chiếm 17,4 % trong tổng dư nợ cho vay hỗ trợ lãi suẩt của gói khích cầu 1.
8
Tuy nhiên, nguyên tắc này không áp dụng cho việc mua bán của chính phủ nhằm mục
đích tiêu dùng.
Từ năm 2007, khi Việt Nam trở thành thành viên WTO, các nước thành viên
WTO khác đã áp dụng đầy đủ Quy chế tối huệ quốc và Nguyên tắc đối xử quốc gia đối
với Việt Nam. Điều này có nghĩa là các nước thành viên WTO khác chuyển Việt Nam
từ danh sách theo cách đối xử ngoài WTO sang đối xử theo WTO. Toàn bộ các cam
kết của WTO đã được các nước thực hiện ngay vào thời điểm Việt Nam chính thức trở
thành thành viên WTO. Đối với các quốc gia này, đây là điều không khó như Việt
Nam, bởi khung pháp lý của họ đã được điều chỉnh theo hướng phù hợp với quy định
của WTO trong giai đoạn mới gia nhập.
Bối cảnh kinh tế thế giới và phản ứng chính sách của Việt Nam
Tình hình phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam trong ba năm 2007-2009 còn
chịu tác động tương tác giữa quá trình HNKTQT với nhiều yếu tố chủ quan và khách
quan khác. Nền kinh tế toàn cầu biến động phức tạp: giá dầu tăng mạnh và giá lương
thực leo thang (từ cuối năm 2007 đến tháng 8/2008); khủng hoảng tài chính toàn cầu
bùng nổ vào tháng 9/2008 và nền kinh tế thế giới bước vào suy thoái nghiêm trọng.
Cuối năm 2009 nền kinh tế thế giới bắt đầu phục hồi. Trong 3 năm đầu gia nhập WTO,
nền kinh tế nước ta chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của tình hình kinh tế thế giới, như tình
hình giá cả nguyên, nhiên, vật liệu thế giới gia tăng từ cuối năm 2007, khủng hoảng tài
chính Hoa Kỳ và sau đó là khủng hoảng tài chính, suy thoái kinh tế thế giới từ năm
2008 đến giữa 2009 và phục hồi kinh tế từ cuối 2009 đến nay.
Trong ba năm qua, phản ứng chính sách của Chính phủ đã ngày càng linh hoạt
hơn. Trước tình hình lạm phát gia tăng từ quý III/2007, từ tháng 4/2008 Chính phủ đã
có bước ngoặt chuyển hướng chính sách từ thúc đẩy tăng trưởng sang kiềm chế lạm
phát bằng thắt chặt chính sách tiền tệ và đầu tư công, chấp nhận đánh đổi tăng trưởng-
lạm phát trong ngắn hạn. Từ tháng 10/2008, nền kinh tế lại phải gồng mình chống đỡ
tác động hết sức tiêu cực của cơn bão khủng hoảng và suy thoái toàn cầu. Một lần nữa,
Chính phủ lại chuyển hướng chính sách, tập trung chống suy giảm kinh tế cùng tiếp
tục duy trì ổn định kinh tế vĩ mô và an sinh xã hội. Chính sách tiền tệ được nới lỏng
dần và từ tháng 12/2008, một gói 6 tỷ USD kích thích kinh tế được chính thức triển
khai nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh và xuất khẩu (nhất là các
doanh nghiệp nhỏ và vừa), phát triển kết cấu hạ tầng, kích thích tiêu dùng và hỗ trợ xã
hội.
9
ình
1 tóm lược khung khổ tổng quan xem xét những tác động phức hợp đối với nền
kinh tế Việt Nam sau hai năm gia nhập WTO.
Các kênh tác động chủ yếu
Hội nhập kinh tế quốc tế
HNKTQT tác động lên tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế thông qua một số
kênh tác động chính. HNKTQT có tác động trực tiếp và nhanh nhất đến thương
mại quốc tế và đầu tư, từ đó lan tỏa đến sản xuất trong nước, tạo việc làm và
giảm nghèo.
Việc dỡ bỏ các rào cản thương mại sẽ làm giá cả hàng hóa và dịch vụ trong
nước diễn biến sát hơn với giá cả trên thị trường thế giới. Đồng thời, việc giảm thiểu
các rào cản về đầu tư và xóa bỏ tình trạng phân biệt đối xử sẽ làm giảm lệch lạc trong
các động cơ khuyến khích về phân bổ nguồn lực, đầu tư và thương mại. Hoạt động
thương mại và đầu tư tăng nhanh, từ đó làm tăng sản lượng của nền kinh tế.
Các nguồn lực, đặc biệt là các nguồn khan hiếm đối với Việt Nam như vốn, đất
đai, sẽ chuyển từ các ngành được bảo hộ vào các ngành thực sự có hiệu quả, có lợi thế
cạnh tranh và mang lại hiệu suất nguồn lực cao hơn. Các ngành này thường là các
ngành sử dụng nhiều lao động hơn nên sẽ tạo ra nhiều việc làm hơn. Hiệu quả sử dụng
các nguồn lực trong từng ngành nói riêng và trong toàn bộ nền kinh tế nói chung sẽ
tăng. Loại tác động này là lợi thế cạnh tranh tĩnh gắn với việc sử dụng các nguồn lực
vốn có của nền kinh tế hiệu quả hơn, chứ chưa phải là thu hút thêm các nguồn lực mới
vào nền kinh tế, hoặc áp dụng công nghệ kỹ thuật mới.
Khi hàng rào bảo hộ đối với sản xuất trong nước bị cắt giảm, các rào cản đối
với chu chuyển vốn bị dỡ bỏ và nhu cầu xuất khẩu một số loại hàng hóa từ Việt Nam
tăng, vốn đầu tư trong và ngoài nước sẽ đổ vào các ngành sản xuất kinh doanh có hiệu
quả cao hơn. Cạnh tranh trong các ngành này sẽ trở nên quyết liệt. Hàng loạt các biện
pháp về giảm chi phí sản xuất, áp dụng công nghệ mới để nâng cao năng suất lao
động, cải tiến quản lý, đa dạng hóa và đổi mới sản phẩm sẽ được các doanh nghiệp áp
dụng nhằm tạo ra khả năng cạnh tranh tốt hơn để trụ lại trên thị trường. Một số ngành
có cơ hội mở rộng sản xuất, tăng sản lượng đầu ra sẽ đạt tới quy mô sản xuất tối ưu mà
tại đó tất cả các nguồn lực đều được tận dụng ở mức cao nhất, khiến cho giá thành
giảm xuống mức tối thiểu. Đây chính là lợi thế động nhờ (1) tăng thêm nguồn lực cho
nền kinh tế thông qua việc thu hút FDI và các luồng vốn khác; (2) tăng năng suất do
tiếp cận tốt hơn với kiến thức, công nghệ của nước ngoài, cải thiện hiệu suất sử dụng
nguồn lực, đạt tới qui mô kinh tế tối ưu; (3) thúc đẩy nhanh cải cách kinh tế trong
nước. Nói cách khác, chính sách mở cửa tạo sức ép thúc đẩy cải cách kinh tế trong
nước, giảm khả năng quay trở lại các chính sách bảo hộ, từ đó cải thiện môi trường
kinh doanh, nâng cao tính minh bạch, là điều kiện tiền đề để thu hút thêm vốn đầu tư.
1
2
NSNN
Phản ứng
chính sách
Cải
cách thể
chế
Nhập
khẩu
Giá cả
Hội nhập kinh
tế quốc tế
Xuất
khẩu
WTO
Tỷ giá
Tình hình
Thu
việc làm
nhập
Các cam
kết quốc
tế khác
Đầu tư
nước
ngoài
Cán cân thanh
toán quốc tế
Thất
nghiệp
Nghèo
đói
Hệ thống tài
Đầu tư
trong
nước
chính
Các cú sốc
bên ngoài
Sản xuất
trong nước
Cơ cấu
ngành
4
Một nguyên nhân nữa thu hút dòng vốn FDI vào Việt Nam là khả năng xuất
khẩu sang thị trường khác từ Việt Nam với các điều kiện ưu đãi hơn trong các thỏa
thuận thương mại và đầu tư song phương và khu vực mà Việt Nam tham gia.
Đồng thời với việc Việt Nam dỡ bỏ các rào cản thương mại và đầu tư ở trong
nước, các nước bạn hàng cũng phải giảm hoặc xóa bỏ các rào cản thương mại và đầu
tư đối với hàng hóa và vốn đầu tư của Việt Nam tại các nước này. Việt Nam được
cạnh tranh bình đẳng hơn trên thị trường các nước đối tác và phát huy lợi thế so sánh
tốt hơn. Lợi thế này nâng cao khả năng cạnh tranh của các sản phẩm xuất khẩu của
Việt Nam, theo đó tạo điều kiện cải thiện đáng kể khả năng thâm nhập thị trường mới
hoặc tăng thị phần trên các thị trường đã có. Các ngành sản xuất hàng xuất khẩu có cơ
hội mở rộng quy mô sản xuất, tăng sản lượng đầu ra, tạo thêm công ăn việc làm, tăng
thêm ngoại tệ cho đất nước, góp phần tăng trưởng kinh tế, cải thiện thu nhập của người
dân, xóa đói giảm nghèo.
Giảm thiểu các chính sách gây méo mó trong thương mại và đầu tư mới chỉ là
bước đi đầu tiên trong việc tạo ra khung chính sách minh bạch hơn. Chính cải cách
kinh tế trong nước gắn liền với thay đổi thể chế kinh tế, tạo ra môi trường kinh doanh
thuận lợi, bình đẳng, chính sách minh bạch mới được đánh giá là động lực to lớn thúc
đẩy việc thu hút vốn đầu tư, tăng trưởng xuất khẩu, tạo việc làm và nâng cao thu nhập
quốc dân.
HNKTQT cũng có ảnh hưởng đến tình hình kinh tế vĩ mô của Việt Nam thông
qua một số kênh tác động. Thứ nhất, như đã nêu trên, việc dỡ bỏ các rào cản thương
mại sẽ làm giá cả hàng hóa và dịch vụ trong nước diễn biến sát hơn với giá cả trên thị
trường thế giới. Thứ hai, hội nhập kinh tế với các dòng lưu chuyển thương mại và đầu
tư lớn và nhanh hơn cũng làm ảnh hưởng đến cán cân thanh toán, qua đó ảnh hưởng
đến tương quan cung – cầu ngoại tệ và kèm theo đó là cung tiền tệ và lãi suất. Thứ ba,
thay đổi tương quan cung – cầu ngoại tệ cũng làm ảnh hưởng đến tỷ giá và, trong điều
kiện chính sách tỷ giá được thực hiện theo hướng thả nổi có quản lý, việc quản lý tỷ
giá cũng chịu ảnh hưởng nhất định. Thứ tư, HNKTQT cũng tác động đến nền kinh tế
thông qua hệ thống NHTM và thị trường tài chính, do các giao dịch thương mại và đầu
tư được thực hiện nhiều hơn. Cuối cùng, HNKTQT cũng ảnh hưởng đến ngân sách nhà
nước (NSNN), qua đó tác động đến thâm hụt NSNN và ổn định kinh tế vĩ mô. Chính
vì vậy, Việt Nam dễ bị tổn thương hơn trước những cú sốc từ bên ngoài như biến động
giá cả trên thị trường thế giới, tình hình kinh tế của các nước bạn hàng thương mại
chính, các sự kiện chính trị, vv...
5
Khủng hoảng tài chính thế giới
Kênh tác động chủ yếu của khủng hoảng tài chính thế giới xảy ra thông qua
thương mại và FDI đến sản xuất trong nước, đầu tư trong nước, việc làm và thu nhập.
Nhu cầu nhập khẩu hàng hóa dịch vụ từ Việt Nam của các nước bạn hàng chính suy
giảm mạnh. Luồng vốn FDI nước ngoài cũng giảm do số lượng và giá trị đầu tư của
các dự án mới giảm, các dự án đã đăng ký triển khai chậm hoặc đình chỉ, trong khi các
dự án đang hoạt động bị giảm sản lượng. Người lao động bị giảm giờ làm việc hoặc
thất nghiệp, thu nhập giảm. Nhu cầu trong nước về hàng hóa dịch vụ cũng giảm tương
ứng. Kết quả là tăng trưởng kinh tế bị suy giảm.
Ngoài ra, như đã phân tích ở phần trên, HNKTQT sâu rộng hơn khiến cho các
cú sốc bên ngoài tác động tới Việt Nam nhanh và mạnh hơn, do đó càng làm trầm
trọng hơn tác động của khủng hoảng tài chính thế giới.
Phản ứng chính sách của Chính phủ
Các chính sách của Chính phủ để ứng phó lại với các thay đổi toàn cầu cũng
như hỗ trợ cho việc thực hiện cam kết HNKTQT cũng đóng vai trò quyết định đến kết
quả kinh tế - xã hội của đất nước. Với việc thực thi các phản ứng chính xác, kịp thời,
có phối hợp đồng bộ giữa các biện pháp chính sách, Việt Nam có thể tận dụng được
các cơ hội tốt do HNKTQT mang lại và giảm thiểu các rủi ro và tác động xấu. Ngược
lại, các cơ hội lại có thể chuyển thành các thách thức.
Điều này đúng như Nghị quyết số 08-NQ/TW
15 đã nêu: “Cơ hội không tự phát
F
huy tác dụng mà tùy thuộc vào khả năng tận dụng cơ hội của chúng ta. Tận dụng tốt cơ
hội sẽ tạo ra thế và lực mới để vượt qua thách thức, tạo ra cơ hội lớn hơn. Ngược lại,
nếu không nắm bắt, tận dụng thì cơ hội có thể bị bỏ lỡ, thách thức sẽ tăng lên, lấn át cơ
hội, cản trở sự phát triển. Thách thức tuy là sức ép trực tiếp, nhưng tác động đến đâu
cũng còn tùy thuộc vào nỗ lực và khả năng vượt qua của chúng ta. Nếu tích cực chuẩn
bị, có biện pháp đối phó hiệu quả, vươn lên nhanh trước sức ép của các thách thức thì
không những chúng ta sẽ vượt qua được thách thức mà còn có thể biến thách thức
thành động lực phát triển”.
Tách biệt tác động của tiến trình HNKTQT, trong đó có thực thi cam kết gia
nhập WTO trong tổng thể tương quan với các nhân tố khác là rất khó, thậm chí là
không thể. Tuy nhiên, khung phân tích này cùng với các kết quả nghiên cứu về tác
15 Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 5/2/2007 của Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng
khoá X về Một số chủ trương chính sách lớn để nền kinh tế phát triển nhanh và bền vững khi Việt
Nam là thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới.
6
động của quá trình tự do hóa thương mại và hội nhập có thể xem là điểm xuất phát cho
việc đánh giá tác động hội nhập đối với nền kinh tế Việt Nam sau khi Việt Nam gia
nhập WTO.
Trên cơ sở đó, việc nhìn nhận diễn biến của các chỉ số kinh tế-xã hội những
năm qua có thể bước đầu giúp đánh giá tác động trực tiếp hay gián tiếp của việc hội
nhập toàn diện vào nền kinh tế toàn cầu. Điều rõ ràng là thời gian ba năm 2007-2009
đã để lại những dấu ấn đáng ghi nhớ, không chỉ với nhiều chỉ số thống kê khác biệt
đáng kể so với những năm trước, mà còn với cả những vấn đề thực tiễn mới nảy sinh
hay chưa lường hết. Qua đó, chúng ta có thể đánh giá đúng mình hơn và rút ra được
nhiều bài học có ý nghĩa cho công cuộc Đổi mới, cải cách kinh tế, hoạch định và thực
thi chính sách.
Mục tiêu, kết cấu và phạm vi của Báo cáo
Báo cáo này nhằm mục đích đánh giá tác động của quá trình HNKTQT sau ba
năm gia nhập WTO đồng thời có đưa thêm các đánh giá phân tích về tác động của
khủng hoảng tài chính toàn cầu đến nền kinh tế Việt Nam trên các khía cạnh: tăng
trưởng kinh tế, thương mại, đầu tư, ổn định kinh tế vĩ mô, các vấn đề xã hội, thể chế
kinh tế. Báo cáo gồm các nội dung sau:
- Đánh giá tác động của HNKTQT đến:
o Tăng trưởng kinh tế
o Thương mại
o Đầu tư
o Ổn định kinh tế vĩ mô
o Xã hội
o Thể chế kinh tế
- Đánh giá khái quát, bài học và một số kiến nghị
7
PHẦN THỨ NHẤT
ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ
1. TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ
1.1. Đánh giá chung
Nhìn tổng thể, HNKTQT và đặc biệt là gia nhập WTO đã có tác dụng tích cực
đến tăng trưởng kinh tế của Việt Nam trong 3 năm.
Năm 2007, tăng trưởng kinh tế Việt Nam đã được hưởng lợi từ nhiều yếu tố
tích cực từ bên trong cũng như bên ngoài nền kinh tế gắn liền với HNKTQT. Yếu tố
tích cực từ bên ngoài chủ yếu là tốc độ tăng trưởng kinh tế tương đối cao, mặc dù thấp
hơn so với mức năm 2006, của nền kinh tế thế giới, nhất là các nước đối tác thương
mại chính của Việt Nam như Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, châu Âu và tăng trưởng kinh
tế cao ở khu vực châu Á (nhất là Đông Á). Nhờ HNKTQT sâu rộng hơn, các rào cản
thương mại tại các nước bạn hàng giảm, Việt Nam đã mở rộng được thị phần sang các
thị trường này,16
hướng xuất khẩu tăng.
Xét về các nhân tố tích cực trong nước, việc Việt Nam thực thi các cam kết
F
tăng kim ngạch xuất khẩu, nhờ đó sản lượng của các ngành định
trong khuôn khổ WTO và các hiệp định đa phương và song phương đã cải thiện mạnh
mẽ môi trường kinh doanh. Điều này đi đôi với môi trường chính trị tiếp tục ổn định
đã tạo điều kiện thuận lợi cho thu hút đầu tư và tăng trưởng kinh tế của đất nước. Kết
quả là tốc độ tăng trưởng GDP năm 2007 tiếp tục đà tăng trưởng của những năm trước
đó, đạt 8,5%, mặc dù giá trên thế giới tăng cao gây áp lực lớn đến giá đầu vào của sản
xuất trong nước.
Trong năm 2008, tác động của HNKTQT diễn ra theo hai chiều trái ngược
nhau. Do HNKTQT sâu hơn, phụ thuộc vào thương mại nhiều hơn nên việc giá
nguyên liệu trên thế giới tăng cao tác động mạnh và nhanh hơn đến nền kinh tế, ở
chừng mực nhất định tạo sức ép lạm phát cao và tăng trưởng kinh tế thấp hơn. Kinh tế
các nước bạn hàng chính bước vào suy thoái hoặc tăng trưởng chậm lại cũng là yếu tố
16 Xem chi tiết tại Mục 2.
8
ảnh hưởng xấu đến xuất khẩu và FDI của Việt Nam, do đó ảnh hưởng tiêu cực đến
tăng trưởng kinh tế. Một yếu tố nữa cũng có ảnh hưởng ở mức độ nhất định đến lạm
phát từ cuối năm 2007 là ưu tiên cho mục tiêu tăng trưởng cho đến Quý I/2008. Cuối
cùng, nhưng không kém phần quan trọng là các lúng túng trong việc xử lý các bất ổn
kinh tế vĩ mô cũng gây ảnh hưởng nhất định đến lạm phát và tăng trưởng.
Mặt khác, giá dầu thô và giá lương thực – là hai mặt hàng xuất khẩu chủ lực của
Việt Nam – cũng như giá nhiều mặt hàng xuất khẩu khác tăng cao, nên Việt Nam được
lợi từ yếu tố tăng giá, và điều này ảnh hưởng tích cực đến tăng trưởng. Hơn nữa, thị
trường xuất khẩu vẫn tiếp tục được mở rộng nhờ HNKTQT cũng có tác động tích cực
đến tăng trưởng. Trong hai nhóm tác động trên, tác động tiêu cực có mức độ ảnh
hưởng lớn hơn, lại được truyền dẫn nhanh hơn vào nền kinh tế do mở cửa. Kết quả là
tăng trưởng GDP đã chững lại, chỉ đạt 6,2%. Tuy nhiên, cần phải khẳng định là nếu
không có HNKTQT, tăng trưởng kinh tế sẽ thấp hơn.
Từ tháng 10/2008, tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng tài chính và suy
giảm kinh tế toàn cầu còn mạnh hơn. Tuy giá nguyên, nhiên vật liệu giảm thấp nhưng
nhu cầu nhập khẩu của các nước bạn hàng cũng giảm mạnh. Rõ ràng là trong năm
2009, ảnh hưởng tích cực của HNKTQT không đáng kể.
Phản ứng chính sách của Chính phủ đã kịp thời và nhạy bén hơn, chuyển hướng
từ kiềm chế lạm phát (thắt chặt chính sách tiền tệ và đầu tư công) sang chống suy giảm
kinh tế cùng tiếp tục duy trì ổn định kinh tế vĩ mô và an sinh xã hội. Chính sách tiền tệ
được nới lỏng dần và từ tháng 12/2008, một gói chính sách thích kinh tế được chính
thức triển khai nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh (nhất là các doanh
nghiệp nhỏ và vừa (DNN&V)), phát triển kết cấu hạ tầng, kích thích tiêu dùng và giảm
thiểu khó khăn xã hội. Nhờ đó, các tác động tiêu cực tới tăng trưởng kinh tế đã được
giảm nhẹ ở mức độ đáng kể.
Kết quả chung là tăng trưởng GDP năm 2009 tiếp tục giảm, chỉ đạt 5,3%. Tuy
đây là mức sụt giảm đáng kể từ năm 2000 đến nay, nhưng vẫn được xem là tương đối
cao so với mức tăng trưởng thấp hoặc âm của nhiều nước trên thế giới trong bối cảnh
khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu.
Như vậy là cuộc khủng hoảng tài chính và suy giảm kinh tế bắt đầu từ cuối năm
2007 đã tác động tiêu cực lên nền kinh tế Việt nam thông qua một số kênh như giá cả,
thương mại và đầu tư (bao gồm đầu tư trực tiếp nước ngoài và chu chuyển vốn).
Phân tích trên cho thấy trong 3 năm qua nhiều cơ hội cũng như vô vàn thách
thức từ quá trình HNKTQT đã xuất hiện và tồn tại đan xen nhau tác động mạnh mẽ lên
nền kinh tế Việt Nam. Thực tế này đã minh chứng cho tính đúng đắn của Nghị quyết
số 08-NQ/TW cũng như lập luận và nhận định của nhiều nghiên cứu trước đây rằng
một mặt HNKTQT sẽ tạo ra nhiều cơ hội để phát triển kinh tế trong đó có tăng trưởng
9
cao; mặt khác HNKTQT cũng làm nền kinh tế dễ tổn thương hơn, những biến động bất
lợi và bất ổn của nền kinh tế thế giới như luồng vốn đầu tư, thị trường tài chính, thị
trường dầu thô, v.v... sẽ tác động lên thị trường trong nước nhanh hơn và mạnh hơn.
Để phân biệt rõ tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm
2009 do mặt trái của HNKTQT mang lại, mô hình kinh tế lượng cấu trúc vĩ mô của
Viện NCQLKTTW được sử dụng để ước lượng mức độ sụt giảm tăng trưởng kinh tế
nếu Chính phủ không phản ứng kịp thời, không đưa ra gói chính sách kích thích kinh
tế vào đầu năm 2009. Kết quả mô phỏng cho thấy nếu Chính phủ không đưa ra gói
kích thích kinh tế thì tăng trưởng GDP chỉ có thể đạt ở mức 4-4,5% với điều kiện vẫn
giữ nguyên các giả định khác.17
Tăng trưởng của khu vực công nghiệp - xây dựng bị
F
tác động mạnh nhất. Điều này cho phép lý giải tại sao nhiều tổ chức quốc tế đã dự báo
tăng trưởng kinh tế Việt Nam năm 2009 vào thời điểm cuối năm 2008 là rất thấp, do
nền kinh tế thế giới được dự báo sẽ có thể lâm vào khủng hoảng và đáy của nó còn
chưa xác định về mặt thời gian.
Nhìn lại thời kỳ khủng hoảng tài chính châu Á trong thập niên trước, tuy Việt
Nam chưa mở cửa và hội nhập sâu rộng như hiện nay nên chỉ chịu ảnh hưởng ở mức
độ thấp hơn, tăng trưởng GDP cũng sụt giảm với mức độ tương đương từ 8,2% năm
1997 xuống 5,8% năm 1998 và 4,8% năm 1999. Đây cũng là một minh chứng nữa cho
tác động tích cực của các phản ứng chính sách của Chính phủ.
1.2. Tác động tới các ngành
1.2.1. Tỷ lệ bảo hộ thực tế18
F
Một trong các tác động quan trọng và trực tiếp nhất đến các ngành sản xuất
hàng hóa là việc thực hiện cam kết giảm thuế quan. Tuy nhiên, tác động đầy đủ của
việc này không chỉ là cắt giảm mạnh về thuế quan đối với đầu ra khiến các doanh
nghiệp trong nước phải cạnh tranh gay gắt hơn với hàng nhập khẩu, mà còn biểu hiện
cả qua việc nâng cao khả năng cạnh tranh nhờ giảm chi phí đầu vào do nguyên nhiên
liệu rẻ hơn.
Tỷ lệ bảo hộ thực tế (BHTT)
19 phản ánh mức độ bảo hộ thực chất mà hàng rào
F
thuế quan tạo ra cho các nhà sản xuất trong nước đối với một ngành sản xuất. Chỉ số
này cho phép đánh giá mức bảo hộ thực sự đối với sản phẩm đầu ra có tính đến mức
bảo hộ danh nghĩa (thuế quan và các biện pháp phi thuế quan lượng hóa được) của cả
17 Theo Báo cáo Kinh tế Việt Nam 2008 của Viện NCQLKTTW (2009).
18 Tỷ lệ BHTT trong phần này được nhóm soạn thảo Báo cáo tính toán dựa trên bảng vào-ra 2007 của
TCTK và lịch trình giảm thuế quan theo cam kết WTO.
19 Tiếng Anh là Effective Rate of Protection (ERP).
10
đầu ra và đầu vào của ngành đó. Nói cách khác, tỷ lệ BHTT cho thấy các nhà sản xuất
trong nước sẽ thu thêm được bao nhiêu phần trăm GTGT do có hàng rào bảo hộ so với
trong trường hợp thương mại tự do. Khi tổng giá trị thuế nhập khẩu đánh vào nguyên
liệu đầu vào của một ngành lớn hơn giá trị thuế nhập khẩu đánh vào đầu ra (sản phẩm)
của ngành, tỷ lệ BHTT sẽ nhỏ hơn 0. Trong trường hợp này, ngành đang xem xét là
ngành không những không được bảo hộ mà còn bị thất thế hơn so với sản phẩm nhập
khẩu cùng loại. Tỷ lệ BHTT vì thế phản ánh đầy đủ hơn tác động của việc giảm thuế
quan đến sản xuất hàng hóa.
Năm 2009, các sản phẩm có tỷ lệ BHTT cao nhất (trên 50%) thuộc về một số
ngành chế biến thực phẩm (thuốc lá, kẹo bánh, rượu, đồ uống không cồn, rau quả chế
biến, cà phê, thực phẩm khác), đồ điện dân dụng, xe máy; chiếm khoảng gần 1/10 số
sản phẩm trong phân nhóm ngành trong bảng vào-ra năm 2007. Đáng chú ý là hầu hết
các sản phẩm này lại có tỷ lệ BHTT tăng lên trong thời gian 2007-2009.
Khoảng gần 1/5 số sản phẩm có tỷ lệ BHTT từ 10% đến 40%, chủ yếu là chế
biến thịt và thủy sản và một số sản phẩm xuất khẩu. Đa phần sản phẩm trong nhóm
này có tỷ lệ BHTT tăng lên trong ba năm qua.
Khoảng trên 1/3 số sản phẩm trong phân nhóm ngành trong bảng vào ra năm
2007 có tỷ lệ BHTT thấp từ 0 đến 10%. Điều đặc biệt đối với nhóm này là tỷ lệ BHTT
đối với hầu hết các mặt hàng giảm nhanh nhất trong 3 năm qua.
Khoảng gần 1/3 số sản phẩm có tỷ lệ BHTT nhỏ hơn 0, có nghĩa là bị thất thế
thuộc về một số sản phẩm xuất khẩu (như sản phẩm nhựa, dây điện, may), một số sản
phẩm nông nghiệp chưa chế biến (mía, cây lâu năm khác, gia cầm, lợn, trâu bò, mủ
cao su), gỗ tròn, pin, phân bón. Hầu hết các sản phẩm này đều có tỷ lệ BHTT nhỏ hơn
0 từ năm 2007 đến nay.
Bức tranh bảo hộ thực tế cho thấy trong lộ trình thực hiện cam kết WTO, Việt
Nam có xu hướng bảo hộ một số ít ngành mà khả năng cạnh tranh còn yếu gồm ngành
công nghiệp chế biến thực phẩm, xe máy, hàng điện dân dụng; trong khi đó lại không
bảo hộ các sản phẩm nông nghiệp chưa chế biến và một số ngành xuất khẩu. Điều này
có thể ảnh hưởng bất lợi đến nông dân, trong khi có lợi cho các nhà chế biến nông sản,
gây ra phân phối thu nhập không tương xứng với công sức bỏ ra của hai nhóm này.
Các ngành xuất khẩu hàng phi nông sản cũng là nhóm chịu thiệt.
1.2.2. Nông-lâm nghiệp, thủy sản
Tương tự như đối với toàn nền kinh tế, HNKQT trong hai năm 2007-2008 qua
nhìn chung có ảnh hưởng tích cực đến tăng trưởng ngành nông-lâm nghiệp và thủy
sản, nhưng đến năm 2009 ảnh hưởng không đáng kể. Như đã phân tích ở Mục 1.2.1, tỷ
11
lệ BHTT đối với hầu hết các nông sản trong ba năm sau khi gia nhập WTO thấp, thậm
chí có nhiều sản phẩm còn dưới 0, và mức độ giảm cũng không đáng kể. Do vậy, giảm
thuế quan theo lộ trình WTO không phải là nguyên nhân chính dẫn đến tăng GTTT
trong ngành này. Việc xem xét kỹ hơn các yếu tố liên quan cho thấy nguyên nhân
chính dẫn đến tăng trưởng cao trong hai năm qua chủ yếu do sản xuất nông nghiệp
được mùa, đồng thời giá thế giới đối với các nông sản chính của Việt Nam tăng mạnh.
Do vậy, đến năm 2009 khi giá thế giới đối với hầu hết các mặt hàng nông sản sụt giảm
mạnh20
1,8%, mức thấp nhất kể từ năm 1991 đến nay.
F
thì tăng trưởng GDP nông-lâm nghiệp thủy sản giảm thấp kỷ lục, chỉ còn
Bảng 1: Tăng trưởng GDP theo ngành (2004-2009)
Ngành
Trước WTO
Sau WTO
2007 2008
2004
2005
2006
2009
GDP
7,79
4,36
3,92
0,82
8,53
10,22
8,86
10,86
11,97
9,03
7,26
7,82
8,12
8,12
8,07
7,42
4,35
8,44
4,02
3,16
0,94
10,66
10,69
1,86
12,92
12,30
10,87
8,48
8,34
17,04
9,61
9,37
7,85
2,92
7,21
8,26
7,75
8,31
7,05
7,20
8,23
3,69
3,13
1,37
7,77
10,38
-2,00
13,36
9,91
11,04
8,29
8,55
12,42
10,13
8,18
7,39
2,94
7,57
8,42
7,84
7,67
7,33
7,25
8,46
3,76
2,72
1,39
10,57
10,22
-2,20
12,37
9,09
12,15
8,85
8,81
12,82
11,40
8,84
7,66
4,06
8,13
8,75
8,05
8,12
8,15
7,92
6,18
4,07
3,93
1,35
5,44
6,11
-3,83
9,94
10,49
-0,38
7,18
6,42
8,63
13,16
6,63
6,14
2,50
6,47
8,04
8,30
6,52
6,92
6,30
5,32
1,83
1,32
3,47
4,28
5,52
7,62
2,76
9,02
11,36
6,63
7,67
2,29
8,48
8,70
6,40
2,54
7,27
6,56
6,73
7,20
6,72
5,90
Khu vực I
Nông nghiệp
Lâm nghiệp
Thuỷ sản
Khu vực II
Công nghiệp khai thác mỏ
Công nghiệp chế biến
Sản xuất và phân phối điện, khí đốt và nước
Xây dựng
Khu vực III
Thương nghiệp; sửa chữa nhỏ
Khách sạn và nhà hàng
Vận tải, kho bãi và thông tin liên lạc
Tài chính, tín dụng
Hoạt động khoa học và công nghệ
Kinh doanh tài sản và dịch vụ tư vấn
Quản lý NN và ANQP, đảm bảo XH bắt buộc 5,90
Giáo dục và đào tạo
7,68
7,86
7,51
6,23
5,90
Y tế và hoạt động cứu trợ xã hội
Hoạt động văn hoá và thể thao
Hoạt động Đảng, đoàn thể và hiệp hội
Hoạt động phục vụ cá nhân và cộng đồng
Nguồn: Tính tóan của tác giả theo số liệu của TCTK.
Diện tích của các CCN lâu năm, nhất là cao su và điều nhìn chung có xu hướng
tăng do giá các nông sản này trên thị trường thế giới tăng. Nhìn chung, do các cam kết
HNKTQT đối với các cây công nghiệp xuất khẩu chủ lực của Việt Nam không thay
đổi nhiều so với trước kia nên thay đổi về diện tích, sản lượng cây trồng không phải do
tác động của việc tiếp cận thị trường nước ngoài thuận lợi hơn, mà chủ yếu do thay đổi
về giá cả thế giới hoặc điều kiện thời tiết. Điều này cho thấy nông nghiệp Việt Nam
20 Xem chi tiết tại Mục 2.
12
vẫn phụ thuộc nhiều vào thời tiết, giao động giá cả đầu vào cho ngành nông nghiệp và
giá nông sản trên thị trường thế giới. Để có thể duy trì tăng trưởng nông nghiệp bền
vững cần phải có những bước đột phá trong tạo dựng lợi thế nhờ qui mô kinh tế, tiến
bộ công nghệ và đa dạng hóa.
Tuy nhiên, đối với một số nông sản mà Việt Nam chưa có lợi thế so sánh, việc
cắt giảm thuế nhập khẩu trong ba năm qua tạo ra sự cạnh tranh ngày càng gay gắt hơn
trên thị trường nông sản trong nước giữa sản phẩm nhập khẩu và sản xuất trong nước.
Một số sản phẩm như mía đường và bông là những sản phẩm với năng lực cạnh tranh
yếu tuy vẫn được Nhà nước bảo hộ ở mức độ cao, đã và đang bộc lộ những mặt yếu
kém, tỏ ra khó khăn, không phát triển được trong điều kiện cạnh tranh hơn khi mở cửa.
Cùng trong nhóm này còn có một số sản phẩm khác như dâu tằm, một số sản phẩm rau
quả nhiệt đới, lạc, các loại đậu đỗ…Những sản phẩm này rất khó phát triển trên quy
mô lớn vì năng lực cạnh tranh yếu hoặc không có. Trong khi đó, một bộ phận người
sản xuất, doanh nghiệp chưa kịp chuẩn bị, điều chỉnh và thích ứng với tình hình này.
Hộp 1: Ngành mía đường và bông trong bối cảnh hội nhập
Mặc dù được hưởng nhiều chính sách hỗ trợ của Nhà nước (theo Chương trình sản
xuất và chế biến 1 triệu tấn đường), Ngành mía đường vẫn không phát triển được như mục
tiêu đã đặt ra. Diện tích mía cây đã giảm từ 302,3 ngàn ha năm 2007 còn 271 ngàn ha vào
năm 2008 và do năng suất mía cây thấp, bình quân chưa đạt 60 tấn/ha*, sản lượng mía không
tăng, đến năm 2008 chỉ đạt trên 16 triệu tấn dẫn đến tình trạng thiếu nguyên liệu cho ngành
công nghiệp chế biến đường. Do vậy không đạt mục tiêu về cả diện tích mía cây và sản
lưựong đường theo Quyết định của Thủ tướng chính phủ về phát triển mía đường**. Thực
trạng đó cho thấy rõ năng lực canh tranh thấp và rất khó cải thiện.
Sản xuất bông suy giảm nhanh về cả diện tích và sản lượng. Năm 2000 tổng diện tích
bông đạt trên 18,6 ngàn ha với sản lượng đạt 18,8 ngàn tấn, nhưng đến năm 2008 chỉ còn 5,2
ngàn ha và 6,9 ngàn tấn. Nguyên nhân suy giảm chủ yếu có thể do năng lực cạnh tranh rất yếu
của ngành. Xu thế này cho thấy khả năng nghề trồng bông sẽ mất hẳn trong vài năm nữa và
ngành công nghiệp dệt phải dựa hoàn toàn vào bông nguyên liệu nhập khẩu.
Ghi chú: * Năng suất mía cây năm 2000 đạt 50,4 tạ/ ha, năm 2008 là 59,4 tạ/ha, mức tăng không đáng kể.
** Theo quyết định 26/2007/QĐ-TTg ngày 15/02/2007 của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Quy hoạch
phát triển mía đường đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 thì mục tiêu đến năm 2010 là sản xuất 1,4
triệu tấn đường công nghiệp với tổng công suất của các nhà máy đường là 105.000 tấn mía/ngày. Một số nhà
máy đường sẽ được mở rộng công suất phù hợp với quy hoạch phát triển mía 300.000ha (trong đó vùng nguyên
liệu tập trung là 250.000ha), với 4 vùng trọng điểm là: Bắc Trung Bộ, duyên hải miền Trung và Tây Nguyên,
Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long.
Trong một số trường hợp, Việt Nam còn đi trước lịch trình cam kết. Kết quả là
một số người sản xuất bị thua thiệt. Ví dụ, việc giảm thuế nhập khẩu các sản phẩm thịt
13
tươi, đông lạnh và chế biến trong năm 2007-2008 thấp hơn và nhanh hơn so với yêu
cầu của cam kết WTO đã gây tác động tiêu cực đến sản xuất trong nước của các mặt
hàng này.
Hộp 2: Tác động nhiều mặt của chính sách
Trước sức ép giá tiêu dùng tăng cao, giữa năm 2007 Thủ tướng Chính phủ đã quyết
định giảm thuế thịt gia cầm từ 30% xuống 12%, thịt bò, thịt lợn từ 20% xuống 12%, ngô từ
5% xuống 3%* mặc dù mức thuế cam kết cho năm 2007 là 40% đối với thịt gà, 20% đối với
trâu bò và thịt lợn, 5% đối với ngô. Ngay sau khi thuế nhập khẩu giảm, lượng nhập khẩu các
sản phẩm thịt gia cầm vào Việt Nam đã tăng mạnh và gây áp lực lớn lên ngành chăn nuôi
trong nước, nhất là các hộ, trang trại chăn nuôi gia cầm ở khu vực nông thôn. Hậu quả của
quyết định chính sách này là nhiều người nuôi gà phá sản, trong khi người tiêu dùng phải sử
dụng thịt đông lạnh kém chất lượng. Câu chuyện này cho thấy các cơ quan nhà nước còn khá
lúng túng trong điều chỉnh thuế cũng như xây dựng các hàng rào kỹ thuật.
Ghi chú: * 1. Quyết định số 39/2006/QĐ-BTC ngày 28/7/2006 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về việc ban hành Biểu thuế
xuất khẩu; 2. Quyết định số: 106/2007/QĐ-BTC ngày 20/12/2007 về việc ban hành biểu thuế xuất khẩu, biểu thuế nhập
khẩu ưu đãi; 3. Quyết định số: 123/2008/QĐ- BTC, ngày 26/12/2008 về việc điều chỉnh mức thuế suất thuế xuất khẩu,
mức thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi đối với một số nhóm mặt hàng trong biểu thuế xuất khẩu, biểu thuế nhập khẩu ưu
đãi; 4. thông tư số: 216/2009/TT-BTC ngày 12/11/2009 quy định mức thuế suất của biểu thuế xuất khẩu, biểu thuế nhập
khẩu ưu đăi theo danh mục mặt hàng chịu thuế.
Đối với ngành thủy sản, do chi phí về xăng dầu tăng cao trong năm 2008 và nhu
cầu nhập khẩu của các nước đối với thủy sản giảm năm 2009 nên tăng trưởng của
ngành này tụt giảm mạnh. GTTT của ngành chỉ đạt 5,4% năm 2008 và 4,2% năm 2009
so với mức tăng 10,2% năm 2007.
Trường hợp của ngành thủy sản cho thấy việc thực hiện cam kết WTO trên lĩnh
vực thuế nhập khẩu được chấp hành một cách nghiêm túc. Tuy nhiên, điều nổi cộm rất
đáng chú ý đó là: i) mức thuế cắt giảm thấp hơn khá nhiều so với cam kết, có khá
nhhiều mặt hàng cắt giảm thấp hơn cả cam kết. ii) mặc dù chưa đến thời điểm thực
hiện, nhưng chúng ta đã cắt giảm thuế suất của khá nhiều mặt hàng (thực hiện trước
quy định). Trong khi đó, chúng ta đã mất khá nhiều thời gian để đàm phán được mức
thuế cao khi gia nhập. Trong trường hợp này, do Việt Nam có lợi thế cạnh tranh nên
chưa thấy có tác động tiêu cực của giảm thuế quan nhanh đến người sản xuất.
Hai tác động quan trọng đối với người sản xuất nông nghiệp từ khi gia nhập
WTO là: (i) Họ đã có nhiều kinh nghiệm hơn để chuẩn bị trước cho các vụ kiện chống
bán phá giá; (ii) Họ đã chăm lo hơn đến thương hiệu, chất lượng và VSATTP các nông
sản xuất khẩu do bắt đầu mở rộng xuất khẩu sang các thị trường tiềm năng và khó tính
đòi hỏi chất lượng sản phẩm cao, yêu cầu nghiêm ngặt về tiêu chuẩn chất lượng và
14
VSATTP như Mỹ, Nhật Bản và EU. Đã bắt đầu hình thành được các vùng chuyên
canh, đặc biệt là các loại cây, rau, quả có thể xuất khẩu như vải, bưởi Năm roi, bưởi da
xanh, sầu riêng hạt lép, v.v… Các mô hình sản xuất hàng hóa, ứng dụng công nghệ
cao, giống tốt đảm bảo chất lượng và VSATTP được nhân rộng hơn trước.
1.2.3. Công nghiệp – xây dựng
Xây dựng là ngành tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật, phát triển nhanh khi vốn đầu
tư đổ nhiều vào nền kinh tế nên chịu tác động trực tiếp và gián tiếp của những biến
động về FDI và đầu tư trong nước nhiều nhất. Thông thường, xây dựng có xu hướng
tăng trưởng nhanh trong những năm nền kinh tế phát triển mạnh, và chững lại khi nền
kinh tế suy thoái.
Năm 2007, do lượng vốn đầu tư (FDI và vốn trong nước) vào nền kinh tế tương
đối lớn nên mặc dù gặp nhiều khó khăn (giá cả nguyên vật liệu xây dựng tăng mạnh,
giải ngân vốn chậm), ngành xây dựng vẫn đạt mức tăng trưởng cao nhất trong vòng 5
năm trước đó, đạt 12% theo GTTT.
Tuy nhiên, năm 2008 ngành xây dựng chịu tác động xấu do chi phí xây dựng
(xi măng, sắt thép) tăng cao đột biến dưới tác động của giá cả thế giới và Chính phủ đã
buộc phải thực thi chính sách kinh tế vĩ mô thắt chặt để kiềm chế lạm phát
F
21. Lần đầu
tiên sau hàng chục năm ngành xây dựng có tăng trưởng âm (-0,38%).
Ngành công nghiệp chế biến cũng là ngành chịu tác động của HNKTQT nhiều
nhất do có định hướng xuất khẩu cao. Năm 2009 ngành công nghiệp chế biến phục vụ
thị trường trong nước gặp rất nhiều khó khăn và chịu sức ép cạnh tranh khốc liệt của
hàng nhập khẩu tràn vào sau khi thuế suất nhập khẩu nhiều mặt hàng giảm theo lộ
trình cam kết WTO và các cam kết khác
khẩu phải đối mặt với cầu nhập khẩu của các nước đối tác thương mại của Việt Nam
giảm do tác động của khủng hoảng và suy giảm kinh tế tòan cầu23
F
22. Trong khi đó các ngành sản xuất hàng xuất
F
.
21 Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 390/QĐ-TTg ngày 17/4/2008 về Điều hành kế hoạch đầu
tư xây dựng cơ bản và chi tiêu ngân sách nhà nước năm 2008 phục vụ mục tiêu kiềm chế lạm phát.
22
Theo Bộ Công Thương (2009), ngành phân bón gặp nhiều khó khăn trong sản xuất và tiêu thụ, do
lượng tồn kho khá lớn từ đầu năm 2009 và còn bị ảnh hưởng bởi lượng nhập khẩu. Về cơ khí, 70 -
80% sản phẩm phục vụ sản xuất lắp ráp vẫn phải nhập khẩu, bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp trong
nước còn chuyển từ sản xuất sang gia công lắp ráp hợp tác sản xuất với các doanh nghiệp nước ngoài.
Đối với ngành thép, lượng thép ngoại nhập từ Trung Quốc và các nước ASEAN tăng mạnh chiếm tới
trên 70% lượng thép nhập khẩu năm 2009 do được hưởng thuế suất nhập khẩu 0%.
23 Theo Bộ Công Thương (2009), trong ngành dệt may và da giày nhiều doanh nghiệp phải thu hẹp sản
xuất do đơn hàng xuất khẩu giảm, đơn giá giảm và biến động lao động. Hơn nữa, việc Uỷ ban châu Âu
áp thuế chống bán phá giá 10% với giày mũ da của Việt Nam xuất khẩu vào EU hơn 3 năm qua cùng
với việc loại ngành giày dép khỏi diện được hưởng ưu đãi GSP giai đoạn 2009-2011 đã gây nhiều thiệt
15
Tải về để xem bản đầy đủ
150 trang
16/07/2024
1160
Bạn đang xem 30 trang mẫu của tài liệu "Báo cáo Tác động của hội nhập kinh tế quốc tế đối với nền kinh tế sau ba năm Việt Nam gia nhập WTO", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- bao_cao_tac_dong_cua_hoi_nhap_kinh_te_quoc_te_doi_voi_nen_ki.pdf
