Báo cáo Tác động của hội nhập kinh tế quốc tế đối với nền kinh tế sau ba năm Việt Nam gia nhập WTO
BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ
BÁO CÁO
TÁC ĐỘNG CỦA HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ
ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ SAU BA NĂM
VIỆT NAM GIA NHẬP WTO
Hà Nội
Tháng 5 năm 2010
Mục lục
LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................................1
Tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam ......................................................1
Tình hình Việt Nam thực hiện các cam kết WTO.......................................................3
Các kênh tác động chủ yếu..........................................................................................1
Hội nhập kinh tế quốc tế..........................................................................................1
Khủng hoảng tài chính thế giới...............................................................................6
Phản ứng chính sách của Chính phủ.......................................................................6
Mục tiêu, kết cấu và phạm vi của Báo cáo..................................................................7
PHẦN THỨ NHẤT ..........................................................................................................8
1. TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ .......................................................................................8
1.1. Đánh giá chung.....................................................................................................8
1.2. Tác động tới các ngành.......................................................................................10
1.2.1. Tỷ lệ bảo hộ thực tế .....................................................................................10
1.2.2. Nông-lâm nghiệp, thủy sản..........................................................................11
1.2.3. Công nghiệp – xây dựng..............................................................................15
1.2.4. Dịch vụ.........................................................................................................17
1.3. Tác động tới các yếu tố bên tiêu dùng của GDP................................................18
1.4. Các khu vực kinh tế theo hình thức sở hữu........................................................20
2. XUẤT NHẬP KHẨU HÀNG HÓA .........................................................................22
2.1. Xuất khẩu............................................................................................................22
2.1.1. Đánh giá chung ...........................................................................................22
2.1.2. Xuất khẩu theo mặt hàng.............................................................................22
2.1.3. Xuất khẩu theo thị trường............................................................................24
2.1.4. Những hạn chế của xuất khẩu .....................................................................27
2.1.5. Các vụ kiện phòng vệ thương mại...............................................................30
2.2. Nhập khẩu...........................................................................................................30
3.2. Đầu tư theo ngành ..............................................................................................34
3.3. Đầu tư theo thành phần kinh tế...........................................................................37
3.3.1. Đầu tư của nhà nước...................................................................................39
3.3.2. Đầu tư của dân cư và tư nhân.....................................................................41
3.3.3. Đầu tư trực tiếp nước ngoài........................................................................42
4.1. Lạm phát.............................................................................................................49
4.2. Tỷ giá..................................................................................................................51
4.4. Hệ thống và thị trường tài chính.........................................................................58
4.4.1. Hệ thống NHTM ..........................................................................................59
4.4.2. Thị trường chứng khoán..............................................................................61
4.5. Ngân sách nhà nước (NSNN).............................................................................64
4.6.1. Thành tựu.....................................................................................................67
4.6.2. Các vấn đề tồn tại........................................................................................68
5. TÁC ĐỘNG XÃ HỘI................................................................................................70
5.1. Lao động, việc làm .............................................................................................70
5.1.1. Lực lượng lao động .....................................................................................70
5.1.2. Việc làm.......................................................................................................72
5.2. Tiền lương và thu nhập.......................................................................................74
5.2.1. Xu hướng tiền lương và thu nhập................................................................74
5.3. Thất nghiệp.........................................................................................................76
5.3.2. Tỷ lệ thất nghiệp..........................................................................................78
5.4. Nghèo đói và dễ bị tổn thương...........................................................................78
5.4.1. Xu hướng giảm nghèo..................................................................................78
5.4.2. Tình trạng dễ bị tổn thương.........................................................................79
5.5. Quan hệ lao động................................................................................................80
5.6.2. Các "khuôn khổ công cộng" ........................................................................82
5.6.3. Các "khuôn khổ tư nhân" ............................................................................83
ii
6.1. Hoàn thiện khung pháp lý...................................................................................85
6.1.1. Tác động tích cực ........................................................................................85
6.1.3. Vấn đề tồn đọng...........................................................................................91
6.2. Bộ máy thực thi chính sách ................................................................................94
6.2.1. Tác động tích cực ........................................................................................94
6.2.2. Vấn đề tồn đọng...........................................................................................95
6.3. Cơ chế thực thi pháp luật....................................................................................97
6.3.1. Tác động tích cực ........................................................................................97
6.3.2. Các vấn đề tồn đọng....................................................................................98
PHẦN THỨ HAI............................................................................................................99
Đánh giá khái quát.....................................................................................................99
Một số kiến nghị......................................................................................................106
Nhóm chính sách kinh tế......................................................................................106
Nhóm chính sách xã hội ......................................................................................108
Nhóm chính sách về thể chế ................................................................................109
TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................111
VỚI HÀNG HÓA........................................................................................................114
VỚI DỊCH VỤ.............................................................................................................131
Bảng PL2.3: Rà soát việc thực hiện cam kết WTO đối với dịch vụ chứng khoán .133
iii
Danh mục bảng
Bảng 19: Tăng trưởng GDP theo ngành (2004-2009)...................................................12
.......................................................................................................................................21
lớn và tốc độ tăng trưởng nhập khẩu của các nước này (%) .........................................26
hàng hóa theo HS-6)......................................................................................................27
.......................................................................................................................................27
kỳ 2004-2009 (%)..........................................................................................................28
Bảng 11: Cơ cấu vốn đầu tư theo ngành (%) ................................................................36
.......................................................................................................................................40
Bảng 15: Phát triển doanh nghiệp dân doanh................................................................42
Bảng 16: Tình hình thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài ........................................44
Bảng 22: Cán cân thanh toán, 2006-2009 .....................................................................57
Bảng 28: Quy mô gói kích thích kinh tế (nghìn tỷ USD)..............................................66
Bảng 29: Tình hình thất nghiệp thời kỳ 2001-2009 ......................................................77
Bảng 30: Tình hình phê chuẩn các công ước của ILO..................................................82
iv
Danh mục hình
kinh tế Việt Nam..............................................................................................................3
Hình 6: Diễn biến chỉ số giá tiêu dùng, 2006-2009 (%)................................................49
Hình 7: Diễn biến tỷ giá VNĐ/USD và biện pháp can thiệp ở Việt Nam, 2006-2009 .54
Hình 8: Diễn biến chỉ số chứng khoán VN-Index, 2006-2009 .....................................63
Hình 9: Tỷ lệ dân số 15 tuổi trở lên hoạt động kinh tế (%)...........................................71
Hình 10: Những chiều hướng/khía cạnh tư duy về mô hình phát triển mới ...............101
Danh mục hộp
Hộp 1: Ngành mía đường và bông trong bối cảnh hội nhập .........................................13
Hộp 2: Tác động nhiều mặt của chính sách...................................................................14
Hộp 3: Thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) ...................................83
v
LỜI MỞ ĐẦU
Tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam
Tuy Việt Nam mới trở thành thành viên WTO được 3 năm, nhưng tiến trình
HNKTQT của nước ta đã trải qua gần 20 năm. Từ đầu thập niên 1990, đất nước bắt
đầu mở cửa nền kinh tế, đẩy mạnh thông thương với bên ngoài và tiếp nhận luồng vốn
FDI. Việc trở thành thành viên ASEAN năm 1995 đánh dấu bước đi quan trọng đầu
tiên trong HNKTQT. Từ năm 1996 nước ta bắt đầu thực hiện Hiệp định ưu đãi thuế
quan có hiệu lực chung (CEPT) nhằm thiết lập Khu vực thương mại tự do trong khối
ASEAN (AFTA) với lịch trình cắt giảm thuế quan mà mốc cuối cùng của Hiệp định là
năm 2006 khi toàn bộ các mặt hàng, trừ mặt hàng trong Danh mục nông sản nhạy cảm
(SL) và Danh mục loại trừ hoàn toàn (GEL), phải đưa về mức thuế suất trong khoảng
0-5%. Nhằm tiến tới tự do hóa thương mại hoàn toàn trong ASEAN, nước ta sẽ xóa bỏ
thuế quan đối với hầu hết các mặt hàng vào năm 2015.1 Đồng thời, ASEAN cũng đã
lựa chọn 12 lĩnh vực ưu tiên để tự do hóa sớm từ nay đến năm 2012. ASEAN cũng đã
quyết định hình thành một Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) vào năm 2015, trong đó
hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn và lao động (có kỹ năng) được dịch chuyển tự do.
Một mốc quan trọng nữa trong HNKTQT là việc Việt Nam ký kết (năm 2000)
và thực hiện Hiệp định Thương mại song phương Việt Nam - Hoa Kỳ (năm 2001) với
những nội dung và phạm vi cam kết sát với chuẩn mực WTO. Tiếp đó là Hiệp định
Khung về hợp tác kinh tế toàn diện ASEAN - Trung Quốc được ký kết vào tháng
11/2002. Nội dung chính của Hiệp định là xây dựng một Khu vực thương mại tự do
ASEAN-Trung Quốc (ACFTA) trong vòng 10 năm. Lĩnh vực tự do hóa bao gồm
thương mại hàng hóa, thương mại dịch vụ, đầu tư cũng như các hợp tác khác về tài
chính, ngân hàng, công nghiệp, vv... Theo Hiệp định khung, ASEAN-6 và Trung Quốc
sẽ dành cơ chế đối xử đặc biệt cho Campuchia, Lào, Mianma và Việt nam (CLMV) do
chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế. ASEAN-6 và Trung Quốc sẽ phải hoàn thành
nghĩa vụ cắt giảm thuế quan xuống 0% vào năm 2010, còn với CLMV là vào năm
2015, tương đương với thời điểm hoàn thành AFTA. Việc tự do hóa thuế quan đối với
hàng hóa được chia thành ba danh mục cắt giảm chính, gồm: (1) Danh mục thu hoạch
sớm; (2) Danh mục cắt giảm thuế thông thường; và (3) Danh mục nhạy cảm.
1
ASEAN-6 (gồm Brunei, Indonesia, Malaysia, Philipin, Singapore và Thailand) sẽ xóa bỏ thuế quan
vào năm 2010. Bốn thành viên mới Cămpuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam (CLMV) sẽ xóa bỏ thuế
quan vào năm 2015 với một số linh hoạt đến 2018.
1
Nước ta cũng tham gia vào Khu vực thương mại tự do ASEAN – Hàn Quốc
(AKFTA) được ký lại lần thứ ba vào tháng 8/2006 với cam kết lộ trình cắt giảm thuế
quan bắt đầu từ năm 2007. Theo cam kết trong Hiệp định thương mại hàng hóa, Việt
Nam phải cắt giảm thuế theo lộ trình với đích cuối cùng là xóa bỏ thuế nhập khẩu của
ít nhất 90% mặt hàng trong Danh mục thông thường vào ngày 1/1/2015, và ít nhất
95% mặt hàng trong Danh mục này vào ngày 1/1/2016.
Cuối năm 2006, nước ta chính thức trở thành thành viên WTO. Các cam kết
WTO của Việt Nam, tương tự như cam kết của các nước mới gia nhập khác, nhằm xóa
bỏ sự phân biệt đối xử giữa hàng nội địa và nhập khẩu hoặc giữa đầu tư trong và ngoài
nước và minh bạch hóa. Các lĩnh vực quan trọng nhất mà Việt Nam đã có cam kết
gồm mở cửa thị trường thông qua cắt giảm các hàng rào thuế quan;2 chính sách giá cả
minh bạch, không phân biệt đối xử và phù hợp với các quy định của WTO; giảm hoặc
điều chỉnh lại thuế xuất khẩu đối với một số hàng hóa; không áp dụng trợ cấp xuất
khẩu đối với nông sản từ thời điểm gia nhập; duy trì hỗ trợ nông nghiệp trong nước ở
mức không quá 10% giá trị sản lượng; bãi bỏ hoàn toàn các loại trợ cấp công nghiệp bị
cấm từ thời điểm gia nhập; các ưu đãi đầu tư đã cấp trước ngày gia nhập WTO sẽ được
bảo lư