Đề tài Những giải pháp giảm thiểu rủi ro kinh doanh cho các doanh nghiệp Hà Nội trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

ꢀ ꢁ ꢂ

b¸o c¸o KHOA HỌC TỔNG KẾT

®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc CÊp Thµnh phè

NHỮNG GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU RỦI RO KINH DOANH

CHO CÁC DOANH NGHIỆP HÀ NỘI TRONG QUÁ TRÌNH

HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ

M· sè: 01X-07/04-2005-1

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS. VŨ TRỌNG LÂM,

Phó Chánh Văn phòng Thành uỷ Hà Nội

5778

24/4/2006

HÀ NỘI - 2005

1

Lêi më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng mang tÝnh toµn cÇu vµ héi nhËp quèc tÕ, c¸c

doanh nghiÖp ngµy cµng cã mét vÞ trÝ to lín trong sù nghiÖp ph¸t triÓn cña mäi

quèc gia. Sù thµnh b¹i cña c¸c doanh nghiÖp gãp phÇn t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®Õn

sù thµnh b¹i cña nhµ n−íc, do ®ã nÕu doanh nghiÖp gÆp rñi ro sÏ ®em ®Õn c¸c

rñi ro chung cho nÒn kinh tÕ. Rñi ro lµ ®iÒu khã tr¸nh khái nh−ng l¹i cÇn ph¶i

h¹n chÕ kh¾c phôc. §Ò tµi: "Nh÷ng gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu rñi ro kinh doanh

cho c¸c doanh nghiÖp Hµ Néi trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ"

thùc sù trë nªn cÊp thiÕt c¶ vÒ lý luËn còng nh− thùc tiÔn. §Ò tµi hy väng sÏ

gãp phÇn nhá vµo viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò khã kh¨n ®Æt ra nãi trªn.

a. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc.

§èi víi c¸c n−íc TBCN rñi ro lµ tai häa cña b¶n th©n mçi doanh nghiÖp,

viÖc nghiªn cøu rñi ro vµ c¸c biÖn ph¸p gi¶m thiÓu rñi ro chñ yÕu do c¸c

doanh nghiÖp tù nhËn thøc vµ tù ®èi phã lµ chñ yÕu. ë quy m« x· héi viÖc

nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa rñi ro do ®ã ch−a ®−îc chó ý tháa ®¸ng.

ChØ tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX khi rñi ro ®· trë thµnh hiÖn t−îng phæ

biÕn cã nguy c¬ hÖ thèng th× viÖc nghiªn cøu míi ®−îc c¸c chÝnh phñ vµ c¸c

doanh nghiÖp cïng quan t©m vµ ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn.

§èi víi Ch©u ¢u vÊn ®Ò nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p nh»m gi¶m thiÓu rñi ro

trong kinh doanh ®· ®−îc ®Æt ra ®Çu tiªn trong ngµnh hµng h¶i nh÷ng n¨m 70

cña thÕ kû XX t−¬ng øng víi hµng lo¹t hiÓm häa cña c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i

biÓn. §iÓn h×nh lµ c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cña h·ng LLoyd's ®· ®−a ra mét sè

nguyªn t¾c b¶o hiÓm vµ mét sè kh¸i niÖm vÒ dÞch vô b¶o hiÓm trong ho¹t

®éng kinh doanh b¶o hiÓm cña m×nh mµ ngµy nay nh÷ng khëi x−íng ®ã vÒ

b¶o hiÓm rñi ro vÉn cßn gi¸ trÞ. RÊt nhiÒu h·ng b¶o hiÓm míi thuéc rÊt nhiÒu

lÜnh vùc vµ ngµnh nghÒ ®· në ré trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. C¸c c«ng tr×nh Ên

2

phÈm còng ®−îc nhiÒu n−íc c«ng bè, nh−ng chñ yÕu ®i vµo tõng lÜnh vùc

chuyªn doanh hÑp cña c¸c ngµnh b¶o hiÓm (tµi chÝnh, ng©n hµng, nh©n thä, c¸

nh©n v.v…)

ë ViÖt Nam, qu¶n lý rñi ro chØ míi ®Æt ra trong kho¶ng hai chôc n¨m l¹i

®©y mµ ho¹t ®éng næi bËt còng chØ lµ c¸c c«ng ty kinh doanh b¶o hiÓm. ViÖc

®−a qu¶n lý rñi ro vµo thµnh mét chøc n¨ng trong qu¶n lý kinh doanh cña

doanh nghiÖp cßn rÊt h¹n chÕ, nÕu cã còng chØ ë møc xö lý nh÷ng rñi ro ®·

x¶y ra lµ chÝnh, cßn viÖc nghiªn cøu lý luËn vµ ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p mang tÝnh

nguyªn t¾c hÇu nh− ch−a ®−îc xem xÐt. C¸c t− liÖu (s¸ch vë, gi¸o tr×nh,

chuyªn kh¶o) cßn qu¸ Ýt vµ còng ch−a cã tÝnh hÖ thèng.

b. Sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu.

Tõ sau §¹i héi VI cña §¶ng, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña Thµnh phè Hµ Néi

®· ®¹t tèc ®é kh¸ cao vµ liªn tôc, ®êi sèng nh©n d©n kh«ng ngõng ®−îc c¶i

thiÖn. §¹t ®−îc thµnh tÝch nh− vËy lµ do nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã

nguyªn nh©n lµ: Thµnh phè ®· chñ ®éng, n¨ng ®éng vµ vËn dông s¸ng t¹o c¸c

quan ®iÓm, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Ó ®Ò ra nh÷ng chñ tr−¬ng s¸t

®óng, phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cña thµnh phè trong tõng giai ®o¹n cô

thÓ; do nh÷ng chuyÓn biÕn trong t− duy kinh tÕ vµ sù cè g¾ng cña mäi cÊp,

ngµnh cña thµnh phè.

Trong t×nh h×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ c¸c doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn

Hµ Néi mÆc dï ®· t¨ng tr−ëng m¹nh mÏ c¶ vÒ sè l−îng lÉn chÊt l−îng, song

cßn ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng nguy c¬ cã thÓ g©y ra rñi ro nh− ph¸p luËt, thÞ

tr−êng, n¨ng lùc qu¶n lý… lµm ¶nh h−ëng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn hiÖu

qu¶ kinh tÕ - x· héi cña c¸c doanh nghiÖp, thËm chÝ nã cßn cã thÓ dÉn ®Õn sù

ph¸ s¶n. Nh−ng c¸c tri thøc vÒ rñi ro vµ qu¶n lý rñi ro cßn lµ mét m¶ng trèng

lín, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c chñ doanh nghiÖp, nh÷ng ng−êi trùc tiÕp ®èi ®Çu

víi c¸c rñi ro th× l¹i cµng h¹n chÕ. Trong n−íc cho ®Õn nay ch−a cã mét tµi

liÖu chuyªn s©u cã tÝnh hÖ thèng nµo vÒ rñi ro vµ qu¶n lý rñi ro dµnh cho c¸c

3

doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn Hµ Néi. Do ®ã viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi ®Æt ra lµ hÕt

søc bøc thiÕt c¶ vÒ lý luËn còng nh− thùc tÕ.

2. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi

- X¸c ®Þnh c¬ së khoa häc cña viÖc qu¶n lý rñi ro trong ho¹t ®éng kinh

doanh cña c¸c doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn Hµ Néi.

- §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m h¹n chÕ vµ gi¶m thiÓu rñi ro

trong kinh doanh cho c¸c doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn Hµ Néi trong qu¸ tr×nh

héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña giai ®o¹n tíi (2006 - 2010).

3. §èi t−îng nghiªn cøu

Lµm râ c¬ së khoa häc cña kh¸i niÖm rñi ro vµ qu¶n lý rñi ro cña c¸c

doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn Hµ Néi. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng qu¶n lý rñi

ro cña c¸c doanh nghiÖp trong thêi gian võa qua, tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c kiÕn nghÞ

víi nhµ n−íc, víi thµnh phè vµ b¶n th©n doanh nghiÖp nh»m gi¶m thiÓu rñi ro

cho c¸c doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn Hµ Néi trong giai ®o¹n tíi (2006 - 2010).

4. Ph¹m vi nghiªn cøu

§Ò tµi giíi h¹n trong viÖc nghiªn cøu rñi ro vµ vÊn ®Ò qu¶n lý rñi ro cña

c¸c doanh nghiÖp Hµ Néi tõ sau giai ®o¹n ®æi míi 1990 ®Õn nay vµ t×m kiÕm

c¸c gi¶i ph¸p nh»m gi¶m thiÓu rñi ro cho c¸c doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn Hµ

Néi trong giai ®o¹n tíi (2006 - 2010).

5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

§Ò tµi sö dông kÕt hîp mét sè ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu nh−: duy vËt biÖn

chøng, duy vËt lÞch sö, t− duy l«gic, pháng vÊn, ®iÒu tra chän mÉu, thèng kª

ph©n tÝch, lý thuyÕt hÖ thèng v.v… ®Ó nghiªn cøu.

6. Nh÷ng ®ãng gãp cña ®Ò tµi

- HÖ thèng hãa vµ ph¸t triÓn lý luËn vÒ rñi ro trong c¸c doanh nghiÖp trªn

®Þa bµn Hµ Néi.

4

- Chøng minh rñi ro trong kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp lµ vÊn ®Ò tån

t¹i kh¸ch quan, nh−ng cã thÓ nhËn thøc vµ t¸c ®éng ®Ó lµm gi¶m thiÓu tíi møc

cã thÓ.

- Nªu mét sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m gióp gi¶m thiÓu rñi ro cho

c¸c doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn Hµ Néi trong giai ®o¹n héi nhËp s¾p tíi

(2006 - 2010).

7. Bè côc cña ®Ò tµi

Tªn ®Ò tµi: "Nh÷ng gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu rñi ro kinh doanh cho c¸c

doanh nghiÖp Hµ Néi trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ".

Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, phô lôc vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o ®Ò

tµi ®−îc kÕt cÊu bëi 3 phÇn:

PhÇn 1: Tæng quan lý luËn vÒ rñi ro cña c¸c doanh nghiÖp trong qu¸

tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

PhÇn 2: Thùc tr¹ng rñi ro cña c¸c doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn Hµ Néi

trong thêi gian võa qua.

PhÇn 3: C¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m h¹n chÕ rñi ro cho c¸c doanh

nghiÖp trªn ®Þa bµn Hµ Néi trong giai ®o¹n tíi (2006 - 2010).

5

PhÇn 1

Tæng quan lý luËn vÒ rñi ro cña c¸c doanh nghiÖp

trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

1.1. Rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp

Thùc tÕ hµng ngµy c¸c doanh nghiÖp lu«n ph¶i ®èi mÆt víi hµng lo¹t

nh÷ng sù kiÖn bÊt lîi, ®ã lµ nh÷ng nguy hiÓm, bÊt tr¾c (trong tù nhiªn còng

nh− trong mäi lÜnh vùc ®êi sèng, tinh thÇn, chÝnh trÞ, x· héi, lao ®éng vµ s¶n

xuÊt kinh doanh…) n»m ngoµi sù mong ®îi: b·o, lôt, lèc xo¸y, ®éng ®Êt, b¹o

lùc chÝnh trÞ, ®×nh c«ng, khñng ho¶ng, l¹m ph¸t, sôt gi¸, ph¸ s¶n v.v… ®ã lµ

nh÷ng sù kiÖn mµ con ng−êi lu«n c¶m thÊy lo sî, bëi nÕu x¶y ra nã sÏ g©y ra

thiÖt h¹i kh«ng chØ vÒ vËt chÊt mµ cßn vÒ søc kháe, tinh thÇn, tÝnh m¹ng con

ng−êi. V× vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra nh÷ng nguy hiÓm, bÊt tr¾c ®ã lµ g×? ph¶i ch¨ng ®ã

lµ nh÷ng nguy hiÓm, bÊt tr¾c kh«ng thÓ nhËn thøc vµ kh«ng thÓ kiÓm so¸t

®−îc? Theo nhiÒu nhµ nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc th× nh÷ng nguy hiÓm,

bÊt tr¾c ®ã lµ rñi ro. Thùc tÕ cho thÊy rñi ro cho c¸c doanh nghiÖp lµ mét bé

phËn cña rñi ro trong kinh doanh nãi chung, do vËy nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt

cña rñi ro trong doanh nghiÖp cho phÐp hiÓu ®−îc nh÷ng tÝnh chÊt chung cña

rñi ro trong kinh doanh. B¶n chÊt rñi ro ®−îc ph¶n ¸nh qua nh÷ng thuéc tÝnh

bªn trong, néi hµm, ngo¹i diªn, c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng xuÊt

hiÖn, quan hÖ nh©n qu¶ cña rñi ro cho doanh nghiÖp vµ ®−îc cô thÓ hãa b»ng

mét sè néi dung c¬ b¶n sau:

1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ rñi ro

Rñi ro th−êng lµ sù kiÖn kh«ng may m¾n, hÕt søc ®a d¹ng, phøc t¹p lu«n

g¾n liÒn víi m«i tr−êng ho¹t ®éng cña con ng−êi, ®©y lµ mét kh¸i niÖm cã

kh«ng Ýt c¸ch hiÓu kh«ng gièng nhau.

- Frank Knight, häc gi¶ Mü cho r»ng: "Rñi ro lµ sù bÊt tr¾c cã thÓ ®o

l−êng ®−îc" [19].

- Allan Willet cho rñi ro lµ sù bÊt tr¾c cô thÓ liªn quan ®Õn viÖc xuÊt hiÖn

mét biÕn cè kh«ng mong ®îi [1].

6

- Irving pfeffer cho: Rñi ro lµ mét tæ hîp nh÷ng sù ngÉu nhiªn cã thÓ ®o

l−êng ®−îc b»ng x¸c suÊt [18].

- Marilu Hart McCorty quan niÖm: Rñi ro lµ mét t×nh tr¹ng trong ®ã c¸c

biÕn cè x¶y ra trong t−¬ng lai cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc [21].

- Theo Tæ chøc tiªu chuÈn hãa thÕ giíi (ISO) th× rñi ro lµ sù kÕt hîp gi÷a

x¸c suÊt x¶y ra mét sù kiÖn vµ nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc cña sù kiÖn ®ã.

- Theo Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam: Rñi ro lµ hËu qu¶ g©y thiÖt h¹i Ýt

nhiÒu cã thÓ dù ®o¸n ®−îc cña mét hµnh vi mµ viÖc thùc hiÖn kh«ng chØ phô

thuéc vµo ý chÝ cña c¸c bªn ®−¬ng sù [25].

- Theo Tõ ®iÓn Microsoft Encarta "Rñi ro lµ kh¶ n¨ng ®iÒu g× ®ã xÊu x¶y

ra: sù nguy hiÓm x¶y ra thiÖt h¹i, chÊn th−¬ng, hoÆc thua lç".

- Cã t¸c gi¶ cho: Rñi ro lµ sù biÕn ®éng tiÒm Èn ë nh÷ng kÕt qu¶ [16].

- Cã ng−êi l¹i cho: Rñi ro lµ sù bÊt tr¾c g©y ra mÊt m¸t thiÖt h¹i [26].

- Còng cã t¸c gi¶ cho rñi ro lµ kh¸i niÖm thu hÑp cña may rñi, cßn may rñi

lµ sù thay ®æi bÊt th−êng trong t−¬ng lai, trong hiÖn t¹i hoÆc trong qu¸ khø [27].

Rñi ro cã thÓ ®em l¹i may m¾n, hiÖu qu¶, thuËn lîi (kÕt qu¶ tèt, cßn gäi

lµ rñi ro ng−îc) cho doanh nghiÖp; nh−ng còng cã thÓ ®em l¹i tai häa, thiÖt

h¹i, khã kh¨n (kÕt qu¶ xÊu, cßn gäi lµ rñi ro xu«i) cho doanh nghiÖp.

S¬ ®å 1: KÕt qu¶ cña rñi ro

Rñi ro

KÕt qu¶ tèt

(Rñi ro ng−îc)

KÕt qu¶ xÊu

(Rñi ro xu«i)

Khai

th¸c

TËn

NÐ

H¹n

chÕ

Bá

lì

Ph¶i

chÊp

nhËn

dông

tr¸nh

7

Trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi, chóng t«i chØ h¹n chÕ viÖc nghiªn

cøu rñi ro ë c¸c kÕt qu¶ xÊu vµ t×m kiÕm c¸c gi¶i ph¸p ®Ó gi¶m thiÓu chóng.

Rñi ro cã hai ®Æc tr−ng c¬ b¶n: 1) Sù thay ®æi vµ 2) KÕt qu¶ cña sù thay

®æi lµ kh«ng l−êng tr−íc (nã kh«ng ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra nh− thÕ nµo).

Trong mét ho¹t ®éng nµo ®ã cã xuÊt hiÖn sù rñi ro th× chñ thÓ tiÕn hµnh

c¸c ho¹t ®éng nµy ph¶i chÊp nhËn mét sù bÊt ®Þnh trong c¸ch suy nghÜ cña

m×nh. Sù bÊt ®Þnh chÝnh lµ c¸ch suy nghÜ l«gic khi sù viÖc cã rñi ro, nã tr¸i

ng−îc víi c¸ch t− duy tÊt yÕu vµ chñ quan (theo mong muèn) mµ con ng−êi

th−êng sö dông. Sù bÊt ®Þnh trong t− duy ®Æt ra cho con ng−êi nhiÒu kÕt qu¶

cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng víi c¸c x¸c suÊt xuÊt hiÖn kh¸c nhau.

Sù bÊt ®Þnh lµ quan ®iÓm xem xÐt sù vËt vµ hiÖn t−îng khi kÕt qu¶ diÔn ra

kh«ng ch¾c ch¾n, cßn rñi ro chÝnh lµ kÕt qu¶ sù biÕn ®æi cña sù vËt vµ hiÖn

t−îng khi kÕt côc diÔn ra kh«ng ch¾c ch¾n.

§Õn ®©y, chóng t«i xin ®Ò xuÊt kh¸i niÖm rñi ro mµ ph¹m vi nghiªn cøu

cña ®Ò tµi sÏ sö dông:

Rñi ro (Risk) lµ c¸c tr¹ng th¸i bÊt th−êng g©y ra sù tæn thÊt cho ng−êi bÞ

rñi ro vµ nh÷ng ng−êi cã liªn quan.

Tæn thÊt (Loss) theo c¸ch hiÓu th«ng th−êng lµ sù thiÖt h¹i, mÊt m¸t, chÞu

¶nh h−ëng bÊt lîi vÒ vËt chÊt, tinh thÇn, c¬ héi hoÆc c¸c mèi quan hÖ do rñi ro

®em l¹i. Tæn thÊt ®−îc ®o b»ng gi¸ trÞ bÞ rñi ro (VAR) ®ã lµ thiÖt h¹i tèi ®a

cña rñi ro trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh víi x¸c suÊt nhÊt ®Þnh. Rñi ro

vµ tæn thÊt cã mèi quan hÖ chÆt chÏ ®Õn mét tr¹ng th¸i bÊt lîi vµ kh«ng may

m¾n. Tr¹ng th¸i nµy ®−îc ph¶n ¸nh th«ng qua hai mÆt; thø nhÊt: rñi ro ph¶n

¸nh vÒ mÆt chÊt cña tr¹ng th¸i bao gåm nguyªn nh©n, tÝnh chÊt nguy hiÓm; thø

hai: lµ tæn thÊt, ph¶n ¸nh vÒ mÆt l−îng cña tr¹ng th¸i, nghÜa lµ ph¶n ¸nh møc

®é nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cã nguyªn nh©n tõ rñi ro

g©y ra. Bëi vËy, khi nghiªn cøu vÒ rñi ro ®ång thêi ph¶i nghiªn cøu vÒ tæn

thÊt, qua viÖc nghiªn cøu vÒ tæn thÊt sÏ thÊy ®−îc sù nguy hiÓm, t¸c h¹i, møc

®é nghiªm träng cña rñi ro ®èi víi con ng−êi vµ cuéc sèng cña hä. Ng−îc l¹i,

8

nghiªn cøu vÒ tæn thÊt ®ång thêi ph¶i nghiªn cøu vÒ rñi ro ®Ó biÕt ®−îc

nguyªn nh©n nµo g©y ra tæn thÊt.

C¸c t×nh huèng rñi ro ®Æc tr−ng bëi tÝnh bÊt ®Þnh. Nguyªn nh©n phæ biÕn

cña sù bÊt ®Þnh lµ t×nh tr¹ng l¹m ph¸t, sù tiÕn bé c«ng nghÖ, sù thay ®æi n¨ng

suÊt vµ gi¸ c¶ thÞ tr−êng, m«i tr−êng chÝnh trÞ, x· héi vµ kinh doanh. H¬n n÷a

x¸c suÊt x¶y ra c¸c sù kiÖn ®ã th−êng ®−îc x¸c ®Þnh mét c¸ch chñ quan hoÆc

kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc cµng lµm t¨ng tÝnh bÊt ®Þnh cña rñi ro.

1.1.2. NhËn thøc vÒ rñi ro

Khi ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu lo¹i rñi ro nh− vËy trong qu¸ tr×nh kinh doanh,

doanh nghiÖp nªn nhËn thøc c¸c vÊn ®Ò ®ã ra sao? Trªn c¬ së kh¶o s¸t ý kiÕn

cña c¸c doanh nghiÖp cña c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ng−êi ta ®· rót ra mét sè

nhËn thøc c¬ b¶n gióp doanh nghiÖp chuÈn bÞ ®−¬ng ®Çu víi rñi ro nh− sau:

1.1.2.1. Rñi ro lµ th¸ch thøc chø kh«ng ph¶i lµ vËt c¶n: chÊp nhËn rñi ro cã

thÓ lµ c¸ch tèt ®Ó kh¸m ph¸ n¨ng lùc b¶n th©n. Doanh nghiÖp nhê chÊp nhËn rñi

ro cã thÓ tù kiÓm so¸t t−¬ng lai cña m×nh v÷ng ch¾c h¬n. NÕu doanh nghiÖp

kh«ng s½n sµng chÊp nhËn rñi ro th× doanh nghiÖp sÏ khã tù thÓ hiÖn m×nh.

1.1.2.2. Tinh thÇn doanh nghiÖp ®ßi hái v¨n hãa chÊp nhËn rñi ro: kinh

nghiÖm høng chÞu rñi ro trong quan hÖ c¸ nh©n víi gia ®×nh vµ b¹n bÌ sÏ gióp

doanh nghiÖp cã kinh nghiÖm ph¸n xÐt nh÷ng g× lµ bÊt lîi hay m¹o hiÓm

kh«ng cÇn thiÕt vµ tr¸nh c¸c m¹o hiÓm cã kh¶ n¨ng t¹o Ýt thµnh qu¶. ë ®©y,

“v¨n hãa chÊp nhËn rñi ro” kh«ng cã nghÜa lµ biÕn doanh nh©n trë thµnh c¸c

con b¹c. C¸c con b¹c th−êng lu«n hy väng thu lîi lín mµ kh«ng ph¶i bá nhiÒu

c«ng søc. Khi thÊt b¹i th× con b¹c th−êng ®æ lçi cho vËn ®en hoÆc c¸c lý do

n»m ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña hä mµ kh«ng muèn tù nhËn tr¸ch nhiÖm. Cßn

doanh nh©n th× kh¸c con b¹c ë chç doanh nh©n biÕt ®¸nh gi¸ mét c¸ch hÖ

thèng vµ tû mØ x¸c suÊt thµnh c«ng cña doanh nghiÖp vµ møc ®é t¸c ®éng cña

c¸c nç lùc c¸ nh©n ®Õn thµnh qu¶ cuèi cïng. Chñ doanh nghiÖp lµ ng−êi ph¶i

d¸m nhËn tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n tr−íc c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh bÊt kÓ quyÕt

®Þnh ®ã mang l¹i kÕt qu¶ tèt hay xÊu. H¬n n÷a “v¨n hãa chÊp nhËn rñi ro”

kh«ng coi nh÷ng ng−êi lµm ¨n phi ph¸p hay ®Çu c¬ lµ c¸c doanh nh©n. §¹o

®øc vµ sù trung thùc lµ hai ®øc tÝnh c¬ b¶n cña doanh nh©n, cßn vµ doanh

nh©n kinh doanh lµ ng−êi ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ vµ lîi Ých cho x· héi.

9

1.1.2.3. Rñi ro ph¶i ®−îc coi nh− mét bé phËn tù nhiªn vµ kh«ng thÓ t¸ch

rêi cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh: an toµn kh«ng ph¶i lµ t×nh tr¹ng hoµn toµn

yªn t©m mµ ®ã lµ rñi ro ®−îc gi¶m bít ®Õn møc chÊp nhËn ®−îc.

1.1.3. Ph©n lo¹i rñi ro: §Ó xö lý rñi ro cã hiÖu qu¶, c¸c chñ thÓ kinh

doanh khi cã rñi ro xuÊt hiÖn, ph¶i biÕt c¸ch ph©n lo¹i chÝnh x¸c ®Ó cã c¸ch xö

lý thÝch ®¸ng. ViÖc ph©n lo¹i rñi ro cã nhiÒu ph−¬ng thøc kh¸c nhau tïy thuéc

quan ®iÓm, tÇm nh×n vµ kh¶ n¨ng cho phÐp cña chñ doanh nghiÖp.

1.1.3.1. Theo nguyªn nh©n g©y ra t¸c ®éng, rñi ro ®−îc chia thµnh hai lo¹i:

rñi ro néi t¹i (rñi ro chñ quan Internal risk) vµ rñi ro m«i tr−êng (rñi ro

kh¸ch quan, external risk). Rñi ro néi t¹i lµ rñi ro mµ t¸c nh©n g©y ra sù bÊt

®Þnh cña c¸c kÕt qu¶ thay ®æi ë chÝnh ngay b¶n th©n ®èi t−îng (bao gåm c¸c

ph©n hÖ, phÇn tö t¹o nªn ®èi t−îng trong qu¸ tr×nh thay ®æi); cßn c¸c rñi ro

m«i tr−êng lµ c¸c rñi ro mµ t¸c nh©n g©y ra sù bÊt ®Þnh cña c¸c kÕt qu¶ thay

®æi ®èi t−îng lµ do c¸c phÇn tö, c¸c ph©n hÖ n»m ngoµi ®èi t−îng cã quan hÖ

víi ®èi t−îng xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh diÔn ra sù thay ®æi cña ®èi t−îng; Rñi

ro néi t¹i vµ rñi ro m«i tr−êng lu«n cã mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i mang tÝnh

t−¬ng hç; c¸i nµy lµ tiÒn ®Ò, lµ ®éng lùc cho c¸i kia vµ ng−îc l¹i.

1.1.3.2. Theo kÕt qu¶ thu nhËn ®−îc cña sù thay ®æi, rñi ro ®−îc ph©n

thµnh hai lo¹i: Rñi ro thuÇn tóy (pure risk) vµ rñi ro suy ®o¸n (speculation

risk, rñi ro suy tÝnh, rñi ro mang tÝnh ®Çu c¬).Rñi ro thuÇn tóy lµ rñi ro chØ

®em l¹i kÕt qu¶ xÊu. Khi rñi ro thuÇn tóy xÈy ra th× chñ thÓ nhËn kÕt qu¶ rñi ro

ph¶i chÞu mÊt m¸t, tæn thÊt, thiÖt h¹i; cßn khi nã kh«ng x¶y ra th× chñ thÓ cã

liªn quan còng kh«ng thu ®−îc lîi Ých g×. Rñi ro suy ®o¸n l¹i lµ rñi ro do chñ

thÓ chÊp nhËn rñi ro chñ ®éng t¹o ra (nh− mét quyÕt ®Þnh ®Çu t− míi, mét dù

¸n c¶i tæ lín v.v) mµ kÕt qu¶ cã thÓ rÊt tèt (víi x¸c suÊt a%), nh−ng còng cã

≈

thÓ lµ mét kÕt qu¶ xÊu (víi x¸c suÊt b%, trong ®ã a + b 1).

1.1.3.3. Theo c¸ch xö lý, rñi ro ®−îc chia thµnh hai lo¹i: Rñi ro tËp trung

(concentrated risk) vµ rñi ro ph©n t¸n (scatter risk). Rñi ro tËp trung lµ rñi ro

mµ mäi nguyªn nh©n g©y ra còng nh− mäi kÕt qu¶ thu nhËn ®−îc ®Òu quy vÒ

mét mèi; cßn rñi ro ph©n t¸n lµ rñi ro x¶y ra theo chiÒu h−íng ng−îc l¹i, c¸c

10

nguyªn nh©n g©y ra rñi ro ®−îc ph©n t¸ch nhá ra vµ c¸c kÕt qu¶ nhËn ®−îc

còng ®−îc tr¶i réng ra.

1.1.3.4. Theo t¸c ®éng dÉn xuÊt, rñi ro ®−îc chia thµnh hai lo¹i: Rñi ro

trùc tiÕp lµ rñi ro do chÝnh nguyªn nh©n g©y ra t¸c ®éng vµ rñi ro gi¸n tiÕp lµ

rñi ro do hËu qu¶ cña rñi ro trùc tiÕp t¹o ra. VÝ dô do chiÕn tranh vïng vÞnh vµ

t¸c ®éng thiªn tai kÐo tíi rñi ro gi¸ dÇu t¨ng cao.

1.1.3.5. Ph©n lo¹i theo ®èi t−îng nhËn rñi ro: doanh nghiÖp cã thÓ cã rñi ro vÒ:

- Tµi s¶n

- Con ng−êi

- Th«ng tin

- Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý, v.v...

1.1.3.6. Ph©n theo tèc ®é xÈy ra tæn thÊt: Rñi ro cã thÓ chia thµnh 2 lo¹i,

rñi ro tøc thêi lµ rñi ro xÈy ra ngay trong hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai gÇn cña chñ thÓ,

vµ rñi ro t−¬ng lai lµ rñi ro xÈy ra sau mét vµi chu kú ho¹t ®éng kinh doanh.

1.1.3.7. Ph©n theo møc ®é c¶m nhËn ®−îc, rñi ro ®−îc chia thµnh hai lo¹i:

Rñi ro cã kh¶ n¨ng dù ®o¸n lµ rñi ro mµ chñ thÓ cã thÓ −íc l−îng, tÝnh to¸n

®−îc sÏ xÈy ®Õn víi x¸c suÊt nhÊt ®Þnh vµ rñi ro kh«ng dù ®o¸n ®−îc lµ rñi ro

hoµn toµn bÊt ngê mµ chñ thÓ kh«ng thÓ nµo ®ãn nhËn tr−íc ®−îc (vÝ dô: thiªn

tai, thay ®æi c¬ chÕ, thay ®æi chÝnh trÞ).

S¬ ®å 2: Ph©n lo¹i rñi ro

Rñi ro

Theo

nguyªn

Theo kÕt

qu¶ thu

nh©n (rñi ro nhËn ®−îc

Theo c¸ch

xö lý

(RR tËp

trung, RR

ph©n t¸n)

Theo t¸c

Theo ®èi

®éng dÉn t−îng nhËn

Theo tèc ®é

xÈy ra tæn

thÊt (RR tøc

thêi, RR

Theo møc

®é dù c¶m

nhËn ®−îc

xuÊt (RR

trùc tiÕp,

RR

rñi ro (tµi

s¶n, con

ng−êi v.v…) t−¬ng lai)

chñ quan,

rñi ro kh¸ch

quan)

(RR thuÇn

tóy, RR

suy ®o¸n)

gi¸n tiÕp)

11

1.1.4. C¸c nguyªn nh©n g©y ra rñi ro trong kinh doanh

Qua nghiªn cøu vµ ph©n tÝch qu¸ tr×nh kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp

cho thÊy c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng vµ nguyªn nh©n g©y ra rñi ro, tæn thÊt cã thÓ

®−îc chia thµnh hai nhãm nh− sau:

1.1.4.1. Nguyªn nh©n kh¸ch quan

Nguyªn nh©n kh¸ch quan g©y ra rñi ro, tæn thÊt cho doanh nghiÖp lµ nh÷ng

nh©n tè thuéc m«i tr−êng tù nhiªn, chÝnh trÞ, kü thuËt, x· héi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng

nh©n tè thuéc m«i tr−êng kinh tÕ t¸c ®éng vµ n»m ngoµi sù kiÓm so¸t cña tæ chøc.

S¬ ®å 3: Nguyªn nh©n g©y ra rñi ro

Nguyªn nh©n

g©y ra rñi ro

Kh¸ch quan:

- M«i tr−êng tù nhiªn

- M«i tr−êng chÝnh trÞ

- M«i tr−êng x· héi

- M«i tr−êng ph¸p lý

- M«i tr−êng kü thuËt

- Chu kú kinh doanh

- C¹nh tranh

Chñ quan:

- Th¸i ®é ®èi víi rñi ro

- Sai lÇm trong lùa chän chiÕn

l−îc

- ThiÕu ®¹o ®øc

- L¹m ph¸t

- Sù s¬ suÊt, bÊt cÈn

- Rñi ro v¨n hãa

- Cung cÇu vµ gi¸ c¶

- Tµi chÝnh

- Tû gi¸ hèi ®o¸i

- ThiÕu th«ng tin

- Kh¸ch hµng hoÆc ng−êi thø

ba v.v…

- M©u thuÉn trong néi bé

doanh nghiÖp

- v.v…

- M«i tr−êng tù nhiªn.

Ho¹t ®éng kinh doanh kh«ng thÓ t¸ch rêi m«i tr−êng tù nhiªn bëi m«i

tr−êng tù nhiªn võa lµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ nh−ng ®«i khi m«i

tr−êng tù nhiªn l¹i lµ nh©n tè t¸c ®éng lµm gia t¨ng nguy c¬ rñi ro trong

kinh doanh th«ng qua nh÷ng hiÖn t−îng tù nhiªn bÊt lîi nh− b·o lôt, ®éng

®Êt, nói löa…

12

- M«i tr−êng chÝnh trÞ.

M«i tr−êng chÝnh trÞ bÊt ®Þnh lµ nguyªn nh©n g©y ra nhiÒu rñi ro kh«ng

l−êng tr−íc vµ th−êng lµ rÊt khã phßng tr¸nh bëi nã th−êng lµ nh÷ng rñi ro bÊt

kh¶ kh¸ng. HËu qu¶ cña nh÷ng lo¹i rñi ro nµy th−êng lµ nghiªm träng bëi rñi

ro chÝnh trÞ lµ nguyªn nh©n cña nhiÒu nguyªn nh©n rñi ro kh¸c vµ kÐo theo

hµng lo¹t c¸c rñi ro kh¸c.

- M«i tr−êng x· héi.

Trong kinh doanh ngµy nay kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn m«i tr−êng x·

héi, nÕu kinh doanh mµ thiÕu tri thøc vÒ x· héi th−êng gÆp nhiÒu bÊt tr¾c vµ

rñi ro. Sù kh¸c biÖt vÒ t«n gi¸o, v¨n hãa, ph¹m trï ®¹o ®øc, tËp qu¸n lu«n

lµm gia t¨ng tÝnh bÊt ®Þnh trong quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi

kh¸ch hµng.

- M«i tr−êng ph¸p lý.

Sù thay ®æi thÊt th−êng, th−êng xuyªn theo h−íng bÊt lîi cña c¸c quy

ph¹m, quy ®Þnh cña v¨n b¶n ph¸p lý hoÆc cã sù chång chÐo gi÷a c¸c v¨n b¶n

ph¸p luËt lµ nguyªn nh©n lµm t¨ng tÝnh bÊt ®Þnh, rñi ro trong kinh doanh, lµm

suy gi¶m niÒm tin cña c¸c doanh nghiÖp.

- M«i tr−êng kü thuËt.

XÐt trªn ph−¬ng diÖn nµo ®ã, ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt gãp phÇn

thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ x· héi nh−ng còng t¹o ra nh÷ng lo¹i rñi ro

míi trong cuéc sèng còng nh− trong kinh doanh. Trong kinh doanh, ®«i khi

khoa häc kü thuËt míi ra ®êi vµ nhanh chãng ®−îc ¸p dông sÏ lµ nguy c¬ rñi

ro trong ®Çu t− cho nhiÒu doanh nghiÖp ®ang ¸p dông kü thuËt cò, lµm cho s¶n

phÈm lµm ra nhanh chãng bÞ lo¹i bá.

- Chu kú kinh doanh.

Kinh doanh th−êng ph¸t triÓn kinh tÕ theo chu kú. Mét trong nh÷ng biÓu

hiÖn cña chu kú kinh doanh lµ khñng ho¶ng kinh tÕ lµ nguyªn nh©n lµm gia

t¨ng nguy c¬ rñi ro cho doanh nghiÖp. NhËn thøc ®−îc chu kú kinh doanh lµ

13

®iÒu cÇn thiÕt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nh»m ®iÒu chØnh hµnh vi cña doanh

nghiÖp qua ®ã h¹n chÕ ®−îc rñi ro trong kinh doanh.

- C¹nh tranh.

C¹nh tranh lµ nh÷ng thñ ph¸p vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, kü thuËt… ®Ó giµnh giËt

thÞ tr−êng vµ kh«ng tr¸nh khái ph¶i sö dông nh÷ng biÖn ph¸p quyÕt liÖt thËm chÝ

cã khi cßn thiÕu lµnh m¹nh: "C¸ lín nuèt c¸ bÐ" dÉn ®Õn tiªu diÖt lÉn nhau. Tõ

®ã cho thÊy c¹nh tranh lu«n tiÒm Èn nh÷ng rñi ro cho mäi doanh nghiÖp.

- L¹m ph¸t.

L¹m ph¸t ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña Nhµ n−íc sÏ ¶nh h−ëng xÊu ®Õn m«i

tr−êng kinh doanh, lµm t¨ng møc ®é rñi ro trong kinh doanh.

- Cung cÇu vµ gi¸ c¶ hµng hãa.

Sù biÕn ®æi thÊt th−êng cña gi¸ c¶ hµng hãa dùa trªn mèi quan hÖ t¸c

®éng qua l¹i gi÷a cung vµ cÇu trªn thÞ tr−êng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n

c¬ b¶n g©y ra nhiÒu rñi ro cho c¸c doanh nghiÖp trong kinh doanh vµ còng lµ

mét nguyªn nh©n rÊt khã chèng ®ì cho c¸c doanh nghiÖp (t¨ng gi¸ ®iÖn, t¨ng

gi¸ x¨ng dÇu v.v…).

- Tµi chÝnh.

BiÕn ®éng bÊt lîi cña nguån tµi chÝnh lµm gia t¨ng mèi hiÓm häa cña m«i

tr−êng kinh doanh, gi¶m sót ®Çu t−, gi¶m sót t¨ng tr−ëng kinh tÕ, g©y biÕn

®éng tiÒn tÖ v−ît qua møc kiÓm so¸t cña Nhµ n−íc.

- Tû gi¸ hèi ®o¸i.

Tû gi¸ hèi ®o¸i lµ sù thÓ hiÖn mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ nµy ®æi ®−îc bao nhiªu

®¬n vÞ tiÒn tÖ kh¸c. Sù biÕn ®éng cña tû gi¸ hèi ®o¸i còng ¶nh h−ëng rÊt lín

®Õn lîi nhuËn cña doanh nghiÖp.

- ThiÕu th«ng tin vÒ kinh tÕ - x· héi.

Kh«ng tiÕp cËn ®−îc nguån th«ng tin hoÆc thu nhËn th«ng tin sai lÖch sÏ

dÉn ®Õn nh÷ng sai lÇm trong c«ng t¸c x©y dùng chiÕn l−îc, ®Çu t−, lùa chän

thÞ tr−êng, ngµnh hµng, vay vèn vµ ®−a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh kinh doanh…

14

- Kh¸ch hµng hoÆc ng−êi thø ba g©y ra.

Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, c¸ nh©n vµ doanh nghiÖp th−êng

ph¶i quan hÖ víi rÊt nhiÒu ng−êi vµ nhiÒu tæ chøc kh¸c nhau. ChÝnh tõ mèi

quan hÖ nµy ®· ph¸t sinh c¸c nh©n tè cã thÓ g©y ra rñi ro, tæn thÊt cho c¸ nh©n

hoÆc doanh nghiÖp. §©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n rñi ro, tæn thÊt tõ hµnh vi cña

®èi t¸c trong kinh doanh hoÆc cña ng−êi thø ba g©y ra (nh− tham nhòng, quan

liªu, khñng bè, c−íp biÓn, v.v…) v.v…

1.1.4.2. C¸c nguyªn nh©n chñ quan.

- Th¸i ®é cña doanh nghiÖp víi rñi ro.

Th¸i ®é cña doanh nghiÖp ®èi víi rñi ro còng cã thÓ lµ mét nh©n tè quan

träng lµm t¨ng hoÆc gi¶m rñi ro trong kinh doanh. NÕu nh− doanh nghiÖp chñ

quan, xem th−êng, kh«ng quan t©m, mÊt c¶nh gi¸c… th× rñi ro sÏ x¶y ra

th−êng xuyªn h¬n vµ hËu qu¶ còng nÆng nÒ h¬n. Ng−îc l¹i, nÕu nh− doanh

nghiÖp lu«n quan t©m, c¶nh gi¸c th× rñi ro sÏ Ýt x¶y ra h¬n. Khi lo sî vµ quan

t©m ®Õn rñi ro th× doanh nghiÖp sÏ nghiªn cøu vµ cã biÖn ph¸p phßng chèng

tèt h¬n, tõ ®ã cã thÓ h¹n chÕ rñi ro x¶y ra.

- Sai lÇm trong lùa chän chiÕn l−îc kinh doanh, chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ

ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp.

Nh÷ng sai lÇm cña c¸ nh©n, doanh nghiÖp vÒ viÖc lùa chän chiÕn l−îc kinh

doanh th−êng g©y ra nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ, kÐo dµi. Nh÷ng sai lÇm trong viÖc

lùa chän chÝnh s¸ch, m« h×nh, c¬ chÕ qu¶n lý cña doanh nghiÖp th−êng dÉn ®Õn

viÖc kinh doanh kh«ng hiÖu qu¶ do chi phÝ t¨ng, qu¶n lý kh«ng hîp lý v.v…

Nh÷ng sai lÇm trong lùa chän ph−¬ng thøc, ph−¬ng ¸n, mÆt hµng, thÞ tr−êng,

®èi t¸c… kinh doanh còng dÉn ®Õn thÊt b¹i trong kinh doanh.

- Sù yÕu kÐm vÒ n¨ng lùc qu¶n lý vµ tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô tay

nghÒ cña ng−êi lao ®éng.

Tr×nh ®é, n¨ng lùc qu¶n lý cña c¸c nhµ qu¶n trÞ ch−a t−¬ng xøng víi

tr¸ch nhiÖm ®−îc ph©n c«ng, víi quy m« cña tæ chøc; tr×nh ®é, n¨ng lùc

chuyªn m«n cña c¸c chuyªn viªn, ®éi ngò hµnh chÝnh… ch−a ®¸p øng ®−îc

15

yªu cÇu; tr×nh ®é tay nghÒ cña c«ng nh©n kh«ng ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt còng

lu«n lµ nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra rñi ro vµ sù thÊt b¹i cña c¸c doanh nghiÖp.

- ThiÕu ®¹o ®øc kinh doanh.

Tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp… cña mäi thµnh viªn trong

tæ chøc kh«ng theo chuÈn mùc chung lu«n còng ®e däa ®Õn mäi ho¹t ®éng

kinh doanh cña doanh nghiÖp. ThiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm th−êng kh«ng hoµn

thµnh tèt nhiÖm vô ®−îc giao, g©y trë ng¹i ®Õn c«ng viÖc chung, lµm mÊt uy

tÝn cho doanh nghiÖp. Kh«ng cã ®¹o ®øc dÉn ®Õn biÓn thñ, lõa ®¶o, chiÕm

dông, vi ph¹m cam kÕt trong hîp ®ång kinh doanh.

- Sù s¬ suÊt, bÊt cÈn cña con ng−êi trong doanh nghiÖp do sù thiÕu tËp

trung cña c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp, hoÆc sù c¨ng th¼ng th−êng

xuyªn qu¸ møc cña c¸c thµnh viªn còng dÉn ®Õn nh÷ng hµnh vi sai lÇm

trong c¸c quyÕt ®Þnh quan träng cña doanh nghiÖp vµ lµ nguyªn nh©n dÉn

®Õn rñi ro vµ thÊt b¹i trong kinh doanh, ch¼ng h¹n tai n¹n lao ®éng, ch¸y næ

hay do thiÕu chó ý xö lý vÊn ®Ò m«i tr−êng dÉn tíi sù ph¶n ®èi cña d©n

chóng, sù trõng ph¹t cña luËt ph¸p v.v…

- Rñi ro vÒ v¨n hãa: Sù kh¸c nhau vÒ v¨n hãa còng lµm t¨ng c¬ héi hiÓu

lÇm ®¸ng tiÕc cã thÓ dÉn doanh nghiÖp ®Õn chç bÞ mÊt thÞ phÇn t¹i c¸c thÞ

tr−êng môc tiªu. Rñi ro vÒ v¨n hãa th−êng do:

- Kh«ng am hiÓu vÒ phong tôc, tËp qu¸n ®Þa ph−¬ng, quèc gia

- Kh«ng am hiÓu vÒ lèi sèng, c¸ch sèng vµ ng«n ng÷ sö dông

- Khai th¸c h×nh ¶nh qu¶ng c¸o ®Ó kÝch thÝch sù quan t©m cña ng−êi tiªu

dïng nh−ng l¹i thÓ hiÖn qu¸ møc g©y t¸c dông ph¶n c¶m.

Sù nghiªn cøu cÈn thËn vÒ thÞ tr−êng vµ quèc gia t¹o nªn sù chia sÎ vÒ

v¨n hãa víi nh©n viªn vµ víi céng ®ång ®Þa ph−¬ng n¬i doanh nghiÖp ®Þnh

ho¹t ®éng sÏ h¹n chÕ nh÷ng rñi ro v¨n hãa nµy. Sù nghiªn cøu vÒ ph−¬ng

diÖn thùc hµnh qu¶n lý t¹i Mü, NhËt B¶n, c¸c quèc gia ph−¬ng T©y vµ ch©u

¸ cã thÓ gióp cho chóng ta hiÓu ®−îc phÇn nµo vÒ c¸ch qu¶n lý ®Ó gi¶m

thiÓu rñi ro.

16

- C¸c m©u thuÉn trong néi bé doanh nghiÖp, ®©y còng lµ mét lo¹i

nguyªn nh©n hÕt søc quan träng g©y ra c¸c rñi ro c¶ thuÇn tóy lÉn suy ®o¸n

trong mçi doanh nghiÖp:

- §éng c¬ lµm viÖc cña ng−êi lao ®éng.

- C¸ch tæ chøc ®êi sèng trong doanh nghiÖp, v¨n hãa doanh nghiÖp.

- Lçi lÇm cña ng−êi lao ®éng.

- Mèi quan hÖ, bÇu kh«ng khÝ doanh nghiÖp.

- Søc kháe vµ tËt bÖnh cña ng−êi lao ®éng.

- B¶n th©n gi¸m ®èc doanh nghiÖp (tr×nh ®é, nh©n c¸ch, kinh nghiÖm, sù

häc hái, mèi quan hÖ víi gia ®×nh vµ x· héi, søc kháe, tri thøc, tµi s¶n ®−îc

thõa kÕ, c¸c mèi quan hÖ huyÕt thèng v.v.).

1.2. C¸ch nhËn biÕt vµ c¸c ph−¬ng ph¸p dù b¸o rñi ro trong kinh doanh.

1.2.1. C¸ch nhËn biÕt rñi ro trong kinh doanh: Nh− ®· ®Ò cËp ë trªn, hËu

qu¶ cña rñi ro trong kinh doanh ®−îc biÓu hiÖn tËp trung ë c¸c tæn thÊt mµ

doanh nghiÖp ph¶i ®ãn nhËn trong qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai chi phèi trùc

tiÕp ®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng cña doanh nghiÖp sau mçi chu kú ho¹t ®éng. Do

®ã, ®Ó nhËn biÕt rñi ro, c¸ch tèt nhÊt lµ ®o l−êng chÝnh x¸c kÕt qu¶ ho¹t ®éng

cña doanh nghiÖp qua qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn.

KÕt qu¶ (tèt) mµ doanh nghiÖp thu ®−îc chÝnh lµ c¸c ®Çu ra mµ doanh nghiÖp

mong muèn, c¸c ®Çu ra nµy lÖ thuéc vµo hµng lo¹t yÕu tè ®Çu vµo vµ m«i tr−êng.

NÕu ký hiÖu:

- R = (R₁, R₂,…, R_m) lµ c¸c ®Çu ra cã lîi mµ doanh nghiÖp mong ®îi (lîi

nhuËn, søc c¹nh tranh lín, uy tÝn cña th−¬ng hiÖu, c«ng nghÖ ®−îc ®æi míi,

®êi sèng cña ng−êi lao ®éng ®−îc n©ng cao v.v…).

- V = (V₁, V₂, …, V_n) lµ c¸c ®Çu vµo cña doanh nghiÖp.

- C = C¬ chÕ tæ chøc, vËn hµnh doanh nghiÖp.

- M = C¸c yÕu tè m«i tr−êng cña doanh nghiÖp: (1) C¬ chÕ qu¶n lý vÜ

m«, 2) M«i tr−êng kinh doanh quèc tÕ, 3) T¸c ®éng cña thiªn nhiªn, 4) T¸c

®éng cña ®èi thñ c¹nh tranh, 5) T¸c ®éng cña b¹n hµng, 6) Sù chi phèi cña

17

kh¸ch hµng, 7) Nguy c¬ t¸c h¹i cña khoa häc c«ng nghÖ, 8) Rñi ro kh«ng

mong ®îi).

Ta sÏ thu ®−îc kÕt qu¶:

R = f (V, C, R)

(1.1)

D¹ng hµm quen thuéc vµ ®−îc sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ hµm s¶n xuÊt

Cobb - Douglass [28].

n

R =a Π K^α_j^j

j=1

(1.2)

⎧

⎪

a≥0

⎪

α_j≥ 0

⎨

⎪

n

α ≈1

∑

j

⎪

⎩

j=1

Víi:

(1.3)

C¨n cø vµo gi¸ trÞ thu ®−îc cña c¸c hÖ sèα_jng−êi ta cã thÓ nhËn biÕt

®−îc rñi ro do c¸c nh©n tè g©y ra ®Ó cã c¸ch kh¾c phôc, h¹n chÕ.

1.2.2. C¸c ph−¬ng ph¸p dù b¸o rñi ro trong kinh doanh.

1.2.2.1. C¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng.

a. Ph−¬ng ph¸p thèng kª x¸c suÊt.

Lµ ph−¬ng ph¸p dùa vµo nh÷ng thèng kª vÒ sù cè ®· x¶y ra trong mét

kho¶ng thêi gian quan s¸t hoÆc dùa theo sè lÇn c¸c sù kiÖn x¶y ra trong qu¸

khø gÇn. Trªn c¬ së tÇn sè cña rñi ro ®−îc x¸c ®Þnh, ng−êi ta cã thÓ tÝnh ®−îc

x¸c suÊt rñi ro víi møc ®é tin cËy nhÊt ®Þnh. Quan s¸t sù cè nµy trong kho¶ng

thêi gian cµng dµi hoÆc mÉu quan s¸t cµng lín lµ c¬ së tèt cho viÖc x¸c ®Þnh

x¸c suÊt rñi ro víi ®é tin cËy cao (ph−¬ng ph¸p håi quy dù b¸o, c¸c sè trung

b×nh, trung vÞ, kú väng, ph−¬ng sai, mod, c¸c quy luËt ph©n phèi x¸c suÊt cña

c¸c ®¹i l−îng ngÉu nhiªn, c¸c hÖ sè ý nghÜa v.v…).

b. C¸c m« h×nh dù b¸o ®a nh©n tè: C¸c hµm t−¬ng quan béi, c¸c hµm

Cobb - Douglass v.v…

18

1.2.2.2. C¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh.

a. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch.

Lµ ph−¬ng ph¸p dù ®o¸n rñi ro dùa trªn c¬ së tæng hîp mét lo¹t c¸c ngÉu

nhiªn tõ ®ã suy ra c¸i tÊt nhiªn, tõ mét lo¹t vÊn ®Ò vÒ h×nh thøc suy ra néi

dung còng nh− b¶n chÊt.

b. Ph−¬ng ph¸p xÕp h¹ng møc ®é ¶nh h−ëng tíi rñi ro.

Lµ ph−¬ng ph¸p kÕt hîp so s¸nh liªn hoµn gi÷a c¸c nh©n tè t¸c ®éng tíi

rñi ro trong kinh doanh. Sù so s¸nh ®ã ®−îc thÓ hiÖn b»ng c¸c ma trËn cho

®iÓm theo mét nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh dùa trªn ma trËn ®èi xøng.

c. Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia.

Lµ ph−¬ng ph¸p dùa trªn nghiªn cøu cña chuyªn gia trong c¸c lÜnh vùc

b¶o hiÓm, qu¶n trÞ rñi ro, qu¶n trÞ kinh doanh… ®¸nh gi¸ nguy c¬ rñi ro b»ng

c¸ch cho ®iÓm.

1.3. Rñi ro kinh doanh trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

1.3.1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña qu¶n lý rñi ro trong ®iÒu kiÖn héi nhËp

Qu¶n lý rñi ro ®· trë thµnh mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c doanh nghiÖp,

vµ nh÷ng nhµ qu¶n lý.

Qu¶n lý rñi ro trong kinh doanh lµ mét c«ng viÖc khã kh¨n vµ trë nªn khã

kh¨n h¬n nhiÒu trong vµi ba thËp kû gÇn ®©y do nh÷ng biÕn ®éng to lín cña

thÞ tr−êng vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Cho dï mét doanh nghiÖp nµo ®ã ®−îc trang

bÞ c«ng nghÖ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, chi phÝ lao ®éng thÊp, ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý

n¨ng ®éng... còng ch−a ®ñ, mµ doanh nghiÖp ®ã cßn ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng

bÊt tr¾c, nguy hiÓm (trong tù nhiªn còng nh− trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh

doanh) n»m ngoµi sù mong ®îi... Nh÷ng sù cè ®ã cã thÓ lµm cho doanh

nghiÖp ®i ®Õn ph¸ s¶n bÊt kú lóc nµo. V× vËy vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i t×m c¸ch

ng¨n ngõa vµ h¹n chÕ c¸c rñi ro ®ã.

Trªn thùc tÕ cho thÊy, hiÖn nay qu¶n lý rñi ro trong c¸c doanh nghiÖp phÇn

lín vÉn cßn mang tÝnh bÞ ®éng th−êng lÊy môc tiªu phßng ngõa lµm nÒn t¶ng

19

vµ cøu c¸nh cho c¸c ho¹t ®éng... chø ch−a ph¶i lµ chñ ®éng kiÓm so¸t vµ qu¶n

lý rñi ro cã thÓ xÈy ra mét c¸ch cã hiÖu qu¶.

ChÝnh v× thÕ, qu¶n lý rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh kh«ng chØ ®¬n

thuÇn v× môc ®Ých phßng ngõa, cµng kh«ng thÓ triÖt tiªu rñi ro mµ lµ sù chñ

®éng kiÓm so¸t cã hiÖu qu¶ rñi ro v× mÊy lý do sau:

1.3.1.1. NÒn kinh tÕ ®ang trong qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa vµ biÕn ®æi s©u s¾c

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y m«i tr−êng kinh tÕ ®· cã nh÷ng biÕn ®æi quan

träng. Víi viÖc ngµy cµng gia t¨ng hiÖn t−îng quèc tÕ hãa c¸c luång giao l−u,

trao ®æi vµ sù héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Xu thÕ më cöa nÒn kinh tÕ ®ang lµm

gia t¨ng cuéc c¹nh tranh gi÷a c¸c quèc gia th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch (®Æc biÖt

lµ c«ng cô thuÕ), vµ cuéc c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp th«ng qua yÕu tè

chi phÝ. C¸i gäi lµ cuéc c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay kh«ng ph¶i

chØ bao gåm c¸c doanh nghiÖp cña mét quèc gia tham gia mµ trë thµnh cuéc

c¹nh tranh víi tÊt c¶ doanh nghiÖp cña nhiÒu quèc gia kh¸c, bëi lÏ rÊt nhiÒu

lÜnh vùc cña nÒn KTQD vÉn cßn thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o hé (vÝ dô lÜnh vùc

dÞch vô, ®Æc biÖt lµ c¸c dÞch vô “phi th−¬ng m¹i”) vµ qu¸ tr×nh më cöa nÒn

kinh tÕ còng chØ giíi h¹n ë ph¹m vi khu vùc mµ ë ®ã c¸c n−íc cã møc chi phÝ

x· héi gÇn t−¬ng tù nh− nhau (khu vùc ch©u ¢u). Tuy nhiªn mét ®iÒu dÔ nhËn

thÊy lµ sù l−u chuyÓn tù do cña tiÒn vèn, hµng hãa vµ dÞch vô ®ang t¹o ra søc

Ðp c¹nh tranh ngµy cµng lín ®èi víi c¸c doanh nghiÖp “quèc tÕ hãa”. Cuéc

c¹nh tranh gi÷a c¸c n−íc th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi ®ang ngµy

cµng trë nªn quyÕt liÖt, ®Æc biÖt lµ gi÷a c¸c n−íc cã ®iÒu kiÖn t−¬ng ®èi gièng

nhau. Thùc tr¹ng bèi c¶nh kinh tÕ thÕ giíi trë thµnh mét c¬ may vµ rñi ro ®èi

víi c¸c doanh nghiÖp. Trªn thùc tÕ, sù phô thuéc lÉn nhau ngµy cµng t¨ng gi÷a

c¸c nÒn kinh tÕ ®· h¹n chÕ rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng tù chñ cña c¸c quèc gia trong

viÖc quyÕt ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch cña m×nh, c¸c doanh nghiÖp còng sÏ khã kh¨n

h¬n trong viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn chiÕn l−îc kinh doanh cña m×nh.

Qu¸ tr×nh héi nhËp cña c¸c nÒn kinh tÕ còng lµm cho hÖ qu¶ t¸c ®éng cña

c¸c cuéc khñng ho¶ng, suy tho¸i kinh tÕ lan truyÒn nhanh h¬n trªn ph¹m vi

20

toµn thÕ giíi, trong bèi c¶nh ®ã mçi quèc gia ®Òu ph¶i tÝnh ®Õn t×nh h×nh kinh

tÕ quèc tÕ trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh, ban hµnh chÝnh s¸ch vµ dù ®o¸n tr−íc

ph¶n øng cña c¸c n−íc kh¸c vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch ®ã.

H¬n n÷a cïng víi sù xuÊt hiÖn vµ t¨ng c−êng vai trß cña c¸c t¸c nh©n siªu

quèc gia (c¸c tËp ®oµn quèc gia, c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ tµi chÝnh quèc tÕ...) ®·

trë thµnh mét rµo c¶n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhá, thu hÑp ph¹m vi tù chñ

cña c¸c doanh nghiÖp trong ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh.

Ngoµi nh÷ng biÕn ®æi do xu thÕ toµn cÇu hãa t¹o ra, m«i tr−êng kinh tÕ ®Ó

x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch còng cã nhiÒu biÕn ®æi s©u s¾c. Nh÷ng

ngµnh cã tèc ®é ph¸t triÓn nhanh nhÊt trong thËp niªn qua t¹i c¸c n−íc ph¸t

triÓn chñ yÕu tËp trung vµo khu vùc dÞch vô. Sù thay ®æi trong c¬ cÊu kinh tÕ

cña c¸c n−íc thuéc OECD, víi viÖc chuyÓn dÇn tõ kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ

c«ng nghiÖp sang kinh tÕ dÞch vô cã nh÷ng t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn thÞ tr−êng lao

®éng vµ c¬ së h¹ tÇng x· héi kh¸c. ChÝnh v× vËy nh÷ng thay ®æi trong ph−¬ng

thøc tæ chøc lao ®éng, s¶n xuÊt lµ nh÷ng yÕu tè quan träng cÇn ph¶i tÝnh ®Õn

trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc kinh doanh cña doanh nghiÖp.

Nh− vËy bèi c¶nh kinh tÕ míi kh«ng chØ lµm n¶y sinh nh÷ng khã kh¨n

trong viÖc ®Þnh h−íng ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp mµ cßn lµm

doanh nghiÖp ph¶i cã kh¶ n¨ng chñ ®éng qu¶n lý rñi ro, chñ ®éng n¾m b¾t c¬

1.3.1.2. C¹nh tranh kinh tÕ còng mang tÝnh toµn cÇu

Tõ tÝnh phô thuéc chÆt chÏ gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia, c¸c ho¹t ®éng

th−¬ng m¹i, ®Çu t−, tµi chÝnh ®Òu ®−îc gia t¨ng m¹nh mÏ vµ b¾t buéc mäi nÒn

ch¬i chung b×nh ®¼ng cho mäi nÒn kinh tÕ, bÊt kÓ ®ã lµ nÒn kinh tÕ thuéc tr×nh

®é vµ xuÊt ph¸t ®iÓm nh− thÕ nµo. Nãi c¸ch kh¸c, b−íc vµo thÕ kû XXI th×

toµn cÇu hãa, tr−íc hÕt lµ toµn cÇu hãa thÞ tr−êng, b¾t nguån tõ toµn cÇu hãa

th«ng tin vµ cuèi cïng lµ toµn cÇu hãa ph¸t triÓn kinh tÕ. ThÞ tr−êng trong toµn

21

cÇu hãa do ®ã ®−îc hiÓu lµ thÞ tr−êng më vµ c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia tù

nguyÖn më cöa nÒn kinh tÕ cña quèc gia m×nh trªn c¬ së c¸c lîi thÕ so s¸nh

vèn cã ®Ó héi nhËp cã hiÖu qu¶ vµo c¸c thÞ tr−êng khu vùc vµ thÕ giíi.

C¸c dù b¸o cña IMF - WB - OECD... ®Òu cho r»ng thèng trÞ thÕ giíi sÏ

cÊp ®é ph¸t triÓn, sù kh¸c biÖt vÒ c¸c ®Æc ®iÓm, ®Þa vÞ chÝnh trÞ vµ ®Þa vÞ kinh

tÕ, cïng nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ®Æc tÝnh v¨n hãa... ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn ho¹t

®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ sù liªn kÕt kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong

mét quèc gia vµ trªn toµn thÕ giíi. Trong t×nh h×nh ®ã sù biÕn ®éng quan träng

trong nÒn kinh tÕ c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn sÏ t¸c ®éng ®Õn c¸c n−íc

kÐm ph¸t triÓn, thËm chÝ tíi toµn thÕ giíi.

C¸c lîi thÕ phi mËu dÞch do b¶o hé, mãc ngoÆc víi chÝnh quyÒn së t¹i sÏ

trë nªn mÊt t¸c dông trong viÖc b¶o vÖ c¸c nhµ s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶. Tù do

hãa th−¬ng m¹i lµm sôp ®æ c¸c ngµnh kinh tÕ kh«ng cã kh¶ n¨ng ®øng v÷ng

trong m«i tr−êng phi b¶o hé. T×nh h×nh nµy ®Æt ViÖt Nam tr−íc mét sù tiÕn

tho¸i l−ìng nan. N−íc ta kh«ng thÓ kh«ng tham gia vµo tiÕn tr×nh tù do hãa

th−¬ng m¹i vµ quèc tÕ. Nh−ng tham gia ë tr×nh ®é kÐm ph¸t triÓn nh− hiÖn nay

víi mét ®éi ngò doanh nghiÖp hÇu nh− ch−a cã kinh nghiÖm vÒ c¸c ho¹t ®éng

kinh doanh trong khu vùc vµ quèc tÕ chóng ta sÏ khã cã thÓ thu ®−îc lîi Ých tõ

toµn cÇu hãa vµ khu vùc hãa.

V× vËy vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi Nhµ n−íc vµ c¸c doanh nghiÖp lµ ph¶i chän

lùa mét tËp hîp c¸c ®Þnh chÕ phï hîp, t¹o ra sù thay ®æi, gi¶m thiÓu nh÷ng rñi

ro trong chiÕn l−îc toµn cÇu hãa.

HiÖn nay ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa ®· ®Èy m¹nh c¸c

chi phÝ dµnh cho ho¹t ®éng nghiªn cøu ph¸t triÓn (R & D) vµ ®æi míi khi c¸c

c«ng ty ngµy cµng gia t¨ng c¹nh tranh trªn c¬ së chÊt l−îng s¶n phÈm. Cßn t¹i

22

xuÊt kÌm theo c«ng nghÖ t¨ng lªn khi c¸c c«ng ty c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng

toµn cÇu b»ng c¸ch sö dông c«ng nghÖ vay m−în ®Ó s¶n xuÊt hµng hãa víi chi

phÝ thÊp h¬n.

Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, ngay khi giµnh

chÕ sang c¸c n−íc c«ng nghiÖp. Vµo nh÷ng n¨m 60 c¸c quèc gia (NIE) b¾t

Sau ®ã c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ vµ Trung Quèc còng tham gia vµo hµng ngò

gian nh÷ng nÒn kinh tÕ nµy chuyÓn dÇn theo h−íng xuÊt khÈu hµng gi¸ trÞ gia

tranh quèc tÕ gi÷a c¸c c«ng ty cµng thªm m·nh liÖt, quy m« thÞ tr−êng ngµy

c¹nh tranh. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi c¸c n−íc nµy còng

chuyÓn sang nh÷ng thÞ tr−êng c¸c quèc gia c«ng nghiÖp, lµ nh÷ng thÞ tr−êng

cã ®é co gi·n theo thu nhËp cña cÇu nhËp khÈu cao, nhê ®ã ®¶m b¶o ®−îc tèc

n¨ng nh− hµng ®iÖn tö, m¸y tÝnh vµ d−îc phÈm... Nh− vËy lµ tïy theo lîi thÕ

vµ hiÖu qu¶ mµ mçi n−íc tËp trung ®Çu t− s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm cã søc

c¹nh tranh cao, ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh nghÒ cã −u thÕ, cã tiÒm n¨ng. V× vËy

buéc c¸c n−íc ph¶i cÊu tróc l¹i nÒn kinh tÕ, tõ c¬ cÊu ngµnh nghÒ, c¬ cÊu kü

thuËt ®Õn c¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. ViÖc thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ theo

mét quèc gia phô thuéc nhiÒu h¬n vµo thÞ tr−êng quèc tÕ. Mäi sù biÕn ®éng

cña kinh tÕ thÕ giíi ®Òu cã ¶nh h−ëng lín ®Õn nÒn kinh tÕ cña tõng quèc gia.

Do ®ã nguy c¬ rñi ro ngµy cµng gia t¨ng.

23

1.3.2. Rñi ro trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

1.3.2.1. C¬ héi

a. Sù biÕn ®æi m¹nh mÏ cña c«ng nghÖ ®∙ mang tíi nh÷ng ph−¬ng tiÖn

vËn chuyÓn vµ th«ng tin míi gióp cho doanh nghiÖp cã c¬ héi tiÕp thu khoa

häc c«ng nghÖ - kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm qu¶n lý.

B−íc sang thÕ kû XXI do t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ

®· lµm gi¶m ®¸ng kÓ chi phÝ vµ t¨ng tèc ®é chu chuyÓn hµng hãa vµ dÞch

vô, t¨ng l−îng th«ng tin gi÷a con ng−êi víi con ng−êi trong c¸c ho¹t ®éng

giao dÞch s¶n xuÊt kinh doanh. Vµ do ®ã lµm thêi gian vµ kh«ng gian "bÞ

rót ng¾n l¹i".

Cïng víi sù ph¸t triÓn cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ, cña sù

hãa vµ khu vùc hãa; ®−a ®Õn sù chuyÓn biÕn nhanh chãng cña thÓ chÕ kinh tÕ

thÕ giíi, gióp cho viÖc sö dông hîp lý c¸c nguån lùc x· héi vµ t¹o ra c¬ héi

cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña tõng quèc gia còng nh− toµn thÕ giíi.

s¶n xuÊt vµ dÞch vô:

- C¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng gi¶m dÇn tû träng vµ vai trß cña nã.

C¸c ngµnh cã hµm l−îng khoa häc c«ng nghÖ cao t¨ng nhanh, ®Æc biÖt lµ c¸c

cho toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi ®−îc th«ng suèt vµ ph¸t triÓn víi tèc

®é cao.

- C¬ cÊu kinh tÕ trë nªn “mÒm ho¸”, khu vùc kinh tÕ phi h×nh thøc ®−îc

më réng, nÒn “kinh tÕ t−îng tr−ng” cã quy m« lín h¬n nÒn “kinh tÕ thùc”

nhiÒu lÇn.

ngµnh nghÒ míi víi sù ®an kÕt cña nhiÒu lÜnh vùc khoa häc c«ng nghÖ.

24

Nh− vËy cã thÓ thÊy, trong thêi ®¹i ngµy nay, nhê nh÷ng thµnh tùu to

lín cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ vµ khoa häc qu¶n lý, nhê kinh

nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c n−íc ®i tr−íc, ®Æc biÖt lµ c¸c nÒn

kinh tÕ c«ng nghiÖp míi (NIEs) vµ ASEAN, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nh−

ViÖt Nam kh«ng cÇn thiÕt ph¶i tr¶i qua nh÷ng b−íc tuÇn tù nh− c¸c n−íc ®i

tr−íc mµ cã thÓ ®i t¾t, ®ãn ®Çu trong mét sè ngµnh kinh tÕ vµ khoa häc

c«ng nghÖ. Víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin, kh¶ n¨ng rót ng¾n

cã c¬ së ®Ó hiÖn thùc ho¸.

b. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cßn t¹o thÕ vµ lùc cho nÒn kinh tÕ, gióp

Ngµy nay lµn sãng tù do ho¸ ®· h¹n chÕ c¸c rµo c¶n gi÷a c¸c quèc gia,

qua ®ã khuyÕn khÝch dßng hµng ho¸ vµ dÞch vô giao l−u gi÷a c¸c n−íc.

NÕu ViÖt Nam gia nhËp c¸c tæ chøc kinh tÕ, th−¬ng m¹i quèc tÕ... sÏ t¹o vÞ

thÕ b×nh ®¼ng cña n−íc ta víi c¸c n−íc trong tæ chøc, tõ ®ãng gãp tiÕng nãi ®Ó

viÖc trong c¸c tranh chÊp th−¬ng m¹i th× ®−îc xö lý theo nguyªn t¾c chung

tranh; c¬ cÊu ngµnh ®−îc tèi −u ho¸ qua viÖc ®iÒu chØnh c¸c dßng hµng ho¸

xuÊt - nhËp khÈu, sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh mòi nhän vµ më réng xuÊt nhËp

khÈu th«ng qua thùc hiÖn ®Çu t− vµ ®Çu t− ra n−íc ngoµi còng nh− hîp t¸c víi

c¸c n−íc trong cïng khu vùc. Trong m«i tr−êng c¹nh tranh toµn cÇu, th× sím hay

muén thÞ tr−êng còng bÞ chia sÎ bëi c¸c c«ng ty kinh doanh quèc tÕ, c¸c c«ng ty

quèc tÕ.

chÊt lµ t×m kiÕm ho¹t ®éng kinh doanh vµ duy tr× mét vÞ thÕ thÝch hîp trªn thÞ

tr−êng. Doanh nghiÖp cã thÓ cã mét vÞ thÕ v÷ng ch¾c hay mong manh trªn thÞ

25

tr−êng n−íc ngoµi lµ tuú thuéc vµo nh÷ng ph¶n øng vµ kh¶ n¨ng xö lý th«ng

tin vµ dù ®o¸n vÒ thÞ tr−êng cña doanh nghiÖp.

Víi sù gióp ®ì cña ChÝnh phñ, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ ®Þnh h−íng c¸c s¶n

phÈm vµ thÞ tr−êng xuÊt nhËp khÈu chñ lùc phï hîp víi nguån lùc cña m×nh

trong tõng giai ®o¹n cña sù ph¸t triÓn vµ bèi c¶nh quèc tÕ. Sù ganh ®ua, c¹nh

Theo ®¸nh gi¸ cña WTO th×: “Th−¬ng m¹i thÕ giíi t¨ng tr−ëng nhanh

chãng, quy m« kh«ng ngõng më réng. So víi n¨m 1950 tæng khèi l−îng

®ã tæng s¶n l−îng cña thÕ giíi chØ t¨ng h¬n 5,5 lÇn, cßn tû lÖ xuÊt khÈu cña

thÕ giíi trong GDP thÕ giíi ®· t¨ng tõ 7% ®Õn 15%. Trong thËp kû 1980 tèc

®é t¨ng tr−ëng th−¬ng m¹i thÕ giíi lµ 6%/n¨m h¬n 2 lÇn so víi tèc ®é t¨ng

tr−ëng kinh doanh thÕ giíi. Trong thËp kû 1990 tèc ®é t¨ng th−¬ng m¹i thÕ

giíi lµ kho¶ng 7%/n¨m, h¬n 2,5 lÇn so víi tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ thÕ giíi -

Nh−ng ®Õn thËp kû 2000 lµ 8,5 lÇn/n¨m, h¬n 3 lÇn”.

Ngµy nay kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu chiÕm 1/3 tæng s¶n phÈm thÕ giíi.

C¬ cÊu hµng ho¸ trong th−¬ng m¹i thÕ giíi ®−îc më réng h¬n kh«ng chØ bao

gåm nh÷ng thµnh phÈm vµ b¸n thµnh phÈm cña c«ng nghiÖp truyÒn thèng, s¶n

phÈm n«ng nghiÖp s¬ chÕ mµ cßn bao gåm c¶ s¶n phÈm kü thuËt cao, c«ng

nghÖ dÞch vô, ngo¹i tÖ, cæ phiÕu, chøng kho¸n, gi¸ trÞ trao ®æi s¶n phÈm v«

h×nh ngµy cµng t¨ng. C¬ cÊu khu vùc cña kinh tÕ thÕ giíi còng thay ®æi. MÆc

dï nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ thÕ giíi chñ yÕu b¾t nguån tõ c¸c n−íc c«ng

nghiÖp ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ®Òu gia t¨ng. Nãi kh¸c ®i trªn

thÕ giíi ngµy cµng cã nhiÒu n−íc tham gia vµo ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ.

Kinh tÕ quèc tÕ gia t¨ng cho thÊy râ mèi quan hÖ vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c n−íc

trªn thÕ giíi t¨ng lªn. Theo IMF "Sù lÖ thuéc lÉn nhau vÒ kinh tÕ ngµy cµng

t¨ng lªn gi÷a c¸c n−íc trªn thÕ giíi do t¨ng nhanh khèi l−îng vµ sù ®a d¹ng

26

cña nh÷ng chuyÓn dÞch cã tÝnh xuyªn biªn giíi quèc gia vÒ hµng ho¸, dÞch vô

vµ c¸c luång vèn quèc tÕ còng nh− nhê sù phæ biÕn c«ng nghÖ ngµy cµng réng

r·i vµ nhanh chãng".

kinh tÕ cña mçi quèc gia ph¸t huy ®−îc tèi ®a c¸c lîi thÕ so s¸nh cña m×nh

trong mét nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· toµn cÇu ho¸.

c. Doanh nghiÖp cã c¬ héi thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi, t¹o ®iÒu kiÖn

®æi míi kü thuËt - c«ng nghÖ.

Héi nhËp quèc tÕ, thùc hiÖn c¸c cam kÕt quèc tÕ lµm cho m«i tr−êng kinh

doanh n−íc ta phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, t¨ng søc hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t−

n−íc ngoµi, t¨ng sù hç trî tµi chÝnh - tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp trong n−íc.

1.3.2.2. Th¸ch thøc

Víi t− c¸ch lµ mét quèc gia trong céng ®ång thÕ giíi n−íc ta ®ang ®øng

tr−íc nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn to lín nh− tÊt c¶ c¸c quèc gia kh¸c trong kû

nguyªn toµn cÇu ho¸. §−¬ng nhiªn toµn cÇu ho¸ kh«ng thÓ ®−a l¹i lîi Ých nh−

nhau ®èi víi mäi n−íc. Møc ®é thu lîi tõ toµn cÇu ho¸ phô thuéc vµo tr×nh ®é

ph¸t triÓn, vµo n¨ng lùc khai th¸c nh÷ng lîi Ých vµ v−ît qua nh÷ng th¸ch thøc

do toµn cÇu ho¸ ®Æt ra cho mçi quèc gia. ViÖt Nam võa lµ mét n−íc ®ang ph¸t

triÓn, võa lµ n−íc XHCN th¸ch thøc tõ toµn cÇu ho¸ ®èi víi n−íc ta sÏ lín h¬n

c¸c n−íc kh¸c.

a. Trong khi t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho c¸c dßng vèn ®Çu t− - c«ng nghÖ di

chuyÓn tõ n−íc nµy ®Õn n−íc kh¸c, toµn cÇu ho¸ sÏ lµm cho c¸c nguån vèn ®ã

nhanh chãng bÞ rót ra khái mét quèc gia nÕu t×nh h×nh chÝnh trÞ ë ®ã kh«ng æn

®éng s¶n xuÊt kinh doanh chñ yÕu dùa vµo nguån ngo¹i lùc.

Vèn lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong ho¹t ®éng cña bÊt kú doanh nghiÖp

nµo, lµ c«ng cô ®Ó biÕn c¸c ý t−ëng, dù ¸n s¶n xuÊt - kinh doanh thµnh hiÖn

27

c¹nh tranh - yÕu tè sèng cßn cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Nh−ng

trªn thùc tÕ, nh÷ng khã kh¨n mµ doanh nghiÖp ViÖt Nam ®ang ph¶i ®èi mÆt

trong qu¸ tr×nh huy ®éng vèn hiÖn nay lµ g×? Cã thÓ thÊy khi thÞ tr−êng chøng

kho¸n ch−a ph¸t triÓn th× nguån nî mµ c¸c doanh nghiÖp cã thÓ huy ®éng

gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n khi tiÕp cËn víi nguån vèn nµy.

Trªn thùc tÕ, toµn cÇu ho¸ ®· dÉn ®Õn sù nhÊt thÓ ho¸ trªn thÞ tr−êng dÉn

®Õn sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ, ®ång thêi còng lµ mét trong

chñ yÕu dùa vµo c¸c nguån ngo¹i lùc.

Sù rµng buéc cña c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc tÕ nh− WB - IMF... ®·

thóc ®Èy c¸c quèc gia tiÕn tíi nh÷ng chuÈn mùc chung trong qu¸ tr×nh s¶n

xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. Trªn c¬ së c¸c tho¶ thuËn hîp t¸c song ph−¬ng vµ

®a ph−¬ng ®· lµm t¨ng thªm sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c doanh nghiÖp

trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh vµ liªn kÕt kinh tÕ. Thùc chÊt cña nã lµ

®Ó h×nh thµnh mét thÞ tr−êng thèng nhÊt buéc c¸c doanh nghiÖp tham gia ph¶i

cã lé tr×nh héi nhËp tÝch cùc ®Ó héi nhËp vµo thÞ tr−êng khu vùc vµ thÕ giíi.

b. Toµn cÇu ho¸ lµm cho mét sè ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi vµ ®êi sèng con

ng−êi thªm kÐm an toµn (tõ an toµn kinh tÕ, tµi chÝnh, v¨n ho¸, x· héi, m«i

tr−êng ®Õn an toµn chÝnh trÞ; tõ an toµn cña tõng con ng−êi, tõng gia ®×nh,

tõng c«ng ty doanh nghiÖp... ®Õn an toµn cña quèc gia vµ hÖ thèng tµi chÝnh

toµn cÇu...).

Trong m¹ng kinh tÕ toµn cÇu, sù ®æ vì ®ét biÕn ë mét n¬i nµy, ë mét n−íc

nÒn kinh tÕ lÖ thuéc chÆt chÏ vµo nhau, chóng sÏ trë nªn nh¹y c¶m vµ dÔ bÞ tæn

th−¬ng, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n−íc kÐm ph¸t triÓn, n¬i cã nhiÒu bÊt cËp víi c¸c tiÕn

tr×nh ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi.

28

Do sù phô thuéc lÉn nhau ngµy cµng t¨ng gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ, nªn mét

cuéc khñng ho¶ng ë mét khu vùc dï lµ kh«ng lín vÉn cã kh¶ n¨ng lµm trë

ng¹i cho thÞ tr−êng toµn cÇu vµ rÊt khã kh¨n trong viÖc æn ®Þnh nÒn kinh tÕ

mçi n−íc. IMF vµ WB ®Òu cho r»ng, cÇn ph¶i ®Ò ra mét c¬ chÕ kiÓm so¸t,

phèi hîp, ph¶n øng trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi nh»m dù b¸o vµ ng¨n ngõa

nh÷ng rñi ro trªn thÞ tr−êng hµng ho¸, dÞch vô, thÞ tr−êng chøng kho¸n vµ tiÒn

tÖ thÕ giíi. Joseph Stiglits - nhµ kinh tÕ hµng ®Çu cña WB cho r»ng: toµn cÇu

ho¸ cã thÓ xem nh− mét con sãng c¶ cã kh¶ n¨ng lËt c¸c con thuyÒn quèc gia

hoÆc ®Èy c¸c quèc gia lªn ®Çu ngän sãng.

Theo dù b¸o cña c¸c chuyªn gia kinh tÕ, ®Çu t− n−íc ngoµi vÉn tiÕp tôc

t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m t¬Ý do xu h−íng s¸t nhËp c¸c c«ng ty lín thµnh c¸c

c«ng ty, tËp ®oµn khæng lå, xuyªn quèc gia, xuyªn lôc ®Þa... tiÕp tôc diÔn ra

m¹nh mÏ. Lµn sãng å ¹t c¸c dßng vèn ®æ vµo thÞ tr−êng míi næi trong nh÷ng

chÝnh toµn cÇu th«ng tho¸ng h¬n ®ang diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ, mÆt kh¸c

lµ sù thµnh c«ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n−íc tiÕp nhËn vèn. Song

IMF, WB... còng ®· c¶nh b¸o r»ng h·y thËn träng v× sù hiÖn diÖn cña c¸c

dßng vèn nµy, bëi nh÷ng thay ®æi trong l·i suÊt trªn thÕ giíi vµ c¸c diÔn biÕn

yÕu phô thuéc vµo nguån vèn nhËp khÈu.

Trªn thùc tÕ c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, nhÊt lµ Mü, th«ng qua c¸c

tæ chøc kinh tÕ - tµi chÝnh thÕ giíi (WTO - WB - IMF...) lîi dông viÖc tµi trî

vèn ®Ó t×m kiÕm thÞ tr−êng ®Çu t− nh»m chi phèi, ®iÒu khiÓn thÕ giíi. §iÒu ®ã

cã thÓ lµm cho nÒn kinh tÕ mét n−íc h−ng thÞnh nhanh chãng nh−ng còng cã

thÓ lµm cho kinh tÕ mét n−íc suy sôp nhÊt lµ nh÷ng n−íc kh«ng chÞu héi nhËp

vµo dßng ch¶y chung cña Mü vµ c¸c quèc gia c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.

c. Toµn cÇu ho¸ còng lµm cho viÖc di chuyÓn lao ®éng, kÓ c¶ viÖc di

chuyÓn bÊt hîp ph¸p trë nªn phæ biÕn, tÖ n¹n chÈy m¸u chÊt x¸m xÈy ra lµ tÊt

yÕu. ViÖc kiÓm so¸t dßng lao ®éng ra vµ vµo mçi quèc gia sÏ trë nªn khã kh¨n

29

h¬n. Sù biÕn ®éng nhu cÇu lao ®éng trong n−íc vµ trªn thÕ giíi ¶nh h−ëng rÊt

nhiÒu ®Õn kÕ ho¹ch s¶n xuÊt - kinh doanh cña mäi doanh nghiÖp.

khiÕn cho ViÖt Nam kh«ng thÓ chuyÓn sang giai ®o¹n hai cña qu¸ tr×nh c«ng

nghiÖp ho¸: giai ®o¹n ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp tËp trung vèn.

Trong khi lîi thÕ so s¸nh trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp tËp trung lao ®éng

n−íc ta ®· gi¶m sót vµ kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh víi Trung Quèc, Th¸i Lan,

Malayxia...; c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc l¹i ch−a ®ñ hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ

tr−ëng cao vµ liªn tôc, ViÖt Nam kh«ng thÓ hµi lßng víi nh÷ng lîi thÕ vÒ nguån

triÓn nguån t− b¶n con ng−êi - nguån tµi nguyªn v« cïng tËn cña mét quèc gia,

lùc nµy, Nhµ n−íc cÇn tiÕn hµnh c¶i c¸ch gi¸o dôc mét c¸ch triÖt ®Ó vµ t¨ng

c−êng h¬n n÷a viÖc ®Çu t− cho c«ng t¸c gi¸o dôc ®µo t¹o.

doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh vµ dÞch vô ph¶i n¨ng ®éng trong qu¸ tr×nh

giao dÞch mua b¸n nh»m mang l¹i lîi nhuËn cao nhÊt cho doanh nghiÖp. Trªn

b¹i lµ tuú søc cña m×nh. V× vËy ®Ó chiÕn th¾ng trªn thÞ tr−êng héi nhËp th×

n¨ng lùc c¹nh tranh ph¶i cao. Tuy nhiªn ViÖt Nam míi b−íc vµo kinh tÕ thÞ

tr−êng nªn søc c¹nh tranh cßn yÕu kÐm trªn c¶ 3 cÊp ®é: c¹nh tranh quèc gia -

thö th¸ch mang tÝnh quyÕt ®Þnh. Do vËy ®Ó v−ît qua thö th¸ch nµy, ®Ó tæ chøc

thùc hiÖn kÕ ho¹ch kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶, c¸c doanh nghiÖp ph¶i nghiªn

cøu thÞ tr−êng, t×m hiÓu nhu cÇu tiªu thô cña kh¸ch hµng vµ kh«ng ngõng c¶i

tiÕn chÊt l−îng s¶n phÈm vµ dÞch vô nh»m ®¸p øng tèt nhÊt nhu cÇu cña kh¸ch

hµng. Trong qu¸ tr×nh nµy, doanh nghiÖp cã thÓ gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro nh− lùa