Đề tài Tác động của việc Trung Quốc gia nhập WTO đối với xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam

Bé T−¬ng m¹i

Bé Th−¬ng m¹i

§Ò tµi khoa häc cÊp Bé

M∙ sè: 2004 - 78 - 007

T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc

gia nhËp WTO ®èi víi xuÊt khÈu

hµng ho¸ cña ViÖt Nam

C¬ quan qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Th−¬ng m¹i

C¬ quan chñ tr× thùc hiÖn: ViÖn Nghiªn cøu th−¬ng m¹i

Chñ nhiÖm ®Ò tµi : Ths. §ç Kim Chi

C¸c thµnh viªn: : Ths. NguyÔn ViÖt H−ng

Ths. Hoµng thÞ V©n Anh

CN. Ph¹m Hång Lam

5899

21/6/2006

Hµ néi – 2006

Bé Th−¬ng m¹i

§Ò tµi khoa häc cÊp Bé

M∙ sè: 2004 - 78 - 007

T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc

gia nhËp WTO ®èi víi xuÊt khÈu

hµng ho¸ cña ViÖt Nam

Hµ néi- 2006

Môc Lôc

Trang

Danh môc ch÷ viÕt t¾t

1

5

Më ®Çu

Ch−¬ng 1. Vai trß cña Trung Quèc trong th−¬ng m¹i

toµn cÇu sau khi lµ thµnh viªn cña WTO

5

1. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi nÒn kinh

tÕ Trung Quèc

5

1.1. Kh¸i l−îc vÒ c¸c cam kÕt cña Trung Quèc khi gia nhËp WTO

11

18

1.2. C¸c lîi Ých cña viÖc tham gia WTO ®èi víi Trung Quèc

1.3. Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi Trung Quèc khi thùc hiÖn c¸c

nguyªn t¾c cña WTO

20

24

2. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi th−¬ng

m¹i quèc tÕ

2.1. VÞ trÝ cña Trung Quèc trong hÖ thèng th−¬ng m¹i toµn cÇu sau

khi trë thµnh thµnh viªn WTO

2.2. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi víi mét

sè trung t©m th−¬ng m¹i lín trªn thÕ giíi

2.2.1. T¸c ®éng ®Õn th−¬ng m¹i Trung Quèc - Hoa Kú

2.2.2. T¸c ®éng ®Õn th−¬ng m¹i Trung Quèc - EU

2.2.3. T¸c ®éng ®Õn th−¬ng m¹i Trung Quèc - NhËt B¶n

2.2.4. T¸c ®éng ®Õn th−¬ng m¹i Trung Quèc - ASEAN

25

27

29

30

37

Ch−¬ng 2. Nh÷ng t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp

WTO ®èi víi xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam

37

1. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi xuÊt khÈu

hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng Trung Quèc

1.1. Thùc tr¹ng xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng

Trung Quèc

i

41

46

48

49

1.2. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi n¨ng lùc

c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr−êng Trung Quèc

1.3. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi chÝnh s¸ch

th−¬ng m¹i ®èi víi ViÖt Nam

2. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi xuÊt khÈu

hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang c¸c thÞ tr−êng kh¸c

2.1. T¸c ®éng tíi n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn

mét sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu chñ yÕu

2.1.1. ThÞ tr−êng Hoa Kú

2.1.2. ThÞ tr−êng EU

49

57

62

67

70

2.1.3. ThÞ tr−êng NhËt B¶n

2.1.4. ThÞ tr−êng ASEAN

2.2. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi thay ®æi

chÝnh s¸ch cña c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu chñ yÕu

75

3. §¸nh gi¸ tæng qu¸t t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp

WTO tíi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam

3.1. C¸c t¸c ®éng tÝch cùc

75

76

80

82

3.2. C¸c t¸c ®éng tiªu cùc

3.3. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn gi¶i quyÕt

Ch−¬ng 3. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn xuÊt khÈu

cña ViÖt Nam trong bèi c¶nh Trung Quèc lµ thµnh viªn

chÝnh thøc cña WTO

1. Quan ®iÓm vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam

trong nh÷ng n¨m tíi

82

1.1. Quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong bèi

c¶nh Trung Quèc lµ thµnh viªn cña WTO

1.2. §Þnh h−íng ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong bèi c¶nh

Trung Quèc lµ thµnh viªn cña WTO

85

86

2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam

ii

2.1. C¸c gi¶i ph¸p chung

86

88

92

95

97

2.1.1. Ph¸t triÓn quan hÖ quèc tÕ

2.1.2. N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ

2.1.3. N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp xuÊt khÈu

2.1.4. N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng ho¸ xuÊt khÈu

2.1.5. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, ph¸t triÓn thÞ

tr−êng, xóc tiÕn th−¬ng m¹i

2.2. C¸c gi¶i ph¸p cho tõng thÞ tr−êng vµ ngµnh hµng

2.2.1. ThÞ tr−êng Trung Quèc

2.2.2. ThÞ tr−êng Hoa Kú

2.2.3. ThÞ tr−êng EU

98

101

106

112

114

117

119

121

2.2.4. ThÞ tr−êng NhËt B¶n

2.2.5. ThÞ tr−êng ASEAN

KÕt luËn

Tµi liÖu tham kh¶o

Phô lôc

iii

Danh Môc b¶ng biÓu, s¬ ®å, phô lôc

B¶ng 1.1. So s¸nh cam kÕt WTO cña Trung Quèc víi cam kÕt trong

10

HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa Kú

B¶ng 1.2. Mét sè chØ tiªu kinh tÕ vÜ m« cña Trung Quèc 2000 - 2005

17

22

B¶ng 1.3. T×nh h×nh FDI t¹i khu vùc §«ng ¸

B¶ng 1.4. Th−¬ng m¹i cña Trung Quèc víi c¸c ®èi t¸c chÝnh sau khi

gia nhËp WTO

24

B¶ng 1.5. Th−¬ng m¹i Trung Quèc – Hoa Kú

26

28

29

31

38

40

B¶ng 1.6. Th−¬ng m¹i Trung Quèc - EU

B¶ng 1.7. Th−¬ng m¹i Trung Quèc – NhËt B¶n

B¶ng 1.8. Th−¬ng m¹i Trung Quèc – ASEAN

B¶ng 2.1. Th−¬ng m¹i ViÖt Nam – Trung Quèc 1995 - 2000

B¶ng 2.2. XuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc 1995 - 2000

39

B¶ng 2.3. XuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc 2001 - 2004

B¶ng 2.4. MÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang Trung

Quèc 2001 - 2004

B¶ng 2.5. Kh¶ n¨ng tù cung øng mét sè s¶n phÈm cña Trung Quèc

B¶ng 2.6. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Hoa Kú

B¶ng 2.7. MÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang Hoa Kú

B¶ng 2.8. NhËp khÈu hµng dÖt may vµo thÞ tr−êng Hoa Kú

B¶ng 2.9. NhËp khÈu giµy dÐp vµo thÞ tr−êng Hoa Kú

41

49

50

51

54

57

B¶ng 2.10. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU 15

B¶ng 2.11. Mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang

EU 15

58

60

63

B¶ng 2.12. NhËp khÈu hµng dÖt may ngo¹i khu vùc cña EU 15

B¶ng 2.13. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n

B¶ng 2.14. C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang NhËt

B¶n

64

67

B¶ng 2.15. NhËp khÈu giµy dÐp vµo thÞ tr−êng NhËt B¶n

iv

B¶ng 2.16. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng

68

69

ASEAN

B¶ng 2.17. MÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng

ASEAN

§å thÞ. FDI vµo Trung Quèc

15

Phô lôc 1. Nh÷ng cam kÕt chñ yÕu trong lÜnh vùc dÞch vô cña Trung

Quèc

121

Phô lôc 2. Cam kÕt vÒ TQR cña Trung Quèc

123

125

126

Phô lôc 3. T×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu n«ng s¶n cña Trung Quèc

Phô lôc 4. C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña Trung Quèc sang EU

Phô lôc 5. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO c¸c n−íc

trong khu vùc

127

128

130

Phô lôc 6: RCA cña Trung Quèc vµ c¸c n−íc ASEAN

Phô lôc 7. T×nh h×nh nhËp khÈu mét sè n«ng s¶n vµo thÞ tr−êng Trung

Quèc

Phô lôc 8. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang c¸c n−íc thµnh

viªn EU - 15

131

Phô lôc 9. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang c¸c n−íc ASEAN 131

v

Danh môc ch÷ viÕt t¾t

ViÕt t¾t TiÕng Anh

TiÕng ViÖt

AFTA

ASEAN

ATC

ASEAN Free Trade Area

Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN

Association of Southeast Asian Nations

Agreement of Textile & Clothing

HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸

HiÖp ®Þnh Hµng dÖt may

CEPT

Common Effective Preferential Tariff

ThuÕ quan −u ®·i cã hiÖu lùc chung

C¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp th−¬ng m¹i

DSM

Dispute settlement mechandise

cña WTO

EHP

EU

Early Harvest Progam

Ch−¬ng tr×nh Thu ho¹ch sím

Liªn minh ch©u ¢u

European Union

FAO

FDI

Food and Agriculture Organization

Foreign Direct Investment

Tæ chøc n«ng l−¬ng Liªn Hîp quèc

§Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi

HiÖp ®Þnh chung vÒ th−¬ng m¹i vµ thuÕ

GATT

General Agreement on Trade and Tariff

quan

GATS

GDP

GSP

General Agreement on Trade in Services HiÖp ®Þnh chung vÒ th−¬ng m¹i dÞch vô

Gross Domestic Product

Tæng s¶n phÈm quèc néi

Generalized System of Preferences

HÖ thèng −u ®·i thuÕ quan phæ cËp

Hazard Analysis and Critical Control

Point (FDA program)

§iÓm kiÓm so¸t tíi h¹n mèi nguy h¹i ®èi

víi hµng thùc phÈm

HACCP

HS

Harmonized System

HÖ thèng ph©n lo¹i hµng ho¸

LÞch tr×nh thuÕ quan hµi hoµ

Quü tiÒn tÖ quèc tÕ

HTS

IMF

JICA

MFN

Harmonized Tariff Schedule

International Monetary Fund

Japan International Cooperation Agency C¬ quan Hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n

Most-Favored-Nations Quy chÕ Tèi huÖ quèc

vi

NAFTA

NT

North American Free Trade Agreement

Nation Treatment

HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do B¾c Mü

§·i ngé quèc gia

ODA

Offical Development Assistant

ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc

RCA

TBT

Revealed Comparative Advantage

Technical Barriers to Trade

Lîi thÕ so s¸nh hiÓn thÞ

Hµng rµo kü thuËt trong th−¬ng m¹i

Agreement on Trade-Related Investment HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p ®Çu t− liªn quan

TRIMs

Measures

®Õn th−¬ng m¹i

TRQ

USDA

WTO

Tariff Rate Quotas

H¹n ng¹ch thuÕ quan

United States Department of Agriculture Bé N«ng nghiÖp Hoa Kú

World Trade Organization

Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi

ViÕt t¾t tiÕng ViÖt

ViÕt t¾t

DN

TiÕng ViÖt

Doanh nghiÖp

KNXK

NDT

Kim ng¹ch xuÊt khÈu

Nh©n d©n tÖ

Thµnh phè Hå ChÝ Minh

Trung Quèc

ViÖt Nam

TP.HCM

TQ

VN

XK

XuÊt khÈu

NK

NhËp khÈu

vii

Më ®Çu

Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu ®Ò tµi

Gia nhËp WTO lµ b−íc ®i tÊt yÕu trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, sù kiÖn Trung Quèc gia nhËp WTO

l¹i thu hót sù chó ý cña nhiÒu n−íc, do viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO kh«ng

chØ t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ Trung Quèc, mµ cßn cã ¶nh h−ëng lín ®Õn nhiÒu

n−íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc trong khu vùc.

ChØ sau mét thêi gian ng¾n gia nhËp WTO, Trung Quèc ®· trë thµnh mét

trong nh÷ng n−íc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c hµng chÕ t¹o

vµ g©y nªn ¸p lùc gi¶m gi¸ c¸c mÆt hµng nµy trªn thÞ tr−êng toµn cÇu do tËn

dông ®−îc lîi thÕ kinh tÕ nhê quy m«, chi phÝ lao ®éng thÊp vµ vèn ®Çu t− lín,

®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi.

Trung Quèc gia nhËp WTO lµm t¨ng thªm ¸p lùc c¹nh tranh víi c¸c n−íc

®ang ph¸t triÓn kh¸c ë ch©u ¸ vÒ thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi còng nh− xuÊt khÈu

sang c¸c trung t©m th−¬ng m¹i lín: thÞ tr−êng Hoa Kú, ch©u ¢u vµ NhËt B¶n.

Trong c¹nh tranh víi c¸c n−íc ASEAN, Trung Quèc cã −u thÕ rÊt lín bëi hä

ch¼ng nh÷ng ®−îc h−ëng c¸c −u ®·i thuÕ quan vµ phi thuÕ quan mµ cßn v×

Trung Quèc cã −u thÕ vÒ thÞ tr−êng, th−êng ®−îc −u tiªn h¬n, coi träng h¬n

trong ®µm ph¸n th−¬ng m¹i. Tuy nhiªn, víi viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO,

c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ch©u ¸ còng cã c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n ®Ó x©m

nhËp thÞ tr−êng Trung Quèc - mét thÞ tr−êng cã tiÒm n¨ng lín nhÊt thÕ giíi víi

1,3 tû d©n cã møc sèng vµ nhu cÇu ngµy cµng t¨ng lªn.

§èi víi ViÖt Nam, t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO cßn cã

ý nghÜa trùc tiÕp h¬n do ViÖt Nam lµ n−íc l¸ng giÒng gÇn gòi. Mçi mét thay ®æi

trªn thÞ tr−êng Trung Quèc ®Òu sÏ ®−îc truyÒn ®Õn ViÖt Nam mét c¸ch trùc tiÕp

nhÊt. ViÖc Trung Quèc trë thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO ®Æt xuÊt khÈu cña

ViÖt Nam tr−íc nh÷ng th¸ch thøc lín. Gia nhËp WTO, Trung Quèc sÏ ®−îc

h−ëng nh÷ng thuËn lîi vµ thùc hiÖn nh÷ng nghÜa vô mµ tæ chøc nµy quy ®Þnh.

Vèn ®· cã nhiÒu lîi thÕ h¬n ViÖt Nam vÒ nhiÒu mÆt hµng xuÊt khÈu, c¸c −u ®·i

cña WTO sÏ g©y søc Ðp c¹nh tranh m¹nh mÏ ®èi víi c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i

cña Trung Quèc trªn thÞ tr−êng thø ba. ViÖt Nam vµ Trung Quèc cã c¬ cÊu mÆt

hµng xuÊt khÈu vµ thÞ tr−êng xuÊt khÈu t−¬ng ®ång. Víi viÖc gia nhËp WTO,

Trung Quèc sÏ ®−îc c¸c n−íc thµnh viªn WTO dì bá nh÷ng hµng rµo h¹n chÕ

vÒ thuÕ quan vµ phi thuÕ quan, ®−îc h−ëng nh÷ng −u ®·i vÒ thuÕ quan, h¹n

ng¹ch xuÊt khÈu... nhÊt lµ t¹i c¸c thÞ tr−êng Hoa Kú, NhËt B¶n, EU, th× nh÷ng

mÆt hµng cïng chñng lo¹i cña ViÖt Nam sÏ rÊt khã c¹nh tranh víi hµng ho¸

Trung Quèc. Khi gia nhËp WTO, m«i tr−êng ®Çu t− cña Trung Quèc sÏ ®−îc

c¶i thiÖn h¬n n÷a, Trung Quèc sÏ trë thµnh mét trong nh÷ng "®iÓm nãng" thu

hót ®Çu t− n−íc ngoµi cña thÕ giíi, t¹o nªn søc Ðp c¹nh tranh lín ®èi víi mét sè

1

n−íc §«ng Nam ¸ kh¸c, trong ®ã cã ViÖt Nam, trong viÖc thu hót ®Çu t− n−íc

ngoµi.

Tuy nhiªn, bªn c¹nh ®ã, viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO còng ®em l¹i

cho ViÖt Nam nhiÒu c¬ héi: NÒn kinh tÕ Trung Quèc tiÕp tôc duy tr× tèc ®é t¨ng

tr−ëng cao, thu nhËp t¨ng lµm t¨ng nhu cÇu tiªu thô, thÞ tr−êng më réng sÏ lµ c¬

héi ®èi víi hµng ho¸ cña ViÖt Nam. Thùc hiÖn c¸c cam kÕt WTO, Trung Quèc

¸p dông chÕ ®é th−¬ng m¹i më h¬n, ®Æc biÖt víi hµng n«ng, l©m, thuû s¶n, t¹o

c¬ héi ®Ó ViÖt Nam t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng nµy. Khi c¸c nhµ

®Çu t− n−íc ngoµi ®Õn Trung Quèc nhiÒu h¬n, thÞ tr−êng Trung Quèc còng sÏ

cÇn nhiÒu h¬n c¸c nguyªn vËt liÖu cho s¶n xuÊt. Nh− vËy, ViÖt Nam cã ®iÒu

kiÖn xuÊt khÈu nhiÒu h¬n c¸c nguyªn nhiªn liÖu nh− x¨ng dÇu, than ®¸, cao su...

cho thÞ tr−êng khæng lå nµy.

Nh− vËy, khã cã thÓ ®¸nh gi¸ chung ¶nh h−ëng cña viÖc Trung Quèc vµo

WTO ®èi víi nÒn kinh tÕ còng nh− ®èi víi tõng ngµnh hµng xuÊt khÈu cña ViÖt

Nam. ¶nh h−ëng nµy mét lµ, tïy thuéc møc ®é th−¬ng m¹i cña Trung Quèc víi

c¸c n−íc; hai lµ, phô thuéc vµo lîi thÕ c¹nh tranh cña tõng ngµnh hµng vµ ba lµ

tïy thuéc vµo c¬ cÊu th−¬ng m¹i song ph−¬ng gi÷a Trung Quèc víi ViÖt Nam

vµ c¸c n−íc kh¸c.

Sù kiÖn Trung Quèc gia nhËp WTO vµ ¶nh h−ëng cña nã tíi kinh tÕ,

th−¬ng m¹i thÕ giíi vµ tõng khu vùc ®· thu hót sù quan t©m cña hÇu kh¾p c¸c

n−íc vµ lµ ®Ò tµi nghiªn cøu cña nhiÒu chuyªn gia quèc tÕ nh−:

- Elena Lanchovichina vµ Will Martin, B¸o c¸o cña Ng©n hµng thÕ giíi

2001, Trade Liberalization n China’sAccession to WTO.

- Lawrence J. Lau, Ph.D., 7/6/2002, The impact of Chinese Accession to

the World Trade Organization (WTO) on the Chinese Economy.

- Norbert von Hofmann/Erwin Schweisshelm, 11/2002, China’s

membership in the WTO - a headache for neighbouring labour markets

- Li Shangtong vµ Zhai Fan, Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn, B¾c Kinh,

2000, Impact of WTO Accession on China’s Economy,

- OECD, Paris 3/2002, China in the World Economy: The Domestic

Policy Challenges.

- Supachai Panitchpakdi & Mark L. Clifford, (2003), China and the

WTO: Changing China, Changing World Trade.

ë ViÖt Nam còng ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña sù

kiÖn Trung Quèc gia nhËp WTO tíi kinh tÕ ViÖt Nam, nh− :

- Trung t©m Nghiªn cøu Trung Quèc (2001), Trung Quèc gia nhËp WTO

vµ ASEAN

2

- ViÖn Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ thÕ giíi (2000), Trung Quèc gia nhËp WTO

vµ bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam.

- Trung t©m Kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (2004), Trung Quèc gia

nhËp WTO ®èi víi §«ng Nam ¸.

- TS. NguyÔn Xu©n Th¾ng vµ Th.s. §µo ViÖt Hïng, ViÖn Kinh tÕ thÕ

giíi, China’s Accession to the WTO: ImpliCat...ions on Vietnam-China

Economic Relations.

- TS. Ng« VÜnh Long, 2002, Ai ®−îc, ai thua trong viÖc Trung Quèc vµo

WTO vµ mét sè bµi häc cã thÓ rót ra ®−îc cho ViÖt Nam.

- TS. TrÇn Quèc Hïng, 2002, Trung Quèc vµo WTO: C¬ héi vµ thö

th¸ch.

- Vâ §¹i L−îc, ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam (2004), Trung Quèc gia

nhËp WTO, thêi c¬ vµ th¸ch thøc…

Tuy nhiªn, c¸c nghiªn cøu nªu trªn chñ yÕu ®Ò cËp tíi t¸c ®éng cña sù

kiÖn Trung Quèc gia nhËp WTO tíi kinh tÕ thÕ giíi, kinh tÕ Trung Quèc vµ

kinh tÕ ViÖt Nam ë b×nh diÖn vÜ m«, ch−a cã nghiªn cøu nµo ph©n tÝch cô thÓ

¶nh h−ëng cña sù kiÖn nµy tíi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nãi chung còng nh−

tõng ngµnh hµng xuÊt khÈu nãi riªng.

§Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi xuÊt khÈu

cña ViÖt Nam cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu cô thÓ vÒ nh÷ng −u thÕ, h¹n chÕ trong

c¹nh tranh cña c¸c ngµnh hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trªn c¸c thÞ tr−êng xuÊt

khÈu chÝnh; ph©n tÝch c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi xuÊt khÈu cña hai n−íc vµo c¸c

thÞ tr−êng chñ yÕu tr−íc vµ sau khi Trung Quèc gia nhËp WTO ®Ó chØ ra nh÷ng

t¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi xuÊt khÈu

cña ViÖt Nam. Tõ ®ã t×m ra c¸c ®èi s¸ch thÝch hîp ®Ó ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña

ViÖt Nam trong t×nh h×nh míi.

Tõ nh÷ng lý do ®· nªu trªn, Bé Th−¬ng m¹i ®· cho phÐp chóng t«i

nghiªn cøu triÓn khai ®Ò tµi cÊp Bé víi tiªu ®Ò: “T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc

gia nhËp WTO tíi xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam”.

Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi:

- Lµm râ vÞ thÕ cña Trung Quèc trong th−¬ng m¹i toµn cÇu sau khi trë

thµnh thµnh viªn cña WTO.

- ChØ ra nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc cña Trung Quèc gia nhËp

WTO ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam.

- §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, h¹n chÕ

nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc trong c¹nh tranh xuÊt khÈu hµng ho¸ gi÷a ViÖt Nam vµ

Trung Quèc.

3

§èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu:

- §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia

nhËp WTO tíi thÞ tr−êng xuÊt khÈu vµ mÆt hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.

- Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi tËp trung vµo nghiªn cøu xuÊt khÈu hµng

ho¸ cña ViÖt Nam, tËp trung vµo nh÷ng mÆt hµng n«ng s¶n, dÖt may, da giày

sang c¸c thÞ tr−êng Hoa Kú, EU, NhËt B¶n, ASEAN vµ thÞ tr−êng Trung Quèc

trong giai ®o¹n 2001- 2010.

Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

§Ó thùc hiÖn ®Ò tµi, ngoµi c¸c ph−¬ng ph¸p chung ®−îc ¸p dông cho lÜnh

vùc nghiªn cøu kinh tÕ, mét sè ph−¬ng ph¸p cô thÓ ®−îc tiÕn hµnh lµ:

- Ph−¬ng ph¸p tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh c¸c nghiªn cøu trong vµ

ngoµi n−íc liªn quan ®Õn chñ ®Ò nghiªn cøu ®Ó kÕ thõa nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn

cøu tr−íc ®©y.

- Thu thËp sè liÖu theo c¸c mèc thêi gian tr−íc vµ sau khi Trung Quèc

gia nhËp WTO vÒ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ViÖt Nam víi Trung Quèc vµ ViÖt

Nam, Trung Quèc víi c¸c ®èi t¸c th−¬ng m¹i kh¸c

- Kh¶o s¸t thùc tÕ mét sè doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu

- Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia, héi th¶o

Néi dung nghiªn cøu

§Ò tµi ®−îc kÕt cÊu thµnh 3 ch−¬ng (ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn), néi

dung nghiªn cøu cô thÓ cña tõng ch−¬ng nh− sau:

4

Ch−¬ng 1

Vai trß cña Trung Quèc trong th−¬ng m¹i toµn cÇu

sau khi lµ thµnh viªn cña WTO.

1. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi nÒn

kinh tÕ Trung Quèc

1.1. Kh¸i l−îc vÒ c¸c cam kÕt cña Trung Quèc khi gia nhËp WTO

Trung Quèc trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i

ThÕ giíi (WTO) vµo th¸ng 12 n¨m 2001. ViÖc gia nhËp WTO, nh− mét nç lùc

n»m trong c¶i c¸ch chung cña ®Êt n−íc, cã ý nghÜa hÕt søc quan träng ®Õn ph¸t

triÓn kinh tÕ cña Trung Quèc. Nh÷ng ®iÓm chñ ®¹o trong cam kÕt WTO cña

Trung Quèc theo 5 nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WTO: (1) kh«ng ph©n biÖt ®èi xö

(quy chÕ tèi huÖ quèc MFN vµ ®èi xö quèc gia NT), (2) më cöa thÞ tr−êng, (3)

minh b¹ch vµ cã kh¶ n¨ng tiªn ®o¸n, (4) kh«ng bãp mÐo th−¬ng m¹i vµ (5) ®èi

xö −u ®·i cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn.

(1) Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö

Trung Quèc cam kÕt tu©n thñ theo nguyªn t¾c nµy, tøc lµ ¸p dông

MFN vµ NT cho tÊt c¶ c¸c n−íc thµnh viªn cña WTO. §èi víi Trung

Quèc, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ thñ tiªu hÖ thèng hai gi¸, xo¸ bá dÇn nh÷ng h¹n

chÕ th−¬ng m¹i, vµ ¸p dông c¸c luËt lÖ vµ thñ tôc hµnh chÝnh thèng nhÊt

h¬n.

- Th−¬ng quyÒn: Theo NghÞ ®Þnh th− gia nhËp WTO, trong vßng 3 n¨m,

c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®−îc quyÒn nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu mäi mÆt

hµng, trõ nh÷ng mÆt hµng dµnh riªng cho c¸c doanh nghiÖp ngo¹i th−¬ng Nhµ

n−íc (nh− dÇu th« vµ ph©n bãn). Sau 5 n¨m, doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®−îc

quyÒn xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ ph©n phèi tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ trªn thÞ

tr−êng c¶ n−íc. Xo¸ bá ®éc quyÒn kinh doanh nhËp khÈu cña Nhµ n−íc vÒ n«ng

s¶n vµ hµng c«ng nghiÖp. C¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc (DNNN) ph¶i thùc hiÖn

mua b¸n chØ dùa trªn c¸c tiªu chÝ th−¬ng m¹i.

Ngµy 11/12/2004 lµ thêi ®iÓm c¸c doanh nghiÖp 100% vèn n−íc ngoµi

®−îc tham gia trong lÜnh vùc dÞch vô t¹i thÞ tr−êng Trung Quèc (bao gåm c¸c

quyÒn kinh doanh th−¬ng m¹i vµ ph©n phèi). Gi÷a th¸ng 4/2004, Trung Quèc

®· ban hµnh LuËt Ngo¹i th−¬ng söa ®æi (quy ®Þnh vÒ quyÒn kinh doanh) vµ C¸c

quy ®Þnh vÒ qu¶n lý ®Çu t− n−íc ngoµi trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i (trong lÜnh

vùc ph©n phèi dÞch vô).

Th¸ng 5/2004, Bé Th−¬ng m¹i Trung Quèc ®· ban hµnh mét b¶n dù th¶o

®Ó lÊy ý kiÕn ®ãng gãp vÒ thùc thi c¸c quy ®Þnh cña LuËt Ngo¹i th−¬ng. Ngµy

1/6/2004, LuËt chÝnh thøc cã hiÖu lùc, sím h¬n thêi h¹n 5 th¸ng. §©y lµ mét

b−íc tiÕn ®¸ng kÓ cña Trung Quèc trong nç lùc c¶i c¸ch hÖ thèng luËt ph¸p

5

qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, t¹o s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho c¸c c«ng ty n−íc

ngoµi.

Tuy nhiªn c¸c c«ng ty n−íc ngoµi vÉn lo ng¹i vÒ ®iÒu kho¶n tù vÖ ®Æc

biÖt trong LuËt Ngo¹i th−¬ng míi cña Trung Quèc. ViÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p

tù vÖ ®· khiÕn nhiÒu ng−êi nghi ngê vÒ nh÷ng nç lùc thùc hiÖn cam kÕt cña

Trung Quèc khi gia nhËp WTO, còng nh− liÖu Trung Quèc cã s½n sµng chÊp

nhËn më cöa thÞ tr−êng cho c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô n−íc ngoµi nh− ®· cam

kÕt trong hiÖp ®Þnh gia nhËp WTO¹.

- C¸c biÖn ph¸p ®Çu t− liªn quan tíi th−¬ng m¹i (TRIMs): Trung Quèc

cam kÕt lo¹i bá ngay c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p tr¸i víi quy ®Þnh cña HiÖp

®Þnh TRIMs cña WTO mµ kh«ng yªu cÇu thêi gian ©n h¹n, hay bÊt kú ngo¹i lÖ

nµo hoÆc chØ b¶o l−u ë møc ®é tèi thiÓu. Ph¹m vi cam kÕt còng réng h¬n so víi

quy ®Þnh cña HiÖp ®Þnh TRIMs. Cô thÓ, Trung Quèc ®· cam kÕt viÖc phª duyÖt

®Çu t− vµ nhËp khÈu kh«ng cßn ph¶i theo c¸c yªu cÇu g©y c¶n trë th−¬ng m¹i

nh− c¸c yªu cÇu vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ, c©n ®èi ngo¹i tÖ vµ c¸c yªu cÇu néi

®Þa ho¸. QuyÒn xuÊt khÈu vµo Trung Quèc còng kh«ng cÇn ph¶i kÌm theo ®iÒu

kiÖn vÒ ®Çu t−.

C¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý ®Çu t− n−íc ngoµi trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i,

ban hµnh th¸ng 4/2004 ®· cung cÊp c¸c th«ng tin h−íng dÉn c¸c c«ng ty n−íc

ngoµi ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc dÞch vô t¹i thÞ tr−êng Trung Quèc nh− b¸n

bu«n, b¸n lÎ, lùa chän ®¹i lý uû th¸c. Trung Quèc ®· xin ý kiÕn ®ãng gãp cña

céng ®ång doanh nghiÖp n−íc ngoµi tr−íc khi ban hµnh luËt chÝnh thøc. Tuy

nhiªn trong b¶n nµy vÉn ch−a cã quy ®Þnh chi tiÕt c¸ch thøc ®Ó c¸c c«ng ty cã

vèn ®Çu t− n−íc ngoµi kÕt hîp viÖc cung cÊp dÞch vô víi c¸c lÜnh vùc kinh

doanh hiÖn t¹i.

- Më cöa khu vùc dÞch vô: Trung Quèc sÏ më cöa thÞ tr−êng tÊt c¶ c¸c

lÜnh vùc dÞch vô: ph©n phèi, tµi chÝnh, viÔn th«ng, c¸c dÞch vô chuyªn ngµnh,

kinh doanh, m¸y tÝnh, dÞch vô phim ¶nh, dÞch vô m«i tr−êng vµ c¸c ngµnh dÞch

vô kh¸c. Trong mét sè ngµnh nh− dÞch vô tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm v.v.

Trung Quèc ®· trë thµnh thµnh viªn duy nhÊt cña WTO cã nh÷ng cam kÕt rµng

buéc cô thÓ. Trung Quèc sÏ tham gia vµo c¶ nh÷ng hiÖp ®Þnh dÞch vô míi nhÊt

nh− HiÖp ®Þnh ViÔn th«ng c¬ b¶n vµ HiÖp ®Þnh vÒ DÞch vô tµi chÝnh.

Doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®−îc b¶o ®¶m tham gia c¸c thÞ tr−êng dÞch vô

trong n−íc qua quy chÕ cÊp giÊy phÐp tù ®éng vµ minh b¹ch. C«ng ty nµo héi

®ñ c¸c tiªu chuÈn ®· c«ng bè vÒ vèn, kh¶ n¨ng nghiÖp vô v.v. th× ®−¬ng nhiªn

®−îc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng.

Nh÷ng cam kÕt chñ yÕu trong lÜnh vùc dÞch vô cña Trung Quèc tham

kh¶o t¹i Phô lôc 1.

¹China’s WTO Implementation: A Three – Year Assessment, U.S. Chamber of Commerce, 2004

6

(2) Më cöa thÞ tr−êng

Cam kÕt më cöa thÞ tr−êng cña Trung Quèc ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc c¾t

gi¶m c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan còng nh− më cöa khu vùc dÞch

vô. Trung Quèc cam kÕt më cöa gÇn nh− tÊt c¶ c¸c thÞ tr−êng ngay tõ khi trë

thµnh thµnh viªn WTO. Thêi h¹n chãt thùc hiÖn hÇu hÕt c¸c cam kÕt lµ 4 n¨m

sau khi Trung Quèc chÝnh thøc gia nhËp WTO (tøc ®Õn hÕt n¨m 2005) vµ nhiÒu

cam kÕt hoµn tÊt thùc hiÖn trong vßng 3 n¨m. Cam kÕt cô thÓ nh− sau:

- Hµng rµo thuÕ quan: Trung Quèc cam kÕt gi¶m ®¸ng kÓ thuÕ nhËp khÈu

tõ lóc gia nhËp cho ®Õn n¨m 2005, ®−a thuÕ suÊt b×nh qu©n gia quyÒn tõ 13,3%

n¨m 2001 xuèng cßn 6,8%. Cô thÓ, gi¶m thuÕ suÊt nhËp khÈu b×nh qu©n cña

hµng c«ng nghiÖp xuèng cßn 9,4% so víi 15,3% n¨m 2001. §Æc biÖt chÊp nhËn

thuÕ suÊt 0% ®èi víi c¸c lo¹i hµng viÔn th«ng vµ tin häc. §èi víi n«ng s¶n, møc

gi¶m lµ tõ 22% xuèng 15%, nh−ng ®Æt thuÕ suÊt rÊt thÊp lµ 1% cho c¸c hµng

n«ng s¶n chÝnh (trõ dÇu ®Ëu nµnh ®−îc h−ëng thuÕ 9%) cho l−îng n«ng phÈm

nhËp khÈu ch−a v−ît qu¸ h¹n ng¹ch thuÕ quan.

- H¹n ng¹ch vµ h¹n ng¹ch thuÕ quan (TRQ): §èi víi hµng c«ng nghiÖp,

Trung Quèc cam kÕt ®Õn n¨m 2005 sÏ b·i bá hÕt c¸c lo¹i h¹n ng¹ch nhËp khÈu

(®Æc biÖt bá ngay h¹n ng¹ch ®èi víi c¸c mÆt hµng nh− m¸y bay, thiÕt bÞ y tÕ,

r−îu bia, ph©n bãn, vµ vµi lo¹i hµng kh¸c quan träng kh¸c).

Trung Quèc cam kÕt tù do ho¸ viÖc mua nh÷ng lo¹i n«ng s¶n thiÕt yÕu

nh− lóa mú, ng«, g¹o, b«ng vµ dÇu ®Ëu t−¬ng qua h×nh thøc h¹n ng¹ch thuÕ

quan (TRQ) - cã nghÜa lµ ¸p dông møc thuÕ suÊt rÊt thÊp (1%) cho l−îng nhËp

khÈu ch−a v−ît qua h¹n ng¹ch. §Æc biÖt mét phÇn cña h¹n ng¹ch ®−îc giµnh

cho c¸c c«ng ty t− nh©n vµ nh÷ng h¹n ng¹ch kh«ng sö dông hÕt sÏ ®−îc t¸i

ph©n phèi cho nh÷ng ng−êi sö dông cuèi cïng muèn nhËp khÈu mÆt hµng ®ã

(Cam kÕt vÒ TRQ cña Trung Quèc tham kh¶o t¹i Phô lôc 2).

Trung Quèc còng cam kÕt lo¹i bá dÇn tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan

kh¸c tr¸i víi WTO ®èi víi hÇu hÕt c¸c mÆt hµng kÓ tõ ngµy 1/1/2005.

(3) Minh b¹ch vµ cã kh¶ n¨ng tiªn ®o¸n

Trung Quèc tu©n thñ theo nguyªn t¾c nµy kh«ng chØ ë viÖc thùc hiÖn

nh÷ng luËt vµ quy ®Þnh chung cña WTO vÒ minh b¹ch nh− c«ng bè vµ th«ng

b¸o c¸c luËt vµ chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i mµ cßn th«ng qua mét sè cam kÕt cô thÓ.

Trung Quèc cam kÕt ¸p dông mét thÓ chÕ th−¬ng m¹i nhÊt qu¸n, bé m¸y t−

ph¸p ®éc lËp, vµ x©y dùng mét c¬ chÕ ®Ó c¸c bªn cã thÓ ph¶n ¸nh nh÷ng vÊn ®Ò

vÒ b¶o hé t¹i ®Þa ph−¬ng lªn chÝnh quyÒn trung −¬ng. Ngoµi ra, Trung Quèc

còng rµng buéc toµn bé biÓu thuÕ quan víi hÇu hÕt c¸c møc thuÕ rµng buéc thÊp

h¬n t¹i thêi ®iÓm cam kÕt; vµ n©ng cao h¬n tÝnh dÔ tiªn ®o¸n b»ng viÖc cam kÕt

kh«ng t¨ng thuÕ suÊt.

Trung Quèc còng t¨ng h¬n møc ®é minh b¹ch th«ng qua cam kÕt xo¸ bá

dÇn nh÷ng h¹n chÕ vÒ th−¬ng quyÒn ®èi víi tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm, lo¹i trõ c¸c

7

hµng ho¸ n»m trong danh môc th−¬ng m¹i Nhµ n−íc vµ cho phÐp c¸c nhµ cung

cÊp trong n−íc vµ n−íc ngoµi tham gia vµo c¸c dÞch vô ph©n phèi vµ b¸n lÎ.

Trung Quèc còng cam kÕt tu©n thñ c¸c HiÖp ®Þnh ®ang cã hiÖu lùc cña WTO

nh− HiÖp ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i, c¸c hµng rµo

kü thuËt ®èi víi th−¬ng m¹i vµ c¸c biÖn ph¸p ®Çu t− liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i.

Trong kho¶ng thêi gian 3 n¨m sau khi gia nhËp WTO, Trung Quèc ®· cã

nhiÒu ®éng th¸i tÝch cùc nç lùc c¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh luËt ph¸p t¹o thuËn

lîi cho qu¸ tr×nh tù do ho¸ th−¬ng m¹i. Th¸ng 11/2003, Bé Th−¬ng m¹i Trung

Quèc ®· ban hµnh Quy ®Þnh t¹m thêi vÒ minh b¹ch ho¸ trong qu¶n lý th−¬ng

m¹i. TiÕp ®ã, tr−íc khi cho ra v¨n b¶n chÝnh thøc LuËt Ngo¹i th−¬ng söa ®æi

vµo th¸ng 3/2004, Bé ®· ph¸t hµnh c«ng khai b¶n dù th¶o ®Ó xin ý kiÕn ®ãng

gãp tõ c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi cã liªn quan. Cuèi n¨m 2003, Bé Th−¬ng

m¹i Trung Quèc tiÕn hµnh lÊy ý kiÕn ®ãng gãp ®èi víi Quy ®Þnh qu¶n lý ®Çu t−

n−íc ngoµi trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i. Dù th¶o lÇn nµy ®· cã nh÷ng thay ®æi c¬

b¶n theo h−íng phï hîp víi nh÷ng cam kÕt cña Trung Quèc trong lÜnh vùc dÞch

vô ph©n phèi. Sau khi nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c bªn n−íc ngoµi

cã liªn quan, Bé Th−¬ng m¹i Trung Quèc ®· söa ®æi kh¸ nhiÒu nh÷ng ®iÒu

kho¶n bÊt hîp lý tõ b¶n dù th¶o.

Ngay khi chÝnh thøc gia nhËp WTO, Trung Quèc ®· trë thµnh quan s¸t

viªn cña HiÖp ®Þnh vÒ chi tiªu ChÝnh phñ cña WTO, ®ång thêi cam kÕt sÏ tham

gia ®µm ph¸n gia nhËp HiÖp ®Þnh nµy sím nhÊt cã thÓ. ViÖc Trung Quèc lÇn

®Çu tiªn ban hµnh LuËt chi tiªu ChÝnh phñ håi cuèi n¨m 2002 nh»m t¨ng c−êng

tÝnh minh b¹ch, xo¸ bá n¹n tham nhòng vµ thñ tiªu c¸c hµng rµo b¶o hé trong

n−íc ®· ®¸nh dÊu b−íc tiÕn m¹nh mÏ trong lÜnh vùc nµy².

(4) Kh«ng bãp mÐo th−¬ng m¹i

Nguyªn t¾c cña WTO vÒ kh«ng bãp mÐo th−¬ng m¹i bao gåm nh÷ng

nguyªn t¾c chung trong c¸c lÜnh vùc nh− c¸c biÖn ph¸p trî cÊp vµ ®èi kh¸ng,

chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ tù vÖ. Trung Quèc ®· ®−a ra nh÷ng cam kÕt m¹nh h¬n

møc yªu cÇu ®èi víi c¸c n−íc ®· lµ thµnh viªn WTO. VÝ dô, Trung Quèc cam

kÕt b·i bá hÕt c¸c h×nh thøc hç trî xuÊt khÈu kh«ng phï hîp víi luËt lÖ WTO.

Trung Quèc cam kÕt giíi h¹n viÖc trî cÊp n«ng nghiÖp d−íi møc 8,5% s¶n

l−îng n«ng nghiÖp, so víi møc 3,5% hiÖn hµnh vµ møc 10% ¸p dông cho c¸c

n−íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c. Tuy nhiªn, nh÷ng nh−îng bé nµy cã thÓ ®Æt ra mét

tiÒn lÖ lµm khã kh¨n h¬n cho nh÷ng n−íc ®ang ®µm ph¸n gia nhËp WTO.

- QuyÒn tù vÖ (safeguards): Trung Quèc cho phÐp c¸c n−íc thµnh viªn

kh¸c sö dông c¸c ®iÒu kho¶n tù vÖ mét c¸ch t−¬ng ®èi réng r·i (vÝ dô theo tiªu

chuÈn “g©y x¸o trén thÞ tr−êng” chø kh«ng ph¶i tiªu chuÈn “g©y thiÖt h¹i

nghiªm träng” nh− ®iÒu kho¶n th«ng th−êng cña WTO) trong mét thêi gian dµi

(12 n¨m) ®Ó h¹n chÕ hµng nhËp tõ Trung Quèc, nÕu nh− hµng nhËp nµy g©y

²China’s WTO Implementation: A Three – Year Assessment, U.S. Chamber of Commerce, 2004

8

thiÖt h¹i nghiªm träng cho ngµnh s¶n xuÊt trong n−íc. Trung Quèc còng cam

kÕt dµnh cho c¸c n−íc tiÕp tôc h−ëng quyÒn tù vÖ ®Æc biÖt trong l·nh vùc dÖt

may cho ®Õn cuèi n¨m 2008, thay v× 2004 nh− c¸c n−íc kh¸c.

- Chèng b¸n ph¸ gi¸ (anti-dumping) vµ thuÕ ®èi kh¸ng (countervailing

taxes): c¸c n−íc kh¸c ®−îc tiÕp tôc ®¸nh gi¸ viÖc b¸n ph¸ gi¸ theo tiªu chuÈn

“Trung Quèc lµ mét nÒn kinh tÕ phi thÞ tr−êng” trong vßng 15 n¨m sau khi gia

nhËp.

(5) §èi xö −u ®∙i cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn

WTO ®−a ra nh÷ng quy ®Þnh vÒ ®èi xö ®Æc biÖt vµ kh¸c biÖt (S&D) cho

c¸c n−íc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn thµnh viªn. §iÒu kho¶n t¹o thuËn lîi (Enabling

Clause) cho phÐp c¸c n−íc ph¸t triÓn thµnh viªn tho¸t ra khái ®iÒu kho¶n MFN

vµ giµnh cho c¸c n−íc kÐm vµ ®ang ph¸t triÓn ®èi xö S&D.

Vµo giai ®o¹n ®Çu ®µm ph¸n gia nhËp, Trung Quèc ®· bÞ Ðp buéc ®µm

ph¸n víi t− c¸ch lµ mét n−íc ph¸t triÓn. Lý do lµ mÆc dï Trung Quèc cã thu

nhËp trªn ®Çu ng−êi thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c mµ WTO xÕp

lo¹i lµ ®ang ph¸t triÓn nh−ng quy m« vµ thµnh tùu vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña

Trung Quèc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· khiÕn c¸c n−íc ph¸t triÓn e ng¹i khi

chÊp nhËn cho n−íc nµy chÕ ®é giµnh cho n−íc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn sau

®ã Trung Quèc ®· thµnh c«ng chuyÓn ®−îc vÞ thÕ ®µm ph¸n. §iÒu nµy gióp

Trung Quèc kh«ng bÞ “thua thiÖt” nhiÒu trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n vµ ®−îc

h−ëng nh÷ng −u ®·i vµ nh©n nh−îng nhÊt ®Þnh giµnh cho c¸c n−íc ®ang ph¸t

triÓn thµnh viªn. Cô thÓ, Trung Quèc ®−îc h−ëng ©n h¹n thùc hiÖn c¸c cam kÕt

trong WTO nh− dì bá dÇn h¹n ng¹ch vµ giÊy phÐp, vµ tù do ho¸ dÇn viÖc cho

phÐp c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi tham gia vµo thÞ tr−êng. Ngoµi ra Trung

Quèc cßn ®−îc h−ëng thuÕ suÊt GSP cña mét sè n−íc, gióp Trung Quèc t¨ng

®−îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét sè mÆt hµng trªn thÞ tr−êng thÕ giíi, ®Æc biÖt

so víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm t−¬ng ®ång.

XÐt trªn tiÒm n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ Trung Quèc

th× Trung Quèc kh«ng cÇn thiÕt cã sù ®èi xö −u ®·i vÒ mÆt thuÕ quan mµ cÇn

®−îc gi¶m bít nh÷ng rµo c¶n phi thuÕ quan cña c¸c n−íc ph¸t triÓn. Trung

Quèc chØ cã thÓ ®¹t ®−îc ®iÒu nµy qua c¶i c¸ch th−¬ng m¹i ®a ph−¬ng nh»m

gi¶m c¸c rµo c¶n phi thuÕ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn ®èi víi c¸c s¶n phÈm c«ng

nghiÖp nhÑ sö dông nhiÒu lao ®éng nh− dÖt may vµ giµy dÐp.

§Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ¶nh h−ëng cña c¸c cam kÕt nµy, cã thÓ so s¸nh

nh÷ng cam kÕt cña Trung Quèc khi gia nhËp WTO víi nh÷ng cam kÕt cña ViÖt

Nam trong HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i ViÖt Nam – Hoa Kú.

9

B¶ng 1.1. So s¸nh cam kÕt WTO cña Trung Quèc víi cam kÕt trong

HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa Kú³

Ph¹m vi cam kÕt

VN-HK

23,6¹

WTO TQ

12/2001

Ngµy hiÖu lùc/gia nhËp

ThuÕ quan

Trung b×nh gi¶n ®¬n thuÕ suÊt rµng buéc trong n«ng

nghiÖp (%)

15

Tû lÖ dßng thuÕ n«ng s¶n cã rµng buéc (%)

3,3 (trªn tæng

cam kÕt thuÕ)²

0

100

Tû lÖ rµng buéc thuÕ suÊt ë møc 0%

Trung b×nh gi¶n ®¬n thuÕ suÊt rµng buéc phi n«ng

nghiÖp (%)

7,1

8,9

22,86³

Tû lÖ dßng thuÕ phi n«ng s¶n cã rµng buéc (%)

0,76 (trªn tæng

cam kÕt thuÕ)⁴

100

Tû lÖ rµng buéc thuÕ suÊt ë møc 0%

Tham gia s¸ng kiÕn “0% ®æi 0%”

Tham gia HiÖp ®Þnh c«ng nghÖ th«ng tin (ITA)

Tham gia HiÖp ®Þnh vÒ ho¸ chÊt

0

8,8

-

Cã

-

Mét sè

Kh«ng

Cã⁷

Tham gia HiÖp ®Þnh vÒ d−îc phÈm

§−a dÇn vµo cam kÕt th−¬ng quyÒn⁵

Trî cÊp xuÊt khÈu trong n«ng nghiÖp

Cã⁶

-

Kh«ng duy

tr×

Giai ®o¹n chuyÓn tiÕp ®èi víi TRIMs

Cã, ®èi víi mét

sè⁸

Kh«ng

Giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cho HiÖp ®Þnh trÞ gi¸ h¶i quan

2 n¨m sau khi

HiÖp ®Þnh cã

hiÖu lùc

Kh«ng

Giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cho HiÖp ®Þnh c¸c rµo c¶n kü

thuËt ®èi víi th−¬ng m¹i (TBT)

Kh«ng⁹

Kh«ng¹⁰

Kh«ng

Giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cho HiÖp ®Þnh kiÓm dÞch ®éng

thùc vËt (SPS)

Kh«ng¹¹

Cã¹²

Giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cña TRIPS

Nguån: US-Vietnam Trade Council

1: Møc thuÕ suÊt trung b×nh - ®¹i diÖn cho 212 trong sè 261 dßng thuÕ 8 ch÷ sè cã rµng buéc - ®−îc ¸p

dông sau ba n¨m HiÖp ®Þnh cã hiÖu lùc.

2: 212 trong sè 261 dßng thuÕ cã rµng buéc trong H§TM lµ n«ng s¶n, chiÕm 3,3% trong tæng sè 6400

dßng thuÕ trong cam kÕt thuÕ quan cña ViÖt Nam.

3: §©y lµ thuÕ suÊt trung b×nh gi¶n ®¬n cho c¶ n«ng s¶n vµ hµng phi n«ng s¶n

³Kh«ng bao gåm phÇn so s¸nh c¸c cam kÕt vÒ dÞch vô

10

4: 49 trong sè 261 dßng thuÕ rµng buéc trong H§TM lµ hµng phi n«ng s¶n, chiÕm 0,76% trong tæng sè

6400 dßng thuÕ trong cam kÕt thuÕ quan cña ViÖt Nam.

5: QuyÒn kinh doanh th−¬ng m¹i lµ quyÒn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu

6: HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i ViÖt Mü, Ch−¬ng I, ®iÒu 2.7 cã lé tr×nh ®−a vµo cam kÕt quyÒn kinh doanh.

QuyÒn kinh doanh ®èi víi doanh nghiÖp trong n−íc cã hiÖu lùc kÓ tõ ngµy HiÖp ®Þnh cã hiÖu lùc. C¸c rµo c¶n

®èi víi quyÒn kinh doanh (vÝ dô h¹n chÕ quyÒn tham gia së h÷u vµ vèn cæ phÇn ®èi víi ®èi t¸c n−íc ngoµi) sÏ

dÇn ®−îc dì bá trong vßng 3 hoÆc 7 n¨m.

7: Trung Quèc ®ång ý thñ tiªu hÇu hÕt c¸c rµo c¶n ®èi víi quyÒn kinh doanh th−¬ng m¹i ngay khi gia

nhËp nh−ng b¶o l−u h¹n chÕ quyÒn tham gia së h÷u vµ vèn cæ phÇn ®èi víi ®èi t¸c n−íc ngoµi trong vßng 3

n¨m.

8: Theo H§TM, ViÖt Nam cã giai ®o¹n chuyÓn tiÕp 5 n¨m ®Ó dì bá toµn bé c¸c TRIMs, tuy nhiªn c¸c

yªu cÇu vÒ c©n ®èi xuÊt nhËp khÈu vµ c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ngo¹i hèi (ph¶i ®−îc thñ tiªu ngay khi HiÖp ®Þnh cã

hiÖu lùc)

9: H§TM, Ch−¬ng I, ®iÒu 2(6)(B) bao hµm nh÷ng nghÜa vô chÝnh cña HiÖp ®Þnh TBT cña WTO.

Nh÷ng nghÜa vô nµy cã hiÖu lùc ngay khi H§TM cã hiÖu lùc. HiÖp ®Þnh TBT cña WTO cã nh÷ng nghÜa vô bæ

sung so víi H§TM ViÖt Mü.

10: Trung Quèc thùc hiÖn tÊt c¶ c¸c nghÜa vô TBT ngay khi gia nhËp tuy nhiªn vÉn duy tr× mét sè ©n

h¹n liªn quan ®Õn c¬ quan ®¸nh gi¸ møc ®é phï hîp.

1.2. C¸c lîi Ých cña viÖc tham gia WTO ®èi víi Trung Quèc

C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y vÒ t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO

®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc nµy ®Òu hÕt søc kh¶ quan, ®Æc biÖt lµ vÒ

triÓn väng trong dµi h¹n. Trong nöa thËp niªn trë l¹i ®©y, dï t¨ng tr−ëng xuÊt

khÈu vµ nhËp khÈu cã giao ®éng nh−ng t¨ng tr−ëng GDP thùc tÕ cña Trung

Quèc lu«n æn ®Þnh ë møc 7- 8%. Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn cña Héi ®ång

nhµ n−íc Trung Quèc −íc tÝnh viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO sÏ t¨ng tèc ®é

t¨ng tr−ëng GDP cña Trung Quèc trung b×nh 0,5% n¨m⁴. Uû ban Th−¬ng m¹i

Quèc tÕ Hoa Kú −íc tÝnh t¨ng tr−ëng GDP thùc tÕ cña Trung Quèc n¨m 2010

sÏ cao h¬n 4% møc hiÖn nay.

ViÖc Trung Quèc trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO ®ßi hái

Trung Quèc ph¶i chuyÓn sang mét giai ®o¹n c¶i c¸ch vµ më cöa míi, tøc lµ tõ

tù do ho¸ cã chän läc sang tù do ho¸ toµn diÖn, tõ tù do ho¸ ®¬n ph−¬ng sang tù

do ho¸ dùa trªn luËt lÖ cña WTO. Trung Quèc sÏ ph¶i tù do ho¸ nhiÒu h¬n c¸c

yÕu tè s¶n xuÊt, ph−¬ng thøc vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh. §iÒu nµy sÏ t¹o

ra nh÷ng t¸c ®éng n¨ng ®éng ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong n−íc, thóc ®Èy

t¨ng tr−ëng n¨ng suÊt vµ lµm t¨ng tæng n¨ng suÊt c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (TFP).

Nh÷ng t¸c ®éng nµy th«ng qua mét lo¹t c¸c kªnh bao gåm liªn doanh víi n−íc

⁴Mét nghiªn cøu kh¸c dùa trªn ph©n tÝch m« h×nh c©n b»ng chung n¨ng ®éng (DGE, cña Li Shangtong vµ Zhai

Fan, Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn, B¾c Kinh, 2000, Impact of WTO Accession on China’s Economy, chØ tÝnh

®Õn t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gi¶m thuÕ quan cho thÊy GDP sÏ t¨ng lªn 1% n¨m vµ xuÊt khÈu t¨ng 24%,

nhËp khÈu t¨ng 18%.

11

ngoµi, chuyÓn giao c«ng nghÖ, tiÕp cËn víi c¸c viÖn nghiªn cøu vµ c¬ së ®µo t¹o

cña n−íc ngoµi vµ nh÷ng c¶i c¸ch chÝnh s¸ch (gi¶m b¶o hé, t¹o m«i tr−êng

c¹nh tranh lµnh m¹nh) theo c¸c hiÖp ®Þnh ®a ph−¬ng vµ song ph−¬ng.

XÐt mét c¸ch tæng qu¸t, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña Trung Quèc trong nh÷ng

n¨m qua xuÊt ph¸t tõ ba nh©n tè chÝnh: thø nhÊt lµ tõ c¸c nguyªn t¾c cña WTO,

thø hai lµ tõ viÖc thùc hiÖn c¸c c¶i c¸ch thÓ chÕ vµ më cöa thÞ tr−êng vµ thø ba

lµ nh÷ng lîi Ých tõ luång vèn FDI.

1.2.1. Nh÷ng lîi Ých xuÊt ph¸t tõ c¸c nguyªn t¾c cña WTO

Lµ thµnh viªn WTO, Trung Quèc ®−îc tham gia vµo th−¬ng m¹i quèc tÕ

trªn c¬ së kh«ng ph©n biÖt ®èi xö, ®−îc h−ëng quy chÕ Tèi huÖ quèc (MFN) vµ

®·i ngé quèc gia (NT). §iÒu nµy sÏ gióp hµng ho¸ vµ dÞch vô cña Trung Quèc

tham gia vµo thÞ tr−êng cña 148 n−íc thµnh viªn WTO trªn c¬ së c¹nh tranh

lµnh m¹nh, ®−îc h−ëng sù ®èi xö t−¬ng tù nh− hµng ho¸ cña c¸c n−íc kh¸c vµ

xo¸ bá nh÷ng lý do ®Ó c¸c c−êng quèc th−¬ng m¹i ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ph©n

biÖt ®èi xö. Trung Quèc kh«ng ph¶i chÞu sù rµ so¸t l¹i hµng n¨m viÖc ban quy

chÕ MFN cña Quèc héi Hoa Kú.

Bªn c¹nh ®ã, Trung Quèc cã thÓ n©ng cao ®−îc vÞ thÕ quèc tÕ vµ t¹o thÕ

®øng v÷ng ch¾c h¬n trong quan hÖ quèc tÕ th«ng qua viÖc tham gia vµo c¸c

vßng ®µm ph¸n vµ b¶o vÖ quan ®iÓm cña m×nh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò míi cña vßng

®µm ph¸n hiÖn t¹i. Trung Quèc cã thÓ b¶o vÖ ®−îc quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña

m×nh trong c¸c tranh chÊp th−¬ng m¹i mét c¸ch c«ng b»ng vµ hîp lý h¬n, ®Æc

biÖt tr−íc ¸p lùc cña c¸c c−êng quèc kinh tÕ lín th«ng qua c¬ chÕ gi¶i quyÕt

tranh chÊp th−¬ng m¹i (DSM) cña WTO.

Ngoµi ra, Trung Quèc sÏ ®−îc h−ëng sù ®èi xö ®Æc biÖt vµ kh¸c biÖt

(S&D) giµnh cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn trong WTO. §èi víi nÒn kinh tÕ

chuyÓn ®æi nh− Trung Quèc hiÖn nay, vÊn ®Ò b¶o hé c¸c ngµnh cßn non trÎ

trong n−íc vµ ®Æc biÖt lµ b¶o hé n«ng nghiÖp cã vai trß hÕt søc quan träng.

N«ng nghiÖp lµ vÊn ®Ò phøc t¹p nhÊt trong quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn WTO vµ

nh÷ng vßng ®µm ph¸n ®a ph−¬ng cña GATT/WTO, còng nh− trong qu¸ tr×nh

th−¬ng thuyÕt gia nhËp cña Trung Quèc. Trung Quèc vÉn cßn lµ mét n−íc n«ng

nghiÖp víi h¬n 800 triÖu ng−êi, tøc kho¶ng 60% d©n sè, sèng vÒ nghÒ n«ng.

Víi 1/4 c¸c hé n«ng d©n thu nhËp d−íi 1 USD/ ngµy trong n¨m 1999 vµ 3/4

ng−êi nghÌo sèng ë n«ng th«n, mäi t¸c ®éng tiªu cùc lªn n«ng nghiÖp ®Òu ®¸ng

quan t©m. Trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n, Trung Quèc ®· ®ßi ph¶i ®−îc h−ëng qui

chÕ dµnh cho n−íc ®ang ph¸t triÓn ®Ó duy tr× chÝnh s¸ch hç trî cho n«ng nghiÖp

lµ 10% thay v× møc 5% ¸p dông cho c¸c thµnh viªn ph¸t triÓn vµ møc hç trî

cam kÕt ®−îc Ên ®Þnh lµ 8,5%.

Kh¶ n¨ng ®−îc linh ho¹t h¬n trong thùc hiÖn c¸c cam kÕt cña WTO nh−

®−îc b¶o l−u mét phÇn quyÒn kinh doanh vµ ¸p dông mét sè h×nh thøc trî cÊp

gióp c¶i thiÖn n¨ng suÊt cña c¸c ngµnh sÏ ®em l¹i thêi gian cho qu¸ tr×nh

12

chuyÓn ®æi. Nh÷ng −u ®·i cña c¸c thµnh viªn ph¸t triÓn trong WTO giµnh cho

Trung Quèc nh− mét sè n−íc ¸p dông −u ®·i GSP vµ hç trî kü thuËt còng gióp

n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng Trung Quèc trªn thÞ tr−êng thÕ giíi.

1.2.2. Lîi Ých tõ thùc hiÖn c¸c c¶i c¸ch thÓ chÕ vµ më cöa thÞ tr−êng

Lîi Ých lín nhÊt mµ Trung Quèc thu ®−îc lµ møc t¨ng tr−ëng æn ®Þnh

xuÊt ph¸t tõ nh÷ng cam kÕt c¶i c¸ch c¸c chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i vµ ®Çu t−. C¸c

cam kÕt cña Trung Quèc trong lÜnh vùc dÞch vô ®−îc ®¸nh gi¸ lµ b−íc tiÕn lín

nhÊt trong qu¸ tr×nh gia nhËp. N¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ sÏ cßn t¨ng lªn gÊp

nhiÒu lÇn so víi con sè dù b¸o lµ 10 tû USD khi mµ Trung Quèc më cöa vµ ®iÒu

chØnh thÓ chÕ cho t−¬ng thÝch víi nÒn kinh tÕ më, theo h−íng kinh tÕ thÞ tr−êng,

khuyÕn khÝch c¸c c«ng ty n−íc ngoµi chuyÓn giao c¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn nhÊt

vµ cö c¸c chuyªn gia qu¶n lý giái sang h−íng dÉn. §Çu t− n−íc ngoµi trong lÜnh

vùc chÕ t¹o c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ cao sÏ thóc ®Èy n¨ng suÊt trong c¸c lÜnh

vùc nµy. T¨ng tr−ëng th−¬ng m¹i cña Trung Quèc mét phÇn nhê vµo kh¶ n¨ng

tiÕp cËn thÞ tr−êng trªn c¬ së b×nh ®¼ng víi 148 n−íc thµnh viªn trong WTO

nh−ng quan träng h¬n lµ nhê vµo chÕ ®é th−¬ng m¹i tù do h¬n cña chÝnh Trung

Quèc gióp t¨ng vèn ®Çu t− cho s¶n xuÊt, ®Æc biÖt tõ FDI vµ ph¸t huy nhiÒu h¬n

nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña n−íc nµy.

Nh÷ng ®ßi hái vÒ phï hîp ho¸ luËt lÖ trong n−íc víi WTO vµ nh÷ng c¶i

c¸ch b¾t buéc ®Ó thùc hiÖn c¸c nghÜa vô trong WTO gióp t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ,

thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh vµ c¶i thiÖn kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ

cña hµng ho¸ Trung Quèc. C¶i c¸ch toµn diÖn vÒ mÆt thÓ chÕ, luËt ph¸p, hÖ

thèng ng©n hµng tµi chÝnh vµ ®Æc biÖt lµ c¶i c¸ch c¸c DNNN gióp Trung Quèc

qu¶n lý nÒn kinh tÕ cña m×nh trªn c¬ së minh b¹ch, cã kh¶ n¨ng tiªn ®o¸n vµ

phï hîp víi luËt ph¸p vµ th«ng lÖ quèc tÕ. §iÒu nµy gióp c¶i thiÖn m«i tr−êng

kinh doanh, n©ng cao hiÖu qu¶ vµ n¨ng suÊt lao ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ.

Trung Quèc cã n¨m⁵lîi thÕ so s¸nh so víi hÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c

trªn thÕ giíi. Thø nhÊt, tµi nguyªn thiªn nhiªn cña Trung Quèc rÊt phong phó

nhê vµo diÖn tÝch réng lín tr¶i dµi trªn nhiÒu h×nh th¸i ®Þa lý, ®¸p øng ®−îc nhu

cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc. Thø hai, víi diÖn tÝch réng, chi phÝ ®Êt ®ai cho

s¶n xuÊt c¹nh tranh h¬n nhiÒu so víi c¸c n−íc kh¸c trong khu vùc. Thø ba,

Trung Quèc cã lîi thÕ tuyÖt ®èi vÒ nguån nh©n lùc. Chi phÝ lao ®éng cña Trung

Quèc thÊp vµ sÏ ®−îc duy tr× trong mét thêi gian t−¬ng ®èi dµi sau khi Trung

Quèc gia nhËp WTO v× mét l−îng ®¸ng kÓ lao ®éng n«ng nghiÖp d− thõa sÏ

chuyÓn sang lao ®éng c«ng nghiÖp. Ngoµi ra, lao ®éng cña Trung Quèc nh×n

chung cã chÊt l−îng tèt h¬n c¸c n−íc trong khu vùc cã cïng tr×nh ®é ph¸t triÓn.

Thø t− lµ quy m« thÞ tr−êng réng lín vµ søc mua trong n−íc cao. 8% d©n sè

Trung Quèc cã thu nhËp trung b×nh trªn ®Çu ng−êi hµng n¨m trªn 1.000 USD,

t¹o ra søc mua kho¶ng 100 tû USD/n¨m. Søc mua sÏ t¨ng cïng víi sù t¨ng

⁵T.s. NguyÔn Xu©n Th¾ng vµ Th.s. §µo ViÖt Hïng, China’s Accession to the WTO: Implications on Vietnam-

China Economic Relations, ViÖn Kinh tÕ thÕ giíi,

13

tr−ëng nhanh cña nÒn kinh tÕ hiÖn nay. ChÝnh v× vËy, Trung Quèc cã thÓ ph¸t

huy ®−îc lîi thÕ kinh tÕ nhê quy m«. Vµ ng−îc l¹i, nh÷ng lîi thÕ nµy gióp

Trung Quèc huy ®éng ®−îc nguån vèn khæng lå cho s¶n xuÊt. ChÝnh s¸ch huy

®éng vèn linh ho¹t ®· t¹o ra vèn ®Çu t− trong n−íc chiÕm kho¶ng 40% GDP.

Thø n¨m, sau khi gia nhËp WTO, Trung Quèc lµ n−íc ®øng hµng ®Çu thÕ giíi

vÒ tiÕp nhËn FDI. YÕu tè nµy sÏ dÇn chuyÓn lîi thÕ so s¸nh cña Trung Quèc tõ

c¸c s¶n phÈm sö dông nhiÒu lao ®éng sang c¸c ngµnh cã hµm l−îng vèn cao.

Tr−íc khi gia nhËp WTO, cã nhiÒu mèi lo ng¹i r»ng khi më cöa thÞ

tr−êng, Trung Quèc víi thÞ tr−êng lín sÏ trë thµnh n−íc nhËp siªu, ®Æc biÖt lµ

víi n«ng s¶n. Nh−ng thùc tÕ ba n¨m sau khi gia nhËp WTO cho thÊy s¶n xuÊt

néi ®Þa cña Trung Quèc cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh nhanh, ®øng v÷ng trong c¹nh

tranh vµ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu tiªu dïng trong n−íc trong khi xuÊt khÈu t¨ng

n«ng s¶n, (møc thuÕ suÊt trung b×nh rµng buéc lµ 15%), thùc hiÖn nh÷ng cam

kÕt míi vÒ qu¶n lý nhËp khÈu hµng n«ng s¶n nh− më réng quyÒn kinh doanh,

cña WTO (1-3% trong h¹n ng¹ch vµ lªn ®Õn 65% nÕu ngoµi h¹n ng¹ch ®èi víi

ngò cèc), nhiÒu dù b¸o cho r»ng Trung Quèc sÏ ph¶i t¨ng ®ét biÕn nhËp khÈu

n«ng s¶n vµ trë thµnh n−íc nhËp khÈu l−¬ng thùc rßng.

Tuy nhiªn, Trung Quèc ®· b−íc ®Çu thµnh c«ng trong c¸c ch−¬ng tr×nh

dµi h¹n nh»m chuyÓn h−íng kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ c¬ cÊu mËu dÞch n«ng

phÈm, chuyÓn sang s¶n xuÊt nh÷ng n«ng s¶n cã gi¸ trÞ cao h¬n, cã kh¶ n¨ng

Quèc t−¬ng ®èi Ýt ®Êt canh t¸c, vµ s¶n xuÊt ngò cèc ®ßi hái, ®Ó cã n¨ng suÊt

cao, diÖn tÝch lín vµ c¬ giíi ho¸. Ng−îc l¹i, s¶n xuÊt rau qu¶, ch¼ng h¹n, cÇn Ýt

2003, Trung Quèc ®· nhËp h¬n 21 triÖu tÊn ®Ëu t−¬ng, so víi chØ 4 triÖu tÊn

n¨m 1998. Ng−îc l¹i, s¶n xuÊt rau qu¶ vµ thÞt t¨ng nhanh. Trung Quèc khuyÕn

gen. Trung Quèc ®· trë thµnh mét trong nh÷ng n−íc s¶n xuÊt rau qu¶ lín nhÊt

thÕ giíi víi c¸c s¶n phÈm lª (70% tæng s¶n l−îng thÕ giíi), t¸o (48%), ®µo

(32%), cµ chua (30%), tái, vµ rau qu¶ ®ãng hép. Trong n¨m 2003, trÞ gi¸ xuÊt

khÈu rau ®· t¨ng 43% vµ xuÊt khÈu qu¶ t¨ng 80% cho qu¶. Trung Quèc hiÖn

®øng ®Çu thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu rau kh« vµ rau ®«ng l¹nh, nÊm chÕ biÕn, tái vµ

qu¶ ®ãng hép.

1.2.3. Lîi Ých tõ ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI)

N¨m 2001, tèc ®é t¨ng tr−ëng dßng vèn FDI cam kÕt vµ thùc hiÖn cña

Trung Quèc gi¶m so víi c¸c n¨m tr−íc do dßng vèn ®æ vµo c¸c n−íc §«ng

14

Nam ¸ b¾t ®Çu phôc håi l¹i sau khñng ho¶ng tµi chÝnh. Tuy nhiªn, ®Õn cuèi

n¨m 2001, khi Trung Quèc trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO, dßng vèn

FDI ®· t¨ng tr−ëng nhanh trë l¹i víi tèc ®é t¨ng tr−ëng n¨m sau cao h¬n n¨m

tr−íc. N¨m 2003, Trung Quèc ®· ®· v−ît Hoa Kú, trë thµnh n−íc tiÕp nhËn FDI

lín nhÊt thÕ giíi, víi tæng gi¸ trÞ 53,5 tØ USD. §iÒu ®¸ng chó ý lµ Trung Quèc

®· thu hót ®−îc nhiÒu c«ng ty xuyªn quèc gia (TNC) cã søc m¹nh hµng ®Çu thÕ

giíi vµ hiÖn nay c¸c TNC nµy ®ang tiÕp tôc ®iÒu chØnh ®Þa bµn ®Çu t− vµ më

réng ho¹t ®éng ë Trung Quèc. §Çu t− vµo Trung Quèc lµm chuyÓn h−íng FDI

cña c¸c n−íc ph¸t triÓn nh− Hoa Kú, EU vµ NhËt B¶n vµo c¸c n−íc §«ng ¸

kh¸c vµ ®Æc biÖt khuyÕn khÝch c¸c nguån FDI cña chÝnh c¸c n−íc §«ng ¸ nh−

Hång C«ng, §µi Loan, Singapo ®Çu t− vµo Trung Quèc.

§å thÞ 1: FDI vµo Trung Quèc

FDI vµo Trung Qu«c 2000-2004

180

160

140

120

Cam kÕt

Tû

USD

100

80

60

40

20

0

Thùc hiÖn

T¨ng tr−ëng cam kÕt

T¨ng tr−ëng thùc hiÖn

-20

2000

2001

2002

2003

2004

Nguån: http://www.chinability.com/FDI.htm

§¹t ®−îc kÕt qu¶ trªn lµ nhê “m«i tr−êng cøng” (c¬ së h¹ tÇng) cña

s¸ch) trë nªn minh b¹ch, dÔ tiªn ®o¸n vµ khuyÕn khÝch h¬n cho c¸c nhµ ®Çu t−

n−íc ngoµi. C¸c nhµ chÕ t¹o n−íc ngoµi kh«ng ph¶i chÞu nh÷ng yªu cÇu vÒ tû lÖ

ngoµi nhËn thÊy nhiÒu lîi Ých tõ viÖc ®Çu t− vµo Trung Quèc nh− tû suÊt lîi

nhuËn cña vèn ®Çu t− cao h¬n do chi phÝ s¶n xuÊt gi¶m nhê vµo nguån lùc ®−îc

Quèc ®−îc c¶i thiÖn.

C¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi nhËn thøc r»ng viÖc Trung Quèc cã thÓ tiÕp

ch¨m chØ vµ s¸ng t¹o khiÕn Trung Quèc trë thµnh mét c¬ së tèt ®Ó ®Çu t− s¶n

xuÊt xuÊt khÈu. Trung Quèc ®· trë thµnh n−íc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ thu hót FDI

víi ChØ sè lßng tin ®Çu t− (FDI Confidence Index) cao nhÊt thÕ giíi – 2,03 trong

15

khi chØ sè nµy cña Hoa Kú lµ 1,45⁶. Ngoµi ra, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá

(DNVVN) cña Trung Quèc rÊt n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o trong viÖc tiÕp thu c«ng

nghÖ vµ s¶n phÈm míi tõ c¸c c«ng ty n−íc ngoµi. Ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh vÒ

chÕ t¹o víi gi¸ thÊp vµ chÊt l−îng tèt, xuÊt khÈu ®i hÇu hÕt c¸c thÞ tr−êng trªn

thÕ giíi. ChØ ®Çu n¨m 2002, c¸c doanh nghiÖp nµy ®· t¨ng xuÊt khÈu hµng chÕ

t¹o cña Trung Quèc lªn 50% so víi cïng kú n¨m tr−íc.

Ngoµi viÖc t¨ng vèn ®Çu t− cho nÒn kinh tÕ, FDI mang l¹i nhiÒu lîi Ých

cho Trung Quèc. FDI t¹o ra m«i tr−êng c¹nh tranh, gióp chuyÓn giao c«ng

nghÖ, c¸ch thøc qu¶n lý kinh doanh vµ do ®ã gióp t¨ng n¨ng suÊt c¸c yÕu tè s¶n

xuÊt. Tuy ch−a cã nghiªn cøu ®Þnh l−îng vÒ t¸c ®éng t¨ng n¨ng suÊt cña FDI ë

Trung Quèc nh−ng nh÷ng t¸c ®éng nµy ®−îc biÓu hiÖn cô thÓ b»ng ¸p lùc gi¶m

gi¸ thÕ giíi cña hµng xuÊt khÈu Trung Quèc vµ sù thay ®æi b¶n chÊt cña luång

FDI vµo Trung Quèc. FDI thay ®æi tõ chç chñ yÕu vµo c¸c ngµnh chÕ xuÊt sang

®Çu t− nhiÒu h¬n vµo s¶n xuÊt phôc vô tiªu dïng trong n−íc, tõ chç vµo c¸c

ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng vµ cã c«ng nghÖ cao;

tõ c¸c dù ¸n nhá sang c¸c dù ¸n lín. C¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®ang vµ sÏ

®ãng nh÷ng vai trß quan träng t¹o ra nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n trong c¬ cÊu c«ng

nghiÖp vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ cña Trung Quèc, ®Æc biÖt lµ trong c«ng nghÖ

th«ng tin vµ liªn l¹c, gióp Trung Quèc ph¸t huy ®−îc lîi Ých tõ nÒn kinh tÕ míi.

ChÝnh nhê FDI mµ ngµnh chÕ t¹o vµ ®iÖn tö cña Trung Quèc ®ang ph¸t triÓn

nhanh c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, ®−a n−íc nµy trë thµnh n−íc hµng ®Çu thÕ

giíi vÒ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm trªn. ThÞ tr−êng viÔn th«ng cña

Trung Quèc ®· trë thµnh thÞ tr−êng lín nhÊt trong sè c¸c thµnh viªn WTO xÐt

vÒ dung l−îng vµ tæng ng−êi sö dông ®iÖn tho¹i cè ®Þnh vµ di ®éng. FDI còng

gióp gi¶i quyÕt vÊn ®Ò x· héi nan gi¶i hiÖn nay cña Trung Quèc lµ thÊt nghiÖp

do nã t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng ®Æc biÖt sè l−îng lao ®éng

d− thõa do c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc vµ c¶i c¸ch trong n«ng nghiÖp.

Trªn thùc tÕ, sau 3 n¨m gia nhËp WTO (tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2004), cïng

víi viÖc thùc hiÖn cam kÕt khi gia nhËp, c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh trong

vµ ngoµi n−íc, xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ cña Trung Quèc ®· t¨ng tr−ëng víi tèc

®é cao, thóc ®Èy kinh tÕ Trung Quèc ph¸t triÓn. Tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP ®·

t¨ng tõ 7,5% n¨m 2001 lªn 8,0% n¨m 2002; 9,3% n¨m 2003 vµ 9,5% n¨m

2004. Tèc ®é t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu t¨ng tõ 7% n¨m 2001 lªn 22% n¨m 2002

vµ duy tr× ë møc trªn 30% cho tíi nay. NhËp khÈu ®· t¨ng m¹nh cïng víi nhu

cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn, Trung Quèc vÉn lµ n−íc xuÊt siªu víi møc

Sau 3 n¨m gia nhËp WTO mäi doanh nghiÖp, bao gåm doanh nghiÖp

kinh doanh xuÊt, nhËp khÈu mäi hµng ho¸. §iÒu nµy ®· ®−îc ®−a vµo LuËt MËu

⁶A.T.Kearney, FDI Confidence Index 2004.

16

dÞch ®èi ngo¹i (söa ®æi) ngµy 1/7/2004. Sau khi LuËt míi ®−îc c«ng bè, tõ 1/7

®Õn cuèi th¸ng 9/2004, Trung Quèc ®· cã 18.582 nhµ kinh doanh ®¨ng ký ho¹t

®éng ngo¹i th−¬ng, trong ®ã cã 17.605 doanh nghiÖp ®¹i lôc, 197 doanh nghiÖp

®Çu t− cña Hång K«ng, Ma Cao, §µi Loan, 573 doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t−

®Çu h×nh thµnh côc diÖn c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn së h÷u,

doanh nghiÖp trong vµ ngoµi n−íc cïng ph¸t triÓn.

ChÝnh s¸ch më cöa cã trËt tù quyÒn kinh doanh mËu dÞch ngo¹i th−¬ng

®· khiÕn cho c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi trë thµnh chñ thÓ kinh

doanh mËu dÞch ®èi ngo¹i cña Trung Quèc, ngo¹i th−¬ng cña doanh nghiÖp tËp

n¨m 2004 ®¹t 40,9% so víi tèc ®é t¨ng tr−ëng 35,4% cña xuÊt khÈu c¶ n−íc vµ

tèc ®é t¨ng tr−ëng nhËp khÈu 40% so víi tèc ®é t¨ng tr−ëng 36,1% cña nhËp

khÈu c¶ n−íc, tû träng xuÊt khÈu hµng ho¸ cña doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t−

n−íc ngoµi ®· t¨ng tõ 50,1% n¨m 2001 lªn 52,2% n¨m 2002; 54,8% n¨m 2003

vµ 57,1% n¨m 2004. Trong nhËp khÈu, tû träng nµy hµng n¨m còng t¨ng dÇn:

51,6%; 54,3%; 56,2% vµ 57,8%.

B¶ng 1.2. Mét sè chØ tiªu kinh tÕ vÜ m« cña Trung Quèc 2000-2005

2000

8,0

2001

7,5

2002

8,0

2003

9,3

2004

9,5

2005*

9,3

T¨ng tr−ëng kinh tÕ (%)

CPI (% so víi n¨m tr−íc)

XuÊt khÈu (tû USD)

0,4

0,7

-0,8

1,2

3,9

2,0

249,1

266,1

7,2%

232,1

8,2%

34,0

17,4

1,5%

325,7

438,4

593,4

772,0

% t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu

NhËp khÈu (tû USD)

22,4% 34,6% 35,4% 30,0%

281,3 412,8 561,4 747,0

21,2% 39,8% 36,1% 20,3%

214,7

% t¨ng tr−ëng nhËp khÈu

Nî n−íc ngoµi (% GDP)

34,5

20,5

1,9%

44,3

35,4

2,8%

25,5

45,9

3,2%

32,0

68,7

4,2%

25,0

123,0

6,2%

13,5% 14,5% 13,3% 13,6% 13,8% 11,7%

Nguån: China Major Macro Economic Indicators, TDC.

* −íc tÝnh

Trung Quèc ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa thÞ tr−êng dÞch vô theo cam

kÕt. Trong 3 n¨m kÓ tõ khi gia nhËp WTO, Trung Quèc ®· ban hµnh h¬n 40 quy

dÞch vô ph¸p luËt, ®¹i lý tiªu thô, giao th«ng, vËn t¶i, du lÞch, gi¸o dôc... VÒ c¬

b¶n ®· h×nh thµnh hÖ thèng luËt ph¸p trong lÜnh vùc mËu dÞch, dÞch vô ®Çu t−

ngo¹i th−¬ng phï hîp víi c¸c quy chÕ cña WTO. Nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt ®ã

®· më réng vÒ mÆt chÝnh s¸ch cho phÐp c¸c nhµ kinh doanh dÞch vô n−íc ngoµi

17

Cã thÓ kh¸i qu¸t t¸c ®éng cña viÖc gia nhËp WTO ®èi víi th−¬ng m¹i cña

Trung Quèc nh− sau: Thø nhÊt, Trung Quèc trë thµnh mét trong nh÷ng n−íc

®øng ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c hµng chÕ t¹o nh− hµng ®iÖn tö,

hµng nµy trªn thÞ tr−êng toµn cÇu nhê vµo viÖc tËn dông ®−îc lîi thÕ kinh tÕ nhê

quy m«, chi phÝ lao ®éng thÊp vµ vèn ®Çu t− lín, ®Æc biÖt lµ FDI. ViÖc më cöa

s¶n xuÊt trong n−íc nh−ng còng t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña Trung Quèc

trong m¾t xÝch cung øng c«ng nghÖ cao toµn cÇu. Thø hai, do møc b¶o hé gi¶m

nªn Trung Quèc cã thÓ trë thµnh n−íc nhËp khÈu lín hµng ngò cèc, h¹t cã dÇu,

®−êng, b«ng… nh−ng ®ång thêi còng sÏ lµ n−íc xuÊt khÈu hµng ®Çu nhiÒu lo¹i

n«ng s¶n cã gi¸ trÞ gia t¨ng kh¸c nh− rau qu¶, thÞt, s÷a vµ thùc phÈm…Thø ba,

FDI t¨ng lªn còng cã t¸c ®éng thay ®æi c¬ cÊu xuÊt khÈu tõ chç chñ yÕu lµ s¶n

phÈm cã hµm l−îng lao ®éng cao sang nh÷ng ngµnh cã hµm l−îng c«ng nghÖ

vµ vèn cao còng nh− xuÊt khÈu dÞch vô.

1.3. Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi Trung Quèc khi thùc hiÖn c¸c nguyªn

t¾c cña WTO

trén vµ thay ®æi trong nÒn kinh tÕ vµ x· héi Trung Quèc, t¹o ra nh÷ng th¸ch

thøc chñ yÕu sau:

Thø nhÊt lµ ¸p lùc ph¶i thùc hiÖn nh÷ng c¶i c¸ch vÒ thÓ chÕ phï hîp víi

thÓ chÕ luËt ph¸p cho kinh tÕ thÞ tr−êng phï hîp víi c¸c luËt cña WTO. Nh÷ng

c¶i c¸ch nµy ch¾c ch¾n sÏ lµm mÊt ®i ®Æc quyÒn cña mét sè nhãm lîi Ých, ®Æc

biÖt lµ mét bé phËn trong guång m¸y c«ng quyÒn vµ c¸c DNNN. V× thÕ, viÖc ¸p

dông c¸c ®iÒu kho¶n WTO sÏ gÆp nh÷ng ph¶n øng cña c¸c nhãm lîi Ých trong

x· héi.

Thø hai lµ th¸ch thøc tõ c¹nh tranh m¹nh mÏ h¬n gi÷a doanh nghiÖp vµ

hµng s¶n xuÊt trong n−íc víi doanh nghiÖp n−íc ngoµi vµ hµng nhËp khÈu.

qu¸ tr×nh khã kh¨n vµ vÊn ®Ò nan gi¶i h¬n lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp do sù ph¸

s¶n kh«ng tr¸nh khái cña mét sè doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ DNNN. Do ®ã, tû lÖ

thÊt nghiÖp thµnh thÞ sÏ t¨ng cao nÕu kh«ng cã nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch

cho sè lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp cña khu vùc DNNN. NÕu vÊn ®Ò thÊt nghiÖp

héi vµ chÝnh trÞ cña Trung Quèc.

Th¸ch thøc thø ba lµ nguy c¬ t¨ng bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi. Tù do ho¸

th−¬ng m¹i ch¾c ch¾n t¹o ra nhiÒu c¬ héi h¬n cho nhiÒu ng−êi, gióp hä c¶i

xa cã nhiÒu khã kh¨n, bÞ tôt hËu nhiÒu h¬n. Sù chªnh lÖch nµy cã thÓ thÊy tõ

18

kh¸c biÖt ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c vïng nh− vïng bê biÓn phÝa §«ng Trung

víi tr−íc khi Trung Quèc gia nhËp WTO, vµ møc sèng cña nh÷ng hé nghÌo

nhÊt gi¶m 6%. Sè ng−êi nghÌo (®−îc ®Þnh nghÜa nh− cã thu nhËp d−íi 77 ®«-la

mét n¨m) ®· t¨ng trë l¹i, tõ 28,2 lªn 29 triÖu ng−êi, lÇn ®Çu tiªn tõ sau khi c¸c

Thø t− lµ d−íi t¸c ®éng cña sù ph¸t triÓn qu¸ “nãng”, tài nguyªn sÏ trë

nªn khan hiÕm vµ m«i tr−êng bÞ « nhiÔm nÆng nÒ.

Thø n¨m lµ gia t¨ng c¸c tranh chÊp th−¬ng m¹i. Cïng víi viÖc t¨ng

c−êng møc ®é c«ng khai ho¸ vµ quy chuÈn ho¸ ph−¬ng thøc qu¶n lý vµ t¨ng

c−êng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ¶nh h−ëng cña biÕn ®éng kinh tÕ thÕ giíi ®èi

víi nÒn kinh tÕ trong n−íc ngµy cµng râ rÖt. Sù t¨ng tr−ëng nhanh chãng cña

mËu dÞch ®èi ngo¹i vµ quy m« xuÊt khÈu kh«ng ngõng më réng cña Trung

Quèc ®· lµm thay ®æi côc diÖn thÞ tr−êng vµ lîi Ých vèn cã cña mét bé phËn s¶n

phÈm hµng ho¸. Mét mÆt, sù c¹nh tranh víi c¸c quèc gia míi ph¸t triÓn cã −u

thÕ gièng Trung Quèc ngµy cµng quyÕt liÖt. MÆt kh¸c, mét sè n−íc ®· quy kÕt

Quèc vµ gia t¨ng c¸c h×nh thøc b¶o hé th«ng qua c¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸

gi¸, thuÕ ®èi kh¸ng, hµng rµo mËu dÞch mang tÝnh kü thuËt, b¶o vÖ quyÒn së

h÷u tµi s¶n trÝ tuÖ, khiÕn cho hµng ho¸ xuÊt khÈu cña Trung Quèc vÊp ph¶i sù

chèng ®èi míi. Theo thèng kª s¬ bé, cho ®Õn nöa ®Çu n¨m 2004, trªn thÕ giíi

cã 34 n−íc tiÕn hµnh 694 vô ®iÒu tra chèng b¸n ph¸ gi¸, thuÕ ®èi kh¸ng vµ biÖn

chuÈn kü thuËt, chÝnh s¸ch thuÕ, quyÒn së h÷u tµi s¶n trÝ tuÖ... ngµy cµng t¨ng.

Bªn c¹nh ®ã, sau khi kÕt thóc thêi kú qu¸ ®é gia nhËp WTO n¨m 2005,

mét sè biÖn ph¸p qu¶n lý vèn cã sÏ tõng b−íc ®−îc níi láng vµ xo¸ bá, mét bé

phËn ngµnh s¶n xuÊt nh¹y c¶m sÏ ®øng tr−íc ¸p lùc c¹nh tranh. Ngµy

01/01/2005, Trung Quèc ®· huû bá qu¶n lý cÊp phÐp h¹n ng¹ch nhËp khÈu « t«,

thuÕ quan nhËp khÈu « t« sÏ h¹ xuèng ®Õn 30%, thuÕ linh kiÖn phô tïng h¹

xuèng cßn 13%. N¨m 2005, Trung Quèc h¹ møc thuÕ quan hµng n«ng s¶n

xuèng cßn 15,35%, lµ mét trong nh÷ng n−íc cã thuÕ quan thÊp nhÊt trªn thÕ

giíi, c¸c biÖn ph¸p kinh doanh chØ ®Þnh còng ®−îc b·i bá. BiÖn ph¸p qu¶n lý

h¹n ng¹ch xuÊt khÈu cña Trung Quèc ®èi víi mét bé phËn mÆt hµng mang tÝnh

nguyªn liÖu chiÕn l−îc than ®¸, than cèc, ®Êt hiÕm, mét sè kim lo¹i mµu... sÏ bÞ

c¸c thµnh viªn WTO nh− EU, Hoa Kú, NhËt B¶n ph¶n ®èi. §èi víi lÜnh vùc

dÞch vô còng cã nhiÒu khã kh¨n do ph−¬ng tiÖn b¶o vÖ quyÒn së h÷u tµi s¶n trÝ

tuÖ cña Trung Quèc cßn h¹n chÕ, ch−a ®¹t tiªu chuÈn theo yªu cÇu "TRIPS" nªn

19

lÜnh vùc nµy khã tr¸nh khái trë thµnh hµng rµo phi thuÕ quan chñ yÕu cña n−íc

ngoµi ®èi víi doanh nghiÖp Trung Quèc.

2. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi

th−¬ng m¹i quèc tÕ

2.1. VÞ thÕ cña Trung Quèc trong hÖ thèng th−¬ng m¹i toµn cÇu sau

khi trë thµnh thµnh viªn WTO

- VÞ trÝ cña Trung Quèc trong th−¬ng m¹i thÕ giíi

Theo c¸c chuyªn gia kinh tÕ thÕ giíi, sù ph¸t triÓn nhanh cña kinh tÕ

Trung Quèc ®· trë thµnh ®éng lùc quan träng cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ thÕ giíi.

Møc ®é ®ãng gãp cña Trung Quèc cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ thÕ giíi lín h¬n

giíi. Trung Quèc ®ang ph¸t huy vai trß cña mét ®Çu tÇu, ®ang hoµ nhËp vµo chu

tr×nh lín cña s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n toµn cÇu.

Theo sè liÖu thèng kª cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), tuy

GDP n¨m 2003 cña Trung Quèc chØ lµ 1.460 tû USD, chiÕm 4,3% trong tæng

GDP 32.000 tû USD cña thÕ giíi, nh−ng tØ lÖ ®ãng gãp vÒ tèc ®é t¨ng tr−ëng

cña Trung Quèc lµ h¬n 17%, ®øng thø hai thÕ giíi sau Hoa Kú. N¨m 2003, kim

ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña Trung Quèc ®¹t h¬n 850 tû USD, tû lÖ ®ãng gãp vµo

t¨ng tr−ëng th−¬ng m¹i thÕ giíi lµ h¬n 7%, ®øng thø ba sau Hoa Kú vµ NhËt

B¶n. Tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña Trung Quèc trong tæng kim ng¹ch xuÊt

khÈu toµn cÇu ®· t¨ng tõ 4,2% n¨m 2002 lªn 4,9% n¨m 2003 vµ 5,55% n¨m

2004 trong khi tû träng cña Hoa Kú gi¶m tõ 12,8% xuèng 11,7% vµ 10,95% vµ

tû träng cña NhËt B¶n duy tr× ë møc 5,7% trong giai ®o¹n t−¬ng øng⁷.

N¨m 2004, nÒn kinh tÕ Trung Quèc tiÕp tôc ®¹t møc t¨ng tr−ëng 9,5% so

víi 9,3% n¨m 2003. XuÊt khÈu t¨ng 35,4% do n¨ng lùc s¶n xuÊt trong n−íc liªn

tôc ®−îc më réng. NhËp khÈu t¨ng kho¶ng 36,1% do nhu cÇu nhËp khÈu

nguyªn liÖu th«, trang thiÕt bÞ c¬ b¶n ®Ó phôc vô cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt néi

®Þa. Trong n¨m thø 3 liªn tiÕp, tèc ®é t¨ng tr−ëng nhËp khÈu cña Trung Quèc lµ

khu vùc §«ng ¸.

Trong lÜnh vùc thÞ tr−êng hµng ho¸, Trung Quèc ®ãng vai trß chñ ®¹o cña

t¨ng tr−ëng toµn cÇu do nhu cÇu cao ®èi víi mét sè mÆt hµng nh− n¨ng l−îng,

kim lo¹i vµ kho¸ng s¶n khiÕn cho gi¸ c¶ nh÷ng mÆt hµng trªn lu«n ®øng ë møc

kû lôc.

Nh÷ng ¶nh h−ëng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO n¨m 2001 tíi t¨ng

tr−ëng nhËp khÈu ®· biÓu hiÖn râ rÖt trong n¨m 2003 vµ 2004. Víi t− c¸ch lµ

thµnh viªn WTO, Trung Quèc ®· ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p tù do ho¸ nhËp khÈu

⁷WTO, Trade Statistics 2004

20

nh− c¾t gi¶m thuÕ quan, ¸p dông h¹n ng¹ch thuÕ quan (TRQ) ®èi víi nhËp khÈu

ngò cèc, dÇu thùc vËt, b«ng, len vµ gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®−êng, gi¶m ®éc

khÈu vµ cam kÕt ¸p dông c¸c tiªu chuÈn SPS trªn c¬ së khoa häc. NhËp khÈu

n«ng s¶n cña Trung Quèc t¨ng tõ 11 tû USD n¨m 2002 lªn 25,9 tû USD n¨m

2004, do nhu cÇu vÒ c¸c hµng ho¸ c¬ b¶n t¨ng m¹nh, chÕ ®é th−¬ng m¹i ®−îc tù

do ho¸ vµ nguån cung néi ®Þa h¹n hÑp. DÇu ®Ëu t−¬ng, dÇu cä vµ ®Ëu t−¬ng

nguyªn liÖu dïng cho s¶n xuÊt dÇu ¨n vµ thøc ¨n gia sóc chiÕm tíi 50% t¨ng

tr−ëng nhËp khÈu n«ng s¶n cña Trung Quèc trong giai ®o¹n 2002 - 2004. C¸c

nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nh− b«ng, da nguyªn liÖu, cao su chiÕm

kho¶ng 30% t¨ng tr−ëng nhËp khÈu.

XuÊt khÈu n«ng s¶n cña Trung Quèc t¨ng gÇn 3 tû USD trong giai ®o¹n

2002 – 2004, tõ 13 tû USD n¨m 2002 lªn 15,8 tû USD n¨m 2004. Trung Quèc

chñ yÕu xuÊt khÈu thùc phÈm chÕ biÕn, rau qu¶ vµ ng«. NhËt B¶n lµ thÞ tr−êng

xuÊt khÈu n«ng s¶n quan träng nhÊt cña Trung Quèc, chiÕm 1/3 tæng kim ng¹ch

xuÊt khÈu n«ng s¶n cña Trung Quèc. Hoa Kú chØ chiÕm 9% tæng kim ng¹ch

xuÊt khÈu nh−ng lµ thÞ tr−êng cã møc t¨ng tr−ëng m¹nh nhÊt cña Trung Quèc

víi møc t¨ng 43% trong giai ®o¹n 2002 – 2004 trong khi xuÊt khÈu sang c¸c thÞ

tr−êng xuÊt khÈu chñ yÕu kh¸c (EU, NhËt B¶n, Hång C«ng vµ Nga) t¨ng

kho¶ng 25 – 35% vµ xuÊt khÈu sang §«ng Nam ¸ chØ t¨ng kho¶ng 5%. Trung

Quèc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh m¹nh vÒ nhiÒu lo¹i n«ng s¶n xuÊt khÈu: rau qu¶,

gia cÇm, thùc phÈm chÕ biÕn, thùc phÈm h÷u c¬ víi kh¶ n¨ng cung øng c¸c s¶n

Trung Quèc vÉn sÏ ®ãng vai trß quan träng trªn thÞ tr−êng n«ng s¶n thÕ giíi

trong nh÷ng n¨m tíi.

Bªn c¹nh sù gia t¨ng xuÊt nhËp khÈu, tèc ®é gia t¨ng nhu cÇu nhanh

chãng cña thÞ tr−êng néi ®Þa khæng lå Trung Quèc lµ mét yÕu tè lín t¸c ®éng

tíi th−¬ng m¹i toµn cÇu. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÕ giíi kh«ng mÊy s¸ng sña

nh− hiÖn nay, kinh tÕ Trung Quèc t¨ng tr−ëng nhanh víi thÞ tr−êng 1,3 tû ng−êi

®· trë thµnh ®éng lùc quan träng thóc ®Èy vµ kÝch thÝch kinh tÕ toµn cÇu ph¸t

triÓn. ChÝnh nhu cÇu lín cña Trung Quèc ®· thóc ®Èy th−¬ng m¹i hµng nguyªn

liÖu, xe h¬i, ®iÖn tö, c«ng nghiÖp ho¸ chÊt, c¬ khÝ, ®iÖn gia dông, linh kiÖn ®ång

bé... Trong n¨m 2004, Trung Quèc ®· tiªu thô 27% s¶n l−îng m¸y PC trªn thÕ

giíi vµ theo dù ®o¸n, ®Õn n¨m 2010 Trung Quèc sÏ v−ît Hoa Kú ®Ó trë thµnh

thÞ tr−êng c«ng nghÖ th«ng tin lín nhÊt thÕ giíi, sau khi ®· b¾t kÞp NhËt B¶n.

Sù næi lªn cña Trung Quèc trªn thÞ tr−êng hµng ho¸ toµn cÇu ®em l¹i cã

¶nh h−ëng lín vÒ nhiÒu ph−¬ng diÖn. Mét mÆt, sù gia t¨ng nhu cÇu néi ®Þa t¹i

thÞ tr−êng Trung Quèc, ®Æc biÖt lµ vÒ nguyªn liÖu, t¹o ra nhiÒu c¬ héi cho xuÊt

khÈu cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn – nh÷ng n−íc chñ yÕu xuÊt khÈu nhãm hµng

21