Cải cách tài chính an sinh xã hội hướng đến mục tiêu phát triển bền vững ở Việt Nam
CẢI CÁCH TÀI CHÍNH AN SINH XÃ HỘI HƯỚNG ĐẾN
MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM1
TS. Đỗ Ngọc Huỳnh
1. Giới thiệu chung
Trải qua hơn hai thập kỷ thực hiện chính sách đổi mới của Đảng và
Nhà nước, hệ thống an sinh xã hội (ASXH) ở Việt Nam đã ngày càng phát
triển và từng bước hoàn thiện cùng với sự hình thành, phát triển của các chế
độ bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp
(BHTN) bảo trợ xã hội và các loại hình ASXH khác. Phạm vi đối tượng tham
gia và thụ hưởng ngày càng được mở rộng đến hầu hết các tầng lớp dân cư và
các đối tượng chính sách trong xã hội; chất lượng dịch vụ ngày càng được cải
thiện; qua đó đảm bảo góp phần thực hiện tốt các chủ trương, đường lối chính
sách phát triển bảo đảm công bằng xã hội của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên,
bên cạnh những mặt đã đạt được, hệ thống ASXH ở nước ta vẫn còn những
tồn tại, hạn chế và đối diện với nhiều nguy cơ, thách thức, trong đó đặc biệt là
vấn đề đảm bảo ASXH cho các tầng lớp dân nghèo, các đối tượng chính sách
xã hội cũng như vấn đề đảm bảo tính an toàn, bền vững về tài chính đối với
các quỹ BHXH và BHYT trong điều kiện xuất phát điểm kinh tế - xã hội còn
thấp trước yêu cầu và tác động, ảnh hưởng của hội nhập quốc tế.
Trong bối cảnh nguồn lực tài chính quốc gia còn khó khăn, hạn chế,
cùng với việc cải cách các cơ chế, chính sách về ASXH, vấn đề đảm bảo
nguồn lực tài chính lâu dài, bền vững và cơ chế quản lý tài chính phù hợp cho
các hoạt động ASXH đã và đang trở thành một trong những nhiệm vụ trọng
tâm cấp bách đối với nền kinh tế trong những năm tới. Theo kinh nghiệm của
các nước trên thế giới, nhu cầu nguồn lực cho hệ thống ASXH sẽ ngày càng
tăng cao cùng với quá trình phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt là sự gia tăng
của tiền lương, thu nhập và mức sống. Chính phủ các quốc gia trên thế giới
hiện nay, kể cả các nước đã phát triển và các nước đang phát triển, đều đã và
đang đối mặt với vấn đề bất ổn định và kém bền vững của các hệ thống
ASXH đang được ngày càng mở rộng, phát triển, đặc biệt là về nguồn lực tài
chính phục vụ các chương trình, mục tiêu ASXH.
Bài viết này nhằm mục tiêu khái quát thực trạng hệ thống ASXH ở Việt
Nam, phân tích, đánh giá những hạn chế, tồn tại và vấn đề chính sách tài
1
Các quan điểm thể hiện trong tài liệu này là của bản thân tác giả, không nhất thiết phải phản ánh
quan điểm của các tổ chức, cá nhân có liên quan. Ý kiến đóng góp xin gửi về địa chỉ email:
chính chủ yếu; đồng thời, trên cơ sở xem xét bài học kinh nghiệm cải cách
ASXH của các nước, đề xuất quan điểm định hướng, mục tiêu, yêu cầu, giải
pháp và lộ trình cải cách tài chính ASXH hướng tới mục tiêu phát triển bền
vững ở Việt Nam trong thời gian tới; trong đó trọng tâm phân tích sẽ tập trung
vào khía cạnh nguồn tài trợ và tính ổn định, bền vững về tài chính ASXH, đặc
biệt là đối với các loại hình BHXH.
2. Khái quát thực trạng hệ thống ASXH
Có nhiều khái niệm khác nhau về ASXH, kể cả giữa các tổ chức quốc
tế như Ngân hàng Thế giới (WB), Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) và Tổ
chức Lao động quốc tế (ILO). Thông thường, ASXH được hiểu là việc đảm
bảo đời sống cho các tầng lớp dân cư trong xã hội đạt được những tiêu chuẩn
nhất định để đảm bảo ổn định kinh tế - xã hội. Trên thực tế nghiên cứu, hoạch
định chính sách và triển khai thực hiện, ASXH có thể được hiểu theo nghĩa
rộng, bao gồm toàn bộ các hoạt động đảm bảo đời sống nhân dân.2
ASXH có vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội, không
chỉ giới hạn trong việc tái phân bổ thu nhập và trợ cấp để đảm bảo nhu cầu cơ
bản cho các tầng lớp dân cư mà còn được thể hiện linh hoạt dưới các hình
thức bảo trợ xã hội hoặc phòng tránh rủi ro, khắc phục hậu quả đối với các
thành viên trong xã hội. ASXH thực hiện các chức năng cơ bản là phòng ngừa
rủi ro, giảm thiểu rủi ro, khắc phục rủi ro và bảo đảm an toàn cuộc sống cho
mọi thành viên trong xã hội. Do đó, mục tiêu cơ bản của ASXH có thể khái
quát bao gồm đảm bảo an ninh thu nhập, giảm nghèo, giảm bất bình đẳng, bảo
vệ các đối tượng yếu thế và đảm bảo sự ổn định, gắn kết xã hội.
Hệ thống ASXH thường gồm các cấu phần chủ yếu là nhóm BHXH
(bao gồm các hình thức BHXH và BHYT), bảo trợ xã hội, ưu đãi xã hội, và
các dịch vụ xã hội khác; trong đó, nhóm BHXH đóng vai trò trọng tâm. Theo
ILO (1994), hệ thống ASXH nên bao gồm chính sách hỗ trợ xã hội bảo đảm
thu nhập tối thiểu cho người nghèo, hoàn cảnh sống khó khăn, chính sách bảo
hiểm xã hội đóng góp bắt buộc cho ốm đau, thương tật, thất nghiệp, hưu trí và
chính sách bảo hiểm tư nhân tự nguyện đáp ứng yêu cầu của những người có
thu nhập cao.
Ở Việt Nam, Luật Bảo hiểm xã hội được thông qua ngày 29/6/2006, có
hiệu lực thi hành từ 01/01/2007, quy định các chế độ BHXH bắt buộc, BHXH
2
Theo Công ước 102 năm 1952 của ILO, hệ thống ASXH bao gồm 9 bộ phận cấu thành là hệ
thống chăm sóc y tế; hệ thống trợ cấp ốm đau; trợ cấp thất nghiệp; hệ thống trợ cấp tuổi già; trợ cấp
tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp; trợ cấp gia đình; trợ cấp thai sản; hệ thống trợ cấp cho tình
trạng không tự chăm sóc được bản thân (trợ cấp tàn tật); và trợ cấp tiền tuất
2
tự nguyện và BH thất nghiệp.3 Về BHYT, chính sách BHYT được coi là chế
độ khám chữa bệnh (KCB) của chính sách BHXH, nhưng do lịch sử hình
thành và phát triển có sự khác biệt và theo thói quen nên được gọi là chính
sách BHYT. Trước năm 1992, mọi chi phí KCB do ngân sách Nhà nước chi
trả. Kể từ năm 1992, chế độ BHYT mới được triển khai. Luật Bảo hiểm Y tế
được ban hành năm 2008 đã đánh dấu một bước cải cách quan trọng, góp
phần từng bước phát huy vai trò của bảo hiểm trong khám chữa bệnh, chăm
sóc sức khoẻ của nhân dân.
Một số kết quả đạt được:
- Hệ thống chính sách ASXH đã được hình thành và phát triển với các
chính sách BHXH và BHYT là nòng cốt trên cơ sở nguyên tắc ba bên cùng
tham gia (người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước) để giảm bớt
gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Đây là quá trình cải cách phù hợp với mô
hình phân phối của nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa
có sự điều tiết của Nhà nước. Quan hệ mức đóng và mức hưởng đã tuân thủ
các nguyên tắc của hoạt động BHXH theo từng chế độ riêng biệt.
- Phạm vi đối tượng tham gia các hình thức BHXH và BHYT ngày
càng được mở rộng, tạo sự bình đẳng giữa những người lao động làm việc
trong các thành phần kinh tế, khuyến khích người lao động tự giác thực hiện
nghĩa vụ và quyền lợi BHXH và BHYT; tạo được sự an tâm, lòng tin và sự
công bằng cho mọi người lao động trong xã hội. Trong vòng 10 năm (1995-
2005), tổng số người tham gia BHXH tăng từ 2,85 triệu người lên 6,2 triệu
người và tiếp tục tăng mạnh trong thời gian gần đây: 6,7 triệu người năm
2006; 8,1 triệu người năm 2007 và 8,7 triệu người năm 2008 (bằng gần 25%
lực lượng lao động cả nước). Về BHYT, số đối tượng tham gia tăng mạnh từ
3,7 triệu năm 1993 lên 23,7 triệu người năm 2005. Đến cuối năm 2008, đã có
khoảng 39,2 triệu người tham gia BHYT; trong đó 28,6 triệu người tham gia
BHYT bắt buộc; 10,6 triệu người tham gia BHYT tự nguyện.4
- Đã thực hiện chi trả, trợ cấp theo các chế độ BHXH như ốm đau, thai
sản, hưu trí, tuất và mất sức lao động trực tiếp cho hàng triệu người lao động,
đảm bảo đúng đối tượng, chế độ, kịp thời và trực tiếp đến người thụ hưởng;
đến nay hầu như không còn tình trạng nợ đọng lương hưu và các chế độ
BHXH khác. Về chế độ bảo trợ xã hội, cùng với chính sách phát triển công
bằng xã hội của Đảng và Nhà nước, đối tượng hưởng bảo trợ xã hội được mở
3
Riêng các quy định về BHXH tự nguyện sẽ có hiệu lực kể từ ngày 1/1/2008, các quy định về BH
thất nghiệp sẽ có hiệu lực kể từ ngày 1/1/2009.
4
Đến năm 2010 ước tính có khoảng 50 triệu người tham gia BHYT, trong đó trẻ em dưới 6 tuổi
khoảng 7 triệu người, người nghèo và cận nghèo khoảng 13 triệu người. Với tốc độ phát triển hiện
nay thì đến năm 2015 có thể tiến tới đạt được mục tiêu BHYT toàn dân.
3
rộng và tăng nhanh, đảm bảo đáp ứng kịp thời yêu cầu thực tế phát sinh, qua
đó góp phần đảm bảo ổn định kinh tế - xã hội. Trong giai đoạn 1996-2005, có
trên 8 triệu người thuộc diện được hưởng chế độ ưu đãi, trong đó trợ cấp ưu
đãi hàng tháng khoảng 1,5 triệu người. Mức trợ cấp cũng được điều chỉnh cho
phù hợp với tăng trưởng kinh tế, qua đó đảm bảo nâng dần mức sống cho các
đối tượng thụ hưởng.
- Hệ thống BHXH Việt Nam được quản lý tập trung thống nhất từ
Trung ương đến địa phương, được chuyên môn hoá để thực hiện các chính
sách, chế độ BHXH qua việc tách hoạt động của sự nghiệp quản lý quỹ
BHXH ra khỏi chức năng quản lý Nhà nước. BHXH Việt Nam thực hiện cải
cách hành chính, tổ chức thực hiện tốt chức năng quản lý thu - chi BHXH, cải
tiến quy trình thủ tục xét duyệt hồ sơ hưởng BHXH trong cả nước, đảm bảo
tính thống nhất, kịp thời, công bằng và hiệu quả. Đã hình thành cơ chế quản
lý tài chính thống nhất đối với các loại hình BHXH, tạo căn cứ pháp lý và
điều kiện thuận lợi cho các hoạt động ASXH ngày càng phát triển trên phạm
vi rộng và quy mô lớn trên toàn quốc. Quy mô và tiềm lực tài chính của các
quỹ ngày càng tăng cùng với sự gia tăng của mức đóng góp và chi trả. Tổng
số dư các quỹ ASXH lên đến hàng trăm ngàn tỷ đồng, tạo cơ sở cho việc phát
triển quỹ và là nguồn vốn đầu tư lớn cho nền kinh tế.
Một số tồn tại, hạn chế:
- Hệ thống ASXH phát triển chưa đầy đủ, toàn diện, thiếu sự liên kết và
hỗ trợ nhau giữa các chính sách ASXH. Một số chính sách ASXH còn tồn tại
những bất hợp lý; chưa có các chính sách ASXH đặc thù và phù hợp với dân
cư nông thôn và các vùng dân tộc, miền núi có điều kiện sống khó khăn.
- Diện bao phủ mặc dù tăng nhanh nhưng vẫn còn chưa cao, tập trung
vào các thành phố lớn và các tỉnh đồng nơi có hoàn cảnh sống thuận lợi, chưa
mở rộng đối với những đối tượng nông thôn, miền núi vùng khó khăn; mạng
lưới chủ yếu mới bao phủ khu vực kinh tế chính thức.
- Hệ thống hành chính, sự nghiệp cung cấp dịch vụ ASXH chưa theo
kịp yêu cầu phát triển thực tế, còn hạn chế trong năng lực tổ chức và quản lý
đối với các loại hình ASXH. Chất lượng cung cấp các dịch vụ ASXH, đặc
biệt là dịch vụ y tế, còn hạn chế và chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế -
xã hội và sự gia tăng trong mức sống dân cư.
- Khả năng cân đối giữa nguồn và sử dụng của hệ thống ASXH, kể cả
các quỹ BHXH, BHYT và các chế độ bảo trợ xã hội, còn hạn chế và gặp
thách thức lớn cả trước mắt và trong trung và dài hạn. Theo đánh giá sơ bộ,
các quỹ BHXH, BHYT ở trong tình trạng báo động trong tương lai gần, đặc
biệt là đối với quỹ BHYT. Nguồn lực bảo đảm cho ASXH của Nhà nước khó
4
đáp ứng được yêu cầu tài trợ ngày càng tăng của các chính sách ASXH, trong
khi đó nguồn đóng góp từ cộng đồng còn hạn chế, nhất là đối với người
nghèo, nông thôn, nông thôn và vùng có điều kiện khó khăn.
Thực tế ở các nước đang phát triển cho thấy, nếu hệ thống ASXH chỉ
dựa vào những đóng góp của cộng đồng thì sẽ không đảm bảo tính ổn định
bền vững. Tài trợ của NSNN cho ASXH là cần thiết, đặc biệt trong giai đoạn
đầu của quá trình phát triển. Sự phát triển của hệ thống ASXH phụ thuộc lớn
vào việc lựa chọn chính sách của Chính phủ; trong đó nhiều nhà nghiên cứu
khuyến cáo nên dành một khoản thu nhất định của ngân sách để tài trợ một
phần nhu cầu chi tiêu của hệ thống ASXH.5 Trong bối cảnh kinh tế - xã hội
còn nhiều khó khăn ở trong giai đoạn đầu của quá trình phát triển, mức thu
nhập bình quân đầu người thấp, các nguồn thu của các quỹ ASXH có giới hạn
trong khi nhu cầu chi của quỹ thường rất lớn và gắn liền với các mục tiêu
chính sách xã hội. Do đó, Chính phủ thường cần bố trí một phần ngân sách
đáng kể trong kế hoạch ngân sách hàng năm phục vụ chi cho các nhu cầu
ASXH, đặc biệt trong bối cảnh dân số già hoá hiện nay. Đây cũng là một
trong những khó khăn, thách thức lớn đối với Việt Nam trong thời gian tới;
trong đó một số vấn đề chính sách trọng tâm về tài chính đối với ASXH cụ
thể như sau:
Thứ nhất, thâm hụt quỹ và yêu cầu cân đối các quỹ BHXH, BHYT và
tăng chi bảo trợ xã hội đã và đang trở thành một trong những vấn đề trọng
tâm của hệ thống tài chính nói riêng và toàn bộ nền kinh tế nói chung.Với
chính sách không ngừng mở rộng độ bao phủ của ASXH trong bối cảnh kinh
tế xã hội phát triển thấp, mức độ đóng góp còn hạn chế, một số quỹ ASXH đã
nằm trong tình trạng thâm hụt và đòi hỏi trợ cấp lớn từ ngân sách nhà nước.
Trong điều kiện nguồn lực ngân sách còn hạn hẹp, yêu cầu tài trợ ASXH tăng
mạnh có nguy cơ gây nên mất cân đối tài chính quốc gia và những ảnh hưởng
tiêu cực trong trung và dài hạn. Dưới tác động của khủng hoảng tài chính và
suy thoái kinh tế toàn cầu, trong thời gian gần đây mức chi và tỷ trọng chi
ngân sách cho ASXH không ngừng tăng, tiệm cận mức 20% tổng chi thường
xuyên của ngân sách nhà nước (gần 4%GDP, xem Biểu 1 dưới đây).
5
Xem Grument (2005), Vanzante và Fritzsch (2008).
5
Biểu 1: Tỷ trọng chi lương hưu và bảo đảm xã hội so với
chi ngân sách nhà nước và GDP (%)
Chi lương hưu và bảo đảm XH/GDP
20
18
16
14
12
10
8
Chi lương hưu và bảo đảm XH/Tổng chi cân đối NS
Chi lương hưu và bảo đảm XH/Chi thường xuyên
6
4
2
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
(Nguồn: số liệu công bố trên các trang web của Bộ Tài chính, Tổng cục thống kê)
Bên cạnh đó, ngân sách nhà nước còn chịu sức ép lớn từ việc tăng chi
thực hiện các khoản chi chương trình mục tiêu quốc gia, chi phòng chống,
khắc phục hậu quả lũ lụt, thiên tai,... Đây là vấn đề tiếp tục gây sức ép lớn cho
ngân sách cả trước mắt và trong tương lai trung và dài hạn, đặc biệt khi các
nguồn thu khá lớn hiện nay như thu từ dầu thô và cấp quyền sử dụng đất (thu
từ tài sản nhà nước) có xu hướng giảm và không bảo đảm tính ổn định, lâu
dài.6
Về tình hình tài chính các quỹ bảo hiểm xã hội, hiện nay Quỹ BHYT
thâm hụt trầm trọng ở mức hàng ngàn tỷ đồng hàng năm. Quỹ BHXH có số
dư khá lớn do số người đóng góp hiện nay lớn hơn nhiều so với số người đang
hưởng lợi nhờ có cơ cấu dân số vàng; tuy nhiên tiềm ẩn nguy cơ mất cân đối
trong tương lai do các yếu tố: già hoá dân số 7, cải cách tiền lương và điều
6 Theo một số nghiên cứu, quy mô ngân sách nhà nước và bội chi ngân sách nhà nước ở nước ta có
xu hướng đang ngày càng gia tăng, trong khi các nước trong khu vực lại có xu hướng thu hẹp.
7 Theo dự báo, đến khoảng năm 2030, thu chi Quỹ BHXH sẽ bắt đầu mất cân đối do dân số Việt
Nam bắt đầu già và vì thế mà số đối tượng hưởng BHXH sẽ tăng nhanh. Trong giai đoạn 1999-
2009, số người già (trên 60 tuổi) tǎng 1,4%/nǎm (gần bằng tỷ lệ tăng dân số tự nhiên) và thấp hơn
nhiều so với thời kỳ 10 nǎm trước (giai đoạn 1989-1999, người già tǎng 2,9%/nǎm, hay khoảng hai
lần mức tǎng dân số). Trong giai đoạn 2009-2019, dự báo số lượng người già sẽ tǎng nhanh (gần
5%/nǎm, gấp 4,5 lần mức tǎng dân số cùng thời kỳ). Dự báo dân số Việt Nam sẽ bước vào thời kỳ
6
chỉnh lương tối thiểu cùng với điều chỉnh chế độ lương hưu và trợ cấp BHXH,
quy định mức đóng thấp, mức hưởng cao cũng như các chính sách xã hội
khác như chính sách việc làm, nghỉ hưu. Theo một số dự báo, cân đối thu -
chi BHXH được đảm bảo đến khoảng năm 2020, sau đó sẽ giảm dần và đến
khoảng năm 2030 thì Quỹ BHXH sẽ phải đối mặt với nguy cơ mất cân đối
nếu không có điều chỉnh chính sách.
Về BH thất nghiệp (BHTN), do tính chất đặc thù, tổ chức triển khai
cần phải bảo đảm khả năng điều phối giữa các hệ thống quản lý BHXH (thu
phí và chi trả trợ cấp) và hệ thống quản lý việc làm (theo dõi, quản lý cũng
như hỗ trợ người lao động). Các doanh nghiệp và người lao động hiện mới
bước đầu tham gia và rất dễ xảy ra tình trạng lợi dụng trái quy định. Về mặt
tài chính, BHTN cũng sẽ gặp nguy cơ mất cân đối quỹ như đối với các loại
hình BHXH và BHYT. Nếu không thực hiện tốt cơ chế quản lý tài chính, Quỹ
BHTN sẽ có thể lại rơi vào trạng thái bội chi lớn và tạo gánh nặng cho NSNN
trong khi chưa thực sự phát huy vau trò vốn có của nó đối với việc tái tạo và
phát triển nguồn nhân lực.
Về các chính sách bảo trợ xã hội, trong thời gian vừa qua, nhu cầu chi
ngân sách cho các đối tượng thuộc chính sách bảo trợ xã hội ngày càng tăng
do sửa đổi, bổ sung đối tượng hưởng bảo trợ xã hội, điều chỉnh mức trợ cấp
cho các đối tượng và hệ thống hoá các chính sách bảo trợ xã hội.8 Với tổng
nhu cầu chi rất lớn, việc tăng cường thực hiện chính sách bảo trợ xã hội đã
ngày càng gây sức ép đối với NSNN, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế xã hội
khó khăn hiện nay.
Thứ hai, yêu cầu bảo đảm ASXH cho người nghèo, nông dân và khu
vực kinh tế phi chính thức. Mặc dù tình trạng nghèo ở Việt Nam đã được cải
thiện đáng kể trong giai đoạn vừa qua (năm 2010 tỷ lệ hộ nghèo còn khoảng
10% theo chuẩn nghèo cũ và 15% theo chuẩn nghèo mới), nhưng tỷ lệ hộ
nghèo ở khu vực nông thôn, vùng khó khăn vẫn còn cao, thậm chí một bộ
phận có xu hướng nghèo hơn. Số người nghèo sống ở khu vực nông thôn
chiếm khoảng 90% số người nghèo của cả nước. Trong điều kiện thực tế nước
ta hiện nay, khoảng cách phát triển, đặc biệt là thu nhập giữa người giàu -
người nghèo, nông thôn – thành thị ngày càng tăng cả về giá trị tuyệt đối và
so sánh tương đối (xem Biểu 2 dưới đây). Mặc dù tỷ lệ tiết kiệm bình quân
chung tăng đều và đạt khoảng 30% trong thời gian gần đây nhưng tỷ lệ tiết
kiệm của nhóm dân số thứ nhất là âm 10-20% (thực chất là nhóm đi vay
già vào khoảng nǎm 2014-2015 khi tỷ lệ người già là hơn 10%. Giai đoạn 2019-2029, tỷ lệ người
già tiếp tục tǎng ở mức cao (5%/nǎm) và nǎm 2029 sẽ có 16,8 triệu người già (chiếm 17,8% dân
số).
8
Theo Nghị định số 67/2007/NĐ-CP của Chính phủ về chính sách trợ giúp các đối tượng bảo trợ
xã hội
7
ròng); trong khi tỷ lệ tiết kiệm của nhóm dân số thứ 5 tăng đến mức trên 40%
(xem Biểu 3 dưới đây). Chênh lệch thu nhập và mức sống giữa người giàu và
người nghèo, giữa nông thôn và thành thị hiện nay rất lớn và có xu hướng gia
tăng. Đây là một trong những yếu tố gây tiềm ẩn bất ổn định kinh tế xã hội về
lâu dài. Do vậy, việc bảo đảm ASXH cho người nghèo, nông dân, nông thôn
và khu vực kinh tế phi chính thức ngày càng có ý nghĩa quan trọng trong việc
bảo đảm thực hiện quan điểm phát triển công bằng và bền vững.
Theo một số đánh giá, người nghèo ở khu vực nông thôn, khu vực có
hoàn cảnh khó khăn là đối tượng ít được hưởng lợi từ các chương trình phúc
lợi xã hội, nhất là các dịch vụ giáo dục, y tế. Nghiên cứu về ASXH của
UNDP (2007) cho thấy tỷ lệ được hưởng dịch vụ ASXH ở nhóm 20% người
giàu nhất ở Việt Nam hiện nay cao gấp sáu lần nhóm 20% người nghèo nhất.
Trong khi nhóm giàu nhất nhận được 45% hỗ trợ y tế và 35% hỗ trợ giáo dục
thì nhóm nghèo chỉ nhận được tương ứng là 7% và 15%. Cơ hội tiếp cận các
dịch vụ xã hội cơ bản như giáo dục, y tế, văn hoá, đặc biệt là dịch vụ xã hội
chất lượng cao, còn có sự khác biệt rất lớn giữa nông thôn và thành thị cũng
như giữa khu vực chính thức và phi chính thức.
Biểu 2: So sánh thu nhập bình quân đầu người 2002-2008
Nhóm 1
3000
2500
2000
1500
1000
500
Nhóm 5
Thành thị
Nông thôn
0
2002
2004
2006
2008
(Nguồn: Điều tra mức sống dân cư 2002 – 2008)
8
Biểu 3: Tỷ lệ tiết kiệm 2002-2008
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Tỷ lệ tiết kiệm chung
Tỷ lệ tiết kiệm nhóm 1
Tỷ lệ tiết kiệm nhóm 5
2002
2004
2006
2008
-10%
-20%
-30%
(Nguồn: Điều tra mức sống dân cư 2002 – 2008)
Khu vực kinh tế không chính thức thu hút một tỷ lệ khá lớn lực lượng
lao động, góp phần giải quyết nạn thất nghiệp và tạo thu nhập cho người dân.
Tuy nhiên, đời sống của những người lao động trong khu vực này thường
không ổn định, nhất là những người lao động cá thể. Năm 2007, tỷ lệ lao động
ở khu vực phi chính thức tham gia BHXH bắt buộc chỉ đạt khoảng 15%, chủ
yếu là trong lĩnh vực phi nông nghiệp ở nông thôn. Do vậy, Nhà nước cần
quan tâm và có chính sách phù hợp để thực hiện cả hai mục tiêu giải quyết
việc làm và công bằng xã hội.
Thứ ba, cần giải quyết hiệu quả vấn đề nợ đọng và chậm nộp BHXH.
Quá trình cải cách thể chế, chính sách ASXH, các chế tài xử lý vi phạm pháp
luật BHXH đã tương đối đầy đủ. Tuy nhiên, thực tế áp dụng cho thấy mức xử
phạt vi phạm hành chính còn khá thấp, khả năng cưỡng chế luật pháp và tính
khả thi của các biện pháp thực hiện còn chưa cao. Đây cũng chính là những
nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trốn tránh và nợ đọng BHXH tại các
doanh nghiệp. Trong năm 2007 và đầu năm 2008, tổ chức kiểm tra của
BHXH Việt Nam đã tiến hành kiểm tra 3.800 đơn vị sử dụng lao động, phát
hiện và thu hồi số tiền nợ đọng hàng trăm tỷ đồng. Đã có một số trường hợp
phải giải quyết qua thủ tục pháp lý với các doanh nghiệp như ở Thành phố Hồ
Chí Minh (như trường hợp công ty trách nhiệm hữu hạn giày dép KwangNam,
Vina Haeng Woon Industry, giày AnJin, Đồ chơi quốc tế Lucky Việt Nam…).
Thứ tư, cần đánh giá, xem xét và có giải pháp phù hợp để hạn chế ảnh
hưởng tiêu cực của hội nhập và khủng hoảng tài chính toàn cầu. Hội nhập
kinh tế quốc tế và khủng hoảng tài chính toàn cầu đã tác động mạnh mẽ đến
nền kinh tế nước ta, đặc biệt là những người yếu thế trong xã hội, người
9
nghèo và các đối tượng chính sách xã hội. Trong bối cảnh đó, yêu cầu tài trợ
đối với hệ thống ASXH tăng mạnh, bao gồm cả phạm vi bao phủ, quy mô và
mức độ các hoạt động tài chính và yêu cầu tài trợ. Do đó, việc đảm bảo nguồn
lực tài chính cũng như mục tiêu hướng đến cân đối bền vững các quỹ BHXH,
BHYT sẽ càng có khăn, phức tạp và cần thời gian điều chỉnh dài hơn.
3. Xu hướng cải cách hệ thống ASXH ở các nước và bài học kinh nghiệm
đối với Việt Nam
Nhìn chung, hệ thống ASXH ở các nước trên thế giới trong thời gian từ
cuối những năm 1980 đến nay đã được cải cách một cách tương đối hệ thống,
đồng bộ và toàn diện do mất cân đối quỹ xuất phát từ cấu trúc dân số già hoá
và chi phí đảm bảo đời sống nhân dân ngày càng tăng. Tuỳ thuộc vào đặc
điểm, điều kiện kinh tế xã hội của các nước mà định hướng và biện pháp cải
cách có thể khác nhau, tuy nhiên đều theo xu hướng chung là: tăng cường xã
hội hóa công tác ASXH, cải cách hệ thống ASXH theo hướng tư nhân hóa,
nâng cao vai trò quan trọng trong cải cách vi mô phương pháp quản lý, dịch
vụ khách hàng, hệ thống thanh toán, công nghệ thông tin, kiểm soát gian lận
và tăng cường kiểm toán đối với các hoạt động tài chính ASXH.
Qua xem xét kinh nghiệm thực tế hệ thống an sinh xã hội của một số
nước trong khu vực và trên thế giới có thể rút ra những bài học kinh nghiệm
chủ yếu sau sau đây:
Thứ nhất, nhấn mạnh vai trò quan trọng của các chính sách ASXH
trong quá trình phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt trong việc giải phóng nguồn
lực từ bộ phận người nghèo và đảm bảo ổn định kinh tế - xã hội. Tuy nhiên,
cải cách hệ thống ASXH, đặc biệt là thiết kế các cơ chế chính sách và hệ
thống quản lý, là nhiệm vụ rất phức tạp và khó khăn. Không có mô hình, công
thức hoặc biện pháp cải cách chung cho tất cả các nước do hệ thống ASXH
thể hiện văn hoá, cơ cấu kinh tế - xã hội, lịch sử và điều kiện công nghệ.
Trong đó, sự vận động của các nhóm lợi ích và các quá trình chính trị, xã hội
có thể tác động lớn đến hệ thống ASXH.
Thứ hai, sự thiếu hụt nguồn tài trợ do quá trình dân số già đi làm tăng
gánh nặng thiếu hụt nguồn tài chính cho các chính phủ và nguy cơ khủng
hoảng tài chính công, đặc biệt là gánh nặng ngày càng tăng đối với ngân sách
nhà nước, ảnh hưởng đến tính bền vững của toàn bộ hệ thống tài chính. Hội
nhập, mở cửa thương mại và đầu tư quốc tế khiến các quốc gia phải sử dụng
nhiều hơn, chứ không phải ít hơn, nguồn lực cho hệ thống ASXH và trợ cấp
xã hội. Do đó, cần có phương pháp kết hợp phù hợp giữa các chương trình
BHXH có đóng góp và các chương trình được tài trợ bằng nguồn thu thuế
cũng như giữa các dịch vụ do nhà nước và tư nhân cung cấp; trong đó khu
10
vực nhà nước nên cung cấp dịch vụ cơ bản và đối với những đối tượng có chi
phí cao và rủi ro cao.
Thứ ba, đẩy mạnh xã hội hóa ASXH; trong đó Nhà nước tập trung vào
việc xây dựng cơ chế chính sách và đảm bảo thực thi luật pháp và hỗ trợ mức
tối thiểu. Việc thực hiện cũng như quản lý tài chính các hoạt động ASXH nên
từng bước được chuyển giao cho khu vực tư nhân trên cơ sở nguyên tắc tự
chủ tài chính, nhà nước chỉ hỗ trợ đối với một số đối tượng chính sách xã hội.
Từng bước cải cách hệ thống ASXH theo hướng tư nhân hóa để giảm gánh
nặng cho ngân sách và phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội phát triển trong
tương lai, đảm bảo lợi ích cho những người có đóng góp trong hiện tại, đồng
thời vẫn duy trì mạng lưới an sinh tốt đối với những người không có khả năng
đóng góp.
Thứ tư, áp dụng những phương thức mới trong quản lý rủi ro, quản lý
và có biện pháp đón đầu đối với những thay đổi, biến động trong xã hội và thị
trường lao động. Tăng cường hỗ trợ các phương pháp tiếp cận và phòng tránh
chủ động các rủi ro đối với cá nhân nhằm đáp ứng cho cả mục tiêu phát triển
nguồn nhân lực như cải cách các chương trình bảo hiểm y tế; các chương
trình phát triển và xây dựng lối sống lành mạnh, trao quyền cho các đối
tượng; xây dựng quan hệ đối tác giữa bên cung cấp dịch vụ và người nhận
dịch vụ.
Thứ năm, nâng cao chất lượng dịch vụ, đảm bảo quy định luật pháp và
giới hạn của quỹ thông qua cải cách dịch vụ khách hàng nhằm kết hợp quyền
lợi khách hàng và bảo đảm chất lượng dịch vụ cho khách hàng, xác định rõ
yêu cầu mức độ số lượng và chất lượng của dịch vụ khách hàng và khả năng
cung ứng nhằm ngày càng cải tiến và nâng cao chất lượng dịch vụ khách hàng.
Áp dụng phương pháp mới trong việc chi trả các loại hình trợ cấp nhằm đơn
giản hoá và giải thiểu chi phí cho đối tượng tham gia; trong đó hệ thống thanh
toán tự động qua tài khoản ngân hàng có vai trò quan trọng. Tăng cường kiểm
tra, giám sát, ngăn chặn gian lận; phát triển hệ thống thông tin dữ liệu đầy đủ,
công khai, minh bạch, cập nhập và toàn diện; hoàn hiện và nâng cao hiệu quả
hoạt động và quản lý nhà nước đối với BHXH.
4. Định hướng hệ thống ASXH và tài chính ASXH ở Việt Nam
Trong thời gian tới, cải cách hệ thống ASXH ở Việt Nam có nhiều
thuận lợi như: tăng trưởng kinh tế cao tạo điều kiện nâng cao thu nhập, bảo
đảm nguồn tài chính cho ASXH; thành công trong xoá đói, giảm nghèo; cải
thiện đáng kể tình hình cơ sở hạ tầng, kể cả ở các xã nghèo, xã đặc biệt khó
khăn góp phần tạo điều kiện thuận lợi để phát triển các chương trình ASXH.
Bên cạnh đó, còn có một số khó khăn, thách thức như: mức độ bất bình đẳng
11
gia tăng, tỷ lệ nghèo và nguy cơ tái nghèo còn cao; việc tiếp cận các dịch vụ
xã hội cơ bản có chất lượng còn hạn chế; một số chính sách bao cấp kéo dài
chậm được sửa đổi bổ sung dẫn đến tình trạng ỷ lại của một bộ phận người
nghèo, xã nghèo. Hội nhập quốc tế tạo thách thức lớn cho khu vực nông
nghiệp - nông thôn và người nghèo, đặc biệt trong bối cảnh khủng hoảng tài
chính quốc tế hiện nay.
Trên cơ sở xem xét thực trạng hệ thống ASXH hiện hành, bối cảnh
kinh tế xã hội đất nước và kinh nghiệm quốc tế, có thể đưa ra một số định
hướng cải cách ASXH ở Việt Nam trong thời gian tới như sau:
Quan điểm cải cách:
- Cần phát triển hệ thống ASXH phù hợp với định hướng phát triển
kinh tế xã hội, bảo đảm các chính sách ASXH gắn kết với các chương trình
phát triển kinh tế-xã hội, tạo động lực tăng trưởng kinh tế và đảm bảo công
bằng xã hội. Trong đó, nên chọn phát triển mô hình dựa trên quan điểm của
ILO coi ASXH là một phạm trù thuộc quyền con người với các bộ phận cấu
thành là chính sách hỗ trợ xã hội, chính sách BHXH bắt buộc và chính sách
bảo hiểm tư nhân tự nguyện. Đây là mô hình phù hợp với chủ trương, đường
lối phát triển của Đảng và Nhà nước ta coi con người là trung tâm của sự phát
triển.
- Từng bước xây dựng và thực hiện hệ thống chính sách ASXH mang
tính toàn dân, mở rộng khả năng tiếp cận và diện bao phủ; trong đó bảo đảm
mức sống/thu nhập tối thiểu cho nhân dân và khả năng liên kết, phòng chống,
khắc phục hiệu quả các rủi ro. Chú trọng phát triển hệ thống ASXH đối với
khu vực nông thôn, dân tộc thiểu số, các đối tượng bị tác động bởi cải cách
chính sách kinh tế - xã hội như lao động di cư, tái định cư, nông dân, công
nhân bị tác động bởi khủng hoảng, người có công, trẻ em, người già, người
tàn tật....
- Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong việc tổ chức thực hiện ASXH,
đồng thời mở rộng sự tham gia của các đối tác xã hội vào việc thực hiện chính
sách ASXH. Cần có cơ chế thu hút sự tham gia của các khu vực tư nhân vào
cung cấp dịch vụ trong lĩnh vực ASXH dưới hình thức xã hội hóa. Phát huy
vai trò và trách nhiệm của các chủ thể, của nhà nước và xã hội dân sự trong
việc thực hiện các mục tiêu ASXH.
- Từng bước phát triển các chính sách ASXH với nội dung, cách tiếp
cận và chuẩn mực quốc tế; tăng cường liên kết, hợp tác khu vực và quốc tế
trong thực hiện chính sách ASXH đối với người lao động, nhất là đối với
người nước ngoài làm việc tại Việt Nam và người Việt Nam xuất khẩu lao
động làm việc ở nước ngoài..
12
Yêu cầu mang tính nguyên tắc trong cải cách ASXH:
- Đảm bảo mọi người dân có quyền và được tiếp cận hệ thống ASXH,
trong đó nhấn mạnh tính chia sẻ, tương trợ trong trong nội bộ và giữa các
nhóm dân cư trong xã hội, hướng đến đảm bảo nhu cầu tối thiểu thông qua
các công cụ tái phân phối nguồn lực tài chính của Nhà nước.
- Đảm bảo nguyên tắc công bằng và phát triển bền vững của hệ thống
ASXH, từng bước gắn trách nhiệm và quyền lợi, giữa đóng góp với hưởng lợi,
khuyến khích mọi người dân tham gia hệ thống.
- Tăng cường trách nhiệm các chủ thể tham gia các chính sách ASXH,
khuyến khích các thành phần trong xã hội tham gia xây dựng và thực hiện các
chính sách ASXH.
Định hướng cải cách:
Trong thời gian tới cần tập trung cải cách các lĩnh vực chủ yếu: hoàn
thiện cơ chế, chính sách, pháp luật; hoàn thiện cơ chế tạo lập và sử dụng
nguồn lực tài chính và hoàn thiện hệ thống quản lý ASXH.
Thứ nhất, tập trung hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật trên hoàn
thiện, bổ sung, sửa đổi, hệ thống hoá các văn bản pháp luật hiện có trên cơ sở
kế thừa và phát triển chính sách BHXH hiện hành, xem xét điều kiện kinh tế -
xã hội và tham khảo kinh nghiệm của các nước phát triển trên thế giới. Cần
đảm bảo tính đồng bộ giữa các chế độ ASXH, tránh chồng chéo, mâu thuẫn,
đảm bảo mọi người dân đều có quyền được hưởng ASXH; tạo cơ chế đảm
bảo thực thi nghiêm chỉnh và có hiệu quả trên thực tế.
Thứ hai, bảo đảm nguồn lực và cơ chế tài chính trên cơ sở từng bước
mở rộng diện bao phủ, tăng mức phí đóng góp và đảm bảo chi phí dịch vụ tối
thiểu cũng như quản lý chặt chẽ, hiệu quả các quỹ ASXH. Đồng thời, cần
nâng cao hiệu quả đầu tư và sử dụng nguồn các quỹ ASXH kết hợp với việc
đa dạng hoá các nguồn tài trợ để đảm bảo hệ thống ASXH phát triển bền
vững.
Thứ ba, hoàn thiện bộ máy quản lý của hệ thống ASXH theo hướng
tinh giản, gọn nhẹ, đảm bảo phát huy vai trò và hiệu quả quản lý; trong đó,
cần chú trọng đến hệ thống tổ chức bộ máy, đào tạo nguồn nhân lực và xây
dựng hệ thống cơ sở dữ liệu thống tin tích hợp về ASXH thống nhất, đầy đủ,
chính xác, có hệ thống và được cập nhật từ Trung ương đến địa phương.
Một số định hướng cải cách cụ thể đối với BHXH, BHYT và bảo trợ xã
hội như sau:
a) Đối với BHXH:
13
- Xây dựng chiến lược phát triển BHXH theo hướng mở rộng đối
tượng tham gia BHXH buộc, tập trung vào đối tượng làm công ăn lương trong
khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước, các hộ gia đình tự doanh để đạt mục
tiêu bao phủ phần lớn các đối tượng thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc vào
năm 2015. Tăng cường quản lý thu BHXH theo đúng quy định của pháp luật,
đảm bảo thu đúng, thu đủ; chống thất thu, nợ đọng để đảm bảo quyền lợi
người lao động và đảm bảo khả năng cân đối Quỹ bảo hiểm xã hội trong
tương lai. Từng bước triển khai thực hiện BHXH tự nguyện và bảo hiểm thất
nghiệp theo quy định để xem xét, rút kinh nghiệm và tiếp tục cải cách, hoàn
thiện cơ chế chính sách.
- Nhằm cân đối quỹ BHXH trong tương lai trung và dài hạn, cần thực
hiện một số giải pháp sau: (i) Từ năm 2016 trở đi, tiếp tục tăng mức đóng góp
vào các quỹ BHXH để để đảm bảo sự bền vững của quỹ; (ii) Thực hiện đóng
BHXH trên thu nhập thực tế của người lao động ở các khối doanh nghiệp nhà
nước và đơn vị sự nghiệp; (iii) Thay đổi cách tính mức hưởng BHXH một
cách hợp lý nhằm đảm bảo tính công bằng một cách tương đối giữa mức đóng
góp và mức lợi ích được hưởng của các đối tượng. Về thời gian hưởng BHXH,
cần từng bước loại bỏ những quy định nghỉ hưu trước tuổi và xem xét kéo dài
thời gian lao động và đóng góp BHXH; (iv) Có kế hoạch tổng thể về trích
ngân sách nhà nước để đóng vào quỹ BHXH cho cán bộ công nhân viên chức
đã có thời gian làm việc trước năm 1995 theo quy định của Luật BHXH (trư-
ớc khi thành lập BHXH); (v) Nâng cao hiệu quả đầu tư vốn của các quỹ
BHXH.
b) Đối với chính sách BHYT:
- Mở rộng đối tượng tham gia BHYT qua đẩy mạnh triển khai thực hiện
Luật BHYT với các kế hoạch, chương trình cụ thể; đưa chỉ tiêu dân số tham
gia BHYT vào kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội từng thời kỳ nhằm phấn đấu
đến năm 2015 thực bảo hiểm y tế toàn dân. Mở rộng các hình thức BHYT
kinh doanh theo nguyên tắc tự nguyện để đáp ứng yêu cầu linh hoạt của các
tầng lớp dân cư, đặc biệt là người giàu.
- Hoàn thiện chính sách BHYT theo hộ gia đình và các loại hình BHYT
khác nhằm đáp ứng yêu cầu KCB cho nhân dân trong tình hình mới. Thực
hiện cấp BHYT đối với trẻ em tuỳ theo hoàn cảnh gia đình để tăng cơ hội
hưởng thụ dịch vụ y tế cho trẻ em có hoàn cảnh khó khăn. Thực hiện BHYT
đối với học sinh, sinh viên theo nguyên tắc gia đình học sinh đóng góp phần
lớn mức phí, ngân sách nhà nước hỗ trợ tuỳ theo đối tượng hộ gia đình.
- Đổi mới cơ chế sử dụng ngân sách trong lĩnh vực y tế theo hướng
chuyển phần kinh phí nhà nước hỗ trợ cho các cơ sở y tế công lập sang hình
14
thức hỗ trợ trực tiếp cho người hưởng thụ thông qua hình thức hỗ trợ mệnh
giá thẻ BHYT; từng bước tạo điều kiện để người thụ hưởng dịch vụ y tế được
lựa chọn cơ sở dịch vụ y tế, không phân biệt công lập hay ngoài công lập.
- Điều chỉnh mức đóng bảo hiểm y tế phù hợp với mức hưởng các dịch
vụ y tế để đảm bảo cân đối, an toàn quỹ BHYT. Củng cố phát triển đồng bộ
cơ sở y tế công lập và tư nhân, nâng cao khả năng cung ứng dịch vụ y tế,
thuốc chữa bệnh, nâng cao chất lượng khám chữa bệnh cho người tham gia
BHYT.
- Tăng cường năng lực quản lý Nhà nước về BHYT; đẩy mạnh công tác
thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm các vi phạm; nhất là những hành vi
lạm dụng hoặc trục lợi.
c) Đối với chính sách bảo trợ xã hội:
- Nâng cao trách nhiệm của địa phương trong việc triển khai thực hiện
chính sách trợ giúp các đối tượng bảo trợ XH; xây dựng cơ sở dữ liệu về đối
tượng bảo trợ xã hội của các địa phương để phục vụ cho việc hoạch định
chính sách và bố trí kinh phí trợ cấp.
- Mức chuẩn trợ cấp xã hội phải được điều chỉnh kịp thời phù hợp với
tình hình kinh tế - xã hội; đảm bảo đáp ứng mức sống tối thiểu của đối tượng
hưởng trợ cấp xã hội. Các chính sách trợ giúp xã hội phải có mối quan hệ chặt
chẽ với các chính sách khác của hệ thống ASXH như BHXH và BHYT.
- Cùng với việc thực hiện chính sách trợ cấp xã hội từ ngân sách nhà
nước, cần phát triển tài trợ của các tổ chức phi lợi nhuận, các tổ chức quốc tế
hỗ trợ cho các đối tượng bảo trợ xã hội.
Lộ trình triển khai thực hiện:
- Giai đoạn 2011 đến 2015: Tập trung phát triển hệ thống ASXH, tăng
tỷ lệ bao phủ các chính sách ASXH. Từng bước cải cách chính sách tài chính
ASXH theo hướng giảm dần sự hỗ trợ của Nhà nước và tăng dần sự đóng góp
của người dân, bảo đảm tăng thặng dư quỹ trong giai đoạn cơ cấu dân số vàng
và đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững quỹ ASXH trong tương lai trung và
dài hạn.
- Giai đoạn 2016-2020: Củng cố, kiện toàn hệ thống ASXH theo hướng
phát triển bền vững. Trong giai đoạn này, việc cải cách hệ thống hướng đến
kiện toàn củng cố toàn bộ hệ thống ASXH theo hướng phát triển bền vững
cùng với việc mở rộng tỷ lệ bao phủ đến đại đa số các tầng lớp dân cư. Đây là
giai đoạn củng cố hệ thống kết hợp với sự cải cách cơ chế tài chính cần thiết,
tập trung vào điều chỉnh linh hoạt các mức đóng phí và các nguồn tài trợ của
15
các loại hình ASXH để đảm bảo sự phát triển bền vững của cả hệ thống cũng
như từng chính sách ASXH cụ thể.
5. Kết luận
Trong thời gian qua, hệ thống ASXH ở nước ta đã từng bước hình
thành, phát triển và đạt được những bước tiến quan trọng cả về số lượng và
chất lượng; tuy nhiên nhìn chung mới chỉ đáp ứng được một phần yêu cầu về
ASXH của các tầng lớp dân cư trong xã hội. Nước ta hiện đang bước vào một
giai đoạn mới của quá trình phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập kinh tế
quốc tế với nhiều khó khăn, thách thức về ASXH, đặc biệt là biến động về cơ
cấu dân số, khoảng cách giàu nghèo trong xã hội, nhu cầu gia tăng về ASXH
trong bối cảnh khủng hoảng tài chính toàn cầu, vấn đề nguồn tài trợ và những
ảnh hưởng dây chuyền đối với an ninh tài chính quốc gia cả trước mắt và
trong tương lai trung và dài hạn. Trong bối cảnh đó, cải cách hệ thống ASXH
nói chung và tài chính ASXH nói riêng là hết sức cần thiết và cần phải được
coi là một trong những nhiệm vụ trọng tâm hiện nay.
Trong thời gian tới, hệ thống ASXH cần được tiếp tục phát triển theo
hướng phù hợp, gắn kết với các chính sách, chương trình phát triển kinh tế-xã
hội, tạo động lực tăng trưởng kinh tế, thực hiện công bằng xã hội vì mục tiêu
phát triển con người, phát huy tối đa nguồn lực con người. Trong đó, cần đảm
bảo mọi người dân có quyền an sinh và tiếp cận hệ thống ASXH; đảm bảo
nguyên tắc công bằng và bền vững, gắn trách nhiệm và quyền lợi, giữa đóng
góp với hưởng lợi, khuyến khích mọi người dân tham gia hệ thống và tăng
cường trách nhiệm các chủ thể. Trên cơ sở đó, cải cách ASXH trong thời gian
tới tập trung chủ yếu vào các nội dung chính là hoàn thiện cơ chế, chính sách,
pháp luật; hoàn thiện cơ chế và nguồn lực tài chính và hoàn thiện hệ thống
quản lý ASXH với các định hướng cải cách hiệu quả, khả thi đối với từng
chính sách ASXH và phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội đất nước trong từng
thời kỳ. Căn cứ đặc điểm tình hình kinh tế - xã hội nước ta, việc tập trung
phát triển 3 trục chính của hệ thống ASXH trong mối quan hệ gắn kết chặt
chẽ với nhau, bao gồm: chính sách hỗ trợ xã hội để bảo đảm mức sống, thu
nhập tối thiểu cho người nghèo, chính sách BHXH bắt buộc của Nhà nước
bao phủ đa số người lao động và chính sách bảo hiểm tư nhân tự nguyện đối
với người giàu, sẽ là định hướng phát triển chủ đạo của hệ thống ASXH ở
nước ta trong thời gian tới.
16
Tài liệu tham khảo
Bài phát biểu của Thường trực Ban bí thư Trung ương Đảng, Trương Tấn Sang trong
chuyến thăm và tìm hiểu về tình hình nông nghiệp nông thôn và nông dân ở Quảng
Nam ngày 14,15/4/2008 (nguồn Báo điện tử Đảng cộng sản)
Bài phát biểu của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XII.
Bùi Đức Tráng (2007”, “Thử phân tích một giải pháp mang tính đột phá nhằm đẩy
nhanh lộ trình tiến tới BHYT toàn dân”, Tạp chí BHXH (Số11/2007)
Đàm Hữu Đắc (2009), “Việt Nam đang hướng đến đến thống ASXH năng động và hiệu
quả”, Tạp chí Cộng sản (13/2009)
Đỗ Thuý Hằng (2007), “Hướng tới mục tiêu BHYT toàn dân”, Tạp chí
BHXH (Số11/2007)
Hà Thúc Chi (2008), “Lợi dụng, trục lợi quỹ KCB BHYT - Những biến thái mới?”,
Tạp chí Bảo hiểm xã hội (Số11/2008)
Mai Ngọc Anh (2006), “Tách biệt kinh tế và chính sách ASXH cho nông dân nước ta
hiện nay”, Tạp chí Phát triển kinh tế số 186/2006
Ngô Quang Minh (2008), “Bảo hiểm xã hội trong nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở nước ta”, Tạp chí BHXH 6/2008
Phạm Đình Thành (2007), “BHXH với thách thức hội nhập WTO”, Tạp chí
BHXH (Số02/2007)
Mukul G. Asher (2008), “Social Security Reform Imperatives in Developing Asia”,
Indian Economic Journal (2008)
Peter Krause1 (2004), Combating Pverty in Europe: the German Welfare Regime in
Practive, Peter Krause, Cash & Care, 2004.
Peter Lang (2003), Building Social Europe through the Open Method of Coordition,
P.I.E. Peter Lang, 2003.
Jodi Gual (2004), Building a Dynamic Europe: the Key Policy Debates, Jodi Gual,
IESE, 2004.
HMSO (1995), Aspects of Britain Social Welfare, London: HMSO, 1995.
ILO (2008), Can low-income countries afford basic social security, International
Labour Office 2008
Barrientos, A. and Lloyd-Sherlock, P. (2003), Non-contributory pensions and social
protection, Issues in Social Protection Discussion Paper 12 (Geneva, International
Labour Office),
Behrendt, C. and Hagemejer, K. (2001): “Can low-income countries afford social
security?”, in Charlton, R. and McKinnon, R.: Pensions in Development (Aldershot,
Ashgate).
Cichon, M.; Scholz, W.; van de Meerendonk, A.; Hagemejer, K.; Bertranou, F. And
Plamondon, P., (2004): Financing Social Protection (Geneva, ILO and ISSA).
ILO Social Security Department, (2006): Social security for all: Investing in global
social and economic development: A consultation. Issues in Social Protection,
Discussion Paper 16 (Geneva, ILO),
17
Mizunoya, S.; Behrendt, C.; Pal, K. and Léger, F., (2006): Costing of basic social
protection benefits for selected Asian countries: First results of a modelling exercise.
Issues in Social Protection, Discussion Paper 17 (Geneva, International Labour Office),
Wouter van Ginneken (2003), Extending social security: Policies for developing
countries, ILO ESS Paper No. 13
Các văn bản pháp luật: Luật Bảo hiểm xã hội 2006, Luật Bảo hiểm y tế 2008; các văn
bản hướng dẫn luật về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp.
Các trang web: www.ilo.org, www.who.org, www.imf.org, www.worldbank.org,
www.chinhphu.vn...
18
18 trang
15/06/2024
1020
Bạn đang xem tài liệu "Cải cách tài chính an sinh xã hội hướng đến mục tiêu phát triển bền vững ở Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- cai_cach_tai_chinh_an_sinh_xa_hoi_huong_den_muc_tieu_phat_tr.pdf
