Đề tài Những chính sách và giải pháp chủ yếu nhằm hình thành và phát triển chợ đầu mối nông sản tại các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm ở nước ta (Báo cáo tổng hợp)
Bé Th−¬ng m¹i
ViÖn Nghiªn Cøu Th−¬ng m¹i
§Ò Tµi nghiªn cøu khoa häc CÊp Bé
M· sè: 2004-78-021
Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu
nh»m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî
®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp träng ®iÓm ë n−íc ta
(b¸o c¸o tæng hîp)
5903
21/6/2006
Hµ néi 2006
Bé th−¬ng m¹i
ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i
§Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp bé
M· sè: 2004-78-021
Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu
nh»m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî
®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp träng ®iÓm ë n−íc ta
(b¸o c¸o tæng hîp)
Chñ NhiÖm ®Ò tµi: CN Ph¹m Hång Tó
C¸c thµnh viªn:
Ths. §ç Kim Chi
Ths. NguyÔn ViÖt H−ng
CN. Ph¹m Hång Lam
Hµ néi 2006
Danh môc ch÷ viÕt t¾t
TiÕng Anh
CBD
Center for Business District
Khu vùc Th−¬ng m¹i trung
t©m
WTO
TiÕng viÖt
C§M
CNH
World Trade Organization
Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi
Chî ®Çu mèi
C«ng nghiÖp ho¸
CSTTTN
DH
ChÝnh s¸ch ThÞ tr−êng Trong n−íc
Duyªn h¶i
DHNTB
DT
Duyªn h¶i Nam trung bé
DiÖn tÝch
§B
§ång b»ng
§BSCL
§BSH
§NB
§ång b»ng s«ng Cöu long
§ång b»ng S«ng Hång
§«ng Nam Bé
GTGT
H§H
Gi¸ trÞ gia t¨ng
HiÖn ®¹i ho¸
HTX
Hîp t¸c x·
NN
N«ng nghiÖp
SXKD
TNDN
TNHH
UBND
XHCN
S¶n xuÊt kinh doanh
Thu nhËp doanh nghiÖp
Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n
Uû ban Nh©n d©n
X· héi chñ nghÜa
Trang
Më ®Çu
1
Ch−¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ sù h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
4
1.1. Kh¸i niÖm, nh÷ng mèi quan hÖ chñ yÕu vµ vai trß cña chî ®Çu
mèi n«ng s¶n
4
4
8
1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n
1.1.2. Nh÷ng mèi quan hÖ chñ yÕu cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n
1.1.3. Vai trß cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
träng ®iÓm
11
13
13
1.2. Nh÷ng tiªu chÝ c¬ b¶n x¸c ®Þnh chî ®Çu mèi n«ng s¶n
1.2.1. Tiªu chÝ vÒ qui m« vµ ph¹m vi quan hÖ hµng ho¸ cña chî ®Çu mèi
n«ng s¶n
1.2.2. Tiªu chÝ vÒ c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n
1.2.3. Tiªu chÝ vÒ lùc l−îng tham gia kinh doanh t¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n
1.2.4. Tiªu chÝ vÒ tæ chøc cung øng dÞch vô t¹i c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n
1.2.5. Tiªu chÝ vÒ tæ chøc qu¶n lý c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n
14
14
15
16
1.3. Nh÷ng c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i
c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
18
1.3.1. Nhãm c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x· héi
18
20
22
23
23
26
1.3.2. Nhãm c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ – kü thuËt
1.3.3. Nhãm c¸c ®iÒu kiÖn vÒ qu¶n lý chî ®Çu mèi
1.4. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn chî ®Çu mèi ë mét sè n−íc
1.4.1. Xu h−íng ph¸t triÓn chî ë mét sè n−íc
1.4.2. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n cña Th¸i Lan
1. 4.3. Mét sè bµi häc rót ra tõ xu h−íng ph¸t triÓn chî vµ kinh nghiÖm
ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n
30
33
Ch−¬ng 2: nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn trong qu¸ tr×nh
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i
c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
i
2.1. Thùc tr¹ng qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng
s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
33
33
40
46
50
51
55
58
60
2.1.1. Nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng
®iÓm ë n−íc ta hiÖn nay
2.1.2. §Æc ®iÓm h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i
c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm tõ 1996 ®Õn nay
2.1.3. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
2.2. Thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi ph¸t triÓn chî vµ chî ®Çu
mèi n«ng s¶n ë n−íc ta hiÖn nay
2.2.1. Thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc trong lÜnh vùc ®Çu t− x©y dùng c¬ së
vËt chÊt, kü thuËt cña chî vµ chî ®Çu mèi n«ng s¶n
2.2.2. Thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi c¸c ®èi t−îng tham gia kinh
doanh trªn chî vµ chî ®Çu mèi n«ng s¶n
2.2.3. Thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc trong viÖc tæ chøc cung øng dÞch vô t¹i
chî vµ chî ®Çu mèi n«ng s¶n
2.2.4. Thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi c¸c hµng ho¸ n«ng s¶n l−u
th«ng qua chî vµ chî ®Çu mèi
2.3. §¸nh gi¸ thuËn lîi vµ khã kh¨n trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp träng ®iÓm ë n−íc ta hiÖn nay
62
2.3.1. Nh÷ng yÕu tè thuËn lîi ®èi víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c
chî ®Çu mèi t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
62
67
2.3.2. Nh÷ng yÕu tè g©y h¹n chÕ ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c
chî ®Çu mèi t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
Ch−¬ng 3: chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c
vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm ®Õn 2010
73
3.1. Nh÷ng ®Þnh h−íng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng
s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm ®Õn 2010
73
73
75
3.1.1. §Þnh h−íng ph¸t triÓn c¸c lo¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm ®Õn 2010
3.1.2. §Þnh h−íng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c ®èi t−îng tham gia phôc vô
vµo c¸c kªnh l−u th«ng hµng n«ng s¶n qua c¸c chî ®Çu mèi
ii
3.1.3. §Þnh h−íng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c th−¬ng nh©n tham gia kinh
doanh, tiªu thô n«ng s¶n t¹i c¸c chî ®Çu mèi
78
80
3.1.4. §Þnh h−íng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cung øng dÞch vô t¹i chî ®Çu
mèi n«ng s¶n
3.1.5. §Þnh h−íng ®Çu t− x©y dùng hÖ thèng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho c¸c
chî ®Çu mèi n«ng s¶n
82
85
3.1.6. §Þnh h−íng tæ chøc vµ qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng cña chî ®Çu mèi
3.2.
C¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp träng ®iÓm ®Õn 2010
87
3.2.1. C¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn qui ho¹ch chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c
vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
87
89
3.2.2. C¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p thùc hiÖn ®Çu t− x©y dùng c¬ së vËt
chÊt, kü thuËt t¹i c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n
3.2.3. C¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p tæ chøc, qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng t¹i c¸c
chî ®Çu mèi n«ng s¶n
91
3.2.4. C¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p qu¶n lý c¸c ®èi t−îng tham gia kinh
doanh t¹i c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n
97
3.2.5. C¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®èi t−îng tham
gia vµo kªnh l−u th«ng cña c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n
99
2.2.6. C¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ph¸t triÓn kinh
doanh dÞch vô t¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n
101
3.3. C¸c ®Ò xuÊt kiÕn nghÞ
3.3.1. §èi víi ChÝnh phñ vµ c¸c bé ngµnh cã liªn quan
3.3.2. §èi víi c¸c ®Þa ph−¬ng
KÕt luËn
103
103
107
109
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
110
iii
Më ®Çu
1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu
Cïng víi qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi vµo cuèi nh÷ng n¨m
80, søc s¶n xuÊt ë khu vùc n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ®−îc gi¶i phãng, s¶n
l−îng vµ c¬ cÊu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp kh«ng ngõng ®−îc t¨ng lªn vµ më
réng. VÊn ®Ò tiªu thô c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp ®ang trë thµnh chñ ®Ò ®¸ng
quan t©m ®èi víi ChÝnh phñ vµ c¸c cÊp l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng nh»m gi¶m søc Ðp
do t¨ng cung c¸c mÆt hµng n«ng s¶n vµ duy tr× sù ph¸t triÓn æn ®Þnh t¹i c¸c
vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm. §iÒu nµy kh«ng chØ cã vai trß quan
träng trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc, mµ cßn cã ý nghÜa chÝnh trÞ
vµ x· héi s©u s¾c. V× vËy, trong nhiÒu n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ ®· thùc hiÖn
nhiÒu biÖn ph¸p nh»m thóc ®Èy tiªu thô s¶n phÈm n«ng nghiÖp. Trong ®ã, viÖc
®Çu t− ph¸t triÓn chî nãi chung vµ chî ®Çu mèi nãi riªng ®−îc xem lµ c¬ së
quan träng ®Ó thóc ®Èy vµ më réng tiªu thô n«ng s¶n. Ngµy 20/3/2003, Thñ
t−íng ChÝnh phñ còng ®· cã QuyÕt ®Þnh sè 311/TTg, phª duyÖt ®Ò ¸n vÒ “tæ
chøc thÞ tr−êng trong n−íc tËp trung ph¸t triÓn th−¬ng m¹i n«ng th«n ®Õn n¨m
2010”, trong ®ã còng ®Ò cËp ®Õn viÖc ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh vµ cÊp ®é chî:
chî x·, côm x· vµ chî tËp trung ®Çu mèi.
Thùc tÕ, tõ n¨m 1993 ®Õn 2002 sè l−îng chî trong c¶ n−íc ®· t¨ng tíi
178%, riªng §ång Nam Bé t¨ng 231%, §ång b»ng s«ng Hång t¨ng 203%,…
Tuy nhiªn, c«ng t¸c qui ho¹ch ph¸t triÓn chî cña nhiÒu ®Þa ph−¬ng cßn lóng
tóng, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n. Theo ®¸nh gi¸ chung, nhiÒu
chî ®Çu mèi ®−îc ®Çu t− x©y dùng rÊt tèn kÐm nh−ng l¹i ch−a ph¸t huy ®−îc
vai trß trong viÖc thu hót, tËp trung nguån hµng vµ më réng ph¹m vi tiªu thô
cho c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp. §iÒu nµy do nguyªn nh©n chñ yÕu lµ Nhµ n−íc
cßn thiÕu hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p ®ång bé tõ viÖc phª duyÖt qui
ho¹ch ®Õn c¬ chÕ qu¶n lý vµ vËn hµnh chung cho c¸c chî ®Çu mèi. Ngµy
14/1/2003 ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 02/2003/N§-CP vÒ ph¸t triÓn
vµ qu¶n lý chî, nh−ng NghÞ ®Þnh còng ch−a ®−a ra c¸c qui ®Þnh riªng ®èi víi
lo¹i chî ®Çu mèi.
MÆc dï gÇn ®©y, Bé Th−¬ng m¹i ®· triÓn khai x©y dùng thÝ ®iÓm mét sè
chî ®Çu mèi tiªu thô cµ phª ë §¾c L¾c, chî g¹o ë CÇn Th¬, chî n«ng s¶n (chñ
yÕu lµ l¹c) ë NghÖ An... Tuy nhiªn, c¸c chî thÝ ®iÓm nµy vÉn ®ang trong giai
®o¹n gi¶i phãng mÆt b»ng, bè trÝ vèn hoÆc míi ®ang hoµn thµnh giai ®o¹n x©y
dùng c¬ së vËt chÊt. Trong khi ®ã, nh÷ng néi dung quan träng cña chî ®Çu mèi
n«ng s¶n nh− viÖc x¸c ®Þnh m« h×nh tæ chøc, ph−¬ng thøc ho¹t ®éng, c¸c
chÝnh s¸ch thu hót nguån hµng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn th−¬ng nh©n, nhÊt lµ ®éi
ngò c¸c “chñ vùa”, “®Çu nËu” kinh doanh trªn chî vµ c¸c chÝnh s¸ch hç trî
1
kh¸c,… V× vËy, viÖc t×m ra nh÷ng chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
träng ®iÓm ®· vµ ®ang trë nªn cÊp thiÕt h¬n.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc
ë ViÖt Nam, ®· cã nh÷ng bµi viÕt, nh÷ng bµi nghiªn cøu lÞch sö vÒ qu¸
tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî trong n−íc. Trong nhiÒu n¨m gÇn ®©y, c¸c
®Þa ph−¬ng còng ®· tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu triÓn khai qui ho¹ch vµ ph¸t triÓn
hÖ thèng chî trong tØnh, nh−ng míi chØ lµ c¸c nghiªn cøu triÓn khai qui ho¹ch
chî trong ph¹m vi cña mét tØnh, ch−a tËp trung vµo chî ®Çu mèi vµ mang tÝnh
vïng. §ång thêi, Bé Th−¬ng m¹i còng ®· thùc hiÖn mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu
cã liªn quan ®Õn chî ®Çu mèi vµ vÊn ®Ò tiªu thô n«ng s¶n nh−:
§Ò tµi “Nghiªn cøu c¸c chî ®Çu mèi vµ trung t©m th−¬ng m¹i khu vùc TP
HCM”, m· sè 97-78-062, thùc hiÖn n¨m 1996;
§Ò tµi “C¸c gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh tiªu thô n«ng s¶n hµng ho¸ nh»m kÝch
cÇu ë thÞ tr−êng n«ng th«n t¨ng søc mua”, m· sè 2001-78-012, n¨m 2000;
§Ò tµi “ Ph−¬ng thøc tiªu thô n«ng s¶n vïng §ång Nam Bé – Thùc tr¹ng
vµ c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi phï hîp yªu cÇu chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ViÖt
Nam”, n¨m 2002.
Nh×n chung, c¸c nghiªn cøu nµy, hoÆc lµ míi chØ tËp trung vµo chî ®Çu
mèi t¹i TP HCM, hoÆc lµ ®Ò cËp ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò tiªu
thô n«ng s¶n mµ ch−a tËp trung cô thÓ vµo tiªu thô n«ng s¶n qua chî nhÊt lµ
qua chî ®Çu mèi. Víi t×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc, chóng t«i cho r»ng,
hiÖn vÉn ch−a cã nh÷ng nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ ®ång bé vÒ quan hÖ gi÷a chî
®Çu mèi víi vÊn ®Ò tiªu thô n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong
®iÓm, còng nh− viÖc lµm thÕ nµo ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nã.
ë n−íc ngoµi: hÇu hÕt c¸c n−íc ph¸t triÓn nh− Mü, NhËt B¶n, T©y ¢u,
còng nh− c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc trong khu vùc nh− Th¸i Lan,
Malaysia, Philippin… chî nãi chung vµ chî ®Çu mèi n«ng s¶n nãi riªng vÉn
tån t¹i vµ ph¸t triÓn bªn c¹nh c¸c lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp kh¸c. Trong nh÷ng
n¨m võa qua, nhiÒu ®oµn c¸n bé cña ViÖt Nam còng ®· tiÕn hµnh chuyÕn kh¶o
s¸t, nghiªn cøu vÒ chî ®Çu mèi n«ng s¶n ë n−íc ngoµi, nh− Th¸i lan, NhËt
b¶n,... Tuy nhiªn, tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña chî kh«ng chØ liªn quan ®Õn tr×nh ®é
s¶n xuÊt, mµ cßn liªn quan ®Õn nh÷ng ®Æc tr−ng v¨n ho¸ - x· héi cña mçi mçi
vïng vµ mçi n−íc. V× vËy, viÖc kh¶o cøu c¸c nghiªn cøu vÒ chî cña c¸c n−íc
kh¸c lµ cÇn thiÕt, nh−ng ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n ë
n−íc ta kh«ng thÓ kh«ng xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ph¸t triÓn cña hÖ thèng chî
ViÖt Nam.
2
3. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi
- Lµm râ vÊn ®Ò lý luËn vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chî ®Çu mèi
n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong ®iÓm ë n−íc ta.
- §¸nh gi¸ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ
thùc tr¹ng ph¸t triÓn chî ®Çu mèi t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
träng ®iÓm.
- §Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
träng ®iÓm ë n−íc ta.
4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi
* §èi t−îng nghiªn cøu: C¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n trong mèi quan hÖ víi qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm ë
ViÖt Nam.
* Ph¹m vi nghiªn cøu:
- VÒ kh«ng gian: nghiªn cøu c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm ë n−íc ta, bao gåm c¸c vïng: §ång b»ng
s«ng Hång, §ång b»ng s«ng Cöu Long, T©y Nguyªn, B¾c Trung Bé.
- VÒ thêi gian: nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi
n«ng s¶n ë ViÖt Nam, nhÊt lµ tõ n¨m 1996 ®Õn nay vµ triÓn väng ph¸t
triÓn ®Õn 2010.
- VÒ néi dung: bao hµm c¸c ph−¬ng diÖn kinh tÕ - x· héi vµ tù nhiªn,
còng nh− c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p cã liªn quan ®Õn sù h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i vïng n«ng nghiÖp träng ®iÓm.
5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu sÏ ®−îc sö dông nh−: Ph−¬ng ph¸p
tæng hîp; Ph−¬ng ph¸p thèng kª; Ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t.
6. Néi dung nghiªn cøu: §Ò tµi ®−îc kÕt cÊu thµnh 3 ch−¬ng
Ch−¬ng I: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi
n«ng s¶n t¹i vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
Ch−¬ng II: Nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®Æt ra trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
Ch−¬ng III: C¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
3
Ch−¬ng 1
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp träng ®iÓm
1.1. Kh¸i niÖm, nh÷ng mèi quan hÖ chñ yÕu vµ vai trß cña chî ®Çu mèi
n«ng s¶n
1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n
1.1.1.1. Kh¸i niÖm
+ Kh¸i niÖm chî:
Theo c¸ch hiÓu th«ng th−êng vµ ®−îc sö dông trong tõ ®iÓn tiÕng ViÖt:
“Chî lµ n¬i nhiÒu ng−êi tô häp ®Ó mua b¸n trong nh÷ng ngµy, buæi nhÊt
®Þnh”. Kh¸i niÖm nµy còng gÇn víi kh¸i niÖm thÞ tr−êng trong Tõ ®iÓn Kinh tÕ
häc hiÖn ®¹i: “ThÞ tr−êng lµ bÊt kú khung c¶nh nµo ®ã diÔn ra viÖc mua b¸n
c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô”1. Hai kh¸i niÖm nµy ®Òu bao hµm “n¬i” hay
“khung c¶nh nµo ®ã” vµ ë ®ã diÔn ra viÖc “mua, b¸n”. ChÝnh v× sù t−¬ng ®ång
gi÷a hai kh¸i niÖm nµy, nªn chî vµ thÞ tr−êng còng ®−îc hiÓu ®ång nhÊt víi
nhau, ngay c¶ ë c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn th× “chî” vµ “thÞ
tr−êng” ®Òu cã tªn gäi chung lµ “market”. Tuy nhiªn, kh¸i niÖm chî ®−îc cô
thÓ ho¸ h¬n kh¸i niÖm thÞ tr−êng. Ch¼ng h¹n, “n¬i” cã tÝnh cô thÓ h¬n so víi
“khung c¶nh nµo ®ã”, hay trong kh¸i niÖm chî cßn chØ râ “nhiÒu ng−êi tô
häp” vµ “trong nh÷ng ngµy, buæi nhÊt ®Þnh”. Nh− vËy, cã thÓ nãi r»ng, chî
chÝnh lµ thÞ tr−êng, chî n»m trong hÖ thèng thÞ tr−êng vµ kh¸i niÖm chî n»m
trong ph¹m vi cña kh¸i niÖm thÞ tr−êng. Trong hÖ thèng thÞ tr−êng hiÖn nay,
chî ®−îc xÕp vµo lo¹i thÞ tr−êng hµng ho¸ giao ngay.
Kh¸i niÖm chî trªn ®©y bao hµm nh÷ng cÊu thµnh c¬ b¶n nhÊt cña chî
vµ thÞ tr−êng: 1) “n¬i” – x¸c ®Þnh kh«ng gian thÞ tr−êng cô thÓ; 2) “ngµy, buæi
nhÊt ®Þnh” – x¸c ®Þnh thêi gian cô thÓ; 3) “nhiÒu ng−êi tô häp ®Ó mua b¸n” –
x¸c ®Þnh sè l−îng ng−êi tham gia thÞ tr−êng; 4) “mua vµ b¸n” – x¸c ®Þnh quan
hÖ trao ®æi.
Trong thùc tÕ, kh¸i niÖm chî cßn ®−îc ph¸t triÓn theo hai c¸ch tiÕp cËn
chñ yÕu: Mét lµ, xuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm nµy cã thÓ ®−a ra nhiÒu kh¸i niÖm hÑp
h¬n trªn c¬ së cô thÓ ho¸ nh÷ng cÊu thµnh c¬ b¶n cña chî. Ch¼ng h¹n, chî
1 Cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm thÞ tr−êng, còng nh− kh¸i niÖm vÒ chî. Trong ph¹m vi cña ®Ò
tµi nµy, chóng t«i chän c¸ch tiÕp cËn kh¸i niÖm chî gÇn víi c¸ch tiÕp cËn kh¸i niÖm thÞ tr−êng xuÊt ph¸t tõ
nh÷ng lý do sau: 1) §Ó lµm râ h¬n c¸ch hiÓu vÒ chî; 2) C¸ch tiÕp cËn kh¸i niÖm chî nµy phï hîp víi h−íng
nghiªn cøu c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n.
4
phiªn lµ chî mµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c lÇn tô häp cña nhiÒu ng−êi ®Ó mua b¸n
cã kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh vÒ thêi gian, th−êng lµ tõ 2 ®Õn 5 ngµy. Hay chî
thùc phÈm lµ chî mµ hµng ho¸ mua b¸n chñ yÕu lµ nh÷ng mÆt hµng thùc
phÈm…; Hai lµ, theo c¸ch nh×n nhËn chî lµ mét c¬ së ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng
mua b¸n hµng ho¸, hay ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng th−¬ng nghiÖp th× chî còng
gÇn víi c¸c c¬ së kh¸c, nh− cöa hµng trung t©m, siªu thÞ,… Do ®ã, chî còng
cã thÓ ®−îc hiÓu lµ mét lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp truyÒn thèng, ®−îc tæ chøc t¹i
mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, ®¸p øng c¸c nhu cÇu mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ vµ
nhu cÇu tiªu dïng cña khu vùc d©n c−.
C¶ hai c¸ch tiÕp cËn kh¸i niÖm chî trªn ®©y ®Òu cã ý nghÜa quan träng
®èi víi viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî nãi chung. C¸ch
tiÕp cËn chî lµ thÞ tr−êng sÏ cho phÐp nghiªn cøu s©u h¬n vÒ c¸c ®iÒu kiÖn thÞ
tr−êng, c¸c ph©n ®o¹n thÞ tr−êng vµ ®Æc biÖt lµ c¸c mèi quan hÖ thÞ tr−êng cña
chî. Theo c¸ch tiÕp cËn chî lµ mét c¬ së mua – b¸n hµng ho¸ sÏ cho phÐp
nghiªn cøu nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a chî víi c¸c c¬ së mua – b¸n hµng ho¸
kh¸c, ®Æc biÖt lµ nghiªn cøu xu h−íng ph¸t triÓn cña chî trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn chung cña hÖ thèng th−¬ng nghiÖp cña nÒn kinh tÕ.
+ Kh¸i niÖm chî ®Çu mèi:
Môc 2, §iÒu 2 cña NghÞ §Þnh ChÝnh Phñ sè 02/2003/N§-CP ngµy
14/1/2003 ®· nªu kh¸i niÖm: “Chî ®Çu mèi lµ chî cã vai trß chñ yÕu thu hót,
tËp trung l−îng hµng ho¸ lín tõ c¸c nguån s¶n xuÊt, kinh doanh cña khu vùc
kinh tÕ hoÆc cña ngµnh hµng ®Ó tiÕp tôc ph©n phèi tíi c¸c chî vµ c¸c kªnh l−u
th«ng kh¸c”. Trong kh¸i niÖm nµy, chî ®Çu mèi tr−íc hÕt ®−îc kh¼ng ®Þnh lµ
chî, nghÜa lµ cã ®ñ c¸c thµnh phÇn c¬ b¶n cña chî, sau ®ã nhÊn m¹nh ®Õn qui
m«, ph¹m vi ho¹t ®éng réng lín cña chî ®Çu mèi ®èi víi c¶ phÝa c¬ së nguån
hµng vµ phÝa tiªu thô. §iÓm kh¸c biÖt nµy cña chî ®Çu mèi so víi chî th«ng
th−êng cã thÓ ®−îc tiÕp tôc ph¸t triÓn theo h−íng lµm râ h¬n nh÷ng yªu cÇu
cÇn cã ®èi víi mét chî ®Çu mèi ®Ó thùc hiÖn l−u th«ng hµng ho¸ ë qui m« vµ
ph¹m vi lín.
ViÖc thu hót sù tham gia cña nhiÒu ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi tiªu dïng vµ
ng−êi bu«n b¸n vµo ho¹t ®éng mua, b¸n hµng ho¸, dÞch vô víi qui m« lín, trªn
ph¹m vi kh«ng gian réng sÏ ®ßi hái chî ®Çu mèi ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn phôc
vô kinh doanh h¬n h¼n so víi c¸c chî th«ng th−êng. Nh÷ng ®iÒu kiÖn phôc vô
kinh doanh cña chî ®Çu mèi kh«ng chØ bao gåm ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt -
kü thuËt, mµ quan träng h¬n lµ nh÷ng ho¹t ®éng hç trî, t¹o thuËn lîi cho ho¹t
®éng mua b¸n nh− dÞch vô vËn chuyÓn, giao nhËn hµng ho¸, dÞch vô b¶o qu¶n,
l−u gi÷ hµng ho¸,… Cã thÓ nãi, n¨ng lùc c¬ së vËt chÊt - kü thuËt ®¶m b¶o kh¶
n¨ng cung cÊp c¸c ho¹t ®éng hç kinh doanh qui m« lín lµ mét trong nh÷ng
®Æc tr−ng quan träng cña chî ®Çu mèi.
5
Tõ ®ã, cã thÓ ®−a ra kh¸i niÖm râ h¬n vÒ chî ®Çu mèi: Chî ®Çu mèi lµ
chî cã ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt - kü thuËt ®¶m b¶o kh¶ n¨ng cung cÊp c¸c ho¹t
®éng dÞch vô g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh thùc hiÖn kinh doanh hµng ho¸ ë qui m«
lín vµ ph¹m vi réng, cã ¶nh h−ëng lín ®Õn s¶n xuÊt, tiªu dïng vµ ho¹t ®éng
cña c¸c lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp kh¸c. Nh− vËy, so víi kh¸i niÖn ghi trong
NghÞ ®Þnh 02 trªn ®©y, kh¸i niÖm nµy ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn phôc vô
kinh doanh cÇn thiÕt cña chî ®Çu mèi ®Ó thùc hiÖn vai trß cña nã. §ång thêi,
kh¸i niÖm nµy còng thÓ hiÖn râ h¬n chî víi t− c¸ch lµ mét trong nh÷ng c¬ së
mua – b¸n hµng ho¸.
+ Chî ®Çu mèi n«ng s¶n:
Nh÷ng hµng ho¸ ®−îc trao ®æi, mua b¸n trªn chî ®Çu mèi cã thÓ tËp
trung vµo nh÷ng mÆt hµng hay nhãm mÆt hµng nµo ®ã, nh− hµng n«ng s¶n,
hµng thñ c«ng mü nghÖ, hµng t¹p ho¸, hµng n«ng cô,... NghÜa lµ, kh¸i niÖm vÒ
chî ®Çu mèi n«ng s¶n cã thÓ ®−îc ®−a ra trªn c¬ së thu hÑp ph¹m vi hµng ho¸
®−îc trao ®æi, mua b¸n chñ yÕu t¹i c¸c chî ®Çu mèi. Tõ ®ã, chî ®Çu mèi n«ng
s¶n lµ chî cã ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt - kü thuËt ®¶m b¶o kh¶ n¨ng cung cÊp
c¸c ho¹t ®éng dÞch vô g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh thùc hiÖn kinh doanh hµng ho¸
n«ng s¶n ë qui m« lín vµ ph¹m vi réng, cã ¶nh h−ëng lín ®Õn s¶n xuÊt, tiªu
dïng vµ ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp kh¸c. HoÆc ®−a ra kh¸i
niÖm ng¾n gän h¬n, chî ®Çu mèi n«ng s¶n lµ chî ®Çu mèi chñ yÕu thùc hiÖn
kinh doanh hµng ho¸ n«ng s¶n. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, viÖc mua b¸n trao ®æi
hµng ho¸, dÞch vô trªn chî th−êng rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. ViÖc thu hÑp kh¸i
niÖm chî theo mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã chØ mang tÝnh t−¬ng ®èi.
+ Vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm:
ë n−íc ta hiÖn nay ch−a cã tµi liÖu nµo ®−a ra c¸c tiªu chÝ cô thÓ x¸c
®Þnh vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm. V× vËy, theo ph¹m vi nghiªn cøu
nªu trong ®Ò c−¬ng nghiªn cøu ®· ®−îc phª duyÖt, c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp träng ®iÓm ®−îc giíi h¹n trong ®Ò tµi nµy gåm: Vïng §ång B»ng S«ng
Hång; Vïng §«ng Nam Bé; Vïng §ång B»ng S«ng Cöu Long; Vïng T©y
Nguyªn; Vïng B¾c Trung Bé. §©y lµ c¸c vïng ®· ®−îc x¸c ®Þnh theo ph©n
vïng kinh tÕ chung ë n−íc ta hiÖn nay. ViÖc §Ò tµi x¸c ®Þnh c¸c vïng trªn ®©y
lµ vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm ®−îc c¨n cø vµo mét sè tiªu chÝ c¬
b¶n sau:
1) Cã lîi thÕ h¬n so víi c¸c vïng cßn l¹i vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nhÊt lµ
lîi thÕ vÒ ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp;
2) S¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong vïng ®· ph¸t triÓn m¹nh trong nh−ng n¨m
võa qua theo h−íng s¶n xuÊt hµng ho¸ ë tr×nh ®é cao h¬n so víi c¸c
vïng cßn l¹i;
6
3) NhiÒu s¶n phÈm n«ng nghiÖp trong vïng s¶n xuÊt cã qui m« lín, s¶n
l−îng t−¬ng ®èi tËp trung vµ ®−îc cung øng cho thÞ tr−êng tiªu thô
trong n−íc vµ xuÊt khÈu víi tû lÖ lín.
Víi nh÷ng tiªu chÝ x¸c ®Þnh c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
trªn ®©y c¸c vïng §«ng B¾c, T©y B¾c vµ Duyªn H¶i Nam Trung Bé tuy ch−a
®−îc xem lµ vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm do tr×nh ®é s¶n xuÊt thÊp
vµ do s¶n l−îng n«ng s¶n hµng ho¸ cßn Ýt, nh−ng cã thÓ sÏ trë thµnh vïng s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Ng−îc l¹i, c¸c
vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm hiÖn nay, trong t−¬ng lai, cã thÓ sÏ
kh«ng cßn lµ vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm do qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸
thu hÑp ®¸ng kÓ qui m« vµ s¶n l−îng c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp.
1.1.1.2. Ph©n lo¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n
ViÖc ph©n lo¹i chî th−êng ®−îc c¨n cø vµo chÝnh c¸c cÊu thµnh c¬ b¶n
cña chî. Cô thÓ:
+ C¨n cø vµo “n¬i” häp chî cã thÓ cã c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i: Ph©n lo¹i
chî theo ®Þa giíi hµnh chÝnh (chî x·, chî huyÖn,…); Ph©n lo¹i chî theo vïng
l·nh thæ (chî miÒn nói, chî ®ång b»ng,..);
+ C¨n cø vµo thêi gian häp chî cã c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i: Theo thêi
gian trong ngµy (chî s¸ng, chî chiÒu, chî ®ªm); Theo kho¶ng c¸ch thêi gian
hi÷a c¸c lÇn häp chî (chî hµng ngµy, chî phiªn, chî mïa vô);…
+ C¨n cø vµo ng−êi tham gia häp chî cã c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i: Theo
qui m« sè ng−êi tham gia häp chî hay sè ng−êi kinh doanh th−êng xuyªn (cè
®Þnh) t¹i chî;
+ C¨n cø vµo ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ cã c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i rÊt
®a d¹ng: Theo lo¹i hµng ho¸ chñ yÕu ®−îc l−u th«ng qua chî (hµng n«ng s¶n,
hµng c«ng nghiÖp,…); Theo qui m« hµng ho¸ vµ ph−¬ng thøc ®−îc giao dÞch
(chî b¸n bu«n, chî b¸n lÎ); Theo pham vi l−u th«ng cña hµng ho¸ (chî vïng,
liªn vïng,…); Theo ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn kinh doanh hµng
ho¸ (chî kiªn cè, chî b¸n kiªn cè,…
Theo c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i trªn ®©y, hÖ thèng ph©n lo¹i c¸c lo¹i chî
®Çu mèi n«ng s¶n chñ yÕu tËp trung vµo c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i c¬ b¶n sau:
1) Ph©n lo¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n theo hµng ho¸ l−u th«ng chñ yÕu
qua chî. Trong hÖ thèng ph©n lo¹i hµng ho¸ bao gåm nhiÒu nhãm
hµng vµ mÆt hµng kh¸c nhau. Do ®ã, c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n, theo
tiªu thøc nµy, cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i tiÕp, gåm: Chî ®Çu mèi rau qu¶;
Chî ®Çu mèi tr¸i c©y; Chî ®Çu mèi l−¬ng thùc (g¹o); Chî ®Çu mèi
c¸c s¶n phÈm giÕt mæ; ….
7
2) Ph©n lo¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n theo ph¹m vi ho¹t ®éng cña chî, bao
gåm: Chî cÊp ®Çu mèi n«ng s¶n cÊp tØnh; Chî ®Çu mèi n«ng s¶n cÊp
vïng, miÒn; Chî ®Çu mèi n«ng s¶n cÊp quèc gia.
3) Ph©n lo¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n theo qui m« sè hé kinh doanh cè
®Þnh, nÕu c¨n cø vµo NghÞ ®Þnh 02CP c¸c chî ®Çu mèi cã qui m« sè
hé kinh doanh cè ®Þnh trªn chî t−¬ng ®−¬ng víi chî lo¹i 1 tøc lµ 400
®iÓm kinh doanh trë lªn. Tuy nhiªn c¸c chî ®Çu mèi cã thÓ cã nhiÒu
h¬n 400 ®iÓm kinh doanh, do ®ã, cã thÓ x¸c ®Þnh kho¶ng ®Ó tiÕp tôc
ph©n lo¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n nh− sau: chî cã tõ 400 – 500 ®iÓm
kinh doanh; tõ trªn 500-1000 ®iÓm kinh doanh vµ trªn 1000®iÓm
kinh doanh.
4) Ngoµi ra, cã thÓ sö dông tiªu thøc ph©n lo¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n
theo vïng l·nh thæ: Chî ®Çu mèi n«ng s¶n vïng §ång B»ng S«ng
Hång; Chî ®Çu mèi n«ng s¶n vïng T©y Nguyªn; Chî ®Çu mèi n«ng
s¶n vïng §ång B»ng S«ng Cöu Long;…
Trong hÖ thèng tiªu thøc ph©n lo¹i chî nãi chung, nhiÒu tiªu thøc ph©n
lo¹i trë nªn kh«ng cã ý nghÜa trong ph©n lo¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n. Ch¼ng
h¹n, tiªu thøc ph©n lo¹i chî theo ®Þa giíi hµng chÝnh kh«ng cßn ý nghÜa do
ph¹m vi ho¹t ®éng réng lín cña chî ®Çu mèi, hay c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i theo
thêi gian häp chî còng kh«ng ®−îc ¸p dông do c¸c chî ®Çu mèi ho¹t ®éng
liªn tôc.
1.1.2. Nh÷ng mèi quan hÖ chñ yÕu cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n
+ VÒ ph−¬ng diÖn lµ thÞ tr−êng cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n:
VÒ ph−¬ng diÖn thÞ tr−êng, tr−íc hÕt, chî ®Çu mèi n«ng s¶n ®−îc xem
lµ lo¹i thÞ tr−êng hµng ho¸ giao ngay2. Trong hÖ thèng thÞ tr−êng hµng ho¸
n«ng s¶n hiÖn nay th−êng ®−îc ph©n biÖt thµnh thÞ tr−êng giao ngay, thÞ
tr−êng kú h¹n vµ triÓn h¹n. Nh− vËy, xÐt tr×nh ®é ph¸t triÓn, chî ®Çu mèi
n«ng s¶n thuéc cung bËc ph¸t triÓn thÊp h¬n so víi c¸c lo¹i thÞ tr−êng kú h¹n
vµ triÓn h¹n. Thø hai, trong quan hÖ gi÷a nh÷ng ng−êi mua vµ ng−êi b¸n, do
sè l−îng ng−êi mua vµ ng−êi b¸n lín vµ chi phÝ gia nhËp thÞ tr−êng thÊp, nªn
chî lµ lo¹i thÞ tr−êng c¹nh tranh t−¬ng ®èi hoµn h¶o. §ång thêi, giao dÞch
gi÷a nh÷ng ng−êi mua vµ ng−êi b¸n th−êng g¾n liÒn víi sù hiÖn diÖn cña
2
ThÞ tr−êng hµng ho¸ giao ngay cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu nh−:
C¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp th−êng lµ c¸c s¶n phÈm ch−a ph©n ho¸ hay møc ®é kh¸c biÖt ho¸
cña s¶n phÈm thÊp;
Sè l−îng ng−êi mua vµ ng−êi b¸n t−¬ng ®èi lín so víi ph¹m vi kh«ng gian cña thÞ tr−êng;
C¸c thµnh phÇn tham gia cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn th«ng tin thÞ tr−êng t−¬ng tù nhau;
C¸c chi phÝ gia nhËp vµ rêi bá thÞ tr−êng thÊp.
8
hµng ho¸ n«ng s¶n ®−îc ®em ra mua b¸n. Thø ba, quan hÖ cung - cÇu, gi¸ c¶
hµng ho¸ n«ng s¶n trªn chî th−êng xuyªn biÕn ®éng do t¸c ®éng cña nhiÒu
yÕu tè kh¸c nhau, nh− tÝnh kh«ng ®ång ®Òu vÒ phÈm cÊp chÊt l−îng cña hµng
ho¸, tÝnh mïa mïa cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, tÝnh kh«ng ®Çy ®ñ vÒ th«ng tin
thÞ tr−êng,… Cuèi cïng, vÒ quan hÖ thÞ tr−êng theo chiÒu däc, chî ®Çu mèi
n«ng s¶n quy tô tõ nh÷ng ng−êi trùc tiÕp s¶n xuÊt (c¸c hé n«ng d©n), c¸c
th−¬ng nh©n, ng−êi m«i giíi ®Õn nh÷ng ng−êi tiªu dïng trung gian vµ ng−êi
tiªu dïng cuèi cïng. Quan hÖ thÞ tr−êng theo chiÒu däc cña chî ®Çu mèi
n«ng s¶n ®−îc m« t¶ thµnh s¬ ®å sau:
Ng−êi
n«ng
d©n
Ng−êi
thu gom,
chÕ biÕn
Ng−êi vËn
chuyÓn
Ng−êi
b¸n bu«n
Ng−êi
b¸n lÎ
Ng−êi
tiªu
dïng
Dßng l−u th«ng hµng ho¸ Dßng chu chuyÓn tiÒn
S¬ ®å 1. Quan hÖ thÞ tr−êng theo chiÒu däc cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n
Nh×n chung, cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng c¸c
s¶n phÈm n«ng nghiÖp, c¸c quan hÖ thÞ tr−êng theo chiÒu däc cña c¸c chî
®Çu mèi n«ng s¶n còng sÏ cã nhiÒu biÕn ®éng c¶ vÒ l−îng vµ chÊt. Ch¼ng
h¹n, do sù ph¸t triÓn ®a d¹ng cña nhu cÇu tiªu dïng ®ßi hái tÝnh kh¸c biÖt cña
s¶n phÈm n«ng nghiÖp qua chî ®Çu mèi t¨ng lªn sÏ kÐo theo sù gia t¨ng sè
l−îng quan hÖ víi c¸c nhµ chÕ biÕn. Hay, khi kh¶ n¨ng cung cÊp vµ tiÕp cËn
th«ng tin thÞ tr−êng, ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n hµng ho¸ t¨ng lªn…, quan hÖ giao
ngay còng sÏ cã xu h−íng gi¶m dÇn. Tuy nhiªn, c¸c nghiªn cøu t¹i thÞ tr−êng
c¸c n−íc ph¸t triÓn cho thÊy, lu«n cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó thÞ tr−êng giao ngay
tån t¹i. Ch¼ng h¹n, c¸c qu¸ tr×nh chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp th−êng
khã cã thÓ t¹o ra s¶n phÈm phï hîp víi tÝnh ®a d¹ng cña nhu cÇu tiªu dïng,
hay c¸c ®iÒu kiÖn vÒ mïa vô vµ sù biÕn ®éng gi¸ c¶,…
+ VÒ ph−¬ng diÖn lµ c¬ së thùc hiÖn mua – b¸n hµng ho¸ cña chî ®Çu
mèi n«ng s¶n:
Ngµy nay, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô
trªn thÞ tr−êng bªn c¹nh hÖ thèng chî cßn cã nhiÒu lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp
thay thÕ kh¸c cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn nh− hÖ thèng siªu thÞ, hÖ thèng cöa
hµng, c¸c trung t©m th−¬ng m¹i lín,… §©y lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi nãi chung vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc
ho¹t ®éng kinh doanh nãi riªng.
Mèi quan hÖ gi÷a chî ®Çu mèi n«ng s¶n víi c¸c lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp
kh¸c lµ mèi quan hÖ trong cïng mét hÖ thèng cung cÊp c¸c s¶n phÈm n«ng
nghiÖp cho tiªu dïng x· héi. Mèi quan hÖ nµy võa cã tÝnh hîp t¸c, võa cã
9
tÝnh c¹nh tranh trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. VÒ ph−¬ng diÖn hîp t¸c, mèi
quan hÖ nµy do nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau qui ®Þnh:
Tr−íc hÕt, ®ã lµ sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp do ng−êi
n«ng d©n s¶n xuÊt ra víi ®ßi hái cña ng−êi tiªu dïng. Trong khi mçi lo¹i h×nh
th−¬ng nghiÖp th−êng phï hîp víi ho¹t ®éng kinh doanh hµng n«ng s¶n ë
mét møc chÊt l−îng, gi¸ c¶ vµ sù phong phó vÒ chñng lo¹i... nhÊt ®Þnh.
Thø hai, ®ã lµ sù kh¸c biÖt vÒ chi phÝ gia nhËp vµo hÖ thèng kinh doanh
hµng n«ng s¶n cña c¸c ®èi t−îng kh¸c nhau. Th«ng th−êng, kh¶ n¨ng tham
gia cña c¸c hé n«ng d©n, ng−êi bu«n b¸n nhá phï hîp víi viÖc gia nhËp vµo
c¸c chî ®Çu mèi h¬n lµ hÖ thèng siªu thÞ, cöa hµng.
Thø ba, ®ã lµ sù kh¸c biÖt vÒ tr×nh ®é qu¶n lý vµ yªu cÇu tæ chøc kinh
doanh cña c¸c lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp.
Mèi quan hÖ gi÷a chî ®Çu mèi vµ c¸c lo¹i h×nh kinh doanh kh¸c trong
hÖ thèng kinh doanh hµng n«ng s¶n cã thÓ ®−îc m« t¶ theo s¬ ®å sau:
C¸c hé n«ng d©n
Siªu thÞ, vµ c¸c
cöa hµng
C¬ së chÕ biÕn
Chî ®Çu mèi
Ng−êi tiªu dïng trong
n−íc hoÆc xuÊt khÈu
S¬ ®å 2. Quan hÖ gi÷a chî ®Çu mèi vµ c¸c lo¹i h×nh kinh doanh kh¸c hÖ
thèng s¶n xuÊt – ph©n phèi n«ng s¶n
VÒ ph−¬ng diÖn c¹nh tranh, mèi quan hÖ gi÷a chî ®Çu mèi n«ng s¶n víi
c¸c lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp kh¸c còng mang tÝnh lo¹i trõ vµ thay thÕ lÉn
nhau. Tuy nhiªn, ®©y lµ mét qu¸ tr×nh mang tÝnh l©u dµi vµ phô thuéc vµo
tr×nh ®é, tèc ®é ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ tr×nh ®é tiªu
dïng cña d©n c− (thu nhËp, chi tiªu, thÞ hiÕu, xu h−íng mua s¾m,…) chø
kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo n¨ng lùc kinh doanh cña c¸c lo¹i h×nh kh¸c
nhau. §ång thêi, chî víi t− c¸ch lµ thÞ tr−êng hµng ho¸ giao ngay lu«n cã
nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i cña nã, nghÜa lµ, trong bÊt cø ®iÒu kiÖn c¹nh tranh
10
nµo th× nã vÉn lu«n tån t¹i trªn thÞ tr−êng vµ trong hÖ thèng kinh doanh hµng
n«ng s¶n. YÕu tè c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt t¹o nªn tÝnh c¹nh tranh gi÷a chî
vµ c¸c lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp kh¸c lµ giíi h¹n vÒ qui m« thÞ tr−êng tiªu thô
vµ cung øng c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp trong mét vïng, mét khu vùc nµo ®ã.
+ Bªn c¹nh nh÷ng mèi quan hÖ trªn ®©y, chî ®Çu mèi n«ng s¶n cßn cã
mèi quan hÖ g¾n bã víi hÖ thèng chî trong vïng. Cã thÓ nãi, mèi quan hÖ
gi÷a chî ®Çu mèi víi c¸c chî trong vïng, tr−íc hÕt lµ quan hÖ néi bé vÒ trao
®æi hµng ho¸, trong ®ã chî ®Çu mèi gi÷ vai trß trung t©m trong viÖc thu hót
vµ ph¸t luång hµng ho¸ ®èi víi hÖ thèng chî trong vïng. Hai lµ quan hÖ vÒ
giao dÞch gi÷a c¸c th−¬ng nh©n, trong ®ã th−¬ng nh©n t¹i c¸c chî ®Çu mèi
gi÷ vai trß ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ trong vïng, còng nh− gi÷a
c¸c vïng víi nhau. Cuèi cïng, vÒ ph−¬ng diÖn kh«ng gian vµ thêi gian, mèi
quan hÖ gi÷a chî ®Çu mèi víi c¸c chî trong vïng cã xu h−íng më réng dÇn
ph¹m vi vµ t¨ng dÇn nhÞp ®é trao ®æi hµng ho¸.
1.1.3. Vai trß cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
träng ®iÓm
Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chî g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
x· héi vµ phô thuéc chÆt chÏ vµo c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
Ng−îc l¹i, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chî, còng cã nh÷ng ¶nh h−ëng ®Õn
sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, thóc ®Èy c¸c qu¸ tr×nh giao l−u kinh tÕ, v¨n ho¸,
x· héi gi÷a c¸c vïng, miÒn víi nhau.
Vai trß cña chî nãi chung ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ - x· héi ®−îc thÓ
hiÖn trªn c¸c mÆt, nh−:
+ Chî lµ n¬i thùc hiÖn gi¸ trÞ hµng ho¸, lµ n¬i tiªu thô s¶n phÈm cho
ng−êi s¶n xuÊt, nhÊt lµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá, lµ n¬i qui tô c¸c vËt phÈm
cña nhiÒu ®Þa ph−¬ng, nhiÒu ngµnh nghÒ s¶n xuÊt. §ång thêi, chî còng lµ n¬i
thùc hiÖn nhu cÇu cña ng−êi mua, ng−êi tiªu dïng trùc tiÕp vµ lµ n¬i qu¶ng
b¸ s¶n phÈm, nhÊt lµ nh÷ng s¶n phÈm riªng cã cña mçi vïng, ®Þa ph−¬ng ®Õn
vïng kh¸c, ®Þa ph−¬ng kh¸c.
+ Chî, vÒ ph−¬ng diÖn x· héi, lµ n¬i giao l−u cña c¸c bé phËn d©n c−
kh¸c nhau theo n¬i c− tró, nghÒ nghiÖp. Cïng víi ®iÒu ®ã, c¸c sù kiÖn kinh tÕ
- x· héi cã tÝnh thêi sù nhÊt ®−îc th«ng tin qua chî, gãp phÇn ®iÒu chØnh c¸c
ho¹t ®éng kinh tÕ, th−¬ng m¹i cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, ng−êi s¶n xuÊt nhá vµ
ng−êi tiªu dïng, ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn t−¬ng xøng gi÷a cung vµ cÇu hµng
ho¸, më réng giao l−u v¨n ho¸,…
+ Chî lµ n¬i ho¹t ®éng cña mét bé phËn th−¬ng nh©n trong x· héi, ®ång
thêi còng s¶n sinh ra mét bé phËn th−¬ng nh©n míi cã tÝnh chuyªn nghiÖp
cao vµ gãp phÇn t¹o viÖc lµm cho lao ®éng nhµn rçi.
11
+ VÒ lîi Ých kinh tÕ trùc tiÕp, viÖc tæ chøc vµ qu¶n lý chî cã hiÖu qu¶ sÏ
t¹o ra kho¶n thu ®¸ng kÓ cho ng©n s¸ch, nh− kho¶n thu thuÕ cña c¸c hé s¶n
xuÊt, hé kinh doanh, kho¶n thu vÒ khai th¸c c¬ së vËt chÊt chî,...
§èi víi chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng
®iÓm, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ë n−íc ta hiÖn nay, nh÷ng vai trß cña
chî trªn ®©y cßn ®−îc ph¸t huy ë nhiÒu ph−¬ng diÖn, nh−:
• §èi víi lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng n«ng s¶n:
XÐt vÒ nguån gèc, chÝnh nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nhá, l¹c hËu ®· s¶n
sinh ra nÒn th−¬ng nghiÖp nhá, mµ hiÖn th©n cña nã lµ hÖ thèng chî. NghÜa
lµ, gi÷a nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ hÖ thèng chî ®· cã quan hÖ t−¬ng hç vµ
g¾n bã s©u xa. §−¬ng nhiªn, khi nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn ë tr×nh
®é cao h¬n, nã sÏ ®ßi hái hÖ thèng chî ph¶i ph¸t triÓn t−¬ng øng. ChÝnh c¸c
chî ®Çu mèi n«ng s¶n lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã. Ng−îc
l¹i, víi ph¹m vi vµ qui m« ho¹t ®éng réng lín, c¸c chî ®Çu mèi sÏ kh«ng chØ
gãp phÇn më réng vïng s¶n xuÊt, mµ cßn gióp cho vïng s¶n xuÊt khai th¸c
cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng s¶n xuÊt vèn cã cña m×nh trªn c¬ së më réng ®Çu t−,
t¨ng n¨ng suÊt, ®æi míi c©y trång, vËt nu«i... §ång thêi, viÖc c¸c vïng s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp chuyÓn dÇn tõ s¶n xuÊt manh món, nhá lÎ thµnh c¸c vïng
s¶n xuÊt qui m« lín sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh thùc hiÖn CNH,
H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n.
• §èi víi lÜnh vùc tiªu thô hµng n«ng s¶n:
Cïng víi qu¸ tr×nh gia t¨ng n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng n«ng s¶n t¹i c¸c
vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm, ¸p lùc vÒ tiªu thô n«ng s¶n còng ngµy
cµng cao h¬n. Tuy nhiªn, viÖc më réng tiªu thô c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp
th−êng gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n, nh−: 1) Kh¸c víi hµng ho¸ c«ng nghiÖp,
c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp sau khi khu ho¹ch cÇn ®−îc s¬ chÕ, lµm s¹ch,
ph©n lo¹i, b¶o qu¶n,… ®Ó phï hîp víi yªu cÇu tiªu thô vµ kh¶ n¨ng vËn
chuyÓn, nhÊt lµ ®Õn n¬i tiªu thô xa; 2) S¶n xuÊt n«ng s¶n theo mïa, tiªu thô
c¶ n¨m 3) ViÖc thu mua n«ng s¶n cÇn cã nh÷ng th−¬ng nh©n hiÓu biÕt vÒ s¶n
phÈm, cã thÓ quyÕt ®Þnh nhanh gi¸ mua vµ thanh to¸n trùc tiÕp cho ng−êi s¶n
xuÊt; 4) C¸c hµng n«ng s¶n sau khi ®−îc thu mua cÇn tiÕp tôc tiªu thô nhanh ,
hoÆc b¶o qu¶n.
Nh÷ng khã kh¨n trªn ®©y sÏ cµng trë nªn nÆng nÒ h¬n khi s¶n l−îng c¸c
s¶n phÈm n«ng nghiÖp ®−îc t¹o ra víi qui m« lín ë c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp träng ®iÓm. V× vËy, ®Ó gi¶i to¶ ®−îc ¸p lùc tiªu thô hµng n«ng s¶n víi
qui m« lín, chØ cã c¸c chî ®Çu mèi míi héi ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ kh¶ n¨ng cña
th−¬ng nh©n, vÒ c¬ së vËt chÊt kü thuËt, vÒ quan hÖ víi c¸c kªnh tiªu thô
kh¸c,… Ngoµi ra, c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cña m×nh,
12
sÏ lµ yÕu tè quan träng trong viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt theo h−íng xuÊt khÈu
hµng n«ng s¶n cho c¸c vïng n«ng nghiÖp träng ®iÓm.
• §èi víi c¸c ph−¬ng diÖn kh¸c:
Víi qui m« vµ ph¹m vi ho¹t ®éng réng lín, vai trß cña chî ®Çu mèi nãi
chung vµ chî ®Çu mèi n«ng s¶n nãi riªng còng ®−îc n©ng cao h¬n trªn c¸c
ph−¬ng diÖn diÖn nh− t¹o ra nguån thu lín h¬n, æn ®Þnh h¬n cho ng©n s¸ch;
thu hót nhiÒu lao ®éng n«ng nghiÖp vµo c¸c kh©u s¬ chÕ, ph©n lo¹i, b¶o qu¶n
hµng n«ng s¶n;...
1.2. Nh÷ng tiªu chÝ c¬ b¶n x¸c ®Þnh chî ®Çu mèi n«ng s¶n
ViÖc x©y dùng c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n x¸c ®Þnh chî ®Çu mèi n«ng s¶n lµ
b−íc cô thÓ ho¸ kh¸i niÖm vÒ chî ®Çu mèi n«ng s¶n ®· nªu trªn ®©y. Nh÷ng
tiªu chÝ c¬ b¶n nµy kh«ng chØ x¸c ®Þnh râ h¬n néi dung vµ h×nh thøc cña c¸c
chî ®Çu mèi n«ng s¶n, mµ cßn lµ c¨n cø ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c x©y dùng, tæ
chøc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng cña c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n.
VÒ nguyªn t¾c, c¸c tiªu chÝ x¸c ®Þnh chî ®Çu mèi n«ng s¶n ph¶i thÓ hiÖn
®−îc c¶ hai ph−¬ng diÖn cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n, lµ thÞ tr−êng hµng ho¸
n«ng s¶n vµ lµ c¬ së thùc hiÖn mua - b¸n hµng ho¸ n«ng s¶n.
1.2.1. Tiªu chÝ vÒ qui m« vµ ph¹m vi quan hÖ hµng ho¸ cña chî ®Çu mèi
n«ng s¶n
C¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n lµ c¸c chî cã ph¹m vi vµ qui m« quan hÖ
hµng ho¸ réng, lín h¬n so víi c¸c chî kh¸c t¹i vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
träng ®iÓm. Tiªu chÝ nµy cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn qua c¸c chØ tiªu c¬ b¶n, nh−:
1) Ph¹m vi kh«ng gian cña chî ®Çu mèi cã thÓ ®−îc l−îng ho¸ b»ng sè
Km b¸n kÝnh phôc vô, hay kho¶ng c¸ch cÇn thiÕt gi÷a c¸c chî ®Çu
mèi n«ng s¶n cïng lo¹i trong vïng.
2) Qui m« mua b¸n hµng ho¸ cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n cã thÓ ®−îc
l−îng ho¸ b»ng sè l−îng vµ khèi l−îng c¸c mÆt hµng n«ng s¶n chñ
yÕu ®−îc l−u th«ng qua chî (theo ngµy, th¸ng). Trong ®ã, viÖc x¸c
®Þnh sè l−îng mÆt hµng n«ng s¶n chñ yÕu l−u th«ng qua chî ®Çu mèi
lµ c¬ së ®Ó ph©n lo¹i vµ tªn gäi cña chî.
3) Ngoµi ra, qui m« quan hÖ hµng ho¸ cña chî ®Çu mèi cßn cã thÓ ®−îc
x¸c ®Þnh chi tiÕt h¬n nh−: Sè l−îng c¸c c¬ së tiªu thô hµng n«ng s¶n
lín cã quan hÖ trao ®æi, mua b¸n víi chî ®Çu mèi; Khèi l−îng c¸c
mÆt hµng hay phÇn tr¨m khèi l−îng hµng n«ng s¶n ®−îc ph©n lo¹i s¬
chÕ, b¶o qu¶n vµ l−u th«ng qua chî. Tuy nhiªn, viÖc chi tiÕt ho¸ nµy
rÊt khã kh¨n vµ kh«ng cã nhiÒu ý nghÜa trong c«ng t¸c qu¶n lý.
13
1.2.2. Tiªu chÝ vÒ lùc l−îng tham gia kinh doanh t¹i chî ®Çu mèi n«ng s¶n
Lùc l−îng tham gia kinh doanh t¹i c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n còng lµ
mét trong nh÷ng tiªu chÝ thÓ hiÖn qui m« kinh doanh lín vµ ph¹m vi kinh
doanh réng vÒ hµng n«ng s¶n t¹i vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm. §ång
thêi, tiªu chÝ nµy còng ph¶n ¸nh n¨ng lùc kinh doanh t¹i c¸c chî ®Çu mèi n«ng
s¶n. Do ®ã, c¸c chØ tiªu c¬ b¶n trong tiªu chÝ nµy ®−îc cô thÓ ho¸ nh− sau:
1) Thµnh phÇn c¸c lùc l−îng tham gia kinh doanh t¹i c¸c chî ®Çu mèi ph¶i
bao gåm: Ng−êi s¶n xuÊt (hé n«ng d©n); C¸c th−¬ng nh©n, ®Æc biÖt lµ
c¸c hé kinh doanh; C¸c c¬ së ph©n lo¹i, s¬ chÕ, b¶o qu¶n hµng n«ng
s¶n; C¸c c¬ së cung cÊp dÞch vô phôc vô kinh doanh; C¸c lao ®éng phôc
vô kinh doanh kh¸c.
2) Trong sè c¸c thµnh phÇn trªn, cã thÓ c¸c ®Þnh chØ tiªu ®Þnh l−îng ®èi víi
sè hé kinh doanh cè ®Þnh trªn chî ®Çu mèi n«ng s¶n. Cô thÓ, theo qui
®Þnh cña NghÞ ®Þnh 02 th× sè l−îng hé kinh doanh cè ®Þnh trªn chî ®Çu
mèi thÊp nhÊt lµ tõ 400 ®iÓm kinh doanh trë lªn;
3) Trong sè c¸c hé kinh doanh cè ®Þnh t¹i c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n, cã
thÓ x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu ®Þnh l−îng thÓ hiÖn n¨ng lùc hay kh¶ n¨ng vÒ
vèn vµ lao ®éng cña hé trong viÖc thùc hiÖn viÖc thu gom vµ b¸n bu«n
hµng n«ng s¶n;
1.2.3. Tiªu chÝ vÒ c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n
Yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi tiªu chÝ nµy lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc qui m« vµ c¬
cÊu c¸c lo¹i h×nh c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n ®¶m b¶o
thùc hiÖn kh¶ n¨ng l−u th«ng hµng n«ng s¶n t¹i vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
träng ®iÓm. Cô thÓ, tiªu chÝ vÒ c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chî ®Çu mèi n«ng
s¶n bao gåm c¸c chØ tiªu c¬ b¶n sau:
1) DiÖn tÝch chiÕm ®Êt cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n ph¶i ®ñ réng ®Ó bè trÝ c¸c
khu vùc chøc n¨ng víi c¸c tû lÖ diÖn tÝch t−¬ng øng sau:
• Khu nhµ dµnh cho viÖc giao dÞch, mua b¸n hµng ho¸ víi diÖn tÝch ®Êt x©y
dùng t−¬ng øng víi sè l−îng vµ qui m« diÖn tÝch cÇn sö dông cña c¸c hé kinh
doanh cè ®Þnh, c¸c hé n«ng d©n b¸n s¶n phÈm, c¸c hé bu«n chuyÕn,...;
• HÖ thèng kho b¶o qu¶n vµ khu vùc s¬ chÕ, ph©n lo¹i c¸c mÆt hµng n«ng s¶n
víi qui m« diÖn tÝch x©y dùng phï hîp víi qui m« vµ tèc ®é l−u th«ng hµng
ho¸ n«ng s¶n qua chî;
• Khu vùc s©n, b·i tËp kÕt vµ kiÓm tra khèi l−îng hµng ho¸ víi qui m« diÖn
tÝch chiÕm ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh phï hîp víi qui m« hµng ho¸ n«ng s¶n l−u
th«ng qua chî b×nh qu©n trong 1 ngµy;
14
• Khu vùc b·i ®ç xe víi diÖn tÝch chiÕm ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh phï hîp víi sè
l−îng ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn hµng ho¸ vµ hµnh kh¸ch ®Õn chî ®Çu mèi vµo
thêi gian cao ®iÓm trong ngµy;
• DiÖn tÝch ®−êng giao th«ng néi bé vµ c¸c c«ng tr×nh c«ng céng kh¸c víi diÖn
tÝch chiÕm ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh ®¶m b¶o kh¶ n¨ng l−u th«ng hµng ho¸ vµ kh¸ch
hµng, còng nh− c¸c tiªu chuÈn vÒ kh«ng gian ho¹t ®éng trong chî ®Çu mèi.
2) HÖ thèng thiÕt bÞ b¶o qu¶n hµng n«ng s¶n, bao gåm lo¹i thiÕt bÞ (lµm
l¹nh, ph¬i sÊy,…), c«ng suÊt do chñ ®Çu t− chî x¸c ®Þnh phï hîp víi
yªu cÇu cña chî cô thÓ;
3) HÖ thèng thiÕt bÞ th«ng tin phôc vô kinh doanh do chñ ®Çu t− chî x¸c
®Þnh phï hîp víi yªu cÇu cña chî cô thÓ;
4) HÖ thèng c¸c thiÕt bÞ ®o l−êng, kiÓm tra chÊt l−îng hµng ho¸;
5) Trang bÞ phßng chèng ch¸y næ vµ vÖ sinh m«i tr−êng theo qui ®Þnh cña
Nhµ n−íc.
1.2.4. Tiªu chÝ vÒ tæ chøc cung øng dÞch vô t¹i c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n
Tiªu chÝ nµy x¸c ®Þnh c¸c lo¹i h×nh dÞch vô cÇn tæ chøc vµ cung øng ®Ó
hç trî cho ho¹t ®éng th−¬ng m¹i t¹i c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n. ViÖc x¸c ®Þnh
cô thÓ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô hç trî ho¹t ®éng th−¬ng m¹i t¹i c¸c chî ®Çu mèi
n«ng s¶n ®−îc c¨n cø vµo: Mét lµ, ®Æc ®iÓm kinh doanh hµng n«ng s¶n; Hai
lµ, sù phï hîp hay møc ®é phæ biÕn cña c¸c lo¹i h×nh dÞch vô trong kinh doanh
hµng n«ng s¶n; Ba lµ, xu h−íng ph¸t triÓn vÒ qui m« kinh doanh t¹i c¸c chî
®Çu mèi n«ng s¶n ë vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm.
Cô thÓ, c¸c lo¹i h×nh dÞch vô hç trî ho¹t ®éng th−¬ng m¹i cÇn tõng b−íc
®−îc h×nh thµnh t¹i c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n ë vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
träng ®iÓm ë n−íc ta nh− sau:
1) DÞch vô gi¸m ®Þnh chÊt l−îng hµng n«ng s¶n. DÞch vô nµy tr−íc hÕt
xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña ng−êi mua, ng−êi tiªu dïng, nhÊt lµ trong ®iÒu
kiÖn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®ang gia t¨ng sö dông c¸c lo¹i thuèc b¶o vÖ
thùc vËt, thuèc kÝch thÝch t¨ng tr−ëng,… Sau ®ã nã cßn xuÊt ph¸t tõ lîi
Ých cña chÝnh ng−êi b¸n, bëi v×, viÖc x¸c ®Þnh ®óng chÊt l−îng sÏ gióp
ng−êi b¸n ®Þnh gi¸ tèt h¬n trong ®iÒu kiÖn c¸c mÆt hµng n«ng s¶n
th−êng cã chÊt l−îng kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng vµ ngay c¶ trong
mét vïng s¶n xuÊt;
2) DÞch vô vËn t¶i, giao nhËn hµng ho¸. §©y lµ dÞch vô tÊt yÕu trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh doanh hµng ho¸ ë qui m« lín vµ víi ph¹m vi réng
cña c¸c chî ®Çu mèi hµng n«ng s¶n;
15
3) DÞch vô m«i giíi mua vµ b¸n hµng n«ng s¶n. Trong ®iÒu kiÖn ng−êi s¶n
xuÊt, nhÊt lµ c¸c hé n«ng d©n cã nhiÒu h¹n chÕ trong viÖc tiÕp cËn th«ng
tin thÞ tr−êng vµ víi tÝnh chÊt thÞ tr−êng hµng n«ng s¶n lµ thÞ tr−êng cña
ng−êi mua th× lo¹i dÞch vô m«i giíi kh«ng chØ gióp cho ng−êi n«ng d©n
cã thÓ tiªu thô hµng n«ng s¶n nhanh h¬n, mµ cßn víi møc gi¸ hîp lý
h¬n do tÝnh c¹nh tranh mua trªn thÞ tr−êng t¨ng lªn;
4) DÞch vô b¶o hiÓm ®èi víi s¶n xuÊt, kinh doanh hµng n«ng s¶n. §©y lµ
lo¹i h×nh dÞch vô phæ biÕn ë c¸c n−íc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ
cÇn ®−îc nghiªn cøu ¸p dông trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c vïng s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm ë n−íc ta;
5) DÞch vô t− vÊn vµ cung cÊp th«ng tin vÒ gi¸ c¶ thÞ tr−êng tiªu thô hµng
n«ng s¶n trong n−íc vµ n−íc ngoµi. DÞch vô nµy xuÊt ph¸t tõ sù thiÕu
hiÓu biÕt cña ng−êi n«ng d©n (hay ng−êi b¸n hµng n«ng s¶n) nãi chung
vÒ khoa häc, kü thuËt còng nh− kiÕn thøc vÒ thÞ tr−êng, ph¸p luËt…
1.2.5. Tiªu chÝ vÒ tæ chøc qu¶n lý c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n
Tiªu chÝ nµy cô thÓ ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®−îc tæ chøc qu¶n lý ®èi víi
chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm. Nh− ®· nªu,
chî ®Çu mèi n«ng s¶n tån t¹i vµ ph¸t triÓn võa víi t− c¸ch lµ thÞ tr−êng, võa
víi t− c¸ch lµ mét c¬ së th−¬ng nghiÖp. Do ®ã, víi t− c¸ch lµ thÞ tr−êng, nhµ
n−íc cÇn thùc thi c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý, ®iÒu tiÕt c¸c mèi quan hÖ, c¸c ho¹t
®éng thÞ tr−êng ®Ó ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ nãi chung. Víi t−
c¸ch lµ mét c¬ së th−¬ng nghiÖp, chî ®Çu mèi n«ng s¶n còng lµ ®èi t−îng chÞu
sù qu¶n lý cña nhµ n−íc. §ång thêi, ®Ó ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn víi t−
c¸ch lµ mét c¬ së th−¬ng nghiÖp, c¸c ho¹t ®éng cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n ®ßi
hái ph¶i ®−îc tæ chøc vµ qu¶n lý. Nh− vËy, viÖc tæ chøc vµ qu¶n lý chî ®Çu
mèi n«ng s¶n, vÒ c¬ b¶n, bao hµm 3 ph−¬ng diÖn:
1) Qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ph−¬ng diÖn lµ thÞ tr−êng cña chî ®Çu mèi n«ng
s¶n: Tiªu chÝ qu¶n lý cÇn ®−îc cô thÓ ho¸ theo c¸c néi dung sau:
• C¸c qui ®Þnh qu¶n lý ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn c©n ®èi gi÷a cung vµ cÇu vÒ
c¸c mÆt hµng n«ng s¶n cña c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm;
• C¸c qui ®Þnh qu¶n lý ®¶m b¶o sù æn ®Þnh cña gi¸ c¶ thÞ tr−êng c¸c mÆt
hµng n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm;
• C¸c qui ®Þnh qu¶n lý ®¶m b¶o sù gia nhËp vµ rót lui khái thÞ tr−êng cña
c¸c chñ thÓ kinh tÕ;
• §¶m b¶o m«i tr−êng c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia thÞ
tr−êng – chî ®Çu mèi n«ng s¶n – b¶o ®¶m lîi Ých cña ng−êi mua vµ
ng−êi b¸n;
16
• N©ng cao tr×nh ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng hµng n«ng s¶n nãi chung vµ
thÞ tr−êng t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm nãi riªng.
Trong ®ã, Nhµ n−íc cÇn chó träng ®Õn viÖc n©ng cao chÊt l−îng c¸c
quan hÖ thÞ tr−êng, t¹o ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c ph−¬ng thøc, h×nh thøc
thùc hiÖn giao dÞch th−¬ng m¹i hiÖn ®¹i…
2) Qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ph−¬ng diÖn lµ c¬ së th−¬ng nghiÖp cña chî ®Çu
mèi n«ng s¶n: Tiªu chÝ qu¶n lý ®−îc cô thÓ ho¸ theo c¸c néi dung sau:
• Qu¶n lý vÒ qui ho¹ch ®èi víi c¸c chî ®Çu mèi phï hîp víi qui ho¹ch
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c tØnh, vïng vµ c¶ n−íc;
• C¸c qui ®Þnh qu¶n lý vÒ ®iÒu kiÖn tham gia ®èi víi c¸c chñ thÓ ®Çu t−
x©y dùng vµ kinh doanh chî ®Çu mèi n«ng s¶n
• C¸c qui ®Þnh qu¶n lý nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña c¸c
chñ thÓ ®Çu t− x©y dùng vµ kinh doanh chî ®Çu mèi n«ng s¶n
• C¸c qui ®Þnh liªn quan ®Õn c¸c chÕ tµi cÇn thiÕt ®¶m b¶o sù chÊp
hµnh ph¸p luËt cña c¸c chñ thÓ ®Çu t− x©y dùng vµ kinh doanh chî
®Çu mèi n«ng s¶n
• C¸c qui ®Þnh qu¶n lý ®¶m b¶o sù kiÓm tra, kiÓm so¸t cña c¸c c¬
quan qu¶n lý ®èi víi ho¹t ®éng cña c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n;
3) Tæ chøc vµ qu¶n lý néi bé cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n ®Ó ph¸t triÓn víi t−
c¸ch lµ mét c¬ së hay ®¬n vÞ kinh doanh: Tiªu chÝ nµy ®−îc cô thÓ ho¸
theo c¸c néi dung sau:
• X©y dùng m« h×nh tæ chøc vµ chøc n¨ng nhiÖm vô qu¶n lý qu¶n lý
phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña chî ®Çu mèi vµ c¸c qui ®Þnh cña Nhµ
n−íc;
• Qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− vµ khai th¸c c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña
chî ®Çu mèi n«ng s¶n;
• Qu¶n lý c¸c chñ thÓ tham gia chî ®Çu mèi n«ng s¶n, bao gåm c¸c
doanh nghiÖp, c¸c hé kinh doanh vµ c¸ nh©n;
• Qu¶n lý vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh dÞch vô phôc vô cho ho¹t ®éng
kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ (doanh nghiÖp, hé kinh doanh,…);
• X©y dùng chÕ ®é b¸o c¸o néi bé vµ b¸o c¸o víi c¸c c¬ quan qu¶n lý
Nhµ n−íc.
Nh×n chung, nh÷ng tiªu chÝ x¸c ®Þnh chî ®Çu mèi n«ng s¶n lµ rÊt réng
vµ phøc t¹p do tÝnh “®a diÖn” cña chî vµ sù ®an xen phøc t¹p gi÷a c¸c mèi
quan hÖ bªn trong vµ bªn ngoµi. Nh÷ng tiªu chÝ c¬ b¶n vµ néi dung chñ yÕu
17
cña nã nh− ®· nªu trªn ®©y, vÒ c¬ b¶n, nh»m x¸c ®Þnh ph−¬ng diÖn lµ thÞ
tr−êng (c¸c tiªu chÝ 1, 2 vµ 5) vµ ph−¬ng diÖn lµ c¬ së th−¬ng nghiÖp (tiªu chÝ
3, 4 vµ 5) cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n.
C¸c chØ tiªu trong c¸c tiªu chÝ trªn ®©y cã thÓ ®−îc cô thÓ ho¸ ë nh÷ng
møc ®é kh¸c nhau. Mçi møc ®é cô thÓ sÏ t−¬ng øng víi qui m« cña chî ®Çu
mèi cÊp vïng hay cÊp tØnh. Ch¼ng h¹n, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c chî ®Çu mèi cã
thÓ qui ®inh ë møc 30 – 50 km ®èi víi chî ®Çu mèi cÊp tØnh vµ 70 - 10 km ®èi
víi chî ®Çu mèi cÊp vïng, hay qui ®Þnh qui m« diÖn tÝch chî ®Çu mèi cÊp tinh
tõ 3 – 5 ha vµ ®èi víi chî ®Çu mèi cÊp vïng tõ 7 – 10 ha…
1.3. Nh÷ng c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c
vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm
“Chî lµ n¬i nhiÒu ng−êi tô häp ®Ó trao ®æi, mua b¸n,…”. Nh− vËy,
chÝnh nhu cÇu trao ®æi, mua b¸n cña con ng−êi lµ c¬ së trùc tiÕp cña qu¸ tr×nh
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî. S©u xa h¬n, nhu cÇu trao ®æi, mua b¸n cña con
ng−êi xuÊt hiÖn cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ
chÕ ®é t− h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Kh¸i qu¸t h¬n, qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn chî lµ mét qu¸ tr×nh vËn ®éng kh¸ch quan g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi. NghÜa lµ, chÝnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi t¹o ra
nh÷ng c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî nãi chung vµ chî ®Çu mèi n«ng s¶n
nãi riªng. Nh÷ng c¬ së ®ã còng liªn tôc ®−îc bæ sung vµ ph¸t triÓn cïng víi
tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña nÒn kinh tÕ, qua ®ã t¹o nªn nh÷ng h×nh
th¸i chî kh¸c nhau nh− chî phiªn, chî d©n sinh, chî b¸n bu«n, b¸n lÎ tæng
hîp, chî ®Çu mèi.
Chî ®Çu mèi n«ng s¶n võa víi t− c¸ch lµ thÞ tr−êng, võa víi t− c¸ch lµ
c¬ së thùc hiÖn mua – b¸n hµng ho¸, do ®ã, nh÷ng c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn cña nã còng g¾n liÒn víi nh÷ng c¬ së kinh tÕ - x· héi trong ph¸t triÓn thÞ
tr−êng, ph¸t triÓn hÖ thèng th−¬ng nghiÖp cña nÒn kinh tÕ. Nh×n chung, nh÷ng
c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n cã thÓ ®−îc tËp hîp thµnh
3 nhãm chñ yÕu sau:
1.3.1. Nhãm c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x∙ héi
+ C¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn tham gia vµo viÖc x¸c ®Þnh vÞ trÝ kh«ng gian
hay ®Þa ®iÓm cô thÓ cña chî nãi chung vµ chî ®Çu mèi nãi riªng. C¸c ®iÒu kiÖn
tù nhiªn chñ yÕu bao gåm: ®Þa h×nh, vÞ trÝ ®Þa lý ®¶m b¶o sù thuËn tiÖn vÒ giao
th«ng, vÒ nguån cung cÊp s¶n phÈm.
Trong ®iÒu kiÖn kÕt cÊu h¹ tÇng, nhÊt lµ hÖ thèng giao th«ng ch−a ph¸t
triÓn th× c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn cã ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh ®Õn ®Þa ®iÓm cô thÓ
cña chî. Theo c¸c nhµ nghiªn cøu lÞch sö, ë n−íc ta tr−íc ®©y giao th«ng thuû
chiÕm vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng giao th«ng, do ®ã phÇn lín c¸c chî
18
®−îc h×nh thµnh ë ven c¸c tuyÕn s«ng, l¹ch. Ngµy nay, hÖ thèng chî ë vïng
§ång B»ng S«ng Cöu Long vÉn mang ®Æc ®iÓm nµy, hoÆc t×nh tr¹ng ph¸t triÓn
“kinh tÕ ven lé” víi sù h×nh thµnh c¸c tô ®iÓm mua b¸n, “chî cãc” lµ biÓu hiÖn
cña sù phô thuéc gi÷a ®Þa ®iÓm chî víi c¸c ®iÒu kiÖn kÕt cÊu h¹ tÇng.
§èi víi c¸c chî ®Çu mèi t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm,
c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn sÏ kh«ng cßn lµ yÕu tè mang tÝnh quyÕt ®Þnh ®èi víi sù
h×nh thµnh vÞ trÝ, ®Þa ®iÓm cô thÓ cña chî do nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu nh−:
HÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng, ®Æc biÖt lµ giao th«ng n«ng th«n ph¸t triÓn nhanh;
Kh¶ n¨ng ®Çu t− c¶i biÕn nh÷ng bÊt lîi vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña con ng−êi
ngµy cµng lín. Tuy nhiªn, vÞ trÝ lùa chän ®Ó x©y dùng chî ®Çu mèi vÉn cÇn
®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau: 1) Gi¶m chi phÝ ®Çu t− x©y dùng; 2) GÇn víi thÞ
tr−êng tiªu thô lín, hay trung t©n cña vïng s¶n xuÊt; 3) C¸c ®iÒu kiÖn kÕt cÊu
h¹ tÇng (®iÖn, n−íc, giao th«ng,…) ®Çy ®ñ.
+ C¸c ®iÒu kiÖn x· héi, vÒ ph−¬ng diÖn qui tô nh÷ng ng−êi mua vµ
ng−êi b¸n, còng tham gia vµo qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh vÞ trÝ, ®Þa ®iÓm cô thÓ cña
chî, nh−ng quan träng h¬n nã lµ c¬ së h×nh thµnh, ph¸t triÓn vÒ ph¹m vi, qui
m« vµ nh÷ng nÐt v¨n ho¸ ®Æc tr−ng riªng cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n ë mçi
vïng. Cô thÓ lµ:
Qui m« d©n sè vµ c¬ cÊu d©n sè theo nghÒ nghiÖp lµ c¬ së h×nh thµnh,
ph¸t triÓn qui m« vµ c¬ cÊu hµng ho¸ l−u th«ng qua chî. §ång thêi, vÊn ®Ò lao
®éng vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho c¸c tÇng líp d©n c− cã liªn quan ®Õn qui m«,
c¬ cÊu vµ tÝnh chÊt cña lùc l−îng tham gia kinh doanh trªn chî, nh−: Ng−êi
bu«n b¸n cè ®Þnh, Ng−êi b¸n hµng rong, Ng−êi bu«n b¸n kh«ng th−êng
xuyªn,…
Tr×nh ®é d©n trÝ, c¸c phong tôc, tËp qu¸n vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh ho¹t v¨n
ho¸, gi¶i trÝ cña c¸c tÇng líp d©n c− lµ c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸
kinh doanh trªn chî, kÓ c¶ kiÓu d¸ng kiÕn tróc cña c«ng tr×nh chî. §ång thêi,
chÝnh c¸ch thøc trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸ ®−îc thùc hiÖn t¹i c¸c chî ®· cã
¶nh h−ëng nhÊt ®Þnh ®Õn thãi quen, tËp qu¸n s¶n xuÊt, tiªu dïng cña d©n c− vµ
t¹o nªn mét nÐt v¨n ho¸ trong ®êi sèng x· héi
Tr×nh ®é ®« thÞ ho¸ trong vïng lµ mét trong nh÷ng c¬ së quan träng ®èi
víi sù ph¸t triÓn cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n. Bëi v×, tr×nh ®é ®« thÞ ho¸ kh«ng
chØ liªn quan ®Õn sù ph¸t triÓn lªn tr×nh ®é cao h¬n cña b¶n th©n chî, mµ cßn
lµ c¬ së ph¸t triÓn mèi quan hÖ gi÷a lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp chî vµ c¸c lo¹i
h×nh th−¬ng nghiÖp kh¸c trong mét vïng. Cïng víi qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ lµ sù
ph¸t triÓn cña hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng, cña sù ph©n c«ng lao ®éng, cña qu¸
tr×nh tËp trung d©n c− cã tr×nh ®é d©n trÝ vµ cã møc thu nhËp cao h¬n vµ nhu
cÇu tiªu dïng ®a d¹ng h¬n. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· vµ ®ang t¹o ra mét sù giao
19
thoa gi÷a c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n víi c¸c lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp kh¸c t¹i
c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n«ng nghiÖp träng ®iÓm cã tØ lÖ ®« thÞ ho¸ cao.
1.3.2. Nhãm c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - kü thuËt
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - kü thuËt t¹o ra c¬ së kinh tÕ, kü thuËt vµ cã
vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n ë
nhiÒu ph−¬ng diÖn chÝnh nh−: Qui m«, l−u l−îng vµ c¬ cÊu c¸c mÆt hµng n«ng
s¶n chñ yÕu l−u th«ng qua chî; Tr×nh ®é th−¬ng phÈm cña hµng ho¸ n«ng s¶n
l−u th«ng qua chî; C¸c ph−¬ng thøc kinh doanh hµng ho¸ chñ yÕu trªn ®Þa bµn
chî; C¸c ph−¬ng tiÖn ®¶m b¶o chÊt l−îng, thêi gian l−u th«ng hµng ho¸ qua
chî;…
Trong nhãm c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n
liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - kü thuËt bao gåm nhiÒu lÜnh vùc
kh¸c nhau. Trong ®ã, mçi lÜnh vùc kinh tÕ - kü thuËt cã liªn quan chñ yÕu ®Õn
sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn vÒ mét ph−¬ng diÖn nhÊt ®Þnh cña chî ®Çu mèi
n«ng s¶n, nh−:
+ Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÜnh vùc s¶n xuÊt nãi chung vµ s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp nãi riªng t¹o ra c¬ së nguån hµng cung cÊp cho c¸c chî ®Çu mèi n«ng
s¶n. Mèi quan hÖ nµy ®−îc biÓu hiÖn, tr−íc hÕt, c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu s¶n
xuÊt trong vïng n«ng nghiÖp träng ®iÓm lµ c¬ së quyÕt ®Þnh ®Õn c¬ cÊu nguån
hµng vµ c¬ cÊu s¶n phÈm ®−îc cung øng qua hÖ thèng chî ®Çu mèi vµ t¹o mèi
liªn kÕt kinh tÕ gi÷a c¸c khu vùc trong vïng vµ gi÷a c¸c vïng s¶n xuÊt víi
nhau. Thø hai, tr×nh ®é khoa häc - kü thuËt trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã liªn
quan chñ yÕu ®Õn gi¸ trÞ th−¬ng phÈm, tÝnh chÊt mïa vô, kh¶ n¨ng ph¸t triÓn,
më réng thÞ tr−êng tiªu thô,… cña c¸c mÆt hµng n«ng s¶n. Ch¼ng h¹n, do
nh÷ng ®iÒu kiÖn khÝ hËu thæ nh−ìng nh÷ng n«ng s¶n mang tÝnh ®Æc s¶n cña
vïng nhá hÑp, nh−ng víi sù hç trî cña khoa häc kü thuËt cã thÓ më réng vïng
s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt, t¹o ra chÊt l−îng ®ång ®Òu h¬n. Nh÷ng ®Æc s¶n nµy,
víi thÕ vÒ chÊt l−îng, sÏ t¹o nªn hoÆc n©ng cao gi¸ trÞ nguån gèc xuÊt xø vµ lµ
c¬ së quan träng ®Ó më réng ph¹m vi l−u th«ng cña s¶n phÈm còng nh− cña
chî ®Çu mèi n«ng s¶n trong vïng. Thø ba, qui m« vµ tr×nh ®é tæ chøc s¶n xuÊt
cña c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt trong vïng n«ng nghiÖp träng ®iÓm cã liªn quan chÆt
chÏ ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c ph−¬ng thøc kinh doanh t¹i c¸c chî ®Çu mèi.
Ch¼ng h¹n, khi s¶n xuÊt ë qui m« c¸ thÓ, hé gia ®×nh vµ tr×nh ®é tæ chøc s¶n
xuÊt cña vïng thÊp, khi ®ã sè l−îng ng−êi b¸n, ng−êi mua ®«ng vµ ph−¬ng
thøc mua b¸n chñ yÕu lµ giao dÞch trùc tiÕp tõng l« hµng nhá lÎ. Khi s¶n xuÊt
trong vïng ë qui m« lín lµ chÝnh, khi ®ã sè l−îng ng−êi b¸n sÏ gi¶m ®¸ng kÓ
vµ ph−¬ng thøc giao dÞch cña giíi kinh doanh t¹i chî ®Çu mèi cã thÓ ®−îc thùc
hiÖn theo hîp ®ång nh÷ng l« hµng lín,… Ngoµi ra, sù s½n cã vµ tr×nh ®é c«ng
nghÖ cña c¸c c¬ së chÕ biÕn n«ng s¶n trong vïng, hay sù ph¸t triÓn cña c¸c
20
biÖn ph¸p b¶o qu¶n n«ng s¶n còng lµ nh÷ng c¬ së quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh
tæ chøc l−u th«ng vµ l−u l−îng hµng n«ng s¶n l−u th«ng qua chî ®Çu mèi.
+ Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÜnh vùc tiªu dïng nãi chung vµ tiªu dïng hµng
n«ng s¶n nãi riªng t¹o nªn nh÷ng c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kªnh tiªu thô
cña c¸c chî ®Çu mèi. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÜnh vùc tiªu dïng ®−îc thÓ hiÖn,
tr−íc hÕt lµ qui m« thu nhËp vµ chi tiªu cña c¸c tÇng líp d©n c− trong vïng.
§©y lµ yÕu tè x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng mua s¾m, yªu cÇu vÒ chÊt l−îng hµng ho¸,
chu kú hay nhÞp ®é mua s¾m,…cña ng−êi tiªu dïng. Do ®ã, nã cã thÓ ®−îc
xem lµ c¨n cø ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸ch thøc phôc vô ng−êi tiªu dïng
cña c¸c hé, c¸c ®¬n vÞ kinh doanh hµng ho¸ n«ng s¶n trªn chî. Hai lµ, nh÷ng
xu h−íng ph¸t triÓn cña nhu cÇu tiªu dïng vµ c¸c ®iÒu kiÖn sèng cña d©n c−
trong vïng quyÕt ®Þnh c¬ cÊu, chÊt l−îng hµng ho¸ b¸n ra qua hÖ thèng chî vµ
lµ c¨n cø ®Ó ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng s¬ chÕ, ph©n lo¹i, b¶o qu¶n hµng ho¸
n«ng s¶n t¹i c¸c chî ®Çu mèi. Ba lµ, Nh÷ng tËp qu¸n tiªu dïng ®−îc thÓ hiÖn
qua c¸ch thøc lùa chän nguyªn liÖu, chÕ biÕn s¶n phÈm,… yÕu tè quan träng
gãp phÇn duy tr× lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp chî nãi chung vµ qua ®ã thóc ®Èy
chî (khi cã ®ñ ®iÒu kiÖn kh¸c) ph¸t triÓn thµnh chî ®Çu mèi n«ng s¶n.
+ Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÜnh vùc l−u th«ng nãi chung t¹o nªn nh÷ng
c¬ së h×nh thµnh c¸c ph−¬ng thøc, h×nh thøc kinh doanh hµng qua hÖ thèng
chî. Ng−îc l¹i, sù xuÊt hiÖn cña c¸c ph−¬ng thøc, h×nh thøc kinh doanh hµng
ho¸ tiÕn bé sÏ thóc ®Èy l−u th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn. §èi víi c¸c mÆt hµng
n«ng s¶n, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÜnh vùc l−u th«ng phô thuéc chÆt chÏ vµo qu¸
tr×nh tËp trung ho¸ trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô, do ®ã th−êng ph¸t triÓn tõ qui
m« nhá lÎ lªn qui m« lín h¬n, tõ ph¹m vi hÑp ®Õn ph¹m vi réng lín h¬n.
T−¬ng øng víi qui m« vµ ph¹m vi l−u th«ng nhá hÑp lµ ph−¬ng thøc trao ®æi,
mua b¸n giao ngay vµ trùc tiÕp gi÷a ng−êi s¶n xuÊt vµ ng−êi tiªu dïng trong
mét lµng, x·. Khi qui m« vµ ph¹m vi l−u th«ng réng lín h¬n, tÇng líp trung
gian (th−¬ng nh©n) gi÷a ng−êi s¶n xuÊt vµ ng−êi tiªu dïng xuÊt hiÖn vµ ®ãng
vai trß ngµy cµng quan träng. ChÝnh tÇng líp trung gian nµy ®· s¸ng t¹o ra
nh÷ng ph−¬ng thøc, h×nh thøc kinh doanh míi, tiÕn bé h¬n vµ thóc ®Èy lÜnh
vùc l−u th«ng hµng n«ng s¶n ph¸t triÓn. Ngµy nay, trong lÜnh vùc l−u th«ng
hµng n«ng s¶n, c¸c ph−¬ng thøc kinh doanh chñ yÕu ®−îc ¸p dông bao gåm:
Mua b¸n trùc tiÕp cña c¸c c¸ nh©n (ng−êi s¶n xuÊt – ng−êi tiªu dïng, ng−êi
s¶n xuÊt – th−¬ng nh©n vµ th−¬ng nh©n – ng−êi tiªu dïng); Ph−¬ng thøc kinh
doanh trªn c¸c thÞ tr−êng kú h¹n, triÓn h¹n; Ph−¬ng thøc kinh doanh qua m¹ng
(thÞ tr−êng ®iÖn tö);… §èi víi c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng n«ng
nghiÖp träng ®iÓm, khi l−u th«ng hµng ho¸ qua chî ë ph¹m vi vµ qui m« ®ñ
lín sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó vµ ph¸t triÓn c¸c ph−¬ng thøc, h×nh thøc kinh doanh
tiÕn bé h¬n.
21
1.3.3. Nhãm c¸c ®iÒu kiÖn vÒ qu¶n lý ph¸t triÓn chî ®Çu mèi
Qu¶n lý lµ mét ho¹t ®éng tÊt yÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi.
Nã ®Æt ra nh÷ng môc tiªu, nhiÖm vô cÇn thùc hiÖn vµ x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p
cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ph¸t triÓn trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo
®ã. Khi c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi nãi
chung vµ tõng lÜnh vùc cô thÓ nãi riªng sÏ thóc ®Èy, hay k×m h·m vµ thËm chÝ
lµm thay ®æi xu h−íng ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh ®ã. Cô thÓ h¬n, viÖc ¸p dông hÖ
thèng c¸c biÖn ph¸p nh»m thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu qu¶n lý sÏ lµm thay ®æi
nh÷ng c¬ së, ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, trong chõng mùc nµo ®ã, ®Ó h−íng qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn ®Õn môc tiªu ®· lùa chän. Nh− vËy, nÕu xem c¸c yÕu tè vÒ tù nhiªn,
kinh tÕ, x· héi lµ nh÷ng c¬ së kh¸ch quan, th× yÕu tè qu¶n lý ®−îc xem lµ c¬
së chñ quan cña c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
§èi víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n, yÕu tè
qu¶n lý, víi t− c¸ch lµ c¬ së chñ quan, ®ãng vai trß hÕt søc quan träng, chi
phèi hÇu hÕt c¸c ph−¬ng diÖn ph¸t triÓn cña chî. Bëi v×, yªu cÇu qu¶n lý ®Æt ra
®èi víi c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n còng toµn diÖn h¬n vµ ë tr×nh ®é cao h¬n.
§iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu nh−: Ph¹m vi, qui m« ho¹t ®éng
vµ kh¶ n¨ng ¶nh h−ëng cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi rÊt réng lín; C¸c ho¹t ®éng kinh doanh qua chî ®Çu mèi còng
ngµy cµng ®a d¹ng h¬n, phøc t¹p h¬n vµ ë tr×nh ®é cao h¬n víi sù tham gia cña
nhiÒu ®èi t−îng; Qui m« vµ gi¸ trÞ ®Çu t− cña x· héi vµo c«ng tr×nh chî ®Çu
mèi lín h¬n;…
Sù tham gia cña nh÷ng yªu cÇu qu¶n lý vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn cña chî ®Çu mèi n«ng s¶n ®−îc thÓ hiÖn trªn c¸c khÝa c¹nh nh−: Tr−íc
hÕt, x¸c ®Þnh c¬ së ph¸p lý cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng
s¶n t¹i vïng nµo ®ã; Hai lµ, x¸c ®Þnh quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña chñ thÓ qu¶n
lý chî ®Çu mèi n«ng s¶n; Ba lµ, x¸c lËp khung khæ ph¸p lý cho phÐp c¸c chñ
thÓ kinh tÕ tham gia vµ rót khái ho¹t ®éng kinh doanh t¹i c¸c chî ®Çu mèi; Bèn
lµ, ban hµnh c¸c qui ®Þnh nh»m ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh t¹i c¸c
chî ®Çu mèi n«ng s¶n; N¨m lµ, ¸p dông c¸c tiªu chuÈn kinh tÕ - kü thuËt ®èi
víi hÖ thèng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n.
Nh×n chung, nh÷ng c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n
®−îc tËp hîp tõ nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan kh¸c nhau. Sù ®a d¹ng
vÒ nh÷ng c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n cã thÓ mang l¹i
nh÷ng c¨n cø v÷ng ch¾c trong viÖc ra quyÕt ®Þnh ®Çu t− x©y dùng, nh−ng còng
cã thÓ mang l¹i nh÷ng tæn thÊt nÕu kh«ng ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ ®óng
møc c¸c c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nã. Bëi v×, chî vÒ ph−¬ng diÖn lµ
thÞ tr−êng lu«n lu«n cã c¬ së tån t¹i, nh−ng vÒ ph−¬ng diÖn lµ c¬ së th−¬ng
nghiÖp còng lu«n chÞu sù c¹nh tranh vµ cã xu h−íng bÞ thay thÕ bëi c¸c c¬ së
22
th−¬ng nghiÖp tiÕn bé, hiÖn ®¹i vµ v¨n minh. §©y lµ xu h−íng ®ang m¹nh dÇn
lªn ë c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm ë n−íc ta hiÖn nay. Do ®ã, ®Ó
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi n«ng s¶n t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp träng ®iÓm trong nh÷ng n¨m tíi, ngoµi viÖc ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ vµ ®óng
møc c¸c c¬ së kh¸ch quan, cÇn ph¶i t¨ng c−êng t¹o lËp mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ
h÷u hiÖu h¬n nh÷ng c¬ së chñ quan.
1.4. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn chî ®Çu mèi ë mét sè n−íc
1.4.1. Xu h−íng ph¸t triÓn chî ë mét sè n−íc
+ Xu h−íng ph¸t triÓn chî ë ch©u ¢u
Ngµy nay, ®a sè c¸c n−íc ch©u ¢u ®Òu cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ ®·
b−íc qua thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ tõ nhiÒu thËp kû tr−íc ®©y víi tû lÖ ®« thÞ
ho¸ rÊt cao. T¹i c¸c thµnh phè, sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp,
dÞch vô còng hÕt søc phong phó vµ ®a d¹ng víi nhiÒu ph−¬ng thøc phôc vô
kh¸c nhau, tõ c¸c ph−¬ng thøc cæ truyÒn ®Õn c¸c ph−¬ng thøc tiÕn bé, v¨n
minh. Sù ph¸t triÓn tËp trung cña c¸c lo¹i h×nh nµy t¹i c¸c thµnh phè ®· h×nh
thµnh mét kh¸i niÖm míi - Khu vùc th−¬ng m¹i trung t©m (Center for Business
District - CBD). Nh÷ng CBD nµy bao gåm c¸c lo¹i h×nh, nh−: siªu thÞ, cöa
hµng chuyªn doanh, cöa hµng b¸n lÎ, kh¸ch s¹n, v¨n phßng th−¬ng m¹i, r¹p
chiÕu phim. §ång thêi, hÖ thèng giao th«ng c«ng céng trong c¸c CBD ®−îc
thiÕt kÕ hÕt søc thuËn tiÖn cho viÖc ®i l¹i, mua b¸n cña d©n c−.
Bªn c¹nh c¸c CBD th−êng vÉn tån t¹i lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp chî
truyÒn thèng. Sù tån t¹i cña c¸c chî nµy, mét mÆt, do vÉn tån t¹i nhu cÇu trao
®æi nhá, lÎ vµ trùc tiÕp gi÷a c¸c c¸ thÓ, mÆt kh¸c, nã ®−îc g×n gi÷ nh− mét nÐt
v¨n ho¸ ®Þa ph−¬ng trong ®« thÞ hiÖn ®¹i. Nh÷ng hµng ho¸ ®−îc bµy b¸n ë chî
chñ yÕu do c¸c hé kinh tÕ c¸ thÓ s¶n xuÊt ra (lµm v−ên hay nghÒ thñ c«ng),
bao gåm: rau s¹ch, thùc phÈm t−¬i sèng, hoa qu¶ t−¬i, hµng thñ c«ng truyÒn
thèng cña ®Þa ph−¬ng. §ång thêi, t¹i c¸c chî nµy, c¸c hµng ho¸ cò, ®· qua sö
dông còng ®−îc bµy b¸n.
Tuy nhiªn, t¹i nh÷ng vïng cã nh÷ng s¶n phÈm næi tiÕng trong vµ ngoµi
n−íc vÉn tån t¹i c¸c chî kÕt hîp gi÷a bu«n b¸n (®Æc s¶n cña vïng), du lÞch vµ
triÓn l·m nh− khu chî hoa Tulip ë vïng Keukenhof, Hµ Lan.
+ Xu h−íng ph¸t triÓn chî ë c¸c n−íc §«ng Nam ¸
C¸c n−íc §«ng Nam ¸ hiÖn nay vÉn chñ yÕu lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t
triÓn vµ ®· tr¶i qua giai ®o¹n tiÒn c«ng nghiÖp ho¸. Tuy nhiªn, t¹i c¸c n−íc nµy
tû lÖ ®« thÞ ho¸ vÉn kh¸ thÊp, th−êng chiÕm kho¶ng 30-40% d©n sè, trõ
Singapore vµ Bruney. Do ®ã, lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp chî vÉn chiÕm vÞ trÝ
quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi, ngay c¶ ë c¸c ®« thÞ ph¸t triÓn nhÊt
23
cña c¸c n−íc nµy. Trªn thÞ tr−êng x· héi t¹i c¸c thµnh phè lín vÉn tån t¹i c¶
lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp chî truyÒn thèng vµ lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp míi, tiÕn
bé lµ c¸c trung t©m th−¬ng m¹i lín, hay c¸c cöa hµng tiÖn lîi, c¸c siªu thÞ vµ
®¹i siªu thÞ.
T¹i Malaysia, trong thËp kû 90, ChÝnh phñ ®· cã chñ tr−¬ng thu hót c¸c
nhµ ®Çu t− trong vµ ngoµi n−íc x©y dùng c¸c ®¹i siªu thÞ vµ chØ trong thêi gian
ng¾n ®· cã 12 ®¹i siªu thÞ ®i vµo ho¹t ®éng. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn qu¸ nhanh
cña c¸c ®¹i siªu thÞ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng bÊt hîp lý. §ã lµ t×nh tr¹ng c«ng suÊt
cña c¸c ®¹i siªu thÞ ®· trë nªn d− thõa, trong khi c¸c hé kinh doanh nhá l¹i
thiÕu ®Þa ®iÓm kinh doanh. V× vËy, hiÖn nay ChÝnh phñ Malaysia ®· t¹m dõng
cÊp phÐp ®Çu t− x©y dùng c¸c ®¹i siªu thÞ, thay vµo ®ã ChÝnh phñ thùc hiÖn 6
dù ¸n x©y dùng chî (n¨m 2004) ®Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu ®iÓm kinh doanh
cho c¸c hé kinh doanh nhá.
Nh×n chung, hÖ thèng chî ë Malaysia còng rÊt ®a d¹ng. VÝ dô, t¹i Thñ
®« Kuala Lumpur, hÖ thèng chî bao gåm 4 lo¹i chî chÝnh:
1. Chî ®ãng (closed market): Cã 24 chî ®ãng ho¹t ®éng ë Kuala Lumpur;
§©y lµ lo¹i chî kinh doanh tæng hîp víi 7.615 chñ s¹p trªn 24 chî hay
b×nh qu©n trªn 300 s¹p hµng/chî.
2. Chî më (Open market): Cã 29 chî ë Kuala Lumpur víi 4.092 hé kinh
doanh nhá, hay kho¶ng 100 – 150 hé kinh doanh/chî. §©y lµ lo¹i chî
chØ ho¹t ®éng vµo buæi s¸ng vµ b¸n c¸c mÆt hµng l−¬ng thùc-thùc phÈm.
HiÖn nay lo¹i chî nµy ®ang chuyÓn dÇn sang lo¹i chî ®ãng.
3. Chî ®ªm (night market): Cã 81 chî ®ªm ë Kuala Luampur víi 10.993
ng−êi bu«n b¸n nhá. §©y lµ lo¹i chî kinh doanh tæng hîp vµ phæ biÕn ë
Kuala Lumpur. Th«ng th−êng, lo¹i chî nµy häp ë c¸c khu vùc d©n c− vµ
ho¹t ®éng vµo buæi tèi
4. Chî b¸n bu«n: ChØ cã 1 chî ë Kuala Lumpur – vïng Selayang víi 448
chñ s¹p. Lo¹i chî nµy cã thÓ ®−îc xem nh− chî ®Çu mèi n«ng s¶n víi 3
mÆt hµng kinh doanh chñ yÕu: c¸, rau vµ tr¸i c©y. Chî b¸n bu«n nµy míi
chØ ho¹t ®éng trong kho¶ng 6 n¨m gÇn ®©y. Thùc tÕ nµy cho thÊy, chî
b¸n bu«n ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn sau c¸c chî th«ng th−êng.
5. Ngoµi ra, Kuala Lumpur cßn cã chî ho¹t ®éng vµo nh÷ng dÞp lÔ héi. Cã
34.593 ng−êi bu«n b¸n nhá ®−îc cÊp phÐp ho¹t ®éng theo chî nµy. §Æc
®iÓm cña c¸c chî nµy lµ: ChØ ho¹t ®éng tr−íc vµ trong kú lÔ héi; §Þa
®iÓm häp chî kh«ng cè ®Þnh; GiÊy phÐp ho¹t ®éng ®èi víi lo¹i chî nµy
chØ trong kú lÔ héi; Kinh doanh tæng hîp víi c¸c s¶n phÈm l−¬ng thùc –
thùc phÈm vµ ®å trang trÝ.
24
Tải về để xem bản đầy đủ
147 trang
30/06/2024
4110
Bạn đang xem 30 trang mẫu của tài liệu "Đề tài Những chính sách và giải pháp chủ yếu nhằm hình thành và phát triển chợ đầu mối nông sản tại các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm ở nước ta (Báo cáo tổng hợp)", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- de_tai_nhung_chinh_sach_va_giai_phap_chu_yeu_nham_hinh_thanh.pdf
